ფიქრები იმის შესახებ, როგორ დავეხმაროთ მამაკაცებს, გახდნენ საოჯახო გემის კაპიტნები
მამაკაცებს მართლა დაემართათ რაღაც. რა, ამაზე ყოველ ქალს თავისი პასუხი აქვს. ოდესღაც მამონტებზე მონადირემ ფემინიზაცია განიცადა (ლათ. Femine – ქალი, მდედრი, მამაკაცში ქალის თვისებების განვითარება; პირდაპირი მნიშვნელობით – მამრობით ორგანიზმში მეორეული მდედრობითი სასქესო ნიშნების განვითარება), ლიდერობა დათმო, აღარ არის ძლიერი სქესის წარმომადგენელი.
შესაძლოა, ეს სუბიექტური მონაცემები იყოს. არსებობს სავსებით ობიექტური ფაქტიც, რომელიც მოწმობს, რომ მამაკაცების თავს რაღაც უბედურებაა: მათი სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა, როგორც დემოგრაფები ადასტურებენ, თითქმის 10 წლით ნაკლებია, ვიდრე ქალების.
რა არის ამ საგანგაშო მოვლენის მიზეზი? მედიკოსებს თავიანთი მტკიცე შეხედულება აქვთ: თანამედროვე მამაკაცის შედარებით ხანმოკლე სიცოცხლე ქალის ცხოვრებაზე იოლი ცხოვრების საფასურია. რიცხვები, რომლებიც აღწერს ქალისა და მამაკაცის შრომით კვირას, საოჯახო შრომის ჩათვლით, ლამის ახალი ბრძოლებისაკენ მოგვიწოდებს, მაგრამ უკვე ემანსიპაციის (ემანსიპაცია – ვინმეზე დამოკიდებულებისგან გათავისუფლება, უფლებრივად გათანასწორება) წინააღმდეგ – კაცი საშუალოდ 50 საათს შრომობს, ქალი კი თითქმის ორჯერ მეტს – 80 საათს. მიიჩნევა, რომ დიდი დატვირთვა ერთგვარად წვრთნის ქალის ორგანიზმს, ამაღლებს სიცოცხლისუნარიანობას.
მხოლოდ სამედიცინო თვალსაზრისით ამ პრობლემის ახსნა გულუბრყვილობა იქნებოდა. ქალების პრობლემებს რომ ეხებოდეს საქმე, პასუხის გაცემა გაცილებით გამიადვილდებოდა. თანამედროვე ქალის თავს დამტყდარ ცვლილებებს, მის სოციალურ სტატუსს, განვითარების დონეს, ფსიქოლოგიას მეტ–ნაკლებად აქტიურად იკვლევენ ფილოსოფოსები და ფსიქოლოგები, სოციოლოგები და დემოგრაფები, ჟურნალისტები. თანამედროვე მამაკაცის პრობლემები კი თითქმის შეუსწავლელია. თვით ეს შესიტყვებაც კი უცხოა ჩვენი სმენისათვის. ჩვენ ვიყენებთ გამოთქმებს „თანამედროვე ქალი”, „თანამედროვე ახალგაზრდობა”, თანამედროვე მამაკაცი კი, როგორც სპეციფიკური მოვლენა, საზოგადოებრივ ცნობიერებაში თითქმის არ არსებობს. მეცნიერები ახლაღა იწყებენ ამ პრობლემის შესწავლას. ფსიქოლოგებთან, ოჯახის სპეციალისტებთან, სოციოლოგებთან შეხვედრების საფუძველზე შეიძლება ვცადოთ, პასუხი გავცეთ კითხვას „რა დაემართა მამაკაცს”?
დავიწყოთ საყოველთაოდ ცნობილი ჭეშმარიტებით: ქალებმა შეავიწროვეს მამაკაცები საქმიანობის მრავალ ტრადიციულად მამაკაცურ სფეროში. ბევრს წინააღმდეგობრივი გრძნობები გაუჩნდა, როცა გაიგეს, რომ უმაღლესი განათლების სფეროში „აქტივების საკონტროლო პაკეტი” ქალების ხელში გადავიდა, დიპლომატთა შორის 51% ქალია და 49% – მამაკაცი.
არანაკლებ მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა საოჯახო ურთიერთობებში. აქაც დაკარგა ძლიერმა სქესმა ლიდერობა.
რას აკეთებს კაცი მაშინ, როცა მისი ცოლი საოჯახო გემზე კაპიტნის ადგილას დგას და გამჭრიახი მზერით გასცქერის შორეთს? ის დაღლილი ზის სავარძელში და ტელევიზორს უყურებს. ეს იმ ქალური აღსარებების აუცილებელია კომპონენტია, რომლებსაც საოჯახო კონსულტაციაში დახმარებისთვის მოსულთაგან ვისმენთ: მე ვშრომობ, წელებზე ფეხს ვიდგამ, ის კი მშვიდად წევს, სრულიად მშვიდად.
მართლა მშვიდად წევს? ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მამაკაცი ოჯახში ადვილად უთმობს მთელ ძალაუფლებას ქალს და ამჯობინებს, დატკბეს დაქვემდებარებულის უპირატესობით – უზრუნველობითა და უპასუხისმგებლობით. ფსიქოლოგები ამტკიცებენ, რომ ასე არ არის. დივანზე წამოწოლილი უსაშველო ეგოიტიც კი განიცდის დისკომფორტს, როცა მისი ცოლი სამზარეულოში ტრიალებს. თუნდაც იმიტომ, რომ ამ დროს ცოლი უხსნის, რასაც ფიქრობს მასზე და თანაც მამაკაცური თავმოყვარეობისთვის არცთუ სასიამოვნო ფორმით.
მამაკაცმა დაკარგა ოჯახში ლიდერობა და, როგორც ჩანს, ეს მისი საბედისწერო შეცდომა იყო, რადგან ეს არაბუნებრივია, თვით ბუნების საწინააღმდეგოა. ტელევიზორს (ახლა უკვე კომპიუტერს – მთარგმნ. შენიშვნ.) მიჩერებული თანამედროვე ადამი იტანჯება და ხშირად ვერც კი ხვდება საკუთარი ტანჯვის მიზეზს. სწორედ ეს დისკომფორტი და არაბუნებრიობის მტანჯველი განცდა უმოკლებს დღეს, იწვევს ლოთობას, ადრეულ ინფარქტს და სხვა ავადმყოფობებს. ამჟამად აქტიურად ვითარდება მეცნიერების ახალი დარგი – ანდროლოგია. ის „წმინდა მამაკაცურ ჩივილებს” სწავლობს. უნდა ითქვას, რომ ანდროლოგია გვერდს ვერ აუვლის სოციალურ მეცნიერებათა დახმარებას, რამდენადაც მამაკაცის ჯანმრთელობის ეს მხარე განსაკუთრებითაა დამოკიდებული მის საზოგადოებრივ და ოჯახურ მდგომარეობაზე. თანამედროვე მამაკაცის გრძნობები ხშირად არის შეფერილი დათრგუნულობითა და შიშით სახლის მეუფის წინაშე. გთავაზობთ მოსაზრებებს ანონიმური ანკეტებიდან – მამაკაცები პასუხობენ, რა გახდა მათთვის მტანჯველი პრობლემების მიზეზი:
„ჩემი ცოლი ტიპური „საქმიანი ქალია” – ძალაუფლების მოყვარული, ცივი, ემოციებდაკარგული. გარშემო ყველა ცუდი ეჩვენება – შვილებიც, ქმარიც”.
„ვჩხუბობთ იმის გამო, რომ ვსვამ. სმა კი ცოლის გამო დავიწყე. ის მუდამ ბუზღუნებს. ყოველდღე, შინ დაბრუნებისას, ვცდილობდი წარმომედგინა, დღეს რა მიზეზით იქნებოდა ჩხუბი. მრცხვენია თქმა, მაგრამ ზოგჯერ მეშინოდა სახლში მისვლის. როგორღაც დავლიე სიმტკიცისთვის. როცა დავთვერი, კიდევ უფრო შემეშინდა და მეგობრებთან ერთად ქეიფს მივყავი ხელი”.
წარმოიდგინეთ, ჯერ კიდევ არ დაგვისრულებია საზოგადოებაში ქალის საგანგაშო მდგომარეობაზე ფიქრი და ზრუნვა და უკვე უნდა ვიზრუნოთ მამაკაცის მდგომარეობის გამოსწორებაზე, – მამაკაცისა, რომელსაც ბევრი დაბეჩავებულად მიიჩნევს. თანასწორუფლებიანობისთვის ქალების ბრძოლა როგორღაც შეუმჩნევლად გადაიზარდა ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში, ჩვენ მეტისმეტად გავერთეთ და ზედმეტი „დავითრიეთ”. საჭიროა, სასწრაფოდ გავთავისუფლდეთ ამ ზედმეტისგან.
საოჯახო კონსულტაციების სპეციალისტები, ფსიქოლოგები, სექსოლოგები, გინეკოლოგები ამტკიცებენ, რომ ოჯახში ლიდერობისგან გათავისუფლება აუცილებელია.
გამოგიტყდებით, როცა პირველად მოვისმინე რეკომენდაცია, გადავცეთ ოჯახში ძალაუფლება მამაკაცს, ცოტა დავიბენი და გავბრაზდი კიდეც. ვის უნდა დავუთმოთ – დატვირთვას გადაჩვეულ განაზებულებს? აჯობებს, ქალმა ისევ მარტომ ათრიოს ეს მისთვის შეუფერებელი ტვირთი, ვიდრე ეჭვქვეშ დააყენოს ოჯახის კეთილდღეობა. ან თავად ქალი, ასე ძლიერი, როგორ ეტყვის ქმარს, რომელიც გროშად არ უღირს: მოდი და იმეფეო?!
სპეციალისტები თავისას ამტკიცებენ: დიახ, უნდა დავუთმოთ, დიახ, სწორედ მას, რადგან სხვაგვარად ვერასოდეს გახდება კარგი ქმარი.
დროებით გადავდოთ მამაკაცზე საუბარი და ქალს დავუბრუნდეთ. დავუშვათ, ის მომავალშიც ოჯახის კაპიტნად, უფროსად დარჩა. როლი, რომელიც თანამედროვეებს ასე მოსწონთ, შეუფერებელ ძალისხმევას მოითხოვს, ამის საფასური კი სასტიკია – ქალურობის, ნამდვილი სიყვარულის იმედის დაკარგვა და წლიდან წლამდე წვეთწვეთობით დაგროვილი სიძულვილი ყოფილი ძლიერი სქესის მიმართ, რომლის წარმომადგენლები მთელი ცხოვრება ბავშვებთან ერთად უნდა „ათრიო”.
ორივე მხარე იტანჯება. გამარჯვებული არავინაა. სადამდე შეიძლება მიგვიყვანოს დღევანდელმა მდგომარეობამ? დასასრული აქ ერთია – ურთიერთსიძულვილი, სქესთა ფსიქოლოგიური ბრძოლა, რომლის მაგალითი დღეს საკმარისზე მეტია.
ყურადღებით დავაკვირდეთ, სადამდე მიგვიყვანა მატრიარქატის გამოვლინებებმა. ქალი, როგორც უკვე ითქვა, მამაკაცზე ხშირად განსაზღვრავს თანამედროვე ოჯახის ტიპს. ესე იგი, ის თითქოს საკუთარ თავზე იღებს მის არსებობაზე, მის, ასე ვთქვათ, ხარისხზე პასუხისმგებლობას. შედეგი? განქორწინებათა რიცხვი შემაშფოთებელი სიჩქარით იზრდება. 1940 წელთან შედარებით ის 4,5–ჯერ გაიზარდა, ხოლო 1970 წელთან შედარებით – 45%–ით. ასეთია მდგომარეობა დღეს და არც იმის ნიშნები ჩანს, რომ უახლოეს მომავალში არსებითად შეიცვლება. პირიქით, სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ საზოგადოებაში ყალიბდება განქორწინებისადმი როგორც ნორმისადმი ახლებური მიდგომა. ახალგაზრდების უმრავლესობისთვის განქორწინება ჩვეულებრივ, ლამის ყოველდღიურ მოვლენად იქცა.
ბევრს ოჯახური ცხოვრება ისე „სწვავს პირს”, რომ მეორედ ქორწინებაზე უარს ამბობს. დღეს საქორწინო ასაკის ყოველი მეექვსე პირი მარტოხელაა. ეს, ალბათ, მარტოობის ფენომენისადმი ტრადიციული მიდგომის გადახედვას მოითხოვს. ორის მარტოობა უფრო დიდი უბედურებაა, ვიდრე პარტნიორის არარსებობა.
გავაგრძელოთ! როგორი მიღწევები აქვთ დედებს, რომლებიც მთავარი აღმზრდელები არიან ოჯახში? თუ გულზე ხელს დავიდებთ, საამაყო არც აქ გვაქვს რამე: ცუდი მოსწავლეების 70% ისეთი ოჯახებიდანაა, სადაც პესტალოცისა და მაკარენკოს ფუნქციები დედამ იტვირთა.
ქალის უფროსობამ ოჯახი ჩიხში შეიყვანა. სამწუხარო კონსტატაცია შეიძლება შემოგთავაზოთ: ტვირთი, რომლის ქვეშაც მოექცა დაღლილი, მუდამ დატვირთული, ოჯახზე, ბავშვებზე პასუხისმგებლობის გრძნობით გაწამებული ქალი, მის ძალ–ღონეს აღემატება. რა ჩვეულიც უნდა გვეჩვენებოდეს ეს ტვირთი, როგორც უნდა გვითბობდეს ქალურ თავმოყვარეობას ფიქრი „მე ყველაფერი შემიძლია! ყველაფერი ბუნების საწინააღმდეგოდ!” – ამ ტვირთისგან უნდა გავთავისუფლდეთ.
ვის გადავცეთ ძალაუფლება, როცა ასე სუსტია ხელები, რომლებმაც ის უნდა მიიღოს? ან როგორ, როცა როლები უკვე დიდი ხანია განაწილდა?
ოჯახური ურთიერთობის სპეციალისტები ამბობენ, რომ მხოლოდ სიყვარულით მივაღწევთ გასაოცარ ცვლილებებს. ეს ყველაზე რთულია, რაც ქალმა უნდა გააკეთოს.
ჩვენს დროში ამ გრძნობას მოულოდნელი ცვლილებები ახასიათებს. სიყვარული სადღაც ქრება. მოვლენები ისეთი თავბრუდამხვევი ტემპით ენაცვლება ერთმანეთს, რომ ადამიანში მოქმედებას იწყებს თავდაცვითი მექანიზმი, რომელიც ემოციებს ახშობს. სამუშაოც უფრო და უფრო მეტად ითხოვს არა გრძნობებს, არამედ სიზუსტეს. იზრდება ინტელექტის პრესტიჟი, სიყვარულისა კი, ფართო გაგებით, იკარგება.
ცხოვრება ცივი, პრაგმატული ხდება და ლიტერატურული კრიტიკოსებიც გაოცებით წერენ არნახულ მოვლენაზე: პოეზიიდან სიყვარული ქრება! იქმნება შთაბეჭდილება, რომ უბრალო გატაცებაც, მხურვალე ინტერესიც კი რაღაცის მიმართ თანამედროვე ადამიანისათვის დაუშვებელი ფუფუნებაა. ცოტა ხნის წინ ერთმა გაზეთმა გამოაქვეყნა სტატია: „როგორ დავუბრუნოთ ფეხბურთს სიყვარული?” ასეთი, არაფრისდამკისრებელი გატაცებისთვისაც კი აღარ გვრჩება ძალა. რაღა უნდა ვთქვათ ოჯახის, ბავშვების სიყვარულზე, რომელიც მძიმე შრომაა? პედაგოგები შეშფოთებით წერენ „ჰოსპიტალურ აღზრდაზე”, როცა ბავშვს ოჯახში ყველაფერი აქვს, რაც კი სიცოცხლისთვის არის საჭირო – საჭმელი, ტანსაცმელი, სათამაშოები, მაგრამ აკლია მშობლების სითბო. ქორწინების საკითხების მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ დანგრევის პირას მისული ოჯახის გადარჩენისას მათ ხშირად უწევთ, ასწავლონ ქალს მამაკაცთან მეგობრობა, მამას – შვილის სიყვარული. ეს გრძნობები, როგორც ჩანს, სადღაც ჩვენში თვლემს, მაგრამ ვერ ვამჟღავნებთ.
ყველაფრის გამათბობელი სიყვარულის გაცემა მხოლოდ ქალს შეუძლია. მაგრამ რატომ ისევ ქალს და რატომ „უნდა”? დიახ, ქალს, რადგან მამაკაცს ეს არ შეუძლია, ცოლი და დედა თვით ბუნებამ შექმნა მოთმინების, გაგების, სითბოს, სიყვარულის მატარებლებად.
როგორ ავიტანოთ, გავუგოთ მას, ვინც უნებისყოფოა, სუსტია და უკვე დიდი ხანია აღარ ჰგავს მამაკაცს? ოჯახური ურთიერთობების ექსპერტები ასეთ დავალებას გვთავაზობენ: ქალმა უნდა აიღოს ფურცელი და ვერტიკალური ხაზით ორად გაყოს; მარჯვნივ ჩამოწეროს ქმრის ყველა ნაკლი, მარცხნივ – ღირსება. შემდეგ დგება ოპერაციის ყველაზე საპასუხისმგებლო მომენტი – მარჯვენა მხარე უნდა მოვახიოთ და დავწვათ, მარცხენა კი ვიკითხოთ ყოველდღე ძილის წინ. მაშინაც კი, თუ ქმართან ურთიერთობაში ყველაზე მძლავრი მიკროსკოპითაც შეუძლებელია კარგის დანახვა, უნდა გავიხსენოთ, როგორი იყო, როცა პირველად შევხვდით. ნუთუ ასეთივე უხეში და უყურადღებო? ნუთუ მაშინაც სვამდა? რატომ შეიცვალა ასე მკვეთრად? დანაშაული არშემდგარი ბედნიერების გამო ყოველთვის ორს ეკისრება და აქ მაინც უნდა იყოს სრული თანასწორობა.
ხომ არ ნიშნავს მარჯვენა მხარის დაწვა ყველაფრის პატიებას და კაპიტულაციას? არა, რადგან მხოლოდ სითბოსა და ურთიერთგაგების გარემოში შეიძლება, ის სხვანაირი გახდეს. თუ მისი ხასიათის რომელიმე თვისებას ვერ გავუმკლავდით, ვიღას ეყვარება ისეთი, როგორიც არის? სიყვარული იმისაა, რომ მიიღო ადამიანი ყველა ღირსებითა და ნაკლით. პასტერნაკმა ნამდვილი სიყვარულის ამ თვისებას „გულის უპრინციპობა” უწოდა, რომელიც „დიადია იმით, რომ ცოტას აკეთებს”. აი, ეს დიდი სიმცირე უნდა შეძლოს ქალმა. მოდი, მოვსინჯოთ მაინც. დავიწყოთ იმით, რომ ფურცელი გავყოთ ვერტიკალური ხაზით… თორემ საშინელებაა: ვიბრძვით თანასწორობისთვის და ვართმევთ ძალაუფლებას, ვიღებთ ძალაუფლებას და ვართმევთ სიცოცხლის წლებს. ვის სჭირდება პირველობა ასეთ ფასად?
ანთროპოლოგი შაპოშნიკოვა 7 წელი ცხოვრობდა ინდოეთის ჯუნგლებში და თანამედროვე პირველყოფილ ტომებს სწავლობდა. ამ ტომებს ცივლიზაცია არ შეხებია, ისინი, შორეული წინაპრების მსგავსად, მატრიარქატში ცხოვრობენ. საინტერესოა, რომ ამ „ველურებში” არის სქესთა უაღრესი ურთიერთპატივისცემა, ნაზი, მზრუნველი და ყურადღებიანი ურთიერთობები.
ქალის ოჯახური ტვირთი მძიმეა. ძველინდურ „დრაჰმაში” ნათქვამია: „კარგი ცოლი შრომობს შენთვის, როგორც მსახური; გაძლევს რჩევებს, როგორც მრჩეველი; მშვენიერია, როგორც სილამაზის ქალღმერთი; მშვიდია და ამტანი, როგორც მიწა; გაჭმევს, როგორც დედა და გატკბობს, როგორც ჰეტერა (ძველ საბერძნეთში – განათლებული, გაუთხოვარი ქალი, რომელიც თავისუფალ, დამოუკიდებელ ცხოვრებას ეწეოდა). კარგი ცოლი – ექვსი სახეა ერთში”.
დაახლოებით 1400 წლის წინ საეკლესიო კრება ოფიციალურად განიხილავდა პრობლემას, აქვს თუ არა ქალს სული. სასულიერო პირთა თითქმის ნახევარმა კითხვას უარყოფითად უპასუხა. ქრისტიანული ეკლესიის კრებამ მხოლოდ ერთი ხმის უმრავლესობით გადაწყვიტა, რომ ქალს, ამ მდაბალ არსებას, რაღაც სულის მაგვარი აქვს.
არისტოტელეს მიაჩნდა, რომ „ბუნება ყოველთვის ესწრაფვის მამაკაცის შექმნას, ქალს კი მხოლოდ სისუსტისა თუ შემთხვევის წყალობით ქმნის”.
ჯორდანო ბრუნო ქალს „პასიურ მატერიად” მიიჩნევდა, მამაკაცს კი „აქტიურ შემოქმედ ფორმად”.
თანამედროვე პირობებში საქმიანობა ქალისგან ისეთი თვისებების განვითარებას მოითხოვს, რომლებიც მამაკაცსაც სჭირდება წარმატების მისაღწევად: გერგილიანობას, გადაწყვეტილების მიღების უნარს, შეუპოვრობას… ყველაფერი ეს ქალურობის საზიანოდ ხდება. ქალს არ შეუძლია გაორება: სამსახურში სხვა და სახლში სხვა ვერ იქნება. ამას არავინ ასწავლის. ამასთან ერთად, ქალურობის შენარჩუნებასა და განვითარებაზე შინაც და სამსახურშიც მამაკაცია პასუხისმგებელი. ქალი იმ ზომით არის ქალური, რა ზომითაც მამაკაცურია და კეთილშობილი მამაკაცი.
ყოველთვის, როცა მარად მებრძოლის პოზას ვიჭერთ (ვის ვებრძვით? ჩვენს რჩეულს?), უნდა გვახსოვდეს, რომ ქალის ძალა სისუსტეშია და ეს სისუსტეა… მოთმინება და პატიება.
ლ. ტარხოვა, 17 აგვისტო, 1986 წელი, „კომსომოლსკაია პრავდა”
თარგმნა ნინო ჭიაბრიშვილმა
