გასული საუკუნის 30-იან წლებში კანადელმა ფიზიოლოგმა ჰანს სელიემ ნებისმიერ საფრთხეზე ადამიანის ორგანიზმის ზოგადადაპტაციურ რეაქციას სტრესი უწოდა. მწვავე და გახანგრძლივებული სტრესი, თუ ადამიანს სტრესორთან გამკლავება აღარ ძალუძს, კომპლექსურად არღვევს ორგანიზმს როგორც ფიზიოლოგიური, ისე ფსიქიკური თვალსაზრისით. სელიე გამოყოფს სტრესის ფიზიოლოგიური მიმდინარეობის სამ სტადიას:
▪ განგაშის სტადია – ის უმთავრესად ისეთი ფიზიოლოგიური ცვლილებებით გამოიხატება, როგორებიცაა სისხლში ადრენალინის კონცენტრაციის მომატება, მაჯისცემისა და სუნთქვის გახშირება, ოფლის გამოყოფის გაძლიერება, თვალის გუგების გაფართოება და ა.შ.;
▪ წინააღმდეგობის სტადია – ორგანიზმი იწყებს სტრესორისთვის წინააღმდეგობის გაწევას, თუმცა შინაგანად განაგრძობს მის განკარგულებაში არსებული რეზერვების ხარჯვას;
▪ გამოფიტვის სტადია – სტრესორის გახანგრძლივებული ზემოქმედების შედეგად ორგანიზმის განკარგულებაში არსებული რეზერვები კატასტროფულად მცირდება.
სტრესის ფსიქოლოგიური შედეგები ემოციებზე, კოგნიტურ პროცესებსა და ქცევაზე აისახება.
მასწავლებლობა ურთულესი პროფესიაა, იგი სტრესულ საქმიანობადაა მიჩნეული, სტრესს კი ხშირად მოსდევს აპათია, გაუცხოება, ცინიზმი, ნერვული დაძაბულობა და სხვა არასასურველი შედეგები. ასეთ დროს ხშირად ლაპარაკობენ მასწავლებლის პროფესიულ გადაწვაზე. სკოლაში სტრესის გამომწვევი უამრავი მიზეზია: სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეები, დროისა და რესურსების დეფიციტი, მცირე ხელფასი, კონტროლის მექანიზმები, ზედმეტი ინფორმაციით სავსე სასწავლო პროგრამები, ტექნიკური უზრუნველყოფის დეფიციტი, დიდი პასუხისმგებლობა ბავშვების, მშობლების, სკოლის, საზოგადოების, ქვეყნის წინაშე… მასწავლებელთა არცთუ უმნიშვნელო ნაწილს უჭირს სტრესორებთან გამკლავება, რიც გამოც ზოგიერთ მათგანს პროფესიული გადაწვა ემართება. სტრესის მიმართ გამძლეობა დაკავშირებულია იმ რესურსების მოძიებასა და შენახვასთან, რაც მათ სტრესული სიტუაციების უარყოფითი შედეგების გადალახვაში დაეხმარება. ამ მხრივ უმნიშვნელოვანესია სტრესის დაძლევის პროაქტიური სტრატეგიების ფლობა. ეს გულისხმობს პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანი მიზნების დასახვას, ასევე მიზანდასახულობას მიზნის მიღწევის გზაზე, თვითრეგულაციის უნარების განვითარებას, რომლებიც მოიცავს კოგნიტურ და ქცევით კომპონენტებს. ამავე პროცესში ხდება იმ ზოგადი რესურსების ფორმირება, რომლებიც ხელს უწყობს მიზნის მიღწევას და უზრუნველყოფს პიროვნულ ზრდას. პროაქტიური პიროვნება თავის ქცევებზე პასუხისმგებელი ადამიანია, მას ახასიათებს შინაგანი თავისუფლება და ფლობს სტრესის გადაჭრის ეფექტიან სტრატეგიებს. ასეთ ადამიანს არ ემუქრება პროფესიული გადაწვა, რადგან ორიენტირებულია უმთავრესად სიტუაციის ცნობიერ ანალიზზე, შინაგანი და სოციალური რესურსების ადეკვატურ გამოყენებაზე, პრობლემის გადაჭრაზე. არაპროდუქტიული სტრატეგიები კი გულისხმობს რთულ სიტუაციებზე არაადეკვატური სააზროვნო სქემებით, ემოციური და ქცევითი ხერხებით რეაგირებას, მაგალითად, საკუთარ ემოციებზე კონცენტრირებას ან სიტუაციისგან გაქცევას.
ქვემოთ მოცემული ტესტი იმის გარკვევაში დაგეხმარებათ, ფლობთ თუ არა სტრესის დაძლევის პროაქტიურ სტრატეგიას.
ინსტრუქცია. მიუწერეთ თითოეულ დებულებას შესაბამისი ქულა: 1 – აბსოლუტურად მცდარია; 2 – ვერ ვიტყვი, რომ მართალია; 3 – უფრო მართალია, ვიდრე მცდარი; 4 – სრული სიმართლეა.
1. დაწმუნებული ვარ, შევძლებ, რთულ მოსწავლეებსაც კი წარმატებით ვასწავლო საგანთან დაკაშირებული ყველა საკითხი.
2. ვიცი, რომ დაძაბულობის შემთხვევაშიც კი შევძლებ მშობლებთან კარგი ურთიერთობის შენარჩუნებას.
3. თუ ძალიან მოვინდომე, ყველაზე რთულ მოსწავლესაც კი ვუპოვი გასაღებს.
4. დარწმუნებული ვარ, უფრო და უფრო მეტ ვიძენ უნარს, ვუპასუხო მოსწავლეთა საჭიროებებს.
5. მაშინაც კი, როდესაც ხელს მიშლიან, არ ვკარგავ რწმენას, რომ შევძლებ შევინარჩუნო სიმშვიდე და წარმატებით გავაგრძელო სწავლება.
6. დარწმუნებული ვარ საკუთარ უნარში, ვიგრძნო მოსწავლეთა საჭიროებები, მაშინაც კი, როდესაც “ცუდი დღე” მაქვს.
7. თუ ძალიან შევეცდები, ვიცი, რომ შევძლებ, პოზიტიური გავლენა მოვახდინო მოსწავლეთა პიროვნულ და აკადემიურ განვითარებაზე.
8. დარწმუნებული ვარ, შემიძლია შემოქმედებითად გავუმკლავდე სისტემის შეზღუდვებს (ბიუჯეტის შეკვეცა, სხვა ადმინისტრაციული პრობლემები) და კარგად სწავლება გავაგრძელო.
9. ვიცი, რომ შევძლებ ჩემი მოსწავლეების დაინტერესებას ინოვაციურ პროექტებში მონაწილეობით.
10. ვიცი, რომ შევძლებ, ბოლომდე მივიყვანო ინოვაციური პროექტები, მაშინაც კი, როდესაც სკეპტიკოსი კოლეგები მას ეწინააღმდეგებიან.
შეკრიბეთ ქულები.
ქულების ინტერპრეტაცია:
10-20 ქულა – სტრესის დაძლევის პროაქტიური სტრატეგიის ფლობის დაბალი დონე;
21-30 ქულა – სტრესის დაძლევის პროაქტიური სტრატეგიის ფლობის საშუალო დონე;
31-40 ქულა – სტრესის დაძლევის პროაქტიური სტრატეგიის ფლობის მაღალი დონე.
