ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს პედაგოგიურ საზოგადოებას და სკოლის საგნობრივ კათედრებს. სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება სწავლებაში კონსტრუქტივისტული სწავლების პრინციპებისა და კრიტიკული აზროვნების განვითარებისკენ მიმართული დავალებების გამოყენება, რომლებიც ფართოდ უხსნის გზას მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო გარემოს ჩამოყალიბებას, იწვევს აღმოჩენებისა და სიახლის ძიების მიმართ მათ დადებით დამოკიდებულებას.
ამ დავალებების საშუალებით მასწავლებელი უფრო ადვილად:
- დაინახავს, როგორ მიმდინარეობს მოსწავლის ცოდნის კონსტრუირების პროცესი და მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება;
- დაადგენს ახალი სასწავლო საკითხის/თემის დაწყებამდე მოსწავლის წინარე ცოდნას და წარმოდგენებს;
- გამოავლენს, რამდენად გააზრებულ და ეფექტიან ნაბიჯებს დგამს მოსწავლე კონკრეტული სასწავლო მიზნის მისაღწევად;
- შეამოწმებს სამივე კატეგორიის ცოდნას;
- დაინახავს, რამდენად ახერხებს მოსწავლე ცოდნათა ერთობლიობის კომპლექსურად გამოყენებას.
ასეთი გაკვეთილები ძირითადად სამეტაპიანია და მოიცავს:
- გონებრივი იერიშს;
- გააზრებას;
- განხილვა/რეფლექსიას.
გაკვეთილზე მასწავლებლის მოვალეობაა, კოორდინირება გაუწიოს, წარმართოს მოსწავლის საქმიანობა, უჩვენოს გზა, მაგრამ არ შესთავაზოს მზა გადაწყვეტილებები. მასწავლებელს გაკვეთილის ყოველი ეტაპისთვის შემუშავებული აქვს თავისი მიდგომა, რომელიც კონკრეტული საგაკვეთილო აქტივობის გადაწყვეტას ემსახურება.
კრიტიკული აზროვნების განვითარების ერთ-ერთ ტექნოლოგიაა „ჭეშმარიტია-მცდარია“, რომელიც დიდი ხანია ცნობილია პედაგოგებისთვის. თავისი კონცეფციით, ინფორმაციასთან დამოუკიდებელი მუშაობის, შედარების, შეფასების, ანალიზის, განზოგადების, ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების უნარის განვითარებისკენ მიმართული დავალებებით და, საზოგადოდ, მიდგომის თავისებური ალგორითმით, გადაწყვეტით, ის ეფექტური შედეგებით გამოირჩევა კრიტიკული აზროვნების განვითარების ტექნოლოგიებს შორის.
როგორ და როდის შეიძლება ამ მიდგომის გამოყენება საზოგადოებრივი მეცნიერებების გაკვეთილზე?
აღიარებულია, რომ მისი გამოყენება ხელსაყრელია გონებრივი იერიშის დროს, გაკვეთილის საწყის ფაზაში, როდესაც მიმდინარეობს განვლილი მასალის გამეორება და მოსწავლეთა მომზადება ახალი მასალის ათვისებისთვის. ასეთ დროს მისი დანიშნულებაა მარტო შემოწმება, რა იციან მოსწავლეებმა განვლილი მასლიდან ან რა მოეწონათ და დაამახსოვრდათ ყველაზე მეტად, არამედ მოსწავლეთა დაინტერესება, ინტერესის გამოწვევა მომავალი სამუშაოს მიმართ. ის ეხმარება მოსწავლეს დროსა და სივრცეში ორიენტირებაში, ფაქტებისა და მოვლენების ინტერპრეტაციაში, ისტორიულ-გეოგრაფიული მოვლენებისა და კანონზომიერებების დადგენისთვის საჭირო სპეციფიკური უნარ-ჩვევების განვითარებაში.
„ჭეშმარიტია-მცდარიას“ გამოყენების ალგორითმი სამფაზიანი გაკვეთილის დროს:
- გაკვეთილის თემის გამოცხადება;
- მასწავლებელი თემის შესახებ ჩამოთვლის ვერსიებს, „მტკიცებულებებს“ /დაახლ. 10-12 წთ/.
- მოსწავლეები პასუხებს რვეულში ინიშნავენ რიგობითი ნიშნების მიხედვით და ნიშანთა სიმბოლოების გამოყენებით: „+“ , „-“.
- რეფლექსიის ეტაპზე მასწავლებელი უბრუნდება საწყის ვერსიებს, აქცენტს სვამს სწორ ვარიანტებზე, მოსწავლეები აფიქსირებენ თავიანთ პასუხებს და ამოწმებენ საკუთარ ცოდნას.
მოცემული მიდგომების გამოყენების დროს კითხვები/„ვერსიები“ შეიძლება არა მარტო ჩამოვთვალოთ, არამედ ვუჩვენოთ ეკრანზე, წავიკითხოთ ხმამაღლა, რომ დავალება სმენითაც და მხედველობითაც ადვილად აღსაქმელი იყოს.
ზოგადად, მიდგომა გამოიყენება მაშინ, როდესაც საჭიროა, სწრაფად გაიაზრო, შეამოწმო, რამდენად ზუსტად აითვისეს მოსწავლეებმა ინფორმაცია. ამისთვის ჯერ მოსწავლებს ვაკითხებთ ტექტს, მერე კი ისინი უპასუხებენ დასმულ კითხვებს, მიუთითებენ, რომელი ვერსიაა სწორი და რომელი – მცდარი. აღნიშული სტრატეგია განსაკუთრებით ეფექტურია ნარატივზე მუშაობის დროს, მასწავლებელს საშუალება ეძლევა, თვალყური ადევნოს, რამდენად ზუსტად გაიაზრეს მოსწავლეებმა ტექსტის ყველა დეტალი. განხილვა ხდება არა გაკვეთილის ბოლოს, არამედ აქტივობისთანავე.
მაგალითად, როდესაც მიზნად გვაქვს შევამოწმოთ, რამდენად დეტალურად გაიაზრეს მოსწავლეებმა საკითხი, კითხვა ისე უნდა იყოს ფორმულირებული, რომ მოსწავლისგან თემის ღრმად გააზრებას მოითხოვდეს, უბიძგებდეს მას შედარების, ანალიზის და კრიტიკული აზროვნების სხვადასხვა ოპერაციის შესრულებისკენ. მაგალითად, ისტორიის კურსში, რომის რესპუბლიკის სწავლებისას, ძმები გრაკხუსების მოღვაწეობასთან დაკავშირებით კითხვები შეიძლება ასე ჩამოვაყალიბოთ:
- ჭეშმარიტია თუ არა მტკიცებულება, რომ ძმები გრაკხუსების რეფორმა დაკავშირებული იყო იმ დროს რომის იმპერიაში შექმნილ რთულ მდგომარეობასთან?
- ჭეშმარიტია თუ არა, რომ ძმები გრაკხუსების რეფორმა მოგებიანი იყო მხოლოდ დაბალი სოციალური ფენის ადამიანებისთვის?
- ჭეშმარიტია თუ არა, რომ რეფორმას მხოლოდ დადებითი შედეგი ჰქონდა?
- ჭეშმარიტია თუ არა, რომ რეფორმამ გამოიწვია სოფლის მეურნების განვითარება და უბრალო ადამიანების მდგომარეობის გაუმჯობესება? – და ა.შ.
ამგვარად დასმული შეკითხვები „აიძულებს“ მოსწავლეს, გამოიმუშაოს საკითხის „ხედვა“, ღრმად ჩასწვდეს რომის წინაშე მდგარ სირთულეებს და რესპუბლიკის კრიზისზე საკუთარი შეხედულებ ჩამოაყალიბოს.
მიდგომა „ჭეშმარიტია-მცდარია“ გამოსადეგია მხატვრული ლიტერატურის შესწავლის დროსაც. ის მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს, დაფიქრდნენ ნაწარმოებში გაშლილ მოვლენებზე. ის შეიძლება გამოვიყენოთ საშინაო დავალების მიცემის დროსაც: დავავალოთ მოსწავლეებს, თვითონ შეადგინონ კითხვები გაკვეთილის ტექსტის მიხედვით, რაც ხელს შეუწყობს ლოგიკური აზროვნების განვითარებას, დაეხმარება მათ უკვე ნასწავლის საფუძველზე ცოდნის ჯაჭვის აგებაში.
თუმცა მოცემული სტრატეგია წარმატებით გამოიყენება შემაჯამებელი დავალებების შესრულების დროსაც, როდესაც მასწავლებელს სჭირდება, თვალი გაადევნოს მოსწავლის შედეგებს განსაზღვრული სასწავლო თემების ფარგლებში და დაინახოს, რა ცვლილებები განიცადა მისმა აზროვნებამ განვლილ პერიოდებთან შედარებით, რა არის გასაუმჯობესებელი, დასახვეწი.
კონკრეტული მაგალითები ტესტური შემაჯამებელი დავალებებისთვის VIII კლასის ისტორია-გეოგრაფიის პროგრამიდან (ასეთი დავალებები ჩართულია ტესტის სტურუქტურში და ხალისსა და ინტერესს სძენს მთელ დავალებას, კარგი მოტივატორია დაძაბული რეჟიმის პირობებში):
კლასი: VIII
დავალების ტიპი: „ჭეშმარიტია თუ მცდარი?“
ფორმა: დააჯგუფე ცხრილში ნუმერციის მიხედვით
საგანი: ისტორია
თემა: „კავკასიის ზოგადი დახასიათება“ და „I მსოფლიო ომი“:
- კოპტები – კავკასიის ძირითადი მოსახლეობა;
- ჩერქეზები თურქებმა გადაასახლეს;
- ქართველები საქართველოში სამხრეთიდან გადმოსახლდნენ;
- კახეთი საქართველოს აღმოსავლეთით მდებარეობს;
- VIII საუკუნეში საქართველოში ტახტზე მონღოლთა ყაენი იჯდა;
- ჰერეთი დღეს სომხეთის შემადგენლობაშია;
- ილია ჭავჭავაძე 1832 წლის შეთქმულების აქტიური წევრი იყო;
- რუსეთმა კავკასიის სამხრეთი ნაწილი წარმატებით შემოიერთა XX საუუნის დამდეგს;
- ქართლ-კახეთის სამეფო რუსეთმა 1802 წელს გააუქმა;
- პეტრე I-მა ვახტანგ VI-ს დიდი დახმარება გაუწია გარეშე მტერთან ბრძოლაში;
- 1918 წლის 11 ნოემბერს იაპონიამ პირველ მსოფლიო ომში კაპიტულაცია გამოაცხადა;
- რუსეთის ბოლშევიკურ პარტიას შემდეგში „კომუნისტური პარტია“ ეწოდა;
- ფაშისტური პარტია იტალიაში დააფუძნა ადოლფ ჰიტლერმა;
- პირველი შრომითი ბანაკები დაფუძნებულ იქნა ბენიტო მუსოლინის მიერ;
- პირველ მსოფლიო ომში მონაწილეობდა სამხედრო ბლოკი „ანტანტა“;
- სამთა კავშირის“ ქვეყნებმა დიდი დახმარება გაუწიეს 1918 წელს ომში მონაწილე ქვეყნებს;
- მეორე მსოფლიო ომი ვერსალის ზავით დამთავრდა;
- 1918 წელს საბჭოთა რუსეთმა აჭარა დაიბრუნა, – და ა.შ.
საგანი: გეოგრაფია (I სემესტრის ბოლოს შემაჯამებელი დავალებებისთვის)
- ევროპის რელიეფის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი შეასრულა გამყინვარებამ;
- აზია როგორც ფართობით, აასევე მოსახლეობის რიცხოვნობით უდიდესი კონტინენტია დედამიწაზე;
- მკვდარი ზღვა უნიკალური გამდინარე ტბაა;
- აფრიკის დიდი ნაწილი ზომიერ სარტყელში მდებარეობს;
- ტაიგის სამხრეთით, სითბოს საკმარისი რაოდენობის გამო, ბუნებრივი ზონების ჩამოყალიბების მთავარი ფაქტორი ტენის რაოდენობაა;
- ტაიგის სამხრეთით ბუნებრივი ზონებისთვის მერიდიანული მიმართულება არ არის დამახასიათებელი;
- უდაბნო სონორა ერთ-ერთი ულამაზესი უდაბნოა დედამიწაზე;
- კლიმატური პირობების გამო ჩრდილო ამერიკაში ყველაზე ნაკლები ეროვნული პარკი და ნაკრძალია;
- ამერიკა უძველესი დროიდან იყო დასახლებული ინდიელთა სხვადასხვა ტომით;
- ტაიგის სამხრეთით ბუნებრივი ზონებისთვის მერიდიანული მიმართულება არ არის დამახასიათებელი;
- ამერიკის კონტინენტზე ფართობის მიხედვით უდიდესი ქვეყანაა კანადა, მოსახლეობის რიცხოვნობით, ასევე ეკონომიკური და სამხედრო პოტენციალით კი – აშშ;
- ცათამბჯენებით განთქმული ნიუ-იორკი მდ. ორონტის შესართავში კუნძულებზეა გაშენებული, – და ა.შ.
საგანი: სამოქალაქო განათლება (საბაზო საფეხურისთვის)
- საერთო სახალხო გამოკითხვას განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სახელმწიფოებრივ საკითხზე ამომრჩეველთა აზრის გასაგებად ეწოდება პლებისციტი;
- არასამთავრობო ორგანიზაციების დამახასიათებელი თავისებურებაა მოგებაზე ორიენტირებულობა;
- სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება ნიშნავს საკუთარი აზრისა და შეხედულების გამოთქმის უფლებას;
- სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს ინფორმაციის მიღებისა და ხელმისაწვდომობის უფლებასაც;
- კანონი ეწოდება სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ქცევის სავალდებულო წესების ერთობლიობას, რომელთა შესრულებასაც სახელმწიფო სხვადასხვა იძულებითი საშუალებით უზრუნველყოფს;
- სახელმწიფოს დემოკრატიულობას განსაზღვრავს მმართველობის ფორმა: რესპუბლიკური მმართველობის მქონე სახელმწიფოები დემოკრატიულია, ხოლო მონარქიული – არადემოკრატიული;
- დემოკრატიულ სახელმწიფოს ახასიათებს პოლიტიკური და იდეოლოგიური შემწყნარებლობა;
- საკონსტიტუციო სასამართლო არ მიეკუთვნება სახელმწიფო ხელისუფლების არცერთ შტოს, – და.ა.შ.
| ჭეშმარიტია
|
მცდარია
|
„ჭეშმარიტია თუ მცდარი?“ არ არის ახალი პედაგოგიური მიდგომა, მაგრამ ის ძალიან ამრავალფეროვნებს, აფერადებს გაკვეთილს. ეს მთელი სისტემაა, რომლის გამოყენებით სასწავლო მიზნების მიღწევა უფრო ადვილია, შედეგები – უფრო ეფექტური, ამიტომ მას აქტიურად ვიყენებთ საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სასწავლო ამოცანების შესრულების დროს.
