უნარები, რომლებიც ყველაზე მეტად სჭირდებათ ბავშვებს (ნაწილი პირველი)

ამერიკული
გამოცდილება: რა ხდება საბავშვო ბაღებში 
როგორ განდევნა თამაში საბავშვო ბაღიდან სწავლისადმი ზედმეტად აკადემიურმა მიდგომამ – უნარები, რომლებიც ყველაზე მეტად სჭირდებათ 5 წლის ბავშვებს

21-ე საუკუნის ტრუიზმია, როდესაც ამბობენ, რომ თუ აშშ-ს სურს, გლობალური ეკონომიკის ლიდერი იყოს, საჯარო სკოლები უნდა გააუმჯობესოს.

იდეალურ შემთხვევაში, ეს უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ ყოველი ბავშვი მიიღებს შესაძლო უმაღლესი ხარისხის განათლებას.

თუმცა ჩვენს კულტურაში (იგულისხმება ამერიკული კულტურა, – ლ. ა.), რომელიც ცნობილია ფასტფუდით, მოკლე მედიაკლიპებით და სწრაფი ჩამოტვირთვებით (ინგლ. Downloads –ლ. ა.), „სწრაფი” ხშირად „უკეთესის” სინონიმად აღიქმება.

ასეთმა დამოკიდებულებამ აშშ-ის უამრავ სასკოლო ოლქში პოპულარული გახადა „აკადემიური საბავშვო ბაღების” (იგულისხმება სკოლამდელი 1 წელი, რომელსაც აშშ-ში „საბავშვო ბაღს”/Kindergarten-ს ეძახიან და რომელშიც 5 წლის ბავშვები მიდიან, – ლ.ა.) ჩამოყალიბების ხელშეწყობა. ასეთ „ბაღებში” 5 წლის ბავშვებს უმეტესად სასკოლოს მსგავს გარემოს უქმნიან, შეასწავლიან საჭირო უნარებს და საშინაო დავალებებით უფრო ტვირთავენ, ვიდრე არასტრუქტურირებული და წარმოსახვითი თამაშებით.

საბავშვო ბაღებში სასწავლო პროცესის მათემატიკურ უნარებსა და კითხვის სწავლაზე აქცენტირებამ გამოიწვია ის, რომ ბავშვებს და მასწავლებლებს სულ უფრო ნაკლები დრო რჩებათ თამაშისა და გარემოს თავისუფალი კვლევისთვის.

„საბავშვო ბაღი დღეს, ფაქტობრივად, სკოლის პირველ კლასად გადაიქცა, ხოლო პირველი კლასი, შესაბამისად, უკვე მეორე კლასია”, – ამბობს ენ სტაუდტი, 19-წლიანი გამოცდილების მქონე საბავშვო ბაღის მასწავლებელი ნიუ-ჯერსიდან.

„წინათ ნორმალურ მოვლენად აღიქმებოდა, რომ პირველ კლასში ბავშვები კითხვას სწავლობდნენ. ახლა იმ ბავშვებს, რომლებმაც საბავშვო ბაღში კითხვა ვერ ისწავლეს, ჩამორჩენილებად მიიჩნევენ”.

„მართლაც ასეა – სულ რაღაც 10 წლის წინ საბავშვო ბაღში ბავშვების 15%-ს შეეძლო კითხვა, 30 წლის წინ კი „მკითხველების” რაოდენობა 5%-ს შეადგენდა”.

წელს მერილენდის შტატში, მონტგომერის საგრაფოში – ტერიტორიულ ერთეულში, რომელმაც, მრავალი სასკოლო ოლქის მსგავსად, 5 წლის ბავშვებისთვის ბაღში ყოფნის სრული სასწავლო დღე დაადგინა – საბავშვო ბაღის კურსდამთავრებულთა 90%-მა ჩააბარა ტესტი კითხვაში.

გამკაცრების კურსი საბავშვო ბაღებისთვის

საბავშვო ბაღების სულ უფრო „აკადემიურ” რელსებზე გადასვლა, ერთი მხრივ, გასაგებია. ამ ტენდენციის არგუმენტაცია მოიცავს ადრეული სწავლების მნიშვნელობასა და პატარა ბავშვების შესაძლებლობათა ზრდას.

„ხუთი წლის ბავშვებს „პატარებად” უკვე აღარ განიხილავენ”, – ამბობს ლიზ სტივენსი, საბავშვო ბაღის მასწავლებელი სან–დიეგოდან. – „ტვინის შესახებ გამოკვლევები მოწმობს, რომ ეს შესაფერისი პერიოდია კითხვის სასწავლად”. შესაძლოა, ასეც იყოს, მაგრამ აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ამაში თავისი როლი შეასრულა სასკოლო პროგრამამ No Child Left Behind (NCLB) (ჯორჯ ბუში-უმცროსის პრეზიდენტობის დროს მიღებული ფედერალური პროგრამა), რომელიც აქცენტს სტანდარტიზებულ ტესტირებასა და საბაზო უნარების გაუმჯობესებაზე სვამს.

სკოლებზე NCLSB პროგრამით გამოწვეულმა ზეწოლამ, უზრუნველეყოთ სტანდარტიზებული გამოცდების ჩატარება მესამეკლასელი ბავშვებისთვის, მომზადების სიმძიმის ნაწილი საბავშვო ბაღებზეც გადაიტანა. კითხვის აუცილებელი სწავლების საბავშვო ბაღებში გადატანამ სკოლას და სასკოლო მომზადებას ინსტრუქტაჟის დამატებითი წელი მისცა.

რა გამოგვრჩა?

 

ადრეული განათლების სასწავლო სტანდარტების გაუმჯობესების მომხრეები ყურადღებას უმთავრესად სტატისტიკაზე ამახვილებენ. მათი აზრით, რაც უფრო მეტ ბავშვს ეცოდინება კითხვა და ანგარიში, მით უკეთესი.

მაგრამ ეს მიღწევები შესაძლოა ყველას ძალიან ძვირი დაუჯდეს. კითხვისა და მათემატიკური უნარების ათვისების ხარჯზე ფერხდება სხვა უნარების განვითარება – ისეთებისა, როგორებიცაა საკუთარი ძალებით მოქმედება, პრობლემების გადაჭრა და სივრცითი აზროვნება.

„როდესაც სათამაშო სამშენებლო კუბების კუთხეს მათემატიკის სწავლების კუთხით ვცვლით, შედეგად რას ვიღებთ? – კითხულობს ენ სტაუდტი, – სათამაშო კუბებიც მათემატიკაა, უბრალოდ, კუბებით თამაში უფრო სახალისოა”.

„მოსწავლეთა კითხვითი თუ მათემატიკური უნარების გაძლიერებისას არაფერი ვიცით იმის შესახებ, რა გავლენას ახდენს ინტენსიფიცირებული აკადემიური სწავლება ბავშვებში სწავლის მოტივაციაზე, მათ მოტორულ და სოციალურ უნარებსა და თვითშეფასებაზე”.

„არსებობს რისკი, რომ სკოლის უკვე მესამე კლასში მივიღოთ აკადემიური მოსწრების ზეწოლისგან „გადამწვარი” ბავშვები”, – ამბობს ენ სტაუდტი. – „თამაში ის გზაა, რომლის მეშვეობითაც ბავშვი სწავლობს. თამაში მეტი უნდა იყოს მაღალ კლასებში და არ უნდა შემცირდეს დაბალში”.

ძნელი სამუშაო თამაშისას

სამეცნიერო კვლევები საფუძველს უმყარებენ ცოდნას, რომელსაც ადრეული სწავლების პედაგოგები ისედაც ფლობდნენ: წარმოსახვითი თამაში ადრეული ასაკის ბავშვების სოციალური, ემოციური და მორალური განვითარების კატალიზატორია.

მასწავლებლის ხელშეწყობით და დაკვირვებით საბავშვო ბაღებს შეუძლიათ, წარმოსახვითი თამაში ბავშვების გარშემო არსებული სამყაროს აღქმის გზამკვლევად აქციონ, პარალელურად კი თამაშის დროს მტკიცე საფუძველი ჩაუყარონ სიტყვებისა და რიცხვების არსის გაგებას.

„თამაში აადვილებს ბავშვების აზროვნებითი შესაძლებლობების ზრდას”, – ამბობს დოქტორი დევიდ ელკინდი, ავტორი ცნობილი წიგნისა The Power of Play („თამაშის ძალა”). სხვადასხვაგვარი საგნების (მანქანების, ნიჟარების, მძივების) კლასიფიკაციით და ექსპერიმენტებით (თამაში წყლით, თიხით) ბავშვები შეისწავლიან ვარაუდების გამოთქმას და დასკვნების გამოტანას. „ბავშვების მიერ დასმული კითხვები თამაშებში მათ დახელოვნებას უწყობს ხელს”, – ამბობს ელკინდი, – „კითხვების დასმით ბავშვები საკუთარ სასწავლო გამოცდილებას ქმნიან”.

ზრდის დაჩქარებული ტემპი

დედამიწაზე ალბათ არსად „იზრდებიან” ბავშვები უფრო ჩქარა, ვიდრე აშშ-ში. ჯოან ალმონი, ორგანიზაცია Alliance for Childhood-ის კოორდინატორი, ჰყვება ცნობილ შვეიცარელ განმანათლებელთან, ჟან პიაჟესთან დაკავშირებულ ეპიზოდს: „პიაჟეს დიდად არ უყვარდა ამერიკულ აუდიტორიასთან საუბარი – ამერიკაში, როდესაც სახელგანთქმული შვეიცარიელი პროფესორი დაასრულებდა ხოლმე ლექციას ბავშვის განვითარების ბუნებრივი პროგრესის შესახებ, ვინმე აუცილებლად ჰკითხავდა: „და როგორ მოვახერხოთ, რომ ბავშვებმა ეს საფეხურები უფრო ჩქარა გაიარონ?”

ფინეთში, რომელიც უკვე წლებია, მსოფლიოს უცვლელი ლიდერია წერა-კითხვაში, მათემატიკასა და მეცნიერებებში მოწაფეთა უნარებით, ბავშვები ფორმალურ სასკოლო კურს 7 წლამდე არ იწყებენ, თანაც გაკვეთილები მხოლოდ ნახევარი დღე გრძელდება.

თუ ფინეთს აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთს შევადარებთ, დავინახავთ, რომ იქ ბავშვები ნაკლებ დროს ატარებენ სკოლის კედლებში. აქ, აშშ-ში კი დადგენილია, რომ 5 წლის ბავშვები „წინასასკოლო” საბავშვო ბაღში დადიან, მანამდე კი ჩვეულებრივ საბავშვო ბაღში ატარებენ რამდენიმე წელს.

ვივიენ გასინ ფეილი, ავტორი წიგნისა „ბავშვის სამუშაო. ფანტაზიური თამაშის მნიშნელობა” (A Child’s Work. The Importance of Fantasy Play), წერს, რომ გაჩნდა კითხვა: „რაკი ბავშვები წინასასკოლოდ საბავშვო ბაღში დადიან, აქვთ კი მათ საკმარისი სათამაშო დრო წინასასკოლო კურსის დაწყებამდე?” ბავშვთა განვითარების ექსპერტების თანახმად, პასუხი ამ კითხვაზე უარყოფითია.

თამაში ბავშვების აუცილებელი სამუშაოა

ამერიკელი ფსიქოლოგის ერიკ ერიკსონის თანახმად, წარმოსახვითი თამაშების დროს ინიციატივის განვითარება მცირე ასაკის ბავშვების ზრდის პროცესის უმთავრესი გამოწვევაა. თუ ბავშვები თამაშის შემადგენელ ამ ნაწილს და თამაშის დროს შესასრულებელ თავიანთ ამ სამუშაოს გამოტოვებენ, შესაძლოა, მათი სწავლის უნარები განვითარების უფრო გვიანდელი ფაზების დროს სერიოზულად დაზიანდეს.

დოქტორი რობერტა მიქნიქ გოლინკოფი განათლების პროფესორია დელავერის უნივერსიტეტში. დოქტორი მიქნიქ გოლინკოფი მრავალი წიგნის ავტორია, მათ შორის – წიგნებისა „თამაში = სწავლას” და „აინშტაინი არასოდეს იყენებდა სასწავლო ბარათებს”. იგი წერს, რომ თამაში უპირველესი საშუალებაა, რომელსაც ბავშვები სამყაროს შესასწავლად, კრიტიკული და სოციალური უნარების განსავითარებლად, ემოციური ზრდისა და ჩამოყალიბებისთვის იყენებენ. „სათამაშო დრო ბავშვებს შესაძლებლობას აძლევს, სხვა ბავშვებთან ურთიერთობისას მისინჯონ თავიანთი ძალები და თუ საჭიროა, მათთან შეჯიბრებაშიც ჩაებან”, – ამბობს გოლინკოფი.

2003 წელს კაიზერის ოჯახის ფონდის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, 6 წლამდე ასაკის ბავშვები ტელევიზორთან, კომპიუტერსა და ვიდეოთამაშებთან იმდენსავე დროს ატარებდნენ, რამდენსაც გარეთ თამაშში.

ნათელია, რომ ფიზიკური თამაშის შესაძლებლობა უმნიშვნელოვანესია ბავშვის განვითარებისთვის. დღეს სკოლასა თუ სახლში ბავშვებს სულ უფრო ნაკლები დრო რჩებათ არასტრუქტურირებული თამაშისთვის. „ბავშვების გართობის ფუნქცია მედიამ იტვირთა”, – ამბობს სინდი მიდენდორფი, მასწავლებელი, ექსპერტი, ავტორი წიგნისა „დიფერენცირებული სწავლება საბავშვო ბაღში” (Differentiating Instruction in Kindergarten). – „ტელევიზია, ფილმები და ვიდეოთამაშები ბავშვებს მათ წარმოსახვით თამაშებს აშორებს”. მიდენდორფს მასწავლებლობის ათეულობით წელი აქვს გატარებული სკოლებსა თუ საბავშვო ბაღებში, ხოლო პენსიაზე გასვლამდე, ბოლო 22 წელი, საბავშვო ბაღში ასწავლიდა. მისი თქმით, თამაშს მეტყველების განვითარებისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს – სწორედ მეტყველების უნარის ჩამოყალიბება ქმნის საფუძველს კითხვისა და შინაარსის აღქმის უნარების განვითარებისთვის.

მიდენდორფის თქმით, „თამაში დღეს ბევრი საბავშვო ბაღიდან განიდევნა”. „მაგრამ ვინაიდან ვერ ვაღწევთ იმ აკადემიურ მაჩვენებლებს, რომლებსაც ყველა მოელოდა, განათლების სპეციალისტთა დიდი ნაწილი უკვე ხვდება, რომ ბავშვებს აკადემიური სტანდარტები ამჯერად უკვე თამაშის მეშვეობით უნდა შეასწავლონ”.

რა შეუძლიათ მასწავლებლებს ?

როგორ შეუძლია საბავშვო ბაღის მასწავლებელს, წარმატებით ჩართოს თამაში სასწავლო პროგრამაში? „ეს შესაძლებელია, თუ მათემატიკას, მეცნიერებებსა და კითხვით სავარჯიშოებს სახალისო, აზრიან კონტექსტში მივაწვდით პატარებს”, – ამბობს გოლინკოფი.

„სწავლა სიამოვნების მომგვრელი უნდა იყოს”, – ამბობს პროფესორი გოლინკოფი. – „თუ ბავშვი სკოლისადმი სიძულვილით იზრდება, მომავალში ეს სავალალო შედეგს გამოიღებს”.

ჯოან ალმონის თანახმად, „თამაშისადმი სწრაფვა ყველა ჯანმრთელ ბავშვს ახასიათებს, თუმცა მათ თამაშისთვის დრო და საშუალება სჭირდებათ”.

მაგრამ რა ვუყოთ იმ ბავშვებს, რომლებმაც არ იციან, რა ქნან, უფრო სწორად, არ იციან, როგორ ითამაშონ? „თუ ბავშვს დამოუკიდებლად თამაში არ შეუძლია, ეს მასწავლებელს შეუძლია. ის უნდა ეთამაშოს ბავშვს. მთავარია, სწორად გავაცნობიეროთ ის მომენტი, როდესაც მასწავლებელმა უკან უნდა დაიხიოს, რათა ბავშვი დამოკიდებული არ გახადოს გარე ჩარევაზე”, ხსნის ალმონი. მასწავლებლებს შეუძლიათ ხელი შეუწყონ თამაშის დაწყებას ბავშვებისათვის, შეკითხვების დასმის, ახალი სიტყვების გამოყენების ან თანატოლებს შორის წამახალისებელი სოციალური კოოპერაციის მეშვეობით. წარმოსახვითი (ფანტაზიური) თამაშის წახალისებისათვის, ყველაზე მოსახერხებელი, მრავალი დანიშნულების მქონე საგნები და მასალებია.

ხის კუბები,ქსოვილის ნაჭრები და სხვა, საბაზო სამშენებლო საგნები, ბავშვებს საშუალებას აძლევენ თვითონ მოიფიქრონ სცენარების უთვალავი რაოდენობა – თანაც, საბავშვო ბაღის ოთახის მოსაწყობად, ამ მასალების მოპოვება საკმაოდ იაფია. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ მუსიკა და ხელოვნება ცალკე დისციპლინებად არ უნდა ისწავლებოდეს. მიდენდორფის რჩევით, ძალიან კარგია ისტორიების ხმამაღლა კითხვა და მოსმენილი ლიტერატურული პერსონაჟების დახატვის წახალისება ბავშვებში.

 ალტერნატიულად, ასევე შესაძლოა კლასმა თეატრალურად დადგას მოსმენილი ზღაპარი თუ ამბავი – ამ დროს ბავშვები იგებენ და სწავლობენ მნიშვნელოვან გაკვეთილს ამბის სიუჟეტისა და ამბის გმირების შესახებ. ნებისმიერი ამბავი შეიცავს მათემატიკურ თუ რაოდენობრივ ინფორმაციასაც, რომლებიც გამოდგება მატემატიკური უნარების ჩამოსაყალიბებლად.

“მასწავლებლებს შეუძლიათ გამოიყენონ ბავშვების წარმოსახვითი თამაში როგორც პლაცდარმი, გაკვეთილის გეგმის შესადგენად”, ამბობს მიდენდორფი.

„დასასრულს, ისე ჩამოყალიბდება, რომ არავის მოუწევს არცჩევანის გაკეთება აკადემიურ პროგრამასა და თამაშზე დამყარებულ საბავშვო ბაღს შორის. აუცილებელია ამ ორის დაბალანსება”.