სკოლებისა და მოქმედი მწერლების ურთიერთობის ისტორიას ამერიკისა და კანადის, კერძოდ, ორეგონის შტატისა და ონტარიოს პროვინციის გამოცდილებით განვაგრძობთ. საინტერესოა როგორც მწერლებისა და სკოლების თანამშრომლობის სქემა, ისე უშუალო მონაწილეთა (მასწავლებლების, მოსწავლეებისა და მშობლების) გამოცდილება და შთაბეჭდილებები, რომლებიც აშკარად გვიჩვენებს ასეთი თანამშროლობის დადებით მხარეებს.
ონტარიოს პროვინციის პროგრამა Writers-in-the-Schools (ინგლ. „მწერლები სკოლებში“), მოქმედებს და ფინანსდება ონტარიოს ხელოვნების საბჭოს მიერ და უზრუნველყოფს დაწყებითი და მეორე საფეხურის სკოლების მოსწავლეებისა და მოქმედი ავტორების შეხვედრას სკოლებში, მწერალთა სახლებში, ბიბლიოთეკებში თუ სხვა საჯარო სივრცეში. Writers-in-the-Schools პროგრამას ნაწილობრივ აფინანსებს კანადის მწერალთა კავშირი, რომელიც მწერლებს გარკვეულ გასამრჯელოს უხდის ონტარიოს სკოლებში სტუმრობისთვის.
ჩვეულებრივ, მწერლები და მასწავლებლები საკლასო ოთახში ატარებენ გაკვეთილს ან სემინარს. ხშირად ეს გაკვეთილი/სემინარი მორგებულია გარკვეულ თემას, არსებულ სასწავლო გეგმას და მიზნად ისახავს, გაუღვივოს მოსწავლეებს ინტერესი თანამედროვე ლიტერატურისა და მწერლობისადმი.
ამ ტიპის პროგრამა მოსწავლეებს უბიძგებს, წერონ, რედაქტირება გაუკეთონ საკუთარ ნაწერებს, იმუშაონ ნაწარმოებების გამოცემის პროექტებზე და, საზოგადოდ, აქტიურად ჩაერთონ შემოქმედებით წერაში.
„მწერლები სკოლაში“ ტიპის პროგრამები ხელს უწყობს ახალგაზრდებში კითხვისა და წერისადმი ინტერესის აღძვრას, განურჩევლად მათი ინტერესებისა და თუ სამომავლო პროფესიული კარიერისა. პროგრამები შეესატყვისება ადგილობრივ თუ ეროვნულ სასწავლო სტანდარტებს ლიტერატურისა თუ, საზოგადოდ, ხელოვნების მიმართულებით.
მაგალითად, კანადის ერთ-ერთი პროვინციის „ახალგაზრდული ლიტერატურული პროგრამის“ ფარგლებში 2015/2016 წლებში 4 000-ზე მეტი სტუდენტი დაესწრო სკოლებსა თუ სხვა საჯარო ადგილებში კანადელ მწერლებთან შეხვედრას. ამ შეხვედრებმა მოსწავლეებს საკუთარი შემოქმედებითი შესაძლებლობების გამოცდის საშუალება მისცა. პროგრამა მოიცავდა შემდეგ მიმართულებებს:
◦ „მწერლები სკოლაში“ – ერთსემესტრიანი წერითი სემინარი მეორე საფეხურის სკოლის კლასში;
◦ წიგნები კლასისა და სკოლის ბიბლიოთეკისთვის;
◦ მოსწავლეების საჯარო კითხვა წიგნების მაღაზიებსა და ლიტერატურულ კაფეებში;
◦ მოსწავლეთა ნაწარმოებების გამოქვეყნება ყოველწლიურ ნაბეჭდ გამოცემაში და მოსწავლეთა ციფრულ ლიტერატურულ ანთოლოგიაში;
◦ ცნობილი ავტორების ერთდღიანი ვიზიტები სკოლებში;
◦ მოსწავლეთა დასწრება პროვინციის დედაქალაქში გამართულ სპეციალურ ლიტერატურულ ღონისძიებებსა და სემინარებზე;
◦ მოსწავლეთა პოეტურ და ლიტერატურულ კონკურსებში მონაწილეობა.
ქვემოთ გთავაზობთ მოსწავლეების, მასწავლებლებისა და მოსწავლეთა მშობლების კომენტარებს პროგრამის შესახებ:
„ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ავტორს პირადად მოვუსმინე. ის თავის ცხოვრებასა და წიგნებზე საუბრობდა. ამ შეხვედრამ სურვილი გამიჩინა, მეფიქრა, კიდევ რისი გაკეთება მინდა ცხოვრებაში. ეს საოცარი გამოცდილება იყო“ /ფრანკლინის ჰაი-სქულის მოსწავლე.
„მწერლობა მინდა, ამიტომ ჩემთვის მნიშვნელოვანი გახლდათ ისეთი ადამიანის ნახვა, რომელიც უკვე წარმატებული მწერალია. ეს შთამაგონებელი შეხვედრა იყო“ /რეინოლდსის ჰაი-სქულის მოსწავლე.
„ამ შეხვედრამ დამანახა, რომ ყველას შეუძლია გახდეს მწერალი, განურჩევლად მისი წარსულისა“ /ალიანს ჰაი-სქულის მოსწავლე.
„მოსწავლეები მწერლისგან იგებენ ახალ სიტყვებს, სწავლობენ წინადადების დაწყობის წესებს და მაგალითების გამოყენების სტრატეგიებს ახალი იდეების გენერირებისთვის“ /ემი ამბროზიო, რუზველტის ჰაი-სქულის მასწავლებელი/.
„ყველა მოსწავლეს უნდა მიეცეს შანსი, საჯაროდ მოჰყვეს თავის ისტორიას“ /ლინკოლნის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„პატარა ნაბიჯები შეიძლება დიდი შედეგით დასრულდეს. პრაქტიკისა და მოთმინების წყალობით დროთა განმავლობაში შენი სამწერლო უნარები შესამჩნევლად გაუმჯობესდება“ /კლივლენდის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„მხატვრული წერა სასარგებლოა. თუ ეს პროცესი მოგწონს, ხშირად უნდა წერო. თუნდაც ხშირად არ წერო, ეს მაინც გეხმარება საკუთარ თავში რაღაც ახლის აღმოჩენაში“ /მედისონის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„კარგი რაღაცეების წერა შემიძლია, თუ მოვინდომე. თავის იძულება ძალიან ძნელი, მაგრამ უამრავი რამ ვისწავლე და გავიზარდე კიდეც, როგორც მწერალი“ /მედისონის სკოლის მოსწავლე/.
„მე ჩემი სათქმელი მაქვს და შემიძლია, ჩემი გრძნობები და განცდები მოთხრობის მეშვეობით გამოვხატო“ /მედისონის სკოლის მოსწავლე/.
„მწერალმა ფანტასტიკური ლექცია ჩაატარა და მგონია, რომ ძალიან ბევრი რამ ვისწავლეთ“ // კლივლენდის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„[ამ გაკვეთილზე] ვისწავლე, როგორ უნდა დავწერო უკეთესი ლექსი და საერთოდ, როგორ დავიწყო. ახლა პოეზიას უფრო მეტად ვაფასებ“ /უილსონის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„არ მეგონა, რომ რამის სწავლას შევძლებდი. მან მასწავლა, რომ ისიც კი, ვისაც არ სურს რამის დაწერა, შეიძლება კარგი მწერალი გახდეს“ /გრანტის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
მოსწავლეთა კომენტარები ესეის წერის ხელოვნების პროექტის შესახებ:
„მენტორთან ერთად მუშაობამ სრულიად ახალი თვალით დამანახა ჩემი ესეი და დამეხმარა იმის გაგებაში, როგორ უნდა ვწერო უკეთესად“ /ფრანკლინის სკოლის მოსწავლე/.
„ამ გაკვეთილებმა ჩემს ნაწერზე დამაფიქრა და უცხო თვალით დამანახა ის. [მენტორმა] მიმითითა ისეთ საკითხებზე, რომლებიც მკითხველს დაეხმარება, უკეთ გამიგოს“ /რუზველტის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
„ძალიან სასიამოვნოდ მეჩვენა ჩემი ნაწერის ნაწილ-ნაწილ განხილვის პროცესი. კარგი საუბარი გვქონდა ესსეში განხილულ საკიტხებზე. ისეთი გრძნობა დამეუფლა რომ დამეხმარნენ უკეთ დაწერაში“ / რუზველტის ჰაი-სქულის მოსწავლე.
„ეს პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც ვნახე წიგნის ავტორი, რომელიც თავის ცხოვრებასა და წიგნებზე გვესაუბრა. ეს დამეხმარა, უკეთ გამეგო, რა მინდა ჩემი ცხოვრებისგან. ეს ძალიან საინტერესო გამოცდილება იყო“ /ფრანკლინის ჰაი-სქულის მოსწავლე/.
მასწავლებლების შთაბეჭდილებები „მწერლები სკოლაში“ პროგრამის შესახებ:
„ძალზე შთამბეჭდავი იყო იმის ნახვა, როგორ ასწორებს საკუთარ ტექსტს მწერალი. იუმორისტული ნაწერის რედაქტირებაც ისეთივე ყოფილა, როგორიც სხვა ჟანრისა: გადაკეთება, ხელახლა გადაკეთება, შეცვლა და ასე უსასრულოდ…“ / დანა ვინგერი/
„მოსწავლეებმა, რომლებსაც, ჩვეულებრივ, წერის მოყვარულებს ვერ დაარქმევ, ბოლომდე მიიყვანეს დავალებები იმ ხნის განმავლობაში, რაც მწერალი ჩვენს კლასში მუშაობდა“ /ივენ პრაისი/.
„მწერალმა მოსწავლეებს ისე დაანახა პოეზია და ლექსი, როგორც ვერასდროს წარმოედგინათ“ /როდნი მააკი/
„მოსწავლეებს მწერალთან შეხვედრა ძალიან მოეწონათ. მათთვის განსაკუთრებით მოულოდნელი ის იყო, რომ ავტორები ხალისიანი და საინტერესო ხალხი აღმოჩნდნენ და არა ვიღაც მოსაწყენი დიდები“ /ტერესა ბრანდტი/.
მშობლების შთაბეჭდილებები:
„ვფიქრობ, შეხვედრა ძალიან დაეხმარა ჩემს შვილს. მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მშობლებისა და მეგობრებისთვის იმის ჩვენება, რაც ეამაყება. მგონია, რომ ეს მისი ზრდის დასაწყისი გახდება… მადლობელი ვარ, რომ სკოლამ ჩვენს შვილებს ამის საშუალება მისცა!“ /კელი გრიფიტი/
„ჩემი გოგონა დიდად არ მონაწილეობდა სკოლის ცხოვრებაში და ჩემთვის მოულოდნელი აღმოჩნდა, როცა შინ გამოგვიცხადა, რომ საკუთარ ნაწარმოებს საჯაროდ წაიკითხავდა „როუდვეის წიგნების“ ღონისძიებაზე“ /ანონიმი მშობელი/.
„საკუთარი თვალით ვნახე, როგორი ენთუზიაზმით მუშაობდა ჩემი შვილი თავის ნაწერზე პროფესიონალ მწერალთან ერთად. ადრე, როდესაც დავალებებს წერდა, ეს ენერგია არასოდეს შემიმჩნევია მისთვის. აშკარა იყო, რომ შინ შთაგონებული დაბრუნდა“ /ქეთრინ დრინანი/.
როგორც ხედავთ, მწერლების ვიზიტები და მათ მიერ ჩატარებული გაკვეთილები მხოლოდ დადებით შთაბეჭდილებას ახდენს. ამ ინციატივის კიდევ ერთი თავისებურებაა ისიც, რომ არც მასწავლებელმა, არც მოსწავლეებმა და არც თავად მწერალმა ზუსტად არ იციან, როგორ განვითარდება გაკვეთილი თუ სემინარი. მწერლის ფანტაზია, ბავშვების რეაქციები და ის ახალი, უცნობი სამყარო, რომელიც „მოაქვს“ მწერალს საკლასო ოთახში, ქმნიან იმ მოულოდნელ და საინტერესო შედეგს, რომელიც ხელოვანის ბავშვებთან საუბარს მოჰყვება ხოლმე.
ქვემოთ მოკლედ აღვწერთ, დაახლოებით როგორ გამოიყურება პროგრამა პრაქტიკაში:
◦ ერთი ადგილობრივი მწერალი მთელი სემესტრის განმავლობაში ასწავლის მოსწავლეებს ლიტერატურის სხვადასხვა ჟანრს: პოეზიას, ბელეტრისტიკას (სხვაგვარად – სიტყვაკაზმულ მწერლობას), კრეატიულ წერას და დოკუმეტურ პროზას. საბაზო რეზიდენტურა მოიცავს დაახლოებით 80-84 სასკოლო საათს; შეიძლება სხვა მწერლის ვიზიტისა და საათების დამატებაც.
◦ იმართება ერთი შეხვედრა სახელგანთქმულ ავტორთან.
◦ მოიზიდავენ ფონდებს მოსწავლეთა ნაწერების გამსოაცემად, ჩასაწერად, საზოგადოდ, „სამწერლო“ პროექტებისათვის.
◦ გამოიცემა ანთოლოგია, რომელიც აერთიანებს სკოლის მოსწავლეთა საუკეთესო ნაწარმოებებს.
◦ იმართება მოსწავლეთა შემოქმედების საჯარო კითხვა, რომელზეც კითხულობენ ანთოლოგიისთვის შერჩეულ მოთხრობებს/ლექსებს, ხოლო წლის ბოლოს იმართება დასკვნითი შეკრება, რომელზეც ავტორები თავიანთ ნაწარმოებებს კითხულობენ.
◦ ხდება წიგნების გადაცემა/ჩუქება სკოლის ბიბლიოთეკისთვის, იქმნება სასწავლო რესურსები და საკლასო კოლექციები.
◦ წესდება მცირე სტიპენდიები მოსწავლეებისთვის პროფესიული განვითარების საზაფხულო სემინარებზე დასასწრებად.
◦ წესდება მცირე სტიპენდიები მასწავლებლებისთვის პროფესიული განვითარების სემინარებზე დასასწრებად.
◦ გაიცემა სპეციალური სასაჩუქრე ბილეთები დიდ ლიტერატურულ ღონისძიებებზე (ხელოვნებისა და ლიტერატურის საღამოებზე, დიდი ლიტერატურული კონკურსების დასკვნით ცერემონიებზე და სხვ.) დასასწრებად.
დაბოლოს, ალბათ საინტერესო იქნება იმის გახსენებაც, რომ ბევრი ცნობილი საბავშვო მწერალი მწერლობამდე სკოლის მასწავლებელი იყო
◦ მეგაპოპულარული „ჰარი პოტერის“ ავტორი ჯ. ქ. როულინგი ინგლისურის მასწავლებელი იყო პორტუგალიაში, ხოლო მოგვიანებით, ქმართან გაყრის შემდეგ, შოტლანდიაში ფრანგულს ასწავლიდა;
◦ სერ უილიამ გოლდინგს, „ბუზთა მბრძანებლის“ ავტორს, როგორც ამბობენ, მასწავლებლობის დროს გაუჩნდა იდეა, დაეწერა ნაწარმოები ბავშვებისთვის „სრული თავისუფლების“ მინიჭების შესახებ, რამაც ის მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ მწერლად აქცია;
◦ სტივენ კინგი (ავტორი წიგნებისა „ქერი“, „გაქცევა შოუშენკიდან“, „ციალი“, “მკვდარი ზონა“) ინგლისურის მასწავლებელი გახლდათ მენის შტატში;
◦ „და ვინჩის კოდის“ ავტორი დენ ბრაუნიც სკოლის მასწავლებელი გახლდათ ჯერ კალიფორნიაში, მერე – ნიუ-ჰემფშირში. სწორედ სკოლაში მუშაობისას დაიწყო მან თავის პირველ რომანზე, „ციფრულ ციხესიმაგრეზე“, მუშაობა.
◦ მაიკლ მორპურგო, ბრიტანელი მწერალი, ავტორი ცნობილი საბავშვო მოთხრობისა „საბრძოლო ცხენი“, დაწყებითი კლასების მასწავლებელი იყო კენტის საგრაფოში, როდესაც საბავშვო მოთხრობების წერა გადაწყვიტა. მოგვიანებით მორპურგო საქვეყნოდ ცნობილი მწერალი გახდა და მხოლოდ ამის შემდეგ დაანება თავი მასწავლებლობას.
მოამზადა ლევან ალფაიძემ
წყაროები: https://www.literary-arts.org/what-we-do/wits-home/students-teachers-parents-say/
https://deblund.com/debs-services/author-visits/benefits-of-author-visits/
https://www.theguardian.com/education/gallery/2009/apr/29/teacher-turned-author
https://www.writersunion.ca/writers-schools-northern-ontario-program
