სტატიის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ სკოლაში ხარისხის უზრუნველყოფის გამართული სისტემის არსებობის აუცილებლობაზე, მასთან დაკავშირებული ტერმინოლოგიის განმარტებასა და სწავლის შედეგების ობიექტური შეფასების არსზე. ამჯერად ყურადღებას შიდა შეფასების როლსა და მნიშვნელობაზე გავამახვილებთ.
პროცესი, რომელზეც ამ სტატიაში ვაპირებთ საუბარს, შეეხება სწავლის შედეგების ობიექტურ შეფასებას და ამის დადასტურებას სახელმწიფოს მხრივ. მოდელს წარმატებით იყენებენ შოტლანდიაში, კერძოდ, პროფესიულ განათლებაში, თუმცა მსგავს პრინციპებზეა აგებული ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემები ზოგად და უმაღლეს განათლებაშიც. პროცესის არსი ისაა, რომ დაწესებულების მიერ განხორციელებული შეფასების გადამოწმება პირველ ეტაპზე ხდება თავად სკოლაში, შიდა შემფასებლის მიერ. სასწავლო წლის განმავლობაში (მაგალითად, პირველი სემესტრის დასრულებისას) სკოლის მიერ განხორციელებულ შიდა შეფასებას ამოწმებს გარე შემფასებელი, წინააღმდეგობების აღმოჩენის შემთხვევაში აძლევს სკოლას შესაბამის რეკომენდაციებს და სასწავლო წლის ბოლოს ამოწმებს, როგორ შესრულდა ისინი. თუ ყველა რეკომენდაცია გათვალისწინებულია, მასწავლებლის მიერ დაწერილი შეფასებები ობიექტურად მიიჩნევა და მოსწავლე იღებს შესაბამის ქულას. მთელი პროცესი აგებულია შიდა და გარე შეფასებაზე, რომელსაც ვერიფიკაციას უწოდებენ.
ამჟამად პოლიტიკის დონეზე ასეთი სისტემის დანერგვა საქართველოში ბევრ სირთულესთან არის დაკავშირებული, მაგრამ გთავაზობთ ხარისხის უზრუნველყოფისა და სწავლის შედეგების დადასტურების ერთ-ერთ საუკეთესო მოდელს, რომელიც სკოლამ ან დამეგობრებულმა სკოლებმა შეიძლება საკუთარი ინიციატივით გამოიყენონ ექსპერიმენტის დონეზე, ჩაატარონ კვლევა და დააკვირდნენ შედეგებს. სურვილის შემთხვევაში ამის განხორციელება სავსებით დასაშვები და მისასალმებელი იქნება.
პროცესის ეტაპებია:
- შიდა შეფასების დაგეგმვა;
- შიდა შეფასების ჯგუფის (ვალიდატორების) შერჩევა სკოლაში;
- შიდა ვალიდატორების მიერ მასწავლებლის მიერ განხორციელებული შეფასების გადამოწმება;
- რეკომენდაციების გაწევა (საჭიროებისამებრ);
- გარე ვალიდატორების მიერ სკოლაში ვიზიტი და გარე შეფასების განხორციელება;
- გარე ვალიდატორების მიერ რეკომენდაციების გაცემა;
- რეკომენდაციების შესრულების სამოქმედო გეგმის შედგენა;
- საბოლოო გარე შეფასების განხორციელება;
- შედეგების შეჯამება.
შიდა შეფასება მთლიანად სკოლის პასუხისმგებლობაა. დაწესებულებამ უნდა უზურნველყოს, რომ პროცესი იყოს სანდო, ვალიდური და ობიექტური. იგი ამოწმებს, რამდენად ზუსტად იგეგმება და სამართლიანად ხორციელდება შეფასება. ეფექტური შიდა შემოწმების სისტემა ნებისმიერ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ხარისხის უზრუნველყოფის არსებითი ნაწილია. ეს არის დახმარებაზე ორიენტირებული პროცესი და არამც და არამც არ გულისხმობს შეფასების შედეგების გამოყენებას დასჯის მიზნით. თუ სკოლის ადმინისტრაცია მთელ ამ პროცესს არ განიხილავს როგორც მასწავლებლებისა და მოსწავლეების მხარდამჭერ მექანიზმს, ისიც ისევე იქცევა ფორმალობად და დოკუმენტების გროვად, როგორც მრავალი სხვა. სკოლის ადმინისტრაციამ კარგად უნდა გაიაზროს, რომ მთავარი მოსწავლე და მის მიერ მიღებული შედეგია. შედეგის მიღება კი მასწავლებლის გარეშე შეუძლებელია. ასევე შეუძლებელია, კარგი მასწავლებელი ჩამოყალიბდეს სტრესულ და დასჯაზე ორიენტირებულ გარემოში, სადაც მთავარი შეცდომების აღმოჩენაა და არა შეცდომებზე სწავლა.
განვიხილოთ შემდეგი სიტუაცია: სკოლას ჰყავს 4 ქართულის მასწავლებელი. ყველა კლასში საგნობრივი სტანდარტით გათვალისწინებულია მისაღები შედეგები. ასევე განსაზღვრულია შემაჯამებელი დავალებების რაოდენობა. ქართული ენის კათედრა წლის დასაწყისში ხარისხის უზრუნველყოფის მენეჯერის მონაწილეობით ირჩევს ერთ შიდა შემფასებელს, რომელიც სასწავლო წლის განმავლობაში აკვირდება მასწავლებლების მიერ დაწერილი ქულების ობიექტურობას. არსებითად მნიშვნელოვანია, მასწავლებლებმა ყველა მტკიცებულება შეაგროვონ და შეინახონ, რათა საბოლოო შედეგების დადასტურებისას არგუმენტირებულად წარმოადგინონ პოზიცია. ზეპირი გამოკითხვის დროს მტკიცებულება იქნება ვიდეოჩანაწერი, წერილობითი დავალების დროს – გასწორებული ნამუშევრები, პროექტის განხორციელების შემთხვევაში – მოსწავლეთა მიერ შესრულებული დავალებები და ა.შ. შიდა შემფასებელი აკვირდება და ამოწმებს მასწავლებლის მიერ შემაჯამებელ დავალებებში გაცემულ შეფასებას, ამიტომ საჭიროა, ყველა დავალებას თან ახლდეს შეფასების რუბრიკა.
უშუალოდ შიდა შეფასების პროცესი მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:
- შიდა შეფასებისა დაგეგმვასა და ჩატარებას;
- მასწავლებლის (შემფასებლის) მხარდაჭერასა და ხელმძღვანელობას.
შიდა შეფასების პროცესში მნიშვნელოვანია პასუხისმგებლობებისა და ვალდებულებების დეტალური გაწერა/განაწილება. ადმინისტრაციის მხრივ პროცესის გამართულ მიმდინარეობაზე პასუხისმგებელი პირი შეიძლება იყოს ხარისხის მართვის მენეჯერი ან დირექტორის მოადგილე შესაბამის დარგში. მან უნდა უზრუნველყოს შიდა და გარე შეფასების პროცესების ორგანიზება, კოორდინირება გაუწიოს კადრების მომზადებას და განვითარებას, შიდა შემოწმების დროს ჩაატაროს პროცესის მონიტორინგი და ა.შ.
ჩვენ მოკლედ განვიხილეთ შიდა შეფასების პროცესი ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლების მაგალითზე, მაგრამ სწავლის შედეგები ყველა საგანში უნდა დადასტურდეს. შესაბამისად, ყველა საგნის მასწავლებლებმა უნდა აირჩიონ შიდა ვერიფიკატორი, რომელსაც ანდობენ პროცესის წარმოართვას. საბოლოოდ იქმნება შიდა ვერიფიკატორთა ერთი გუნდი.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, შიდა შემფასებლები საგნის მასწავლებლები არიან. მათი შერჩევის კრტერიუმები შეიძლება თავად დირექციამ დაადგინოს ან კათედრამ შეიმუშაოს. მთავარია, შიდა ვერიფიკატორებმა შეაფასონ მასწავლებელთა მიერ დაწერილი ქულების ობიექტურობა, შეაგროვონ სათანადო მტკიცებულებები, შეამოწმონ, რამდენად სამართლიან და თანმიმდევრულ გადაწყვეტილებებს იღებენ პედაგოგები, საჭიროების შემთხვევაში ჩაატარონ გამოკითხვები და აწარმოონ ჩანაწერები. თუ სკოლაში საგნის მხოლოდ ერთი მასწავლებელია, ამ შემთხვევაში შეფასების განხორციელება სხვა სკოლის იმავე საგნის პედაგოგს შეუძლია.
ამგვარი სამუშაოს შესასრულებლად შიდა ვერიფიკატორებს შესაბამისი მეთოდოლოგიური მხარდაჭერა სჭირდებათ, რაც სკოლამ უნდა უზრუნველყოს წინასწარ შემუშავებული გეგმის შესაბამისად.
არსებითად მნიშვნელოვანია, სკოლამ გაიაზროს, რომ შიდა ვერიფიკატორის სტატუსი არ აძლევს მასწავლებელს რაიმე დამატებით პრივილეგიას. არ შეიძლება, ეს სკოლაში არასათანადო გარემოს შექმნის საფუძველი გახდეს. აქ გადამწყვეტი როლი სკოლის დირექციას ეკისრება, რომელიც მაგალითის მიმცემი უნდა იყოს პედაგოგებისთვის.
სტატიის მომდევნო ნაწილებში შიდა შეფასების პროცესის დაგეგმვასა და უშუალო წარმართვაზე ვისაუბრებთ.
