თუ თანამედროვე ადამიანისთვის მხედველობითი უნარი უმნიშვნელოვანესია სამყაროს ლაბირინთებში ორიენტირებისას მოულოდნელი საფრთხეების ასაცილებლად, პირველყოფილი ადამიანისთვის აუდიალური ჩვევები იყო სასიცოცხლო მნიშვნელობის, რადგან გადასარჩენად ყოველი ჩქამი, სტვენა თუ ტკაცანი კონკრეტული მოქმედებისკენ უბიძგებდა. რაც უფრო ვშორდებით ჩვენს პირველყოფილ მდგომარეობას, მით ნაკლებ მნიშვნელობას ვანიჭებთ ბგერის ხარისხს, რომელიც მუდმივად გვესმის.
ალბათ შეგვიმჩნევია, ბავშვს თუ მხედველობა დაუქვეითდა, მშობლები განგაშს ტეხენ და სასწრაფოდ ოფთალმოლოგს მიმართავენ. მაგრამ შვილს ხმა (სმენა) თუ არ აღმოაჩნდა, საგანგაშო არაფერია. „დიდი ამბავი, თუ მისგან კარუზო არ გამოვა“. ხმა მათ სულაც არ მიაჩნიათ „პირველადი მოხმარების საგნად“. არადა, მხედველობაც და სმენაც ხომ ჩვენი ორგანიზმის უმნიშვნელოვანესი თანასწორი ნაწილებია.
რა შეიძლება მოგვითხროს ხმამ? ამის შესახებ ხმის ინტონაციით მსჯელობენ.
მეტყველებაში აჟღერებული ინტონაციები ჩვენი ემოციების მთავარი გამომხატველია. ჩვენი უკონტროლო ინტონაციები ხშირად იმ ემოციებს არ შეესაბამება, რომელთა გამოხატვაც გვსურს. ანუ თუ ინტონაციის მართვა გვიჭირს, შესაძლოა წარმოთქმული სიტყვებით (აზრის საწინააღმდეგოდ) გარშემო მყოფნი უნებლიეთ შეცდომაში შევიყვანოთ. ინტონაციას ასევე ძალუძს ჩვენი გრძნობების გამოაშკარავება, მაშინ, როდესაც ეს არ გვსურს. ამის მიზეზი კი უმეტესად ინტონაციური მრავალფეროვნების ნაკლებობაა.
არის თუ არა შესაძლებელი საკუთარი ინტონაციური არსენალის შევსება და მისი ახალი ინტონაციური მოდელებით გამდიდრება? ამისათვის, პირველ რიგში, ინტონაციის არსი უნდა გავიგოთ. ინტონაცია რთული შემადგენლობისაა. ის მოიცავს მელოდიურ და რიტმულ ნახაზს, ლოგიკურ მახვილებს, ბგერათა სიმაღლეების მკვეთრ ვარდნილებს, მეტყველების ტემპსა და ტემბრს.
როგორც ვიცით, ფიზიკური და ფსიქიკური მდგომარეობის ნებისმიერი ცვლილება მეტყველებაზე ისახება. ეს კი კარგად არის ცნობილი ფსიქოლოგებისთვის, გამომძიებლებისთვის, პოლიტიკოსებისთვის, მენეჯერებისთვის. ისინი წარმატებით სარგებლობენ თავიანთი ცოდნით და საკუთარი ამოცანების გადასაწყვეტად ადამიანების გაუთვითცნობიერებლობით მანიპულირებენ.
რომ გავიგოთ, როგორ ჟღერს ჩვენი ხმა გარშემომყოფთათვის, ამისთვის საჭიროა საკუთარი ხმა დიქტოფონზე ჩავწეროთ და მოვუსმინოთ. როგორია თქვენი რეაქცია? როგორი ასოციაციები წარმოიშვა? მოგეწონათ, თუ ისე გეუცხოვათ, რომ წამოიყვირეთ: „ღმერთო ჩემო, ნუთუ ასე ვსაუბრობ?!“ როგორც წესი, ყოველი ხმის ინტონაციის განსაზღვრას მეტყველების ესა თუ ის თვისება შეესაბამება.
სწრაფი მეტყველების შემთხვევაში საჭიროა განვასხვავოთ პიროვნებისთვის მუდმივია ამგვარი მეტყველება, თუ რაიმე ვითარებითაა გამოწვეული. შემჩნეულია, რომ სწრაფად მოსაუბრე ადამიანი ჩვეულებრივზე მეტად აქტიურია და ხშირად დაუფიქრებელ გადაწყვეტილებებს იღებს. მეტისმეტი იმპულსურობის გამო ნაჩქარევ დასკვნებს აკეთებს, ანუ ჯერ იმოქმედებს, შემდეგ დაფიქრდება.
თუ ადამიანის მეტყველება ნელია, თითქოს სიტყვებს არჩევსო, ასეთი ადამიანი დინჯია, გარემოების გათვალისწინებით ყოველ საკითხს თუ სიტუაციას ზედმიწევნით აანალიზებს და ვიდრე გაჭრის, 7-ჯერ გაზომავს.
თუ მოსაუბრე სიტყვების დაბოლოებებს „ყლაპავს“ და მისი მეტყველება სხაპასხუპს ემსგავსება, ადამიანი ცხოვრებაში ასეთივე მოუწესრიგებელი და თავმოუბმელია.
რა იმალება მაღალი ხმის უკან? შესაფასებლად აუცილებელია გავიგოთ, როგორ სიტუაციაში ლაპარაკობს ადამიანი ხმამაღლა. ხმამაღალი ადამიანი ყველაფერში უპირატესობისკენ მიისწრაფვის; ცდილობს აკონტროლოს ადამიანები და სიტუაციები. მაღალი ხმა რამდენადმე დამთრგუნველია, ხან შიშსაც კი იწვევს. არსებობს მოსაზრება, თითქოს მაღალი ხმით მეტყველება თვითდაჯერებულ და მტკიცე ადამიანებს ახასიათებთ, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ეს ასე არ არის. უფრო ხშირად ამგვარი ხმით ყურადღების მიქცევას ცდილობენ. მაგრამ თუ ხმას საჭიროების გარეშე ვიმაღლებთ, ესე იგი ვღელავთ და საკუთარ თავზე კონტროლს ვკარგავთ.
ჩუმი, მშვიდი ხმა შეიძლება ჰქონდეს საკუთარ თავში დარწმუნებულ, მტკიცე რწმენის ადამიანს, რომელიც საუბრისას დომინირებას და ყურადღების მიპყრობას არ ცდილობს. ხდება პირიქითაც, როდესაც მშვიდი ხმა იმაზე მიუთითებს, რომ ადამიანს დაბალი თვითშეფასება აქვს და უჭირდ გადაწყვეტილებების მიღება.
დაბალი ხმოვანება სიმტკიცის, დამაჯერებლობის, ავტორიტეტულობის შთაბეჭდილებას ახდენს.
გულგრილი ხმა: თუ თქვენთან მოსაუბრის მეტყველება მონოტონური და გულგრილია, შესაძლებელია მას არ აინტერესებდეს საუბარი ან რაიმეთი შეწუხებული იყოს.
პრეტენზიული ხმის პატრონი, როგორც წესი, ქედმაღალია გარშემო მყოფების მიმართ, მაგრამ ამავდროულად დაურწმუნებელი საკუთარ თავში. ასეთი ადამიანი მოწონებისა და აღიარების წყურვილითაა შეპყრობილი. სხვა შემთხვევაში ხმაში პრეტენზიულობა შეიძლება აღზრდითაც აიხსნას.
ნერვულ-აღგზნებული მეტყველების მქონე ადამიანი მუდმივად ემოციების ეპიცენტრშია და მოსაუბრის შეგრძნებით მისი ხმა თითქოს გადაძაბვისგან უნდა გაწყდეს. ხმაში ამგვარი მძაფრი ემოციები გარშემო მყოფთა ღელვას და შეშფოთებასაც კი იწვევს ხოლმე.
საუბრის დროს ხმის სიმაღლე ცვალებადია. ხმა მაღლა იწევს სიხარულის, შიშის, აღელვების შემთხვევებში. დიდი ემოციური დაძაბულობის დროს კი ის შეიძლება „ჩაწყდეს“ კიდეც. როდესაც ადამიანი მოწყენილია, დაღლილი, დათრგუნული, ხმა მნიშვნელოვნად დაბლდება. ერთი სიტყვით, სხვადასხვა ემოციურ მდგომარეობებს სხეულის ენა – ადამიანის საქციელი ადასტურებს.
თუ ვერ ვმართავთ ხმას, ის შესაძლოა მტრად გვექცეს. ხმას ჩვენი საიდუმლოს გამხელაც შეუძლია. მაგალითად, ფსიქოლოგები ხმის მიხედვით მარტივად ამოიცნობენ პოტენციურ ალკოჰოლიკს, აგრეთვე იმასაც, რა არის ჩვენთვის უფრო მნიშვნელოვანი, ოჯახი თუ კარიერა და უმრავი სხვა. ამავე დროს, ხმა შეიძლება იყოს ჩვენი მოკავშირეც: მისი საშუალებით გარშემომყოფებზე სასურველი შთაბეჭდილების მოხდენა შეგვიძლია.
რა სამწუხაროა, როდესაც ხმა, ინსტრუმენტი, რომელიც ჩვენი ერთგული, დასაყრდენი მეგობარი და დამხმარე უნდა იყოს, გვღალატობს. რატომ გვღალატობს ხმა? იმიტომ, რომ მასზე არასდროს გვიზრუნია. შეუსაბამო საკვებით ვკვებავდით. არ ვასვენებდით. მხოლოდ მორჩილებასა და შრომისუნარიანობას ვთხოვდით. შედეგად მან არათუ მოქნილობა, საკუთარი ფუნქციაც დაკარგა. ამან კი მეტყველების ერთგვაროვნებამდე, ინტონაციის მონოტონურობამდე და ემოციური გამომსახველობის სიღარიბემდე მიგვიყვანა. მაგრამ გამოსავალი ყოველთვის არის – ხმაზე შეიძლება მუშაობა.
სპეციალური სავარჯიშოები დაგვეხმარება ვისაუბროთ ლამაზად, დარწმუნებით და თავისუფლად. პირველ რიგში, ხმასთან მუშაობა სწორი სუნთქვის სწავლებით უნდა დავიწყოთ.
იმისათვის, რომ ხმამ მთელი სისავსით გაიჟღეროს, გადავხედოთ მენიუს ხმისთვის.
ჩვენმა ორგანიზმმა აუცილებელი რაოდენობით უნდა მიიღოს კალციუმი. ასევე ვიტამინები, განსაკუთრებით ვიტამინი C და ვიტამინი P.
ხმის დატვირთვის წინ სასურველია ვაშლის, ფორთოხლის ან სტაფილოს წვენის მიღება. „ჩახლეჩილი“ ხმის გასასუფთავებლად კი მარგებელია ძვლიანი ხორცის ან ქათმის თბილი ბულიონი.
ხმაზე მუშაობის პერიოდში მიუღებელია ნიგოზი, თხილი და მზესუმზირა. ყავა და შოკოლადი – ინდივიდუალურად. შეგახსენებთ, რომ მათ შეუძლიათ სახმო იოგების გააქტიურება, თუმცა იმავდროულად სიმშრალესა და გაღიზიანებასაც იწვევენ. რაც შეეხება ალკოჰოლსა და ნიკოტინს, მათი გადაჭარბებული მოხმარება დაუშვებელია.
გარდა ამისა, შევეცადოთ შევქმნათ სახლში ნოტიო გარემო. ეს არა მხოლოდ ხმას, არამედ კანსაც მოუხდება. გვახსოვდეს, ხმას ძალიან უხდება სალბის ნაყენი.
ხმა ჩვენი სავიზიტო ბარათია.
