პრაქტიკული ცოდნის დემონსტრირება

შესაძლოა, სწავლის მეტ-ნაკლებად ბუნებრივი მეთოდი მიბაძვაა, ბავშვებიც ხომ სწორედ ასე სწავლობენ მშობლიურ ენაზე ლაპარაკს და ეს მეთოდი 100%-ით ამართლებს! როგორ შეუძლია მასწავლებელს ამ მეთოდის გამოყენება სამუშაო პროცესში?

თუ ჩვენ შევთანხმდებით, რომ დემონსტრირება არის – „ვაჩვენოთ როგორ?“, მაშინ გასაგები ხდება, როგორ უნდა გამოვიყენოთ ეს მეთოდი ნებისმიერი საგნის მასწავლებლის სამუშაო პროცესში. დემონსტრირების გამოყენება შესაძლებელია პრაქტიკული (ფსიქო-მოტორული) უნარების სწავლებისას, მაგალითად, როგორ გამოვიყენოთ პითაგორას თეორემა; როგორ გავაანალიზოთ ლექსი, ან როგორ მოვახდინოთ სოციოლოგიური თეორიის კრიტიკული ანალიზი. დემონსტრირებათა უმრავლესობას უნდა მოჰყვეს სადემონსტრაციო საკითხის პრაქტიკაში დამოუკიდებლად განხორციელება.

დემონსტრირების მეთოდის გამოყენება არ უყვართ დამწყებ მასწავლებლებს. მათ ახსენდებათ საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებლები, რომელთა დემონსტრირების მეთოდი არ ამართლებდა, ამიტომ თავადაც უფრთხიან მსგავს ჩავარდნებს. მაგრამ საშიში არაფერია, თუ ყველაფერს წინასწარ დაამუშავებთ.

უმრავლეს შემთხვევაში დემონსტრირების მიზანია, აჩვენოს მოსწავლეებს „კარგი პრაქტიკის“ მაგალითი, რომელიც შეიძლება გადავიღოთ ან ადაპტირება მოვახდინოთ. დემონსტრაცია აჩვენებს, როგორ შეიძლება ამოცანათა გადაჭრა და რა მიიღწევა ამით, რა ხარისხით უნდა შესრულდეს სამუშაო, როგორია ხარისხიანად შესრულებული სამუშაოს მაჩვენებლები და ა. შ.

სამუშაოს  ტექნოლოგიის უზრუნველყოფა შესაძლოა ნიმუშის მეშვეობითაც (ანუ კარგად შესრულებული სამუშაოს მაგალითზე). მაგალითად, ტექსტების რედაქტორის საქმიანობის სწავლებისას პედაგოგს შეუძლია, წარმოადგინოს კარგად გაფორმებული ცხრილები; მაგიდის გაწყობის სწავლებისას – აჩვენოს იდეალურად გაწყობილი მაგიდა. სასარგებლო იქნება უარყოფითი მაგალითების დემონსტრირებაც, მაგალითად: „აი, ორი საქმიანი წერილის მაგალითი, ყოველ მათგანში ოთხი უზუსტობაა, შესძლებთ მათ აღმოჩენას?“.

საბუნებისმეტყველო საგნების პედაგოგები ხშირად ახდენენ განსხვავებული ფენომენის დემონსტრირებას ექსპერიმენტების დემონსტრაციის გზით. ამასთან მნიშვნელოვანია, არ ვუბიძგოთ მოსწავლეებს მასწავლებლის ქმედების გამეორებისკენ, რადგან ეს სახიფათოა.

მომზადება

დასაწყისისთვის დარწმუნდით, რომ მოსწავლეები მზად არიან, სრულად გაეცნონ საწყის ინფორმაციას და რომ მათ იციან, რა მიზნით ტარდება დემონსტრირება. თუ ეს პროცესი დიდ დროს მოითხოვს, შესაძლებელია მისი ცალკეულ ნაწილებად დაყოფა და ისე წარმოდგენა.

დემონსტრირებისას მოსწავლეებს უწევთ გადაჯდომა და მოძრაობა. ასეთ შემთხვევაშიც კი შესაძლოა დემონსტრაცია ყველამ კარგად ვერ დაინახოს. ამიტომ უკეთესია ის პატარა ჯგუფებში ჩავატაროთ. შესძლებენ თუ არა მოსწავლეები დამოუკიდებლად განთავსებას, თუ თქვენ უნდა მიუთითოთ? ყველა შემთხვევაში, მიეცით მათ საშუალება, შეძლებისდაგვარად ახლოს მოიწიონ. ზოგი პედაგოგი წინასწარ ანაწილებს ადგილებს – მაგალითად, ყველა წინა მერხზე მსხდომი მოსწავლე მასწავლებლისგან ხელმარჯვნივ ჯდება; მეორე რიგი – ხელმარცხნივ და ა.შ. ამით თავიდან ვიცილებთ „ადგილებისთვის ბრძოლას“. თუ ლაბორატორიაში ხართ, წინასწარ განსაზღვრეთ, დასვამთ თუ არა მოსწავლეებს წინა მერხებზე.

მუშაობისას ხელს შეგიშლით თუ არა „სარკისებური გამოსახულების“ პრობლემა? ჩვეულებრივ, ეს არაა ხელისშემშლელი ფაქტორი, თუ პროცესი არ მოითხოვს, რომ მოსწავლეებმა დემონსტრირებისას თქვენი ქმედებები გაიმეორონ, მაგალითად, როგორც ეს ცეკვის სწავლებისას ან ფიტნესვარჯიშებზე ხდება.

როგორ შესძლებთ მოსწავლეთა აქტივობის ამაღლებას დემონსტრირების პროცესში? ამის მიღწევა კითხვების მეშვეობითაა შესაძლებელი. ასევე შეგიძლიათ რომელიმე მოსწავლეს შესთავაზოთ, კლასის წინაშე მოახდინოს თქვენი დემონსტრაციის წარმოდგენა ან ადაპტირება მოსწავლეთა ერთობლივი ნამუშევრის  მეშვეობით. სამეცნიერო ექსპერიმენტებისას, მოსწავლეებს შეუძლიათ ჩაიწერონ შედეგები.

დემონსტრირებამდე წინასწარ მოახდინეთ მისი აპრობირება, შეამოწმეთ ყველა საჭირო ატრიბუტი. ყოველი შემთხვევისთვის გაითვალისწინეთ ყველა დამატებითი საშუალებები, რაც შესაძლოა დაგჭირდეთ. შეგიძლიათ ერთდროულად იმუშაოთ და კომენტარებიც გააკეთოთ? შესაძლოა  დემონსტრირებამ იმაზე მეტი დრო წაიღოს, ვიდრე ეს განსაზღვრული გქონდათ?

ძალიან მნიშვნელოვანია, წინასწარ განვსაზღვროთ მისი საკვანძო საკითხები, რადგან ზოგჯერ შეიძლება ისინი მრავალფეროვან წვრილმანებში გაგვებნეს ან გაგვეპაროს. ასევე წინასწარ, დაფაზე ან პროექტორზე უნდა მოვამზადოთ მისი რეზიუმე. დაბოლოს, გაითვალისწინეთ თუ არა უსაფრთხოების ტექნიკის ყველა პირობა?

დემონსტრირება

წინასწარ მოამზადეთ და გამართეთ საჭირო დანადგარები, შესაძლო ხარვეზების ასაცილებლად, თან ისე, რომ ყველა მოსწავლეს შეეძლოს მისი კარგად დანახვა. მას შემდეგ, რაც დარწმუნდებით, რომ მოსწავლეებისთვის  გასაგებია, რის დემონსტრირებას აპირებთ და რატომ,  სთხოვეთ მათ თქვენთან ახლოს გადმოჯდომა. ნუ დაიწყებთ, სანამ ყველა არ დაჯდება.

დემონსტრაციის მსვლელობისას გააკეთეთ განმარტებები, სასურველია გამოიყენოთ კითხვები: „შემდეგ რა უნდა გავაკეთო?“, „რატომ ვაკეთებ ამას ასე?“, „ რას უნდა ვერიდო ამ შემთხვევაში?“, „და რა მოხდება თუ…?“. მოსწავლეებს უნდა ესმოდეთ ყოველი ქმედების მიზანი, ყველა „რატომ“ და  „რა“. მუდმივად მოახდინეთ საკვანძო საკითხებზე ხაზგასმა.

დემონსტრირებისას არ იჩქაროთ, საჭიროების შემთხვევაში მოგვიანებით უფრო ადეკვატურ ტემპში გაიმეორეთ. თუ სამუშაოს შესრულების რამდენიმე მეთოდი არსებობს და გინდათ ყველა მათგანი აჩვენოთ, მაშინ მიმდევრობით გააკეთეთ ეს. ძალიან ძნელია პარალელურ რეჟიმში შევასრულოთ დემონსტრაცია, ვისაუბროთ, დავსვათ შეკითხვები და ვუყუროთ აუდიტორიას, მაგრამ უნდა ვეცადოთ ამის გაკეთება. ეს მნიშვნელოვნად გააძლიერებს თქვენი დემონსტრაციის ეფექტს.

თქვენ დაგჭირდებათ უკუკავშირი – ისწავლეს კი მოსწავლეებმა, რაც თქვენ გადაეცით? გასაგებია მათთვის ამ მეთოდის ყველა „რა“ და „რატომ“? ამის გასარკვევად კიდევ გაიმეორეთ თქვენი დემონსტრაცია ისე, რომ უკვე თავად ბავშვები ხელმძღვანელობდნენ თქვენს ქმედებებს. მუშაობის მსვლელობისას დასვით კითხვები: „რატომ უნდა გავაკეთოთ ეს?“,  „და რატომაა საჭირო თავიდან ამის გაკეთება?“ და ა. შ.

უკუკავშირის ეტაპის გარეშე არსებობს საფრთხე, რომ მოსწავლეთა ნებისმიერი დამოუკიდებელი სამუშაო, რომელიც დემონსტრაციას მოჰყვება, შეიძლება სათანადო გააზრების გარეშე და ცუდად  იქნას შესრულებული.

საჭიროების შემთხვევაში, რამდენჯერმე გაიმეორეთ დემონსტრაცია, სანამ არ დარწმუნდებით, რომ ის კარგად გაიგეს. სანამ მოსწავლეები შეუდგებიან სამუშაოს დამოუკიდებლად შესრულებას, მიაწოდეთ მათ ისეთი დეტალები, რაც საშუალებას მისცემს მათ, დაინახონ სამუშაოს შესრულების სისწორე.  ეს „ხარისხის ინდიკატორები“, მუშაობისას ძალიან მნიშვნელოვანი დეტალია, რადგან მოსწავლეებს თვითშემოწმებისა და კორექტირების საშუალებას აძლევს.

შეცდომის დაშვების შემთხვევაში, გაიცინეთ  და შეძლებისდაგვარად აქციეთ ეს „აღმზრდელობით მომენტად“ : „აი, ხედავთ, რატომაა საჭირო ამის აუჩქარებლად გაკეთება! თქვენ მეტი დრო გექნებათ, ასე რომ, მეც უკეთეს შედეგებს მოველი თქვენგან!“.

უფრო ხანგრძლივი და რთული დემონსტრაციებისას, შეეცადეთ ჩამოარიგეთ ფურცლები, სადაც მოსწავლეები ჩაინიშნავენ მნიშვნელოვან დეტალებს და ჩაიწერენ სამუშაოს შესრულების ტექნოლოგიას.

მიბაძვის, ანუ „მოდელირების“ მეთოდით სწავლება, მაშინაც კი მიმდინარეობს, როცა ამას საერთოდ არ გეგმავდით. ცნობილია, რომ მოსწავლეები მეტ ყურადღებას მასწავლებლის ქმედებას აქცევენ და არა ლაპარაკს. თუ სთხოვთ მოსწავლეს, რომ მან გამორთოს დენის წყარო ელექტროწრედში ცვლილებების შეტანამდე, ან დაიბანოს ხელი სამუშაოს დასრულებისას, ან თავაზიანად მოეპყროს პაციენტებს – ჯერ თავად გააკეთეთ ეს. თუ მოითხოვთ, რომ მოსწავლეებმა დაიცვან უსაფრთხოების ტექნიკის წესები, ან წესრიგში იქონიონ სამუშაო სივრცე, ანაც ენთუზიაზმით მოეკიდონ საქმეს, მაშინ თქვენ თავად უნდა მისცეთ ამის მაგალითი!

გაიაზრეთ, რის დემონსტრირება უნდა მოახდინოს საკუთარ მაგალითზე, თქვენი საგნის პედაგოგმა და ასეც მოიქეცით.

ზოგიერთი ხერხი, რომელიც შეიძლება გამოგადგეთ

მინჯი დემონსტრაცია. მასწავლებელი ამბობს, რომ დემონსტრაცია ჩაივლის განმარტებების გარეშე, და სთხოვს აუდიტორიას, ყურადღებით ადევნონ თვალი მის ქმედებებს, რადგან ბოლოს მათ კითხვებზე პასუხის გაცემა მოუწევთ. ხშირ შემთხვევაში ეს  მოსწავლეებს  ყურადღების  კონცენტრირებაში ეხმარება, განსაკუთრებით მაშინ, თუ დემონსტრაციაში მოულოდნელი ან გაუგებარი ასპექტია.

დემონსტრაცია „მავნე რჩევების“  სტილში. ჩვენ შეგვიძლია კარგად ვისწავლოთ სხვის მიერ განზრახ დაშვებულ შეცდომებზე. შეეცადეთ ამ დროს არ დააბნიოთ მოსწავლეები და არ „დაეხმაროთ“ მათ, ისწავლონ სამუშაოს არასწორი მსვლელობა. მოსწავლეებს, რა თქმა უნდა, წინასწარ სთხოვენ დემონსტრაციაში შეცდომების პოვნას. თუ სამუშაოს არასწორი მსვლელობა დაარღვევს უსაფრთხოების ტექნიკის ნორმებს, მაშინ სჯობს, ვერიდოთ ამ ხერხის გამოყენებას. ეს გზა იუმორის თანხლებითაა ეფექტური.

სოკრატესეული დემონსტრაცია. დასაწყისშივე, პედაგოგი კლასს სთხოვს, მისცეს მას სამუშაოს შესასრულებლად საჭირო ინსტრუქციები. მიჰყევით მათ დირექტივებს და თან მეტი სიცხადისათვის დასვით შეკითხვები. ეს მეთოდი შეიძლება ძალიან სახალისო აღმოჩნდეს, თუ ბავშვების მოწოდებული ინსტრუქციები გაუაზრებელი იქნება. ასეთ შემთხვევაში თქვენ შეიძლება აწუწუნდეთ და დაიჩივლოთ, რომ სამუშაო არ გამოდის!

მოსწავლეთა მიერ ჩატარებული დემონსტრაციები. მოსწავლეებსაც შეუძლიათ ამ სამუშაოს შესრულება, და არა მხოლოდ თქვენ შემდეგ.

თვითშემოწმება: პრაქტიკული უნარების დემონსტრაცია

• არის თუ არა თქვენი დემონსტრაცია ყველა მოსწავლისათვის თვალსაჩინო?
• გააზრებული აქვთ თუ არა მოსწავლეებს, რისი დემონსტრაცია წარუდგინეთ და რა იყო ამის მიზანი?
• დემონსტრაციის მსვლელობისას ცდილობთ თუ არა მოსწავლეთა გააქტიურებას შეკითხვების მეშვეობით?
• ჩაატარეთ თუ არა დემონსტრაცია სათანადო ტემპში და მოახდინეთ თუ არა მისი განმეორებები საჭიროების მიხედვით?
• მიიღეთ თუ არა უკუკავშირი მოსწავლეთა მიერ პროცესის გაგებასთან დაკავშირებით?
• ითვალისწინებთ თუ არა უსაფრთხოების ტექნიკის მოთხოვნებს?
• მიაწოდეთ თუ არა „ხარისხის ინდიკატორები“, რათა მოსწავლეებმა შესძლონ საკუთარი დამოუკიდებელი სამუშაოს შემოწმება?

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 210-215.