ფილოსოფიაში გაბატონებულია აზრი, რომ პრობლემების მოგვარების გზები თავად პრობლემებში იმალება. სწორედ ამ იდეას ეფუძნება მეთოდი „მორფოლოგიური ყუთი”, რომელიც შვეიცარელმა ასტროფიზიკოსმა ფრიც ცვიკიმ (Fritz Zwicky, 1898-1974) განავითარა.
როგორც ვიცით, „მორფოლოგია” ძველი ბერძნული სიტყვაა. ეს სახელი ჰქვია მოძღვრებას წესრიგის, ფორმების, სტრუქტურების შესახებ. ამ თვალსაზრისით, მორფოლოგიური ყუთის გამოყენებით იქმნება ყველა შესაძლო გადაწყვეტილების ერთიანი, მოწესრიგებული სტრუქტურა.
მორფოლოგიური ყუთით ცვიკმა მეტად მნიშვნელოვანი მიზანი დაისახა: გადაწყვეტილების მიგნება არა ახალი, რევოლუციური იდეებით, არამედ უკვე ნაცნობი ელემენტების ახალი კომბინაციებით. მეთოდი მიეკუთვნება სისტემურ-ანალიტიკურ მეთოდთა რიცხვს, რომლებიც თავდაპირველად შემუშავდა საწარმოებისთვის, სადაც ახალი პროდუქტიდეები და პროდუქტვარიანტები უნდა შექმნილიყო და ტექნიკური პრობლემები გადაჭრილიყო. მეთოდმა განათლების მეცნიერებაშიც ფართოდ მოიკიდა ფეხი. მისი ძირითადი მიზანია, შემსწავლელებმა ცალკეული ელემენტების სისტემური კომბინაციებით დაამუშაონ მთლიანი პრობლემების გადაჭრის ფართო სპექტრი და აქედან აირჩიონ ყველაზე შესაბამისი (resp. ხელსაყრელი).
მეთოდით მუშაობის ძირითადი პრინციპია პრობლემის ცალკეულ კომპონენტებად, ე.წ. ქვეპრობლემებად დანაწევრება და თითოეული კომპონენტისთვის რაც შეიძლება მეტი ლოგიკურად შესაძლო გადაჭრის გზის პოვნა, ბოლოს კი ცალკეული გადაწყვეტილებების მრავალნაირი კომბინაციით ერთიანი (resp. მთლიანი) პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე ალტერნატიული შესაძლებლობის მიღება.
მეთოდის მიმდინარეობა:
* პრობლემის განსაზღვრა
მასწავლებელი ფორმულირებას უკეთებს პრობლემას, რომელიც გაკვეთილზე უნდა გადაიჭრას და აცნობს მოსწავლეებს/წერს დაფაზე. მის ქვემოთ იგი ხატავს ცხრილს/მატრიცას რამდენიმე რიგითა და სვეტით.
* პრობლემის დანაწევრება ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ პარამეტრებად
მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად აანალიზებს პრობლემას და მას ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ ქვეპრობლემებად ანაწევრებს. ეს ცალკეული ასპექტები უნდა ვარირებდეს, რათა შესაძლებლობათა საერთო სპექტრი, რომელიც დაფარულია, ხილული გახდეს. მოძიებულ პარამეტრებს მოსწავლეები აღნუსხავენ მატრიცის მარცხენა ვერტიკალურ სვეტში. ყურადღება უნდა მივაქციოთ, რომ პარამეტრებმა თავიანთი მნიშვნელობებით ერთმანეთი არ გადაფარონ.
* ცალკეული ქვეპრობლემების გადაჭრის ვარიანტების განსაზღვრა
ჩამოყალიბდება ცალკეული ქვეპრობლემის გადაჭრის რაც შეიძლება მეტი ალტერნატიული გზა და შესაბამისი პარამეტრების გასწვრივ ცხრილის ჰორიზონტალურ სვეტებში ჩაიწერება.
* ახალი კომბინაციების პოვნა
ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი პარამეტრები პრობლემის გადაჭრის ვარიანტებს დაუკავშირდება, შეიქმნება პრობლემის გადაჭრის საერთო სურათი, რომელიც ერთიანი პრობლემისთვის რელევანტური იქნება. ცხრილში ისრებით ერთმანეთს დაუკავშირდება ყველა შესაძლო კომბინაცია. ეს არის მეთოდის ყველაზე უფრო შემოქმედებითი ფაზა, რადგან იქმნება ახალი სტრუქტურული ერთეულები.
* ალტერნატიული კომბინაციების შეფასება და გადაწყვეტულების მიღება
შერჩეული ალტერნატივები შეფასდება – გადამოწმდება შესაბამისობის, ხელსაყრელობის, ტექნიკური განხორციელებადობისა და ეკონომიურობის გათვალისწინებით.
მეთოდის უპირატესობები:
* მოსწავლეთათვის სწრაფად ასახსნელი და ტექნიკურად ადვილად განსახორციელებელია;
* ბადებს ბევრ ახალ იდეას;
* გამოდგება როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური და საერთო საკლასო მუშაობისას;
* არ მოითხოვს ბევრ დროს;
* ცხრილის ან მატრიცის სახით მისი წარმოდგენა ხელს უწყობს აღქმადობას;
* გადაწყვეტილების შესაძლებლობები სრულყოფილად წარმოჩნდება.
იმისთვის, რომ მოსწავლეებს ვაჩვენოთ, რამდენად მარტივია აღნიშნული მეთოდით მუშაობა, უმჯობესია, მეთოდი ავხსნათ კონკრეტული მაგალითით:
მაგ., უნდა დავგეგმოთ მოგზაურობა A პუნქტიდან B პუნქტამდე.
უირველესად, განვსაზღვრავთ იმ ძირითად პარამეტრებს, რომელთა გათვალისწინება აუცილებელია მოგზაურობის დროს, მერე კი ცალკეულ პარამეტრებს მივუსადაგებთ ალტერნატიულ ვარიანტებს.
სასარგებლოა, ამ დროს პასუხი გაეცეს კითხვებს: რა? როდის? ვინ? სად? რატომ? როგორ?
მორფოლოგიური ყუთი ამ კონკრეტული მაგალითისთვის შესაძლოა ასე გამოიყურებოდეს:
|
პარამეტრები |
ვარიანტი 1 |
ვარიანტი 2 |
ვარიანტი 3 |
ვარიანტი 4 |
|
სატრანსპორტო საშუალება |
საკუთარი მანქანა |
დაქირავებული მანქანა |
მატარებელი |
თვითმფრინავი |
|
ტვირთის გადატანა |
ჩემოდანი |
სამგზავრო ჩანთა |
მუყაოს ყუთი |
ზურგჩანთა |
|
გასაჩერებელი ადგილი |
სასტუმრო |
პანსიონატი |
კერძოდ |
მეგობართან |
|
კვება |
თან წავიღებ |
გზაში შევიძენ |
ადგილზე შევიძენ |
რესტორანში შევჭამ |
შემდეგ კი განვსაზღვრავთ კომბინაციებს, რომლებსაც ერთმანეთს ცხრილში ისრებით დავუკავშირებთ.
იხ. ერთ-ერთი კომბინაციის მაგალითი:
მაშასადამე, მორფოლოგიური ყუთი არის უნივერსალური მეთოდი, რომლის გამოყენება შესაძლებელია სწავლების ნებისმიერ საფეხურზე და ნებისმიერ საგანში. მეთოდით მუშაობა მოსწავლეებს უვითარებს როგორც შემოქმედებით, ასევე ანალიტიკურ და კრიტიკულ აზროვნებას და მათ პრობლემების შემოქმედებითად გადაჭრაში ეხმარება.
