მთავარია, მასწავლებლებმა მთელი გულით დავიჯეროთ, რომ წერილობით აზრის გამოთქმა ყველა მოსწავლეს შეუძლია. მასწავლებლის რწმენა ჯადოსნურად მოქმედებს ბავშვზე. ჯერ აზრის ჩამოყალიბებას იწყებს, შემდეგ გვენდობა და ენდობა ჩვენ მიერ შექმნილ გარემოს, ბედავს და ხმამაღლა კითხულობს. ელოდება ჩვენს უკუკავშირს, შთაბეჭდილებებს და ამ დროს ბეწვის ხიდზე ვიწყებთ სიარულს – მისი წინადადებები, რომლებიც გულში გამოვიტარეთ, სიტყვებად უნდა დავაბრუნოთ. გულწრფელობის გარეშე კი ნდობას მყისვე დავკარგავთ.

მოსწავლე წერის სწავლებისას ნაბიჯ-ნაბიჯ მიმყავს წერით ინსტრუქციამდე, თავად ვუკითხავ ჩემს ნაწერს, შემდეგ ველოდები, რომ დაწეროს და დგება ჩემი საყვარელი ეტაპი – როცა მთელი გულისყურით ვუსმენ. ერთხელაც ჩემი მოსწავლეების მოსმენისას დღიურში მათი წინადადებებისა და სიტყვების ჩაწერა დავიწყე, ჯერ სიტყვების, შემდეგ უკვე – წინადადებების. მერე სახალისო ვიქტორინა გამოვიგონე და ამგვარად დავარწმუნე ბავშვები, რა საინტერესოა გულისხმიერი მოსმენა. საშინაო დავალებების რვეულებზე მუშაობისას კი ვარსკვლავივით მბრწყინავი წინადადებები ამოვწერე და წყალგამძლე ფლომასტერებით პერანგზე დავაწერე. ამგვარად, როდესაც ჩემი მოსწავლეები წერით დავალებებს მიკითხავენ, მე საყვარელი წინადადებების მაძიებლად ვიქეცი და ერთი წლის განმავლობაში რამდენიმე დღიური შევავსე.

წლის ბოლოს ლიტერატურული კაფესთვის მზადებისას, გადავწყვიტე, შაბათის მკითხველთა კლუბის ბავშვებისთვის შემეკერა ბალიშები, რომლებსაც ერთ მხარეს წიგნების მიხედვით მოვხატავდი, მეორე მხარეს კი ჩემს დღიურში ჩაწერილი წინადადებებიდან შერჩეულ წინადადებას/წინადადებებს დავწერდი. მანამდე მთელი შვიდი თვე ვკერავდი საჯაროს სკოლის ერთი კლასისთვის ბალიშებს, რომელთა შესახებ შაბათის მკითხველთა კლუბის ბავშვებს ვუყვებოდი და ისინიც მგულშემატკივრობდნენ. სწორედ მათი სიყვარულით სავსე მზერა გახდა ჩემთვის ძალა, რომ სამ დღეში 25 ბალიში შემეკერა. ბალიშზე დაწერილი მათი წინადადებებით კი მადლიერების გამოხატვა მსურდა იმისთვის, რომ მენდობიან, წერენ, საკუთარი შესაძლებლობების სჯერათ და ხმამაღლა მიკითხავენ.

ბალიშებზე გადატანილმა წინადადებებმა სიხარულის ფეიერვერკი გვაჩუქა ყველას – ბავშვებს, მშობლებს, მასწავლებელსა და ყველას, ვინც კი ამ დღის შესახებ შეიტყო. ყველაფერი მაშინ დაიწყო, როცა ბავშვებს საკუთარი წინადადებები უნდა გამოეცნოთ: ზოგი დაიბნა, ზოგმა მყისვე იცნო, ზოგმა ერთმანეთის წინადადებები უფრო სწრაფად ამოიცნო, ვიდრე – საკუთარი. ამგვარმა თამაშმა დაუვიწყარი ემოციები გვაჩუქა და ვფიქრობ, თითოეული მათგანი საკუთარი ინდივიდუალიზმის, უნარების, შესაძლებლობების შესახებ დადებითი განწყობით დაიმუხტა.

ლიტერატურული კაფედან დაბრუნებულმა ილიას დედამ რომ წაიკითხა უფროსი შვილის წინადადება, მომწერა, რომ იტირა. ცრემლების გარეშე მეც ვერ ვკითხულობ ერთად თავმოყრილ წინადადებებს. მახსენდებიან ჩემი მოსწავლეები, მათი სახეები მიდგას თვალწინ და მათი ხმა ჩამესმის. ახლა, როცა ამ სტატიას ვწერ, ზაფხულის საღამოა. ვფიქრობ, ნეტავ, სად დევს ფერადი და წიგნების მიხედვით მოხატული ბალიშები, იქნებ ვინმე უცხო ადამიანი კითხულობს ან ჩემი მოსწავლეების მეგობრები დაინტერესდნენ და ამბავი გამოჰკითხეს? იქნებ საუბრის თემა გახდა? დარწმუნებული ვარ, კიდევ მრავალ ამბავს მოქსოვს 12-14 წლის გოგო-ბიჭების წინადადებები, რომლებიც ამასობაში თითქოს გასულიერდნენ. თქვენც გიზიარებთ ბალიშებზე წარწერილ წინადადებებს და გისურვებთ, ბავშვების გულიდან ამოსული წინადადებებით გახარებას:

1. „ვწერ და ვწერ და ვფიქრობ, რა დავწერო და მახსენდება, რომ ჭრიჭინის ხმა აღარ მესმის“. – ანდრია
2. „მე რომ ფრენა შემეძლოს, დაუფიქრებლად ნეიმარის სახლში გავფრინდებოდი“. – გიო
3. „ვგრძნობ, რომ მისთვის განსაკუთრებული ვარ“. – კესო
4. „ვფიქრობ, სად და როდის შევხვდებით ერთმანეთს?“ – მარიამი
5. „ადრე მარიამი შემოვიდა „მინისოში“ დედასთან ერთად. მე თავს ვიწონებდი და ვიპრანჭებოდი, რადგან ვგრძნობდი, რომ პენალს ეძებდა“. – მარიამი
6. „შიგნით დედა კიტას უღუტუნებს. მახსენდება, რომ მაცივარში „მედოკია“. – თაისია
7. „ერთხელ რაჭაში ვიყავით მე და ნიტა და გადავწყვიტეთ მამაჩემთან და ჩემს ძმასთან ერთად ტყეში წასვლა, სოკოებზე“. – მართა
8. „ოდესმე მიხსენებია, რომ მელიები ძალიან მიყვარს?“ – მარიამი
9. „ვფიქრობ ჩემს საუკეთესო მეგობარზე, რომელიც სხვა ქალაქში ცხოვრობს“. – ნუცა
10. „ხანდახან ვფიქრობ, შენი ცუდი ნათქვამი ხალხს გონებაში არ რჩებოდეს და მაშინვე ქრებოდეს“. – ანასტასია
11. „ლელა მასწავლებელო, განაგრძეთ ლიტერატურული კაფეს მოწყობა და არასდროს დანებდეთ“. – ნიკა
12. „პატარა რომ ვიყავი, ვეძებდი განძს. ვეძებდი ქუჩაში, სახლში, სხვა სახლებში და კიდევ ბევრ ადგილას“. – ირაკლი
13. „ასეთ დავალებას პირველად ვწერ. მინდა, ასეთი დავალება რომელიმე ჩემს მეგობარს გავუზიარო“. – მარიამი
14. ერთხელ მე და ჩემი ოჯახი და დიდი ბებია მივდიოდით სიღნაღში. ზამთარი იყო და თოვდა“. – მარიამი
15. „დედაჩემი სახლს პირველ მაისს რომ გააფორმებს, მთელი თვე ვერ ხსნის. მთელი ოჯახი ერთად ვართ“. – მაკრინე
16. „გავიზარდე. გემოვნება შემეცვალა, სტილი, ინტერესები და მადა“. – მარიამი
17. „არ მიყვარს, წიგნები რომ მთავრდება. ეს დედაჩემი არ ისვენებს, ახლა ტილო შემოიტანა და იატაკს წმენდს“. – ნია
18. „მოდის საღამო და მაშინ მახსენდება, რა არის სახლი. რა საოცარია, არა, ბავშვობა?“ – ბაბო
19. „18 დეკემბრის ღამეს, როცა ბავშვებმა დაიძინეს, მე და დედამ ნაძვის ხე დავდგით“. – ილია
20. „მიყვარს წიგნები, რომლებშიც ერთი ადამიანი ჰყვება თავის ცხოვრებას“. – ნიტა
21. მე და კესო ვცეკვავდით. დედაჩემი და მამაჩემი მეგობრებს ესაუბრებოდნენ. ჩემს პატარა დას სკამზე ეძინა“. – ნუცა
22. „ჩემო საყვარელო, მერი ბებო. სკოლაში მასწავლიან ბევრ რაღაცებს, რასაც შენ მასწავლიდი და შენ მახსენდები“. – სესილი
23. „კარგად, მარიამ. კიდევ ბევრი ასეთი წიგნი დაგვიწერე“. – გაბრიელი
24. მე თომა ვარ. ახლა ჩემთან ხდება საგიჟეთი“. – თომა
25. მეგობრებს ვეტყოდი, თითოეული წუთი, თქვენთან გატარებული, ბედნიერება იყო“. – ერეკლე.

ცოდნის შეჯამება სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, ხოლო შემაჯამებელი დავალების სწორად დაგეგმვა და წარმართვა – მუდმივი გამოწვევა მასწავლებლისათვის. გამოწვევა მდგომარეობს მის მრავალშრიანობაში, რადგან იგი გულისხმობს არამხოლოდ კურიკულუმის შესაბამისი დავალების მომზადებას მოსწავლეებისათვის, არამედ თავად ამ დავალების შინაარსის გათვალისწინებას, გარემოს შერჩევას, მოსწავლეთა/მშობელთა ინფორმირებას, სათანადო შეფასების რუბრიკის მომზადებას, პროცესის წარმართვას და შედეგების რეფლექსიას. ამ პროცესის დახვეწა – შეფასების სისტემის ვერიფიკაცია-ვალიდაციის ნაწილია. ის ასევე დიდ მნიშვნელობას იძენს იმ საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის, რომლებმაც ეროვნული სასწავლო გეგმით შემოთავაზებული შეფასების მეორე მოდელი აირჩიეს და შემაჯამებელი დავალების კომპონენტს მნიშვნელოვანი წილი მიანიჭეს.

აღნიშნულ სტატიაში წარმოგიდგენთ უცხო ენის საგნობრივი ჯგუფისათვის მეტად აქტუალურ თემას, რომელიც ეხება ზეპირმეტყველების (Speaking-ის) კომპეტენციის შეფასებას მოსწავლეთა მრავალრიცხოვან ჯგუფებში. პრაქტიკული კვლევა, რომელსაც მიმოვიხილავთ, განხორციელდა ქალაქ ქუთაისში, სსიპ 30-ე საჯარო სკოლაში ინგლისური ენის კათედრაზე, მასწავლებლისა და კათედრის ხელმძღვანელის – სალომე ორმოცაძის მიერ და წარმოადგენს კარგ ნიმუშს სკოლაში არსებული საჭიროებების იდენტიფიცირების, მასზე ეფექტურად რეაგირების, ინტერვენციების დაგეგმვისა და შემდგომი გაუმჯობესებისთვის. ის წარმოადგენს სკოლაში 2024-2025 სასწავლო წელს ფოკუსირებული თვითშეფასების ფარგლებში შეფასების სანდოობისა და ვალიდობის გაზრდის მიზნით განხორციელებული მასშტაბური კვლევების ნაწილს. ასევე უკვე წარმატებული პრაქტიკა შეიძლება მაგალითის მიმცემი გახდეს სხვა ანალოგიური საჭიროების მქონე სკოლისთვის.

ზოგადი პრობლემის მიმოხილვამდე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ უცხო ენაში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასება მრავალ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული. ზეპირმეტყველების კომპეტენციის მნიშვნელობა ენის შესწავლაში დიდია. ის წარმოადგენს კომუნიკაციის უმთავრეს მექანიზმს და მოიცავს არამხოლოდ თეორიულ ცოდნას გრამატიკისა და ლექსიკის მიმართულებით, არამედ წარმოთქმას, ინტონაციას, ტემპს, რეაქციას საუბრისას და სხვ. მაგალითად, British Council-ის კვლევების მიხედვით ინგლისისა და შოტლანდიის ზოგიერთ სკოლაში უცხო ენას ასწავლიან მასწავლებლები, რომლებსაც არ აქვთ ენის საკმარისი ცოდნა ან გავლილი არ აქვთ კვალიფიკაციის ამაღლების კურსები. ასევე ბევრ მასწავლებელს არ აქვს სათანადო მეტყველების უნარები, რაც ამცირებს მათ თავდაჯერებულობას და აფერხებს მოსწავლეებთან კომუნიკაციას. შესაბამისად, ამ პირობებში მასწავლებლები ხშირად გადადიან გრამატიკაზე ორიენტირებული სწავლების მოდელზე, რაც ზღუდავს მოსწავლეების კომუნიკაციური უნარების განვითარებას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ზეპირმეტყველების კომპეტენციასთან დაკავშირებული პრობლემები უცხო ენის სწავლებისას პრობლემას წარმოადგენს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ბარიერები, რომლებიც უკავშირდება ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებს (ენის შფოთვა და ნაკლები თავდაჯერება), ლინგვისტურ სირთულეებს (ლექსიკის სიმცირე და გრამატიკული სისუსტე), პრობლემებს გამოთქმასა და ინტონაციასთან დაკავშირებით და პრაქტიკის ნაკლებობას. პრაქტიკის ნაკლებობა მაინც ერთმნიშვნელოვნად შეიძლება გამოიყოს, რადგან ის წარმოადგენს გასაღებს ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებთან და ლინგვისტურ სირთულეებთან მიმართებით, მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებლები საგაკვეთილო პროცესის დროს აქტიურად მიმართავენ დიალოგების, დებატებისა და სხვა ტექნიკებს, რაც მოსწავლეებს აიძულებს აზრი ჩამოაყალიბონ უცხო ენაზე.

მსგავსი საჭიროებების იდენტიფიცირება მოახდინეს მასწავლებლებმა სსიპ ქალაქ ქუთაისის 30-ე საჯარო სკოლაში 2023-2024 სასწავლო წლის ბოლოს. ამას ამყარებდა სადირექტორო და დიაგნოსტიკური შეფასების შედეგები და მშობელთა უკუკავშირი. საბაზო-საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა მნიშვნელოვან ნაწილს უჭირდა ინგლისურ ენაში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული ბარიერების დაძლევა, სხვადასხვა თემაზე აზრის ჩამოყალიბება და სწორი გამოთქმის/ინტონაციის გამოყენება. 2024-2025 სასწავლო წლის დასაწყისში დაიგეგმა კვლევა მოსწავლეებში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული პრობლემების იდენტიფიცირებისა და ინტერვენციების დაგეგმვის მიზნით. განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა მიენიჭა შემაჯამებელი დავალების ნაწილში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას, რადგან სკოლა შეფასების მეორე მოდელის მიხედვით მუშაობს.

კვლევაში პრობლემის შესწავლისას გამოყენებულ იქნა გამოკითხვა მოსწავლეებთან და ჩაღრმავებული ინტერვიუები მასწავლებლებთან. მასწავლებლებმა აღნიშნეს, რომ შემაჯამებელი დავალების დროს ზეპირმეტყველების კომპეტნეციის შეფასება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. მრავალრიცხოვანი მოსწავლეების პირობებში ერთი მასწავლებელი ერთ საგაკვეთილო დროში ვერ ახერხებდა მსგავსი ტიპის შემაჯამებლის ეფექტურად წარმართვას. გარდა ამისა, მასწავლებლის მიერ მოსწავლეებთან შემაჯამებელზე ზეპირი კომუნიკაცია შეფასების სანდოობასაც აყენებდა კითხვის ნიშნის ქვეშ.

ყველა ზემოაღნიშნული რისკის დაზღვევის მიზნით, სკოლამ დაგეგმა ინტერვენცია, რაც გულისხმობდა ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას ინგლისური ენის საერთაშორისო გამოცდების პრინციპით – სკოლამ შეიძინა გარკვეული რაოდენობის ყურსასმენი, რომლის გამოყენებითაც მოსწავლეს შეეძლო მოესმინა შეკითხვა, ჩაეწერა პასუხი და აეტვირთა შესაბამის პლატფორმაზე.

ინვენტარის შეძენის შემდეგ ინგლისური ენის პედაგოგმა, სალომე ორმოცაძემ დაიწყო შესაბამისი პლატფორმის მოძიება. განხილულ იქნა სხვადასხვა ვარიანტი, ისეთები, როგორებიცაა: Sanako Lab 100 პროფესიონალი და მრავალმხრივი ფუნქციონალით, Robotel Smart Class, Flipgrid და სხვა. მთავარ მოთხოვნას, რომ ეს პლატფორმები ყოფილიყო საკლასო სივრცეში კომფორტულად გამოსაყენებელი, ყველა ვერ აკმაყოფილებდა. ზოგი მათგანი იყო ნაკლებად ავტომატიზებული და უფრო მეტად ხელით მუშაობას საჭიროებდა. საბოლოოდ შეირჩა ონლაინპლატფორმა – Vocaroo, რომელსაც აქვს ფუნქცია, ჩაიწეროს მოსაუბრის ხმა, მოახდინოს მისი გაზიარება ლინკით და ჩამოიტვირთოს ჩანაწერი. აღნიშნული პროგრამა ჩაშენდა Google forms-ში. ამავე form-ში ჩაშენდა აუდიოფაილის ლინკი, რომელიც ატვირთული იყო დრაივზე. ასეთი ფორმით წარმოდგენილი დავალება ტექნიკურად მოსახერხებელი იყო, როგორც მოსწავლის იდენტიფიცირებისათვის, ისე აუდიოფაილებთან წვდომისათვის.

სამიზნე ჯგუფად შეირჩა მე-9 კლასი, რომელზეც მომდინარეობდა კვლევა. კლასი წარმოდგენილი იყო მოსწავლეთა განსხვავებული ენობრივი კომპეტენციებით. მასწავლებელმა კარგად მოამზადა კლასი, მისცა რა მათ დეტალური ინსტრუქცია, როგორ გამოეყენებინათ რესურსი.

პლატფორმის მომზადების შემდეგ პედაგოგმა შეარჩია ტესტის შინაარსი, რომლის მიზანიც იყო მოსწავლეთა ცოდნის ჯამურად შეფასება მე-4 თემატური ერთეულის (Unit) ფარგლებში. შექმნის პროცესში გათვალისწინებული იყო ე.ს.გ.-ის მოთხოვნები და თემატიკა, განსაზღვრული კონკრეტული კლასის საგნობრივი სტანდარტით. ტესტის ამოცანები მომზადდა ისე, რომ მოსწავლეს არ სჭირდებოდა მხოლოდ ტექსტიდან მექანიკურად გადმოტანილი ცოდნა. კითხვები დაეფუძნა ცნებებს (concept-based learning), რაც ითვალისწინებდა შესწავლილი თემის ღრმა გაგებას და არა ზედაპირულ რეპროდუქციას. ასევე შემუშავდა შეფასების რუბრიკა უშუალოდ ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებისათვის.

უშუალოდ შემაჯამებლის პროცესი გამოიყურებოდა შემდეგნაირად: მოსწავლეს პირადი ინფორმაცია შეჰქონდა Google Forms-ში, კითხულობდა ჩაშენებულ ფაილს, ისმენდა მოსასმენ მასალას და გადადიოდა Vocaroo-ს პლატფორმაზე. შემდგომ ამისა, წერდა კონკრეტული კითხვის პასუხს აუდიოფაილად (საუბრობდა კონკრეტული შეკითხვის პასუხზე), აკოპირებდა კითხვის ლინკს და ავსებდა ისევ Google Forms-ის შესაბამის ველში. უფრო ცხადად რომ წარმოვიდგინოთ, მას სჭირდება მაუსის მხოლოდ სამჯერ დაწკაპუნება ფაილის მოსმენის შემდეგ – პროგრამის გახსნა, პასუხის ლინკის დაკოპირება და Google Forms-ში ჩასმა.

ინტერვენციის შემდეგ გაანალიზდა მიღებული შედეგები. მსგავსი მეთოდით ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შემოწმებას ტრადიციულისგან განსხვავებით დიდი უპირატესობა აქვს დროის მენეჯმენტის თვალსაზრისით – ერთ გაკვეთილზე შესაძლებელია თუნდაც 100 მოსწავლის ჩაწერა. მასწავლებელს კი საშუალება აქვს მოუსმინოს ჩანაწერს ნებისმიერ დროს. ასევე მინიმუმამდეა დაყვანილი მასწავლებლის მხრიდან შეფასებაში ჩარევის რისკი (მაგ. წახმარება, სიტყვის შეხსენება და ა.შ.). მოსწავლეს შეუძლია მოუსმინოს საკუთარ ჩანაწერს და გამოიყენოს თვითშეფასებისათვის – გააუმჯობესოს შედეგები და იყოს ფოკუსირებული მხოლოდ ლინგვისტურ ხარისხზე. რისკების ნაწილში იდენტიფიცირდა შებოჭილობა, ტექნიკური პრობლემები და ინტერაქციის ნაკლებობა რეალურ გარემოში. აქვე უნდა განიმარტოს, რომ ყველა შემაჯამებელი ვერ ჩატარდება მსგავსი მეთოდით, თუმცა ზეპირმეტყველების უნარის შემოწმებისთვის მნიშვნელოვანი პროგრესი ცალსახაა.

მომავალი წლისთვის სკოლა გეგმავს პლატფორმის გამარტივების მიმართულებით მეტ მუშაობას და სავარჯიშო ჩანაწერების ეტაპის დამატებას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ადმინისტრაციის მხარდაჭერა და მოტივაცია, რაც არამხოლოდ თეორიულ მხარდაჭერაში, არამედ პრაქტიკულ ნაბიჯებშიც გამოიხატა (პლატფორმის მოძიება და შერჩევა). რაც შეეხება მოსწავლეთა უკუკავშირს, სანიმუშოდ გთავაზობთ რამდენიმე ნაწყვეტს მათი შეფასებებიდან:

„ჩემი აზრით, სახალისო იყო, ძალიან კარგი საშუალება იყო ინგლისურის საუბრის დონის გასაზრდელად. ყურსასმენების პრობლემა არ მქონია, არ ისმოდა გარედან ხმა, მხოლოდ მცირე ბუტბუტი“;

„მე მომეწონა პროცესი. სასიამოვნო იყო რაღაც ახლის გამოცდა. ჩემთვის ეს უკეთესი იყო, ვიდრე მხოლოდ რაღაც ტესტის წერა. უფრო კარგად შეუძლია მასწავლებელს, გაიგოს ბავშვის ცოდნა, რადგან აქ გადაწერა და რამე ეგეთი რაღაც არ შეგიძლია“;

„ჩემი აზრით, უცხო ენაში ყველაზე მთავარი ბარიერი საუბარია. ამიტომ, ჩემი აზრით, ძალიან კარგი აქტივობა იყო. ცოტა ტექნიკური პრობლემები იყო, მაგრამ რადგან პირველია და სატესტო, მომავალში გამოსწორდება“.

შენიშვნა: ფოტოს გამოქვეყნების სტანდარტი დაცულია საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.

იდეები წარსულიდან, გაჯეტებისთვის წართმეული დრო, პოეზიის რვეული და სხვა

როდესაც რამე იდეა მომდის ან რამე საინტერესოს დაგეგმვა მინდა, მაშინვე ჩემი ბავშვობა და სკოლის წლები მახსენდება. 90-იანი წლები ინსპირაციაა იმისა, რასაც ახლა ვაკეთებ და რასაც ვწერ, იმიტომ რომ ეს იყო პერიოდი, როდესაც ჩვენი ფანტაზია საზღვრებს მიღმა დაქროდა, თითოეული საგანი ჩვენთვის ცოცხლდებოდა და წარმოსახვითი ისტორიების პერსონაჟი ხდებოდა. ჯერ კიდევ წინასასკოლო ასაკში ბებიაჩემის ტუალეტის მაგიდა იყო ის ადგილი, სადაც უამრავი ნივთი: თმის ლაქისა და სუნამოს ბოთლები, ათასნაირი სავარცხელი, პუდრი და პომადა – სიცოცხლეს იძენდა და იწყებოდა თამაში, რომელიც ხუთი წლის ბავშვს ყველაფერს მავიწყებდა, რადგან მე ვიყავი სცენარისტიც და რეჟისორიც, მსახიობიც და გამხმოვანებელიც. დღესაც თვალწინ მიდგას საბჭოთა კავშირში პოპულარული ლაქი, რომელსაც სამი თმაგაშლილი ქალი ეხატა და ეს ქალები ცოცხლდებოდნენ, ნამდვილები, ლამაზები და მხიარულები ხდებოდნენ.

დღეს, როდესაც ბავშვებს გაჯეტებისა თუ ფერად-ფერადი ანიმაციების სახით ამდენი ცდუნება აქვთ,  აღარ სურთ, თამაშებში წარმოსახვა ჩართონ, თავად აღარ იგონებენ, რადგან მზა უფრო ხელმისაწვდომი და მიმზიდველია.

ხელოვნურმა ინტელექტმა ახალი  ტრენდები მოიტანა, პოპულარულ სოციალურ ქსელებს ვირუსულად მოედო შინაარსისგან დაცლილი მოკლე ვიდეოები, რომლებიც ბავშვბს ძალიან მოსწონთ. სხვადასხვა შეუსაბამო საგნისა და არსების შერწყმით მიღებული სასაცილო პერსონაჟები, ერთი შეხედვით, მართლაც სახალისოა, მაგალითად, ბალერინა კაპუჩინო, თუმცა მე ისინი ტვინისა და გონების პარაზიტებად მიმაჩნია, რადგან ერთი ნახვითაც გიჯდება გონებაში და მათგან თავის დაღწევა ძნელია, იმეორებ და იმეორებ, ამოჩემებულ მელოდიასავით, თუმცა, მელოდიისგან განსხვავებით, ვერც რიტმით დაიკვეხნის და, როგორც ვთქვი, ვერც შინაარსით. პირიქით, სრულიად უშინაარსო და აზრს მოკლებულია, ფიქრის საშუალებასაც კი არ გაძლევს, უბრალოდ უნდა სქროლო და უყურო, დრო გაიყვანო. ეს დრო კი ისე სრწფად გარბის, ასე გასაფლანგად ნამდვილად ცოდოა, განსაკუთრებით იმ ძვირფას ასაკში, როდესაც ტვინი მზადაა, უზარმაზარი ინფორმაცია შეისრუტოს და გადაამუშაოს.

აკრძალვა, რა თქმა უნდა, არ არის გამოსავალი და არც ვარ ამის მომხრე. ყოველთვის ალტერნატივას ვეძებ, ვფიქრობ, როგორ ჩავანაცვლოთ მდარე ხარისხის ვიდეოები და ანიმაციები.

და აი, რამდენიმე რჩევა 90-იან წლებგამოვლილი ბავშვისგან:

პოეზიის რვეულები

პირველი, რაც მახსენდება, პოეზიის რვეულებია. იმ დროს ლამაზი ბლოკნოტების ძალიან მცირე არჩევანი იყო. ამ მცირედან ვარჩევდი ყველაზე, ყველაზე ლამაზს. ვყიდულობდი ფერად კალმებს, ვიმარაგებდი ძველ ჟურნალებსა და გაზეთებს, და იწყებოდა საოცარი პროცესი.

ჩვენი სახლის ბიბლიოთეკიდან გადმოვარჩევდი ლექსების კრებულებს, გალაკტიონს, შექსპირს, „სიყვარულის წიგნს“, ანა კალანდაძეს, მირზა გელოვანს… გადავშლიდი და რაც იმ მომენტში ჩემს სულთან, ჩემს განწყობასთან ახლოს იყო, ლამაზი კალიგრაფიით ვიწერდი ახალ, ლამაზ ბლოკნოტში. მერე ვაფორმებდი. ეს გაფორმების მომენტი იყო ყველაზე ჯადოსნური და ამაღელვებელი… ვჭრიდი ჟურნალებიდან შესაბამის ილუსტრაციებს და ფოტოებს ვაწებებდი; ვაწყობდი კოლაჟებს, ოღონდ იმ დროს არ ვიცოდი, რა იყო კოლაჟი; ვხატავდი, ვაფერადებდი… ამ კრებულებს დღემდე ვინახავ და ხანდახან ვათვალიერებ ხოლმე. მიკვირს, პატარა გოგოს, იმ ჩაკეტილ და მძიმე წლებში, რა კარგი ლიტერატურული გემოვნება მქონია.

მოდით, თანამედროვე მოზარდებს შევთავაზოთ მსგავსი აქტივობა. თავდაპირველად ჩვენ შევურჩიოთ პოეზიის კრებულები, ვუყიდოთ ძალიან, ძალიან ლამაზი ბლოკნოტი, ფერადი კლამები და მარკერები, გადმოვქექოთ ჩვენი ძველი ჟურნალები და გაზეთები, ვთხოვოთ, დღეში ერთი ლექსი იპოვოს და ლამაზად გადაწეროს, გააფორმოს და მოხატოს. რაღაცნაირად მგონია, რომ ეს ამბავი ისე შეიყოლებთ, დღეში ერთ ლექსს არ დასჯერდებიან. ესეც გაჯეტებისთვის გამოტაცებული წუთები თუ საათები!

დამალული ნივთები

ვიღებთ რამდენიმე საინტერესო ნივთს, მაგალითად, ნიჟარას, ბუმბულს, მძივს, მონეტას… ვმალავთ სხვადასხვა ადგილას. თუ ეზო გვაქვს – უკეთესი, თუ არა და ოთახშიც შეიძლება. ვხატავთ სამალავების რუკას და ვაძლევთ ბავშვს, რომ დამალული ნივთები იპოვოს. რუკაზე მინიშნებებს გამოვსახავთ, შეგვიძლია, სიმბოლოებიც გამოვიყენოთ. თუ ყველა ნივთს იპოვიან, შეიძლება, საინტერესო ფილმით დავაჯილდოოთ, მაგალითად, „მუსიკის ჰანგებით“.

ბავშვობაში ბებიაჩემის დიდი ბოსტნის ნაწილი მოვიზომე და ჩხირებით შემოვღობე, გამოვაცხადე, ეს ჩემი ბოსტანი იქნება-მეთქი. მე და ჩემს დას ძალიან გვიხაროდა და გვეხალისებოდა ამ ბოსტნის მოვლა-პატრონობა, მოგვყავდა მწვანილი და ისეთი ბოსტნეული, რომელიც მალე ამოდიოდა.

თქვენც შეგიძლიათ, ბავშვებს ასეთი მიწა „აჩუქოთ“ და უთხრათ, რომ ეს მათი საკუთრებაა. დარწმუნებული ვარ, ძალიან გაუხარდებათ და დიდი ენთუზიაზმით შეუდგებიან მის დამუშავებას. ჩვენ თოხით და ბარით ვამუშავებდით, პაწაწინა იარაღები გქვონდა. ალბათ ახლაც იშოვება ასეთი ნივთები. მორწყავენ, დათესავენ, დაელოდებიან, მერე დაკრეფენ და იწრმუნებენ ბუნებისა და ადამიანის შრომის ძალას.

ბუნებრივი საღებავებით ხატვა

თუ ჭარხალს დაწურავ, კურკუმას ნაყენს თუ დააყენებ, მოცვს თუ დაჭყლეტ ან კაკლის წენგოს დაჩეჩქვავ, შესანიშნავ ბუნებრივ საღებავებს მიიღებ. ამ პროცესით, დარწმუნებული ვარ ძალიან იხალისებენ ბავშვები, მერე კი აუცილებლად დაახატვინეთ. რა ამაღელვებელი და ჯადოსნური იქნება!

ძველი ტანსაცმლის გადაკეთება

უჰ, როგორ მიყვარდა ბებიაჩემის სკივრებში ქექვა! დარწმუნებული ვარ, ყველა ოჯახში იქნება ძველი და გამოუსადეგარი ტანსაცმელი. მიეცით ბავშვებს და შესთავაზეთ, მისგან შექმნან ახალი ტანსაცმელი ან სხვა საინტერესო რამეები – აქსესუარები, თოჯინები. დღეები ისე გავა, ჭამაც კი არ გაახსენდებათ, გაჯეტებს მხოლოდ ინსპირაციისთვის თუ გამოიყენებენ.

საოჯახო სპექტაკლის დადგმა.

ეს მთელი პროცესია, დაწყებული სცენარის დაწერით და როლების განაწილებით. ისე მიყვარდა ასეთი სპექტაკლების გამართვა, მთელ სულსა და გულს ვდებდი. ალბათ 90-იანების ყველა ბავშვი ამით ერთობოდა. მეზობლებიც ერთვებოდნენ. მთელი კვირა ვემზადებოდით, კოსტიუმებსაც ვიკერავდით, აი, სწორედ იმ სკივრში ნაპოვნი ძველი ტანსაცმლისგან, ვეპატიჟებოდით სტუმრებს ან ბილეთებს ვყიდიდით. ვისაც ყველაზე დიდი ეზო გვქონდა, ორ ხეს შორის ვჭიმავდით თოკს და ამ თოკზე სარეცხის სარჭებით ვამაგრებიდთ ძველ ზეწარს, რომელსაც ვახატავდით, ვაწერდით, ვაწებებდით ათას მოსართავს. უბანშიც ჩაგვიტარებია, მეზობლის კარი გამოგვიყენებია ფარდად და სხვა უბნის ბავშვები დაგვიპატიჟებია.

აი, ასეთი იყო ჩვენი უინტერნეტო და უტელეფონო ბავშვობა, მიამიტური, წრფელი და უბრალო. ჰოდა, ხომ არ შეგვეთავაზებინა ახალი თაობისთვისაც? იქნებ როგორ სჭირდებათ სოციალური ქსელების ქაოსისა და აურზაურისგან თავის დაღწევა, იქნებ როგორ სჭირდებათ სიმშვიდისა და სინათლის კუნძული? ჰოდა, მოდი, ჩვენი შვილებიც ვამოგზაუროთ ამ უბრალო და წრფელ სამყაროში, შევაჭყიტოთ იმ ჭუჭრუტანაში, საიდანაც ჩვენი ბნელი, მაგრამ ძალიან ტკბილი 90-იანები მოჩანს.

„თუ ოცნება გაქვს, მისი ახდენაც შეგიძლია“.

უოლტ დისნეი

პირველკლასელებთან გაკვეთილს ვიწყებ, ვეკითხები, რაზე ოცნებობენ.  ზოგს დისნეილენდის მონახულება სურს, ზოგს – ბარბის სახლი, ზოგს – შინაური ცხოველი, ზოგს – სუპერგმირობა, ზოგმა არც ის იცის, რაზე ოცნებობს და არც ის, საერთოდ რა არის ოცნება. ვსაუბრობთ, ვკამათობთ. ვეუბნები, რომ ერთ პატარა გოგოს უბრალოდ ჩიტად ქცევა უნდოდა. გაჩუმდნენ, მისმენენ. რაო? ჩიტად ქცევაო?  ნეტავ რად უნდოდა? ალბათ იმისთვის, რომ ეფრინა. „რაღა მაინცდამაინც ჩიტად? სუპერმენად ქცევა უფრო მაგარი არ იქნებოდა? ბევრი სუპერძალა მიეცემოდა“, – მიმტკიცებს დემეტრე.  ამ დროს ვუკითხავ, ჩემი აზრით, ყველაზე მაგარ ხალხურ ლექსს:

პატარა ქალის ნატვრა

ნეტავი რადმე მაქცია,

ბულბულად გადამაქცია,

ბულბულის ენა მასწავლა,

ამ ბაღებს შემომაჩვია.

რაო? ბულბულად ქცევაო? „ბულბული რა არის, მას?“ – მეკითხება კატო. აბა, თვალები დახუჭეთ და მოისმინეთ. ვურთავ ბულბულის გალობას. საოცარი ჰანგები იღვრება კლასში. „ვაა, რა კარგად უკრავს, რომელი საკრავია?“ – ინტერესდება მარიამი. „სალამური უნდა იყოს“, – თავს იწონებს ცოდნით ვატო. „არა, ზუსტად ვიცი, უსტვენს“, – აზუსტებს ნიკა. ბავშვები უსმენენ, ვატყობ, რომ მოსწონთ, სიამოვნებთ. მოდი, ახლა გაჩვენებთ ვინ გამოსცემს ამ ჯადოსნურ ხმებს. ეკრანზე ბულბულის სურათს ვურთავ. იქვე პატარა ვიდეოც მაქვს მომზადებული. „ვააა, ჩიტი ყოფილა! ეს, როგორ? არ მჯერა!“ – უკვირთ. ძალიან უკვირთ. უცებ ჰენრი, რომელიც უცხოელია და ძალიან აინტერესებს ყველაფერი ქართული, იძახის: „უჰ, მეც კი ვიქცეოდი ბულბულად!“ რატომ, ჰენრი? – ვეკითხები, – რად გინდა ბულბულად ქცევა? „ვიფრენდი, სადაც მომინდებოდა და თან ვიმღერებდი. ქართულთან ერთად ბულბულის ენასაც ვისწავლიდი და უფრო მეტი ენა მეცოდინებოდა“. თამარი ეთანხმება: მთელ ქვეყანას შემოვუფრენდიო. მე კიდევ მოწყენილ ადამიანებთან მივფრინდებოდი და ვუგალობებდი, ცოტას გავამხიარულებდი და „სიბედნიერეს“ მივუტანდიო, – ჩაფიქრებული ამბობს ნატა. უი, მე მაშინ ბავშვთა სახლის ფანჯრებთან გავიკეთებდი ბუდეს და როცა დედიკო მოუნდებოდათ, სწორედ მაშინ დავიწყებდი გალობასო, – თავის ფიქრებს ახმოვანებს გიორგი. კი მაგრამ, როგორ მიხვდებოდი, დედიკო როდის მოუნდებოდათო? – ეკითხება მარიამი. როგორ ვერ მივხვდებოდი, ასეთ დროს ფანჯარაში გამოიხედავდნენ და თვალებით დედას დაუწყებდნენ ძებნას, თან თვალებში ცრემლი ექნებოდათო, – პასუხობს გიო.

კიდევ დიდხანს საუბრობენ, ოცნებობენ, მსჯელობენ.

უცებ კიდევ ერთ ლექსს ვუკითხავ:

მზე – დედაა ჩემი

მზე – დედაა ჩემი,

მთვარე – მამაჩემი,

მოციმციმე ვარსკვლავები

და და ძმაა ჩემი.

ისევ ჩუმდებიან. ბულბულად ქცეული გოგონა მზის შვილი ყოფილაო, – ასკვნის ელენე. მაგას მზეთუნახავი ჰქვიაო, განმარტავს დემე და დასძენს: – დედამ წამიკითხა ზღაპარიო. კოსმოსური ოჯახი ჰყოლია, კი გადაიქცეოდა ბულბულადო. ჯადოსნური ძალა ექნებოდაო, მერე ალბათ ისევ კოსმოსში დაბრუნდებოდაო.

ვთავაზობ, ამ ორი ლექსის მიხედვით დახატონ, რაც უნდათ და როგორც უნდათ. ხატავენ გოგონა-ბულბულს – გოგონას თავით და ჩიტის ტანით. კოსმოსში მიფრინავს. იქვე დედა მზე უცინის, მამა მთვარე ხელს უწვდის. ელენე აქცენტს ვარსკვლავებზე სვამს – მიაჩნია, რომ პატარა ბავშვების სახეები უნდა ჰქონდეთ, მატყუარა საწოვრებით და საბავშვო ქუდებით. გიო პატარა ბაღში ჩამომჯდარ გოგონას ხატავს. გოგონა ჩაფიქრებულა. მის თავს ზემოთ, ღრუბლებში, ბულბული ნავარდობს. ამაზე ოცნებობსო, – მიხსნის. დავალებად საკუთარი ოცნებების დახატვას ვაძლევ.

მეორე დღეს მოდიან და მოაქვთ ფერადი ოცნებები. ზოგი ცაში აჭრილა, ზოგს მზის სისტემის ყველა პლანეტა მოუვლია, ზოგს მთვარეზე აუშენებია სასახლე, ზოგიც დედამიწაზეც დარჩენილა. მარიამი ბულბულად ქცეულა და ადამიანების გამხიარულებას ცდილობს, ვატოს მიუსაფარ ცხოველთა უზარმაზარი თავშესაფარი გაუხსნია, მარიამს კი იმდენი კატა მიუყვანია სახლში, ყველგან კატაა: მაგიდაზე, თაროებზე, საწოლში, სამზარეულოს ნიჟარაშიც კი.

ვუყურებთ მოკლე ანიმაციურ ფილმს: „არასოდეს თქვა უარი შენს ოცნებაზე“

https://youtu.be/Sv4KKykRHjI

ბავშვები ემოციებს ვერ მალავენ. გაისმის წამოძახილები, ოხვრა. ფილმი სრულდება, უკვე დისკუსიის დროა. გამოთქვამენ მოსაზრებებს, ახასიათებენ პერსონაჟს, ამბობენ, რომ ის გამბედავია, მებრძოლი, შეუპოვარი. რომ არასდროს არ უნდა დანებდე, თუ მოინდომებ, ყველა ოცნება აგიხდება.

ახლა უკვე პაწაწინა ბარათზე ხატავენ საკუთარ ოცნებებს, იქვე აწერენ სახელებსაც. ამ ბარათებს რგოლებად ვახვევთ და ფერადი ძაფებით ვკრავთ. ოცნების ოცდახუთ ხვეულას ძველებურ სკივრში ვუყრი თავს, დიდი ბოქლომით ვკეტავ, გასაღებს საგულდაგულოდ ვინახავ, პირობას ვდებთ, რომ სკივრს გავხსნით, როცა სკოლას დაასრულებენ, პირდაპირ გამოსაშვებ წვეულებაზე. „ნეტავ ახდება ჩვენი ოცნებები?“ – კითხულობს დემე და თან ეშმაკურად იღიმის.

დღეს, როცა ინტერნეტი ბავშვებისა და მოზარდების ყოველდღიურობის ნაწილია, სულ უფრო ხშირად იკვეთება მისი ჭარბი გამოყენების ნეგატიური გავლენა სწავლაზე და აკადემიურ წარმატებაზე. სოციალურ ქსელებში დროის დიდხანს გატარება, ინფორმაციული გადატვირთვა, ყურადღების დეფიციტთან ერთად, ქმნის სერიოზულ გამოწვევებს როგორც მოსწავლეებისთვის, ისე მათი მშობლებისა და პედაგოგებისთვის. ამ საკითხებზე ვესაუბრებით ფსიქოლოგს, პოზიტიური ფსიქოთერაპიის ფსიქოკონსულტანტს და არტთერაპევტს, ნინო დუმბაძეს.

ნინო, მოგესალმებით. გთხოვთ, გვესაუბრეთ, როგორ მოქმედებს ინტერნეტის, სოციალური მედიის ჭარბად გამოყენება ბავშვების საგანმანათლებლო უნარებზე, მოტივაციასა და შრომისუნარიანობაზე? დღეს ეს საკითხი თანაბრად აწუხებთ როგორც მშობლებს, ასევე პედაგოგებს…

ინტერნეტის განვითარებასთან ერთად ინტერნეტ-დამოკიდებულება იქცა გლობალურ სოციალურ და საგანმანათლებლო გამოწვევად. მისი გავლენა განსაკუთრებით ცხადად აისახება ბავშვების აკადემიურ მოტივაციასა და შრომისუნარიანობაზე.

დღესდღეობით ბავშვების მოტივაცია სწავლაში საგრძნობლად დაცემულია. მე ვიტყოდი, ესაა ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა დღევანდელ სკოლაში. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისაა, რომ მათ არ ესმით სწავლის პრაქტიკული მნიშვნელობა თანამედროვე რეალობაში. ბევრი ახალგაზრდა ხედავს, რომ ინტერნეტით (მაგ. ვიდეოების გადაღებით, თამაშებით, სოციალური მედიის მეშვეობით) შესაძლებელია შემოსავლის მიღება კლასიკური განათლების გარეშე. ამიტომ სწავლა აღიქმება როგორც მოძველებული და დროის კარგვა.

რაც შეეხება შრომისუნარიანობას, საინტერესო სურათი გვაქვს: ბევრ ბავშვს არ აქვს მოტივაცია სასკოლო ამოცანებისადმი, მაგრამ დიდი ენთუზიაზმითა და ენერგიით მუშაობენ იმ პროექტებზე, რომლებიც მათთვის მნიშვნელოვანია; მაგალითად, კონტენტის შექმნაზე, თამაშებზე, ან ვიდეო რედაქტირებაზე. შესაბამისად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შრომისუნარიანობა არ გამქრალა, ის მხოლოდ ტრანსფორმირებულია და გადატანილია სხვა მიმართულებებში.

და დიახ, თანამედროვე განათლების ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა მოტივაციის ნაკლებობაა. ეს გამოწვეულია იმით, რომ სასკოლო განათლება ხშირად ვერ პასუხობს დღევანდელი ახალგაზრდობის ცნობისმოყვარეობასა და ინტერესებს. ამიტომ აუცილებელია განათლების შინაარსისა და ფორმატის გადახედვა ისე, რომ ის რეალურ ცხოვრებას შეეხოს და ციფრულ ეპოქაში მოზარდების ინტერესებს უპასუხოს.

ბავშვებისთვის სოციალური არხები TikTok და Instagram, გართობის გარდა, ინფორმაციის მიღების წყაროცაა. შეიძლება თუ არა ეს არხები სასწავლო რესურსად იქცეს და როგორ უნდა მოხდეს ამის სწორად ინტეგრირება საგანმანათლებლო პროცესში?

სოციალური მედიის პლატფორმები, როგორიცაა TikTok და Instagram, თანამედროვე ბავშვებისა და მოზარდებისთვის არა მხოლოდ გართობის, არამედ ინფორმაციის მიღების ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ იქცა. ეს რეალობა შეიცავს როგორც შესაძლებლობებს, ასევე სერიოზულ რისკებს. სწორედ აქ იმალება დღევანდელი განათლების ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ არხებზე შესაძლებელია საგანმანათლებლო კონტენტიც, მათი უმეტესობა მაინც არ კონტროლდება და არ გადის ხარისხიან ფილტრაციას. ბავშვს, რომელსაც ჯერ არ აქვს სრულად ჩამოყალიბებული კრიტიკული აზროვნება, ხშირ შემთხვევაში უჭირს, გაარჩიოს სიმართლე ტყუილისგან. ეს მე პირადადაც გამოვცადე, როცა ჩემმა შვილმა სერიოზულად დაიჯერა აბსურდული ინფორმაცია, რომელიც ჩემთვის, როგორც უფროსისთვის, აშკარად მცდარი იყო.

ამ პლატფორმებზე მიღებული ინფორმაცია ხშირად ზედაპირულია, სიღრმისეულ განხილვას მოკლებულია და იშვიათად ეხმარება ბავშვს საკითხის სრულფასოვნად გააზრებაში. სწორედ ეს

ქმნის ზედაპირული აზროვნების კულტურას, რომელიც ხელს უშლის ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებას.

მაგრამ, აკრძალვა არ არის გამოსავალი, რადგან სოციალური მედია ბავშვების ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი გახდა. სწორი გზა, ალბათ, არის მათი შერჩევითი და მიზნობრივი ინტეგრაცია საგანმანათლებლო პროცესში. მაგალითად, მასწავლებელმა შეიძლება მოიყვანოს კონკრეტული TikTok-ვიდეო და გაკვეთილზე განიხილოს:

• რამდენად სანდოა ეს ინფორმაცია?
• რას ეყრდნობა ავტორი?
• როგორ უნდა გადავამოწმოთ ის?

ასეთ მიდგომას აქვს ორი სარგებელი: ერთი მხრივ, სწავლა ხდება ბავშვისთვის უფრო საინტერესო და რეალურ სამყაროსთან დაკავშირებული; მეორეს მხრივ, ბავშვი სწავლობს კრიტიკულად ფიქრს, ანალიზსა და კითხვების დასმას, რაც უმნიშვნელოვანესია ინფორმაციის გადაჭარბებულ ეპოქაში.

TikTok და Instagram არ უნდა იყვნენ მთავარი სასწავლო რესურსები, მაგრამ მათ შეუძლიათ შეასრულონ დამხმარე და შინაარსის გამამდიდრებელი ფუნქცია, იმ შემთხვევაში, თუ სწორად იქნება შერჩეული მასალა და იქნება ჩასმული საგანმანათლებლო კონტექსტში. ამ პროცესში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია უფროსების თანადგომა რეგულარული კომენტარებით, ინფორმაციის გადამოწმება და თანამონაწილეობა.

ბავშვები სოციალურ მედიაში უფრო მეტ დროს ატარებენ, ვიდრე წიგნებსა და სასწავლო მასალასთან – როგორ შეიძლება ამ ბალანსის აღდგენა?

ბალანსის აღსადგენად აუცილებელია დროის მართვისა და ტექნოლოგიის ჯანმრთელი გამოყენების სწავლება. მშობლებმა და სკოლამ ერთად უნდა ჩამოაყალიბონ მკაფიო, მაგრამ გონივრული წესები ეკრანთან დროის შესახებ. წიგნიერება უნდა გახდეს უფრო მიმზიდველი, დამაკავშირებელი რეალურ ცხოვრებასთან, ინტერესებზე მორგებული მასალებით. ეკრანულ დროს არ უნდა ვეწინააღმდეგოთ აკრძალვით, არამედ უნდა შევთავაზოთ ალტერნატივები: საინტერესო წიგნები, საერთო კითხვის დრო, კითხვა თამაშად ან ოჯახის ყოველდღიურ რიტუალად ქცეული. მთავარია, ბავშვმა არ იგრძნოს, რომ წიგნი ვალდებულებაა. უნდა დავანახოთ, რომ ის გზაა აღმოჩენისა და სიამოვნებისთვის.

სწავლა რთული პროცესია, მას სჭირდება გარკვეულ მზაობა, კონცენტრაცია და ენერგია. სოციალურ მედიაში ხანგრძლივად გატარებული დრო როგორ მოქმედებს ბავშვების კონცენტრაციასა და ყურადღების შენარჩუნების უნარზე სასწავლო პროცესში?

ბოლო წლების ერთ-ერთ ყველაზე აქტუალურ პრობლემად ბავშვებში ყურადღებისა და კონცენტრაციის უნარის დაქვეითება იქცა. ეს არის ნომერ პირველი ჩივილი როგორც მასწავლებლების, ისე მშობლების მხრიდან. ამ ტენდენციის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი სწორედ სოციალური მედიისა და ეკრანებზე დამოკიდებულების ზრდაა.

სოციალური მედიის პლატფორმები, აგებული არიან ისე, რომ კონტენტი მიწოდებულია სწრაფად, მოკლე მონაკვეთებად, რაც აფორმატებს ტვინის ყურადღების მუშაობის სტილს. ბავშვები ეჩვევიან მუდმივად ცვალებად, სწრაფ სტიმულებზე რეაგირებას და უჭირთ ხანგრძლივად ერთი თემის გარშემო ფოკუსირება. ინფორმაცია მოცემულია ფრაგმენტულად, რაც არ უწყობს ხელს ღრმა გააზრებასა და აზრობრივ დამუშავებას.

გარდა ამისა, კვლევები აჩვენებს, რომ ეკრანთან ხანგრძლივი დროის გატარება ზრდის დოფამინის გამომუშავებას რაც ქმნის სიამოვნების მოლოდინის დამოკიდებულებას. ბავშვები სწრაფად ეჩვევიან ამ სიამოვნების ციკლს და მათ სულ უფრო მეტი დრო სჭირდებათ ეკრანებთან, რათა იგივე ეფექტი მიიღონ. შედეგად, სხვა აქტივობებს მათ შორის სწავლას ნაკლებად განიცდიან როგორც საინტერესო ან საჭირო საქმეს.

ამ ფონზე, რთულდება ემოციური თვითრეგულაცია, ფოკუსის შენარჩუნება და ამოცანებზე მონდომებით მუშაობა. სასკოლო დავალებები, რომლებიც მოითხოვს დროის, მოთმინებისა და ერთ წერტილზე კონცენტრაციის უნარს, ხშირად ბავშვებში უარყოფით რეაქციას იწვევს. ისინი სწრაფად კარგავენ ინტერესს და იწყებენ ყურადღების გადართვას სხვა სტიმულებზე.

როგორ მოქმედებს სოციალური მედიის გავლენით წარმოშობილი „იდეალური ცხოვრების სურათები” ბავშვების თვითშეფასებასა და თვითდამკვიდრების მცდელობაზე რეალურ ცხოვრებაში?

რა თქმა უნდა – ნეგატიურად. მთავარი მიზეზი ის არის, რომ ეს „სურათები“ რეალობას არ ასახავს. ისინი დამუშავებული, გაფილტრული, სარეკლამო მიზნებზე მორგებული კონტენტია, რომელსაც ბავშვი, განსაკუთრებით მოზარდი, ხშირად აღიქვამს როგორც ერთადერთ სინამდვილეს. უჩნდება განცდა: „ყველა ბედნიერია, ყველას ცხოვრება კარგად მიდის – მარტო მე ვარ უიღბლო”. და ეს პირდაპირ ურტყამს თვითშეფასებას.

ამ მახეში მხოლოდ ბავშვები კი არა, უფროსებიც ებმებიან. თუმცა ბავშვს არ აქვს ჯერ საკმარისი გამოცდილება იმის გასაგებად, რომ ეს იდეალური სურათები ხშირად სცენარითაა შექმნილი. შედეგად, ბავშვი ცდილობს, დაემსგავსოს ვიღაც სხვა ადამიანს, რომელიც, შესაძლოა, თავადაც თამაშობს როლს. აქ უკვე ირღვევა ბუნებრიობა, იშლება ინდივიდუალობა, აღარ აქვს ადგილი კრეატიულობას.

ბავშვს ეკარგება რწმენა საკუთარი თავისადმი. ეჭვი უჩნდება საკუთარ ღირებულებაში. ცდილობს იყოს ისეთი, როგორსაც ეკრანზე ხედავს – იდეალური გარეგნობით, იდეალური ცხოვრებით, იდეალური ურთიერთობებით. მაგრამ ამ „ხატთან“ მიახლოება ხშირად შეუძლებელია, და როცა არ გამოსდის, მოდის იმედგაცრუება, სტრესი, თავის დაძაბუნება. ახალგაზრდები საკუთარ გარეგნობას, ფსიქიკურ ჯანმრთელობასაც კი სწირავენ ამ „იდეალის“ შესაფერის ფორმაში ჩასაჯდომად.

რაც კიდევ უფრო მძიმეა – ის, რომ ამ სოციალურ სივრცეში განსხვავებულობა თითქმის არ არის ასატანი. ყველა უნდა დაემსგავსოს ერთმანეთს. და თუ ვინმე არ ჯდება ამ ჩარჩოში – სწრაფად ხდება კრიტიკის, დაცინვის ან იგნორის მსხვერპლი. რეალურად, „იდეალისგან“ გადახრა განიხილება როგორც უარყოფითი მოვლენა, მაშინ როცა სწორედ განსხვავებულობაა ადამიანის ნამდვილი სიმდიდრე.

ამ ყველაფრის ფონზე ძალიან მნიშვნელოვანია უფროსების თანადგომა. ბავშვს სჭირდება, რომ გვერდით ჰყავდეს ისეთი ადამიანი, ვინც დაეხმარება, გააცნობიეროს – სოციალურ მედიაში მოცემული სურათები არ არის ერთადერთი რეალობა. აუცილებელია, ვასწავლოთ ბავშვებს, რომ ღირებულება მოდის არა გარეგნული ფორმიდან, არამედ შინაარსიდან – პიროვნულობისგან, უნარებისგან, განსხვავებულობისგან. უნდა გავაძლიეროთ მათი რწმენა, რომ თავისებურება არ არის სისუსტე – ეს არის ძალა.

ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია ბავშვების ფსიქიკური კეთილდღეობა. არის თუ არა კავშირი ბავშვებში დეპრესიის, შფოთვისა და სოციალურ მედიაში გადაჭარბებულ ყოფნას შორის?

დიახ, არის. და ეს კავშირი უფრო და უფრო თვალსაჩინო ხდება თანამედროვე ბავშვების ყოველდღიურობაში. სოციალური მედიით გადატვირთულმა ციფრულმა რეალობამ პირდაპირი გავლენა მოახდინა ბავშვების ფსიქიკურ კეთილდღეობაზე, განსაკუთრებით თვითშეფასებაზე, ემოციურ სტაბილურობაზე და სოციალური შედარებისკენ მიდრეკილებაზე.

სოციალურ მედიაში ბავშვები ხშირად აწყდებიან იდეალურად გაფორმებულ ცხოვრებას: ლამაზი სხეულები, ბედნიერი სახეები, მოგზაურობები, მეგობრული წრეები და ეს ყველაფერი იმგვარადაა წარმოდგენილი, თითქოს ის ნამდვილი და ყოველდღიური რეალობაა. მაგრამ სინამდვილეში ეს არის შერჩეული, გაფილტრული, ხშირად სცენარით აწყობილი შთაბეჭდილებების ნაკრები. და როცა ბავშვი, რომელიც ჯერ კიდევ გზაშია საკუთარი თავის აღმოსაჩენად, ამ მასალებს უყურებს ყოველდღიურად, ბუნებრივია, სვამს კითხვას: „რატომ არ მაქვს მე ასეთი ცხოვრება?” და აქ ჩნდება შფოთვა, უკმაყოფილება, წარუმატებლობის განცდა და საბოლოოდ დეპრესიისკენ მიდრეკილება.

წინა პასუხშიც ვთქვით, ბავშვები ცდილობენ, დაემსგავსონ სოციალურ მედიაში არსებულ იდეალურ ხატს, რომელიც ხშირად არც არსებობს. ეს მუდმივი შედარება, მსგავსებისაკენ სწრაფვა, საკუთარი თავის დაჩრდილვა და ინდივიდუალობის წაშლა, დიდ დარტყმას აყენებს ბავშვის ფსიქიკას. შფოთვა იზრდება: „რას იტყვიან სხვები?”, „საკმარისი ვარ თუ არა?”, „როგორ დავრჩე შიგნით ამ სოციალურ წრეში?”, რაც ყველაზე სავალალოა, ბავშვი მარტო რჩება ამ კითხვებთან.

ამიტომ, სოციალური მედიის გადაჭარბებულად გამოყენებას ნამდვილად აქვს კავშირი ბავშვებში დეპრესიისა და შფოთვის ზრდასთან. და აქაც, როგორც ყოველთვის, მთავარი როლი ეკისრება უფროსების თანადგომას. ბავშვებს სჭირდებათ არა აკრძალვები, არამედ თანაზიარობა, მიმართულება და ემოციური მხარდაჭერა. აუცილებელია, დავეხმაროთ მათ იმის გაცნობიერებაში, რომ სოციალური მედია მხოლოდ ნაწილია სამყაროსი და რომ მათი ღირებულება გაცილებით მეტია, ვიდრე ის, რაც ეკრანზე ჩანს.

გმადლობთ ძალიან საინტერესო პასუხებისთვის, და ბოლოს, რა იქნება თქვენი როგორც ფსიქოლოგის რეკომენდაცია მშობლებისთვის?

უპირველესად დავიწყოთ საკუთარი თავით. ნუ მოვთხოვთ ბავშვს იმას, რასაც თავად არ ვაკეთებთ. თუ ვეუბნებით, რომ ნაკლები დრო გაატაროს ეკრანთან, მაგრამ ჩვენ თვითონ მთელი საღამო ტელეფონს არ ვშორდებით, ამით ვგზავნით კონფლიქტურ გზავნილს. ბავშვები კი სიტყვებზე მეტად ქცევებს სწავლობენ. მოდი, არ ვიყოთ ფარისევლები, ვიყოთ ის მაგალითი, რაც გვინდა, რომ ჩვენს შვილებში ვიხილოთ.

გაატარეთ მეტი დრო სახლის გარეთ, ბუნებაში, თუნდაც ახლომახლო პარკში. მოძრაობა, სუფთა ჰაერი და გარემოს ცვლილება არამხოლოდ ბავშვის, არამედ ოჯახის მთელი დინამიკისთვისაა სასარგებლო. ეს აწყნარებს ნერვულ სისტემას და ამცირებს შფოთვას.

ესაუბრეთ თქვენს შვილებს, მოუსმინეთ მათ ფიქრებს და გრძნობებს არა როგორც განმკითხველმა, არამედ როგორც გულწრფელმა თანამოსაუბრემ. გახსოვდეთ, ბავშვებს სჭირდებათ არა სრულყოფილი მშობელი, არამედ მშობელი, ვინც მათ გვერდით დგას, ვინც უსმენს და უსმენს ისე, რომ ესმით.

ერთად აკეთეთ რაღაც, თუნდაც პატარა რამ. ერთად მომზადებული საჭმელი, ოთახის დალაგება, სეირნობა, ნახატის დახატვა. ამ ტიპის ნებისმიერი ერთობლივი აქტივობა აძლიერებს ემოციურ კავშირს და ქმნის იმ ბაზას, რომელიც ბავშვის ფსიქიკურ სტაბილურობას ემსახურება.

და რაც მთავარია, გიყვარდეთ არა მათი ქცევები, არამედ თვითონ ბავშვი, მთელი თავისი სირთულეებითა და განსხვავებულობით. როცა ბავშვი ხედავს, რომ მიღებულია ისეთი, როგორიც არის, მისი ფსიქიკა სულ სხვა სიმტკიცეს იძენს, და მას აღარ სჭირდება სოციალური მედიის იდეალურ ხატებისთვის თავის მორგება.

სკოლაში, განსაკუთრებით – სწავლის საწყის ეტაპზე, სირთულეების უამრავი მიზეზია. ერთი მათგანია სივრცითი მიმართებების აღქმის უუნარობა.

ბავშვებს ხშირად ერევათ ერთმანეთში მარჯვენა და მარცხენა, რადგან სათანადოდ არ არის მომწიფებულიმათი ნერვული სისტემა, რომელიც სივრცის აღქმას და სივრცეში ორიენტაციასგანაგებს. ტვინს სჭირდება დრო და გამოცდილება, რათა სხეულის მარჯვენა და მარცხენა მხარეების შესახებ ცოდნა სივრცეში რეალურ მოძრაობებს დაუკავშიროს.მოძრაობისა და თამაშის ნაკლებობაც აფერხებს სივრცის აღქმის უნარის განვითარებას დამოძრაობათა კოორდინაციის გაუმჯობესებას.

სივრცითი მიმართებების აღქმისა და სხეულის მარჯვენა-მარცხენამხარეების გაგების უნარი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ეს არისმოტორული უნარებისგანვითარების, მოძრაობათა კოორდინაციის, სივრცის ადეკვატურად აღქმისა და გაგების საფუძველი. როდესაც ბავშვსარ ესმის განსხვავება საკუთარი სხეულის მარჯვენა დამარცხენა მხარეებს შორის, შესაძლოა, გაუჭირდეს წერა-კითხვა და მასთან დაკავშირებული დავალებების შესრულება,აერიოს ასოები და ციფრები, დაკარგოს ორიენტაცია ფურცელზე წერისას.

მარჯვენა და მარცხენა მხარეების შესახებ ცოდნის არასწორმა ფორმირებამ, როდესაც ბავშვს არ შეუძლია სივრცეში სწორად ორიენტირება, არ იცის, როგორ განასხვაოს სხეულის მარჯვენა მხარე მარცხენისგან, შესაძლოა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში მოძრაობების კოორდინაციასთან, წონასწორობის დაცვასთან, სივრცეში ორიენტაციასთან დაკავშირებული სირთულეები გამოიწვიოს, რაც, თავის მხრივ, შესაძლოა ქუჩაში ან სპორტდარბაზში წაქცევის მიზეზად იქცეს.

სამწუხაროდ, თანამედროვე ბავშვები უმეტესად უმოძრაო ცხოვრების წესს მისდევენ, საათობით სხედან გაჯეტებისა და კომპიუტერების წინ, რაც ტვინის ცალმხრივ განვითარებას განაპირობებს. ესეც არის ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ ბევრ პირველკლასელს არ შეუძლია ხაზის დასაწყისის პოვნა – ისინი წერას შუიდან იწყებენ ან, ნაცვლად იმისა, რომ, ინსტრუქციის შესაბამისად, წრე ასოს ქვეშ დახატონ, ასოს ზემოთ ხატავენ.

სივრცეში ორიენტაციის უნარი ავითარებს სივრცით წარმოსახვას, ის კი, თავის მხრივ, აზროვნების განვითარებას უწყობს ხელს. ბავშვს სჭირდება როგორც საკუთარ თავზე, ისე სხვა საგნებსა და ობიექტებზე ორიენტირება. სკოლამდელ ასაკში, სამყაროს შემეცნების პროცესში, ბავშვი თანდათან იწყებს სივრცეში ორიენტირებას. ამ დროს მას უფროსები უნდა დაეხმარონ სივრცესთან დაკავშირებული ძირითადი ცნებების (ზევით-ქვევით, ახლოს, წინ-უკან, მარჯვნივ-მარცხნივ და ა.შ.) ათვისებაში.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვს სივრცითი მიმართებების აღქმის უნარის გამომუშავებაში

• უპირველეს ყოვლისა, ვასწავლოთ მარჯვენა და მარცხენა ხელის გარჩევა. ამისთვის შეიძლება შევუქმნათ ასოციაცია კონკრეტულ ხელთან. მაგ., მარჯვენა (მემარცხენეებისთვის – მარცხენა) ხელი არის ის, რომლითაც მას ფანქარი ან კოვზი უჭირავს.
• როდესაც ბავშვი მარჯვენა და მარცხენა ხელის გარჩევას ისწავლის, ავუხსნათ, რომ ყველაფერი ის, რაც მარჯვენა ხელის მხარეს არის, ასევე მარჯვენაა – ფეხი, ყური, თვალი.
• მარჯვენა-მარცხენაში გარკვევის შემდეგ ბავშვს ვუვითარებთ სივრცეში საგნების მდებარეობის განსაზღვრის უნარს. ვთხოვთ, მოგვიტანოს საგანი, რომელიც მის მარჯვნივ ან, პირიქით, მარცხნივ დევს. ვკითხოთ, რა არის ოთახში მარჯვენა ან მარცხენა მხარეს.
• ბავშვთან ერთად სეირნობის დროს დავათვალიეროთ ყველაფერი ჩვენ გარშემო; დავასახელოთ ყველაფერი, რასაც დავინახავთ, აღვნიშნოთ, რომელი მხრიდან ვაკვირდებით მას: „შეხედე, რა ლამაზი ფისოა ჩვენ მარჯვნივ!“
• ქუჩაში ბავშვთან ერთად მიმავალმა გავახმოვანოთ ჩვენი მარშრუტი: „ახლა ჩვენ უნდა შევუხვიოთ მარცხნივ“, „ახლა მარჯვნივ უნდა წავიდეთ“ და ა.შ.
• ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვეცადოთ, სისტემატურად გავამახვილოთ ყურადღება სივრცეში ნივთების განლაგებაზე: „სად არის შენი მწვანე მანქანა? აი, აქ ყოფილა, კუბების მარჯვნივ“; „მომიტანე შენი თეთრი მაისური, კომოდის მარცხენა უჯრაშია“, – და ა.შ.
• აუცილებელია, ბავშვმა შეძლოს მარჯვენა და მარცხენა მხარეების გარჩევა არა მხოლოდ საკუთარი, არამედ თანამოსაუბრის მხრიდანაც. ამის სწავლებისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ანარეკლი სარკეში. შეიძლება თოჯინის გამოყენებაც. ის ჯერ ბავშვისკენ ზურგით დავსვათ და ვკითხოთ ბავშვს, სად არის თოჯინის მარჯვენა ხელი, მერე კი ამ ხელზე ბაფთა დავაბნიოთ. ბაფთა დავაბნიოთ ბავშვსაც მარჯვენა ხელზე. ამის შემდეგ თოჯინა ბავშვისკენ შემოვაბრუნოთ ისე, რომ ბავშვისა და თოჯინის ბაფთები სხვადასხვა მხარეს აღმოჩნდეს. კვლავ შევაბრუნოთ თოჯინა ბავშვისკენ ზურგით – ბაფთების განლაგება ისევ დაემთხვევა. მნიშვნელოვანია, პატარამ გაიგოს, რომ მარჯვენა ხელი ყოველთვის მარჯვენად რჩება, იცვლება მხოლოდ საგნების მდებარეობა ერთმანეთის მიმართ.

მარჯვენა და მარცხენა მხარეების გარჩევის უნარის განსავითარებლად შეიძლება თამაშების  გამოყენებაც. ესენი შეიძლება იყოს როგორც სამაგიდო, ისე მოძრავი თამაშები, რომელთა მსვლელობისას საჭირო იქნება მოძრაობების შესრულება სხვადასხვა მიმართულებით.

• „ორიენტაცია საკუთარ თავზე“, „სახალისო ვარჯიშები“: ვთხოვოთ ბავშვს, ჯერ მარჯვენა ფეხით იხტუნოს, მერე მარცხენით; ჯერ მარჯვენა ხელი ასწიოს მაღლა, მერე – მარცხენა; ჯერ მარჯვენა ხელი დაიდოს მარცხენა მხარზე, მერე პირიქით – მარცხენა ხელი მარჯვენა მხარზე; მარჯვენა ხელით მარცხენა ყურს შეეხოს, მერე კი მარცხენა ხელით მარჯვენა ყურს; მარჯვენა ხელით მარცხენა ფეხს შეეხოს და პირიქით – მარცხენა ხელით მარჯვენას; შებრუნდეს მარჯვნივ, შებრუნდეს მარცხნივ და ა.შ..
• „სარკისებური ასახვა“ – ამ პრობლემას ბევრი მშობელი აწყდება. მაშინაც კი, როცა ბავშვმა შესანიშნავად იცის, რომელია მარჯვენა მხარე და რომელი – მარცხენა, ის ხშირად იბნევა, როცა სარკისებურ გამოსახულებასთან პირისპირ აღმოჩნდება. დავსვათ სათამაშო დათუნია ბავშვისკენ ზურგით და ვკითხოთ, რომელია დათუნიას მარჯვენა თათი. მისი პასუხის მოსმენის შემდეგ დათუნას მარჯვენა თათზე და ბავშვს მარჯვენა ხელზე ლენტი შემოვახვიოთ. მოვატრიალოთ სათამაშო ბავშვისკენ ისე, რომ ისინი ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდნენ. ლენტები, რა თქმა უნდა, სხვადასხვა მხარეს აღმოჩნდება. შემდეგ ისევ შევატრიალოთ სათამაშო – ლენტების განლაგება ერთმანეთს დაემთხვევა. მივცეთ ბავშვს საშუალება, რამდენჯერმე შეაბრუნოს და შემოაბრუნოს სათამაშო, რათა გაარკვიოს, რა ხდება. შეგვიძლია ბავშვს ხელზე სამაჯური გავუკეთოთ და სარკეში ანარეკლით ვათამაშოთ. აუცილებელია, პატარას მისთვის გასაგებ ენაზე ავუხსნათ, რომ თამაშის დროს შემჩნეული ცვლილებები მხოლოდ საგნების ერთმანეთთან მიმართებით პოზიციის შეცვლამ გამოიწვია.
• ორიენტირება სივრცეში – „მარჯვნივ-მარცხნივ“: ვთხოვოთ ბავშვს, დაასახელოს ის ნივთები, რომლებიც მოცემულ მომენტში მის მარჯვნივ მდებარეობს, მერე კი ის ნივთები, რომლებიც მის მარცხნივაა. ამის შემდეგ ბავშვი 90 ან 180 გრადუსით შემოვაბრუნოთ და იგივე დავალება მივცეთ. ამასთან ერთად, ვკითხოთ, მისგან რომელ მხარეს არის კარი, ფანჯარა, მაგიდა და ა.შ.
• „სად რა დევს?“: ვარიანტი 1 – დავაწყოთ სხვადასხვა საგანი მაგიდაზე, მაგიდის ქვეშ, მაგიდის მახლობლად და ვკითხოთ პატარას, რომელი საგანი სად დევს; ვარიანტი 2 – ვთხოვოთ ბავშვს, განალაგოს ნივთები ჩვენი მითითებების შესაბამისად: მაგიდასთან, მაგიდაზე, მაგიდის ქვეშ და ა.შ. ამ დროს ბავშვი უნდა ახმოვანებდეს, სიტყვიერად აღწერდეს საკუთარ მოქმედებებს.
• „დადექი იქ, სადაც გეტყვი“: ვასწავლოთ ბავშვს, იპოვოს ობიექტის ადგილმდებარობა: წინ (ობიექტის წინ), უკან (ობიექტის უკან), ობიექტიდან მარჯვნივ, ობიექტიდან მარცხნივ. მაგ.: „დადექი ისე, რომ შენ მარცხნივ იყოს მაგიდა, მარჯვნივ კი დაფა“; „დადექი ისე, რომ შენ მარჯვნივ იყოს ფანჯარა“; „დადექი ისე, რომ მანქანა იყოს წინ, თოჯინა კი უკან და ა.შ.
• „საიდან მოდის ეს ხმა“? – ვთხოვოთ ბავშვს, დახუჭოს თვალები და სმენით განსაზღვროს, ვისი ხმა ესმის და საიდან: მარჯვნიდან, მარცხნიდან, უკნიდან, წინიდან, შორიდან, ოთახის მარჯვენა კუთხიდან და ა.შ.
• „თქვი საპირისპირო სიტყვა“ (თამაში ბურთით): ვუგდებთ ბავშვს ბურთს და ვეუბნებით მიმართულების აღმნიშვნელ სიტყვას. ის იჭერს ბურთს, წარმოთქვამს საპირისპირო მნიშვნელობის სიტყვას და გადაგდებულ ბურთს უკან გვიბრუნებს. მაგ., „ზემოთ – ქვემოთ“, „მარჯვნივ – მარცხნივ“ და ა.შ.
• ორიენტაცია სიბრტყეზე, ფურცელზე: უფროს სკოლამდელ ასაკში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ ქაღალდის ფურცელზე ორიენტირების უნარის განვითარებას. უპირველეს ყოვლისა, ავუხსნათ ბავშვს მნიშვნელობა სიტყვებისა: ცენტრში, შუაში, მარჯვნიდან, მარცხნიდან, ზედა, ქვედა, მარჯვენა მხარე, მარცხენა მხარე, მარცხენა (მარჯვენა) ზედა კუთხე, მარცხენა (მარჯვენა) ქვედა კუთხე. ფურცელზე ორიენტირების უნარის ფორმირებისთვის კარგი იქნება შემდეგი კითხვების გამოყენება: რა არის ეს? (ქაღალდის ფურცელი), რა ფორმისაა ეს ფურცელი? (მართკუთხედის ფორმის), რა აქვს მართკუთხედს? (გვერდები, კუთხეები), რამდენი გვერდი და კუთხე აქვს მართკუთხედს? (ოთხი) ფურცელსაც აქვს კუთხეები და გვერდები, შეგიძლია მიჩვენო ისინი? ჩვენი მითითებების შესაბამისად, ბავშვი გვიჩვენებს ფურცლის ზედა, ქვედა, მარცხენა, მარჯვენა მხარეს, ზედა მარცხენა კუთხეს, ქვედა მარჯვენა კუთხეს და ა.შ. ამის შემდეგ ბავშვს ვთხოვთ, გვიჩვენოს და დაასახელოს ფურცლის ყველა მხარე და ყველა კუთხე.

ზემოთ აღწერილი სავარჯიშოებისა და თამაშების ეფექტიანად გამოყენების შემთხვევაში ბავშვი, დიდი ალბათობით, დაიწყებს უკეთ ორიენტირებას სივრცეში, შეძლებს სხეულის მარჯვენა მხარის მარცხენისგან გარჩევას, აუმაღლდება ყურადღების კონცენტრაცია, გაუუმჯობესდება მოძრაობათა კოორდინაცია, ყველაფერი ეს კი გაუადვილებს საზოგადოებაში ადაპტირებას და დაეხმარება, წარმატებით გაართვას თავი დავალებებს სკოლასა თუ ცხოვრებაში.

„სქელტანიანი წიგნების წერა მძიმე და გამომფიტავ გიჟურ შრომად მიმაჩნია, შეშლილის ბოდვას ემგავსება, როდესაც ხუთას გვერდზეა გადაჭიმული აზრი, რომლის გადმოცემა სულ რამდენიმე წუთშიც შეიძლებოდა“ – წერს ლათინოამერიკული ლიტერატურის ფუძემდებელი ხორხე ლუის ბორხესი, რომელიც, სხვა თვალისჩინდაკარგულთა მსგავსად, შინაგანი „თვალით“ ზომავდა და აღიქვამდა სამყაროს მომნუსხველ მრავალფეროვნებას, რომლის სისავსით გადმოცემაც სრული უტოპიაა. ამიტომ ზოგი „ვერას იტყვის ვინცა გრძელად“ ფორმას არჩევს თვითგამოხატვისთვის, ზოგი მინიმალისტურად არა სიტყვაძუნწობის, არამედ ისეთი ლაკონურობისკენ იხრება, რომელიც უამრავ ფორმას, აზრს, შრეს, აღქმას იტევს, როგორც სჩვევიათ დიდოსტატებს.

სად იწყება ცხადი და სად – სიზმარი ან სადაა მათ შორის ზღვარი? ამ ურთიერთგადადინეის გამოა სწორედ, რომ ისინი ერთმანეთში გვერევა. ანარეკლია რეალობა თუ სინამდვილე წუთოსოფლის სამზღვრის გადალახვის შემდეგ მოგვეცემა? ბორხესი ამაზე წერს მოთხრობაში „წრიული ნანგრევები“, რომელშიც სამხრეთიდან ჩამოსული მდუმარე კაცი ჩანაფიქრმა იმ ტაძართან მიიყვანა, სადაც „სიზმარში ადამიანი უნდა ენახა, თანაც ისეთი სიზუსტითა და გამოწვლილვით, რომ მერე რეალურ სამყაროში შემოეყვანა“ (54). აქ რეალობა, მართლაც, სიზმარს ჰგავს: ტაძარი დანგრეული, გაუდაბურებულია და ხილულ სამყაროსთანაც, თითქოს, არაფერი აკავშირებს. კაცი თითქმის მარხულობს: ბრინჯსა და ხილეულზეა, მისი სხეული დაკმაყოფილებულია ამით და მისი ერთადერთი საზრუნავი ძილია, სიზმრები. ამ უკანასკნელში კი მას მოწაფეები ჰყავს, რომელთაგან ერთ-ერთი უნდა „გააცოცხლოს“, „გადმოიყვანოს“ ცნობიერში: „მოწაფეები გულმოდგინედ უსმენდნენ და ცდილობდნენ, მოსმენილს ბოლომდე ჩასწვდომოდნენ, თითქოს, გრძნობდნენ, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანი იყო ეს გამოცდა, რომელიც მათგან ერთ-ერთს გამოიხსნიდა უსხეულო, ლანდად არსებობის ხვედრისგან და რეალურ სამყაროს აზიარებდა“(55). კაცი ეძებს სულს, რომელიც ღირსი იქნება სამყაროში დამკვიდრებისა, თუმცა ვერავის ირჩევს სიზმრის ეფემერულობაში. მკითხველს ჰგონია, ერთგვარი შესაქმის მოწმეა, როცა ეს ურთულესი პროცესი მფეთქავი, ბროწეულისფერი გულიდან დაიწყება, ჯერ უსქესო არსების ბუნდოვან სხეულში და ეს არაა ხანმოკლე: „სანამ პირველ წელს დაასრულებდა, ჩონჩხამდე და ქუთუთოებამდე იყო მისული. ყველაზე საწავლებელი მაინც თმის აურაცხელი ღერის წარმოდგენა გამოდგა“…სამყაროს შემოქმედია თითქოს კაცი („რომ აჯობოს ნაზარეველს?“). აქვე ერთვება საკაცობრიო გამოცდილებაც და ცოდნა, რომ გნოსტიკური კოსმოლოოგის მიხედვით, დემიურგებმა ადამი წითელი თიხისგან გამოძერწეს, თუმცა მას ფეხზე დგომის უნარი არ შესწევდა. ხოლო ჯადოქარმა ორი წელი მოანდომა, სიზმრისგან შექმნილი არსებისთვის სამყაროს საიდუმლოებები რომ გაემხილა, მისთვის ცეცხლის მსახურება შეესწავლებინა („დროდადრო უცნაური შეგეძნება გაჰკენწლავდა, თითქოს ეს ყველაფერი ერთხელ უკვე მომხდარიყო“ – ბორხესის „პარალელური დროები“, მ.ი). ცეცხლის ვაჟმა არ იცის, საიდან შეიქმნა, რადგან ჯადოქარმა სრულად წაშალა მისი მეხსიერებიდან სწავლების პერიოდი, არ იცის, რომ ნამდვილი კი არა, ვიღაცის ზმანების ნაყოფია. ნამდვილობის პრიორიტეტს ღვთის პრეროგატივად თვლის მწერალი! თუმცა, როცა ტაძარში გაჩენილი ცეცხლისკენ გაეშურება, ცეცხლი კი დაწვის, ფერფლად ქცევის მაგივრად, ალერსიანად ალოკავს, კაცს შვების, დამცირების, ტკივილისა და სასოწარკვეთის უცნაური განცდა დაეუფლება  – მიხვდება, რომ ფიქციაა, ლანდის ლანდი, ანარეკის ანარეკლი. ეს მოთხრობა ღვთის ფარული „სულთათანაა“, ჩემი აზრით…

ბორხესის სამყაროესული აღქმის ინტერპრეტაციის უცნაური მოდელია მის „ბაბილონის ლატარიაში“. აქ გვხდება მწერლისეული დროის თუ დროთა „წნული“, ანუ უდროობა თუ ყველა დრო ერთად: „როგორც ყველა ბაბილონელი, მეც ვყოფილვარ პროკონსული; როგორც ყველა – ვყოფილვარ მონაც; გამომიცდია უსაზღვრო ძალაუფლებაც, დამცირებაც, ციხეც“(62); ეს ჟღერს ასე – როგორც ადამის ყველა ჩამომავალი (მხოლოდ ქართულშია, არა, ადამს რომ დაგვაკავშირა ჩვენმა მადლიანმა ენამ ყოველი ჩვენგანი?). მოთხრობის ეს ქვეყანა გამაოგნებელია, რადგან იქ ყველას ცხოვრებას ლატარია განაგებს…„მოგებულებს წაგებულები სასამართლოში უჩიოდნენ. წაგებულები, კომპანია რომ არ გაეწბილებინათ, ციხეში ჩაჯდომას ირჩევდნენ („მცირეთა ეს სიმამაცე კომპანიის ეკლესიასტიკური, მეტაფიზიკური ძალაუფლების ჩემოყალიბების მიზეზად იქცა“(64) – ეს განზომილებათა ურთიერთგადადინების გაუგებრობის ირონიაა. ეს „ცხოვრების ლატარია“ საყოველთაო და უსასყიდლო ხდება: „შეიძლებოდა, გამარჯვებულს წილად ხვდომოდა მყუდრო საძინებლის ბინდბუნდში პაემანი ქალთან, რომელიც მობეზრებული ჰყავდა ან ვისი ნახვის იმედიც გადაწურული ჰქონდა; წარუმატებლობას კი მოთამაშეებისთვის ფიზიკური ტკივილი, ყველანაირი სირცხვილი და სიკვდილიც კი მოჰქონდა. ზოგჯერ ვინმე C-ს მკვლელობა სამიკიტნოში თუ იდუმალი აღზევება ვინმე B-სი, უბრალოდ, ოცდაათი ან ორმოცი ბილეთის ფატალური აღრევის შედეგს წარმოადგენდა“….რა არის ეს? ადამიანური პირობითობების „მორღვევის“ მცდელობა თუ ღვთაებრივი კანონზომიერებების (თუნდაც დაბადებისა და სიკვდილის) „წაშლის, გადღაბნის“ შიში? იქნებ ამისი სურვილიც?! ამიტომ ამას ვერც კამიუს აბსურდს, ალოგიკურობას დავარქმევთ, ვერც კაფკას „სასამართლოს“, რომელიც, ერთი შეხედვით, უსამართლოა, მაგრამ მასში რაღაცა წესრიგი, სიმწყობრე, მიზეზშედეგორბრიობა არის. ცოტა „იქით თუ გავიჭვრიტებით“, მომავალში, დაგვაფიქრებს სავარაუდო მოსალოდნელობები:

–წიგნების კითხვა ჯერ ნებადართულია, მაგრამ ჩიტების გადაფრენა უკვე აკრძალულია!
– ფიქრის თავისუფლებაც;
– საკუთარი აზრის ქონა და გამოხატვაც;
– სხვისი თანაგრძნობა;
– უსამართლობაზე რეაგირება;
– ნებართვის გარეშე აღტაცება;
– უსასრულო კენჭისყრა; – ცხვრება ლატარიაა!
– აქილევსისა და კუს შეჯიბრების უაზრობის დროში უსასრულობა;
– „ჩვენი ცხოვრების საკრალური უწესრიგობა მხოლოდ მემკვიდრეობაა, ტრადიციაა“;
– ბაბილონის გოდლისკენ! ქაოსისკენ! ადამიანი იმისთვისაა, რომ ღვთის წესრიგი დარღვიოს(ო) საკუთარი „წესრიგით“……..

„ბაღი, სადაც ბილიკები იყრებიან“ – მთხრობელი ყვითელკანიანია, ჩინელი, იუნანის მმართველის, ცუი პენის, შვილთაშვილია. აქ ჟონავს ბორხესის ირონიით კარგად შენიღბული პესიმიზმი: „წინასწარ ვჭვრეთ, რომ ადამიანები დღითიდღე უფრო საშინელ საქმეებსაც შეურიგდნენ; მალე ამქვეყნად დარჩებიან მხოლოდ მებრძოლები და ყაჩაღები. ჩემი მათდამი რჩევა იქნება: „ყველაზე უარესი ჩანაფიქრის შემსრულებელმა უნდა წარმოიდგინოს, რომ იგი უკვე აღასრულა, უნდა შთააგონოს საუთარ თავს, რომ მომავლის შეცვლაც ისევე შეუძლებელია, როგორც წასრულისა“ (99). აქაა ცხოვრება-ლაბირინთის თემა, რომელიც ცხოვრების ბორხესისეულ ერთ-ერთ ფანტასმაგორიულ მოდელს გვთავაზობს: „უსასრულოდ წარმომედგინა ლაბირინთი, რომელიც მხოლოდ რვაკუთხა მონაკვეთებსა და წრეზე მბრუნავ ბილიკებს როდი სჯერდებოდა, არამედ მოიცავდა მდინარეებს, პროვინციებს, სახელმწიფოებსა კი…ლაბირინთთა ლაბირინთად წარმომედგინა, დაკლაკნილი და სულ უფრო მზარდი ბილიკებით, წარსულსა და მომავალს რომ ერთიანებდა და რაღაც სასწაულით ვარკსვლავებამდეც კი აეღწია“ (100). სინამდვილეში, ცუი პენის ბაღი, „სადაც ბილიკები იყრებიან“, სიმბოლოთა, დროის უხილავი ლაბირინთი, ცხოვრებაა, იგივე უსასრულო, ციკლური, წრეზე მბრუნავი წიგნი, რომელშიც ბოლო გვერდი პირველს იმეორებს და ასე იძლევა საშუალებას, უსასრულოდ გაგრძელდეს. ეს დროის წრებრუნვაა? თუ თავად მარადისობა?

ჩვენ წინაშეა ბედისწერისა და განგების „ქსელი“, მოვლენათა გავითარების ვარიაციების ერთდროული დაშვება მწერლის მიერ: „ხანდახან ბილიკები ერთმანეთს კვეთენ კიდეც: მაგალითად, თქვენ ჩემთან მოდიხართ, მაგრამ წარსულის რომელიღაც შესაძლო ვარიანტში თქვენ ჩემი მტერი ხართ, სხვაში კი მეგობარი. თუკი მაპატიებთ და ჩემს უგერგილო გამოთქმას აიტანთ, შეგვიძლია რამდენიმე გვერდი ახლავე ჩავიკითხოთ“(106). ესაა სწორედ ის გრანდიოზული გამოცანა თუ იგავი, რომლის მთავარი თემაც მაინც დროა. თუმცა მწერალი-მეტაფიზიკოსი დროს არსად ახსენებს, მაგრამ ეს ჭეშმარიტად ყველაზე გამომსახველი ხერხია მისი შეხსენებისა, ხაზგასმისა. ცხოვრების ეს მოჩვენებითი ქაოტურობა, სამყაროს დაუმახინჯებელი სურათია, როგორც მას ცუი პენი ხედავდა და „ნიუტონისა და შოპენჰაუერისგან განსხვავებით, ავტორს მთლიანი, აბსოლუტური დროისა არ სჯეროდა“ (108). თუმცა დროის ბორხესისეული „სიმრავლე“, სხვა მოთხრობებშიც რომ ფუნქციონირებს, ერთმანეთისგან განშტოებული, შემხვედრი და პარალელურად მიმდინარეც, ქსელი, აბლაბუდა, რომელიც ყველა წარმოდგენით შესაძლებლობას შეიცავს. გგონიათ, შეუძლებელია ყველა დროში ერთდროულად ყოფნა? იქნებ ბორხესის ფანტასმაგორიებში ესეც შესაძლებელია?

არგენტინელი მწერლის მრავალპლანიანი თხრობის აპოკრიფულობა, ვნება, სამყაროზე ყოვლისმომცველი ცოდნის, შეგრძნებათა, ფლობისა ერთად უყრის თავს სინამდვილესა და უტოპიას, რეალურსა და გამოგონილს, გმირს, ლიტერატურას, მოვლენას. მოთხრობაში „მოღალატისა და გმირის შესახებ“ სინათლის წლისა არ იყოს, მწერალი დროის ფარდობითობის თომას მანისეულ აღქმას გვთავაზობს; თუნდაც ე.წ. პლატონის წელიწადი, ერთიანი შეგრძნება დროისა, რომელსაც ცარგვალი ანდომებს ღერძის გარშემო ერთი წრის დარტყმას (დაახლ. 26000 დედამიწური წელი). მთხრობელი ამჯერად რაინდია, ნაწარმოების „დღეს“ 1944 წლის 3 იანვარია, თუმცა გვიყვება XIX საუკუნის დასაწყისის ან შუა წლების ამბავს. რაინდი აღმოაჩენს, რომ მისი სახელოვანი წინაპრის მკვლელობის საიდუმლო სისხლის სამართლის ფარგლებს სცილდება. აქვე ძალიან საინტერესოა დროთა „შეჯახება“ თუ „გადაკვეთა“ და სხვადასხვა დროის ისტორიული და ბიბლიური გმირების პარალელების თანხვედრა (მოსე, იულიუს კეისარი…)

ბორხესის წერის სტილის მახასიათებელია ერთგვარი პაროდიზირება, რაც ასევე სპობს დროის, განზომილებათა და წარმოსახვის ჩარჩოებს („სანამ ფერგიუს კილპატრიკი ფერგიუს კილპატრიკად დაიბადებოდა, იგი თავად იულიუს კეისარი უნდა ყოფილიყო“). მწერლის ირონია და თვითირონიაა, როცა ამბობს, რომ გასაოცარია, როცა ისტორია სხვა ისტორიას იმეორებს, ხოლო სრულიად დაუჯერებელია, როდესაც ისტორია ლიტერატურას იმეორებს („სიტყვები, რომლებითაც ვიღაც მათხოვარმა ფერგიუს კილპატრიკს მისი მკვლელობის დღეს მიმართა, შექსპირის მიერ უკვე იყო ნაწინასწარმეტყველები ტრაგედია „მაკბეტში“)(138).

ცხოვრება ჩამოჰგავს მოხეტიალე თეტრის მრავალსაათიან წარმოდგენებს, აუცილებლად ათასობით მსახიობის მონაწილეობით, რომლებიც ისტორიულ მოვლენებს განასახიერებენ. იმავე ქვეყნებსა და ლანდშაფტებში, სადაც მომხდარია ეს მოვლენები. ეს არის ირონიას შეფარებული, საკმაოდ სერიოზული მცდელობები მწერლისა, სიცოცხლის, დროის „ელიფსის“ არსებობის „გულისგულის“ საიდუმლოებების წვდომისა. „დრამა, რომელიც გმირის სიკვდილით დასრულდა, უამრავ დღესა და ღამეს გრძელდებოდა“; ავტორის იმპროვიზაციებით, ქალაქი იყო თავად თეატრად ქცეული…სიკვდილის „დადგმაც“ შეიძლება (თუმცა ის, სიკვდილი, ნამდვილია), როცა პერსონაჟი გმირია, თუმცა, აქვე, მისი მოღალატეობაც მჟღავნდება. ბორხესი ხელოვნურად ქმნის სააზროვნო ქაოსს, რომ რაღაცა ჯადოქრობის იმედად იყოს, თითქოს ზღაპარში, უღრან ტყეში გაგორებული გორგლის ძაფს მიუყვებოდეს…

„იუდას ღალატის სამი ვერსია“ – გამოგონილი და ბიბლიურ-ისტორიული პიროვნებების ტანდემში, იუდა გამოყოფილია, – „კაცი, რომელიც ასე გამოარჩია უფალმა, ჩვენგან ნამდვილად იმსახურებს, რომ მისი საქციელი გამოწვლილვით გავარჩიოთ“, თუმცა დანტე მისთვის ცეცხლმოდებულ სამარეს გაიმეტებდაო…„იუდამ იესო ქრისტე ერთი მიზეზით გაყიდა – რათა ძე ღმერთისა ეიძულებინა საკუთარი ღვთაებრივი საწყისი გამოეაშკარავებინა და რომის ბატონობისთვის თავის დასახსნელად სახალხო აჯანყება გამოეწვია“(171); ან ეს: „იუდას ღალატი შემთხვევითი არ ყოფილა, ეს წინასწარგანზრახული ქმედება იყო…“(172); ეს იყოო მსხვერპლშეწირვა მთელი კაცობრობის სახელით. აქ მწერალი ყველაფერს ათანაბრებს თუ აკავშირებს, ეს იმავე „ალოგიკურობის“ გამიზნული „მისჯაა“ ადამიანთა მოდგმისთვის: „ქვესკნელის წესრიგი სარკეა ზესკნელის წესრიგისა; მიწიერი ფორმები ზეციურ ფორმებს შეესაბამება; კანზე აღბეჭდილი ლაქები მარადიული თანავარსკვლავედების რუკის სადარია; რაღაცა იდუმალი მანქანებით იუდა ანარეკლია იესოსი“(172). აქ „მანქანებით“ იწვევს სწორ ასოციაციას „ეშმაკის მანქანებისა“ და ეს ალბათ მწერლის „წამოცდენა“ არ არის ან თუ არის, მიზანმიმართული…იუდას ღალატის სიხარბით ახსნა ნიშნავსო, რომ ყველაზე უგერგილო და უღიმღამო მიზეზს დავყაბულდეთ. იუდა განდგომილა ყოველივე წმინდისგან, ღმერთისგან, თვითგვემისთვის (აქვე ბორელიუსის (მწერლის, მ.ი.) ირონიაა, ანუ მწერალი „უპირიპირდება“ საკუთარ თავს: რატომ თავად განდგომას არ განუდგაო?!) იუდამ ჩათვალა, რომ ღირსი არ იყო, კარგი ყოფილიყოო, მან ჯოჯოხეთისთვის გაწირა თავი, რადგან სამოთხის ღირსად მარტო ღმერთი მიაჩნდაო. ასე 2 X 2= 4 და აბსურდამდე დადის ეს დინამიკა. კიდევ მეტიც, – იუდას განღმრთობააო ეს, რაც ასე ჰგავს ნიცშეს ზეკაცობის თეორიის შემდეგ ფორმულირებას: იესო მოკვდაო იუდაში; – „ღმერთი მთლიანად განკაცდა, კაცის სიმდაბლეებით, სისაძაგლითა და უფსკრულებით. ჩვენ გამოსახსნელად შეძლო ნებისმიერის ბედი აერჩია, ვინც ისტორიის დახლართული ბადის ქსოვაში მონაწილეობდა. გამხდარიყო, მაგალითად, ალექსანდრე, პითაგორა, რიურიკი ან იესო, მან კი ყველაზე საძაგელ ბედზე შეაჩერა არჩევანი – იუდა გახდა“;  აქ საუბარია იუდას არჩევანზე, თითქოს, მას ხელეწიფებოდა, მარადისობის მდინარებაში „შეერჩია“ საკუთარი თავი. ეს „აბურდული ბილიკი“ კარგი ადგილისკენ არ მიდის. ის ნიცშემ უკვე გაიარა სიგიჟის „ჩიხამდე“. მანაც ასე აპროტესტა საკუთარი ბედის სიმუხთლეები და გენიოსი გონებისთვისაც შეუძლებელი რომ აღმოჩნდა რაიმე გამოსვლის პოვნა, ცხენის კოცნაშიღა ეძებდა ხსნასა და იმედს…აბა, ვისთვისაც უნდა მოეხმო, სწორედ მას ებრძოდა და ეგონა, დამარცხდა; არადა, ეს საბედისწერო შეცდომა იყო: დამარცხდა წუთისოფელთან, რომელიც ასეთ შეცდომებს ნაკლებად გაპატიებს…თუმცა ბორხესი, თავის უსინათლო თვალებით, ამასაც აცნობიერებდა და „ხედავდა“, როგორც ყველაზე დიდი მწერალი-ექსპერიმენტატორი, არც სითამამეს რომ უჩიოდა, არც ორიგინალურობას; თუმცა ეს სითამამეც იმ შიშის გადასაფარად სჭირდებოდა ალბათ, „სიყვარულს რომ შეიქმს“ სამყაროს ამოხსნელი იდუმალების ასეთი სკურპულოზური დიდებულებით შემოქმედისადმი…

ციტატები წიგნიდან – ხორხე ლუის ბორხესი „ფიქციები“, „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, 2022

(ჩანახატები, ესკიზები)

„ყოველმა ადამიანმა რაიმე უნდა დატოვოს ამქვეყნად, – …ბავშვი, წიგნი, ნახატი, საკუთარი ხელით აშენებული კედელი, საკუთარი ხელით შეკერილი ფეხსაცმელი, საკუთარი ხელით გაშენებული ბაღი. რაიმე, რასაც შენი ხელი შეხებია და რაშიც შენი სული ჩასახლდება სხეულის სიკვდილის შემდეგ. ხალხი შეხედავს შენ მიერ დარგულ ხეს ან ყვავილს და გაცოცხლდები.“ – ეს სიცოცხლის მარადიული წრებრუნვის ფორმულაა, მატრიცა, გინდაც თეორია.
ჩემზე დავფიქრდი და თუ ჩემი ნახატები არავის დააინტერესებს, წიგნი ხომ დარჩება ვაჟაზე, მამაჩემს რომ მივუძღვენი? „რა უნდა დაწერო ვაჟაზე ახალი?!“ – ეს შემოვლებული „ჩარჩო“ ხომ გავარღვიე, ფაქტობრივად და სწორედაც, რომ პირველია ჩემი მონოგრაფია, რომელშიც თემატიზირებული და დეტალიზირებულია ვაჟას პუბლიცისტური მემკვიდრეობა, მხატვრულ შემოქმედებსთან პარალელებით. აგერ მაგიდაზე მიდევს საოცარი ეთოს ნაჩუქარი დიდებული თამაზ ჩხენკელის „ვაჟა მომავლის პოეტია“ და მოვა დრო, ახალი თაობა თავისებურად „აღმოაჩენს“ ვაჟა-ფშაველას, რომელიც ამოუწურავი მგონია შესწავლის თვალსაზრისით, როგორც „ვეფხისტყაოსანი“…
ინგა მილორავაზე სანამ ვისაუბრებდი მის ახლო მეგობართან ამ საღამოს, ვიჯექი და ვფიქრობდი: ჯერ ინგას საოცარი, უნივერსლური, ნიჭისა და მაღალი ინტელექტის „პროდუქტი“ (განსაკუთრებულია მისი სამეცნიერო მემკვიდრეობა, გამაოგნებელი!) და მერე ის დიდი შრომა, რომელიც მასშია ჩადებული; მერე ცალკე უამრავი მასალისგან გამოცალკევებამ წაიღო დიდი დრო, ცალკე 500 გვერდის დარედაქტირებამ, თემატიზაციამ, დახარისხებამ. თავიდან ცრემლი რომ მომადგებოდა, თავს ვანებებდი; მერე და მერე, რაღაცნაირად, თანამოსაუბრედ გავიხადე და ამაყი ვიყავი იმით, რასაც ვკითხულობდი, – ურთულესი ნააზრევით, უნატიფესი განცდებით…ნუთუ, ეს წიგნი ვერ უნდა ნახოს საზოგადოებამ უსახსრობის გამო?! მეტირებოდა…მე ძალსა და ღონეს არ დავიშურებ, ინგას უახლოესი ადამიანებიც.
ჩემი სანუკვარი სურვილია, ინგაზეც აისახოს რეი ბრედბერის ეს მარადიული გაგრძელების პარადიგმაც თუ ღვთაებრივი განზრახულება, ხუთი ტალანტის იგავისა არ იყოს.
ამას ვწერ აღდგომის დღეებში, როცა მაცხოვარიც დაგვიმტკიცებს ამ გარდაუვალ წრებრუნვა/გადადინებას ყოფიერებისა…მართლაც, რომ „სიყვარულის ტრიალია ყველაფერი“, როგორც ჩვენი ინგა მილორავა ამბობდა; გინდა მეორედ მოსვლა დავარქვათ ამას, გინდაც ხელახლა დაბადება ყოველი ჩვენგანისა თუ წუთისფლის ხელში „ჩაცრილი“ საათის დამარცხება მარადისობის „უისრო“ დროით…

• *.      *

იდეისთის (ღვთის, სამშობლოს, თავისუფლების) თავგანწირვით ღმერთამდე ადის ადამიანი; ამიტომ არასდროსაა უაზრო თუნდაც საქართველოსთვის გაღებული მსხვერპლი, ჩადენილი გმირობა; კითხვაც ისე კი არ უნდა დავსვათ: იმსახურებსო კი ეს ქვეყანა ამ მსხვერპლს? არამედ ჩვენ უნდა ვიმსახურებდეთ მისთვის მსხვერპლობას!
დღეს დიმიტრი ყიფიანი დაიბადა, ქართველთა სინდის-ნამუსი, საქართველოს გადარჩენის, მარადიულობის წინაპირობა და როცა თავს ვკარგავთ, ასეთი ადამიანები უნდა გავიხსენოთ, წონასწორობის, ადამიანური ბოროტების სიკეთით ბალანსის შესანარჩუნებლად; – რადგან როგორც 1832 წლის შეთქმულება რუსეთის წინააღმდეგ, რომელშიც იგი მონაწილეობდა, ისე ეგზარხოსი პავლეს წყევლაც და მერე ამ წყევლის მატერიალიზაციაც მხცოვანი დიმიტრი ყიფინის ფიზიკური განადგურებით, მძინარისთვის ბრძენ და ნათელ შუბლში უროს ჩარტყმით, შეიძლება ამოიღონ სახელმძღვანელოებიდან და აღარაფერი დაგვრჩეს გმირული სულისკვეთებისა!
„ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო,
სულის ჩამდგმელო მხარეო,
შენი ვარ, შენთვის მოვკვდები,
შენზედვე მგლოვიარეო!…

ნურც მკვდარს გამწირავ, ნურც ცოცხალს,
ზე კალთა დამაფარეო…
და, რომ მოვკვდები, გახსოვდეს,
ანდერძი დავიბარეო:

დედა-შვილობამ, ბევრს არ გთხოვ:
შენს მიწას მიმაბარეო!…
ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო,
ჩემო სამშობლო მხარეო!“

• *.    *

რამხელა სიბრძნეა ზღაპრებში, ადამიანები რომ ქვავდებიან;
რეალობაში ეს ასე ხდება: გულს აქვს მომეტებული მგრძნობელობის შრეები, ზონები და იქ ჩვენი ოცნებები, იდეალები, სანუკვარი სურვილები თუ ადამიანები „ბინადრობენ”, დაივანებენ; ეს „სავანეები” თუ გაყამირდა, გაპარტახდა ცალკე უმიზნო უტოპიურობით, ცალკე უმწარესი იმედგაცრუებებით, ცალკე ყველაზე მოყვრების დაუძინებელ მტრად მოკიდების გაცამტვერებით, მერე ეს წუთისოფლის მტვერი, თუნდაც ერთ დროს გაიდეალებულ, მაღლა, სულ მაღლა, იშვიათი ანტიკვარივით შემოყენებულ ადამიანს რომ განასახიერებდა, იკირება; მერე ქვავდება…
ამ გაქვავებულ ადგილებს კი აღარც სიხარული შეუძლიათ, აღარც სიყვარული, აღარც კეთილშობილი სევდა. იქ უიმედობის, უნდობლობის სიცარიელე, სიმძაღე, გამოფიტულობა ისადგურებს. რაც მეტია ასეთი ადგილი გულში, მით კარგავს მგრძნობელობას გული; მით უფრო უტკივილოდ იხსენებს ამ პატარ-პატარა „სიკვდილებს”.
კარგია, თუ ადამიანში არის ხსოვნა და მოლოდინი ჰარმონიისა, უსამართლობის შეგრძნება; მაგრამ ყველაზე ცუდი, რაც დროთა განმავლობაში შეიძლება მოხდეს, არის ის, რომ რეაქცია დაკარგოს კაცმა ამ „გაქვავებაზე”, აღარ(აფერი) ეტკინოს, ანუ შეეჩვიოს ტკივილს, საკუთარს თუ სხვისას და გახდეს „უსაზარლესი მკვდარზედა”.
ასეც იწყება „მკვდარი კაცობა”, როცა აღარც ელოდები, რომ ვიღაცა ამაღლებული და ღვთისნიერი მოვა და ჯადოსნურ ჯოხს შეგახებს, რომ „გაცოცხლდე”. ეს იცის ზღაპრების ეზოთერიკამ, ბოლოს „ლხინი აქათი”; მაგრამ ეს ვერ „ისწავლა” წუთისოფელმა და მისმა მთვარმა შემოქმედმა ~ ა დ ა მ ი ა ნ მ ა!
„ავანსცენას” კი სხვა აღარაფერი დარჩენია უხილავი „რეჟისორის” უზენაესი ნების გამოხმობის გარდა; იმის დაჯერების გარდა, რომ სიცოცხლე სიცხოველეა (ამ სიტყვის ორაზროვნებით, ძველი და თანამედროვე გაგებით) და ის „აქ” რომ მთავრდება, „იქ” რეაბილიტირდება, როგორც უწყვეტი, (გარდა)ცვალებადი, მარადიული მოცემულობა.
მანამდე კი „ზღაპარ იყო…ტყეში ჩიტი მომკვდარიყო”…………

• *.    *

არ ვიცი, ამ ბოლოს ჩემი ცხოვრების დავთარარეულ, ბოლო იმედის წასართმევად „აჯაგრულ”, მამუქრალ დღეებს თუ ბოროტებისგან (გარე თუ საკუთარ, წამლეკავ, შინაგან) თავგზააბნეულ ადამიანებს დავაბრალო, თუ საღამოს 7-ის ნახავარზე დალეულ ყავას, რომ ვერ ვიძინებ.
ვფიქრობ…
წუთისოფლის ურთულეს სამზღვარს ყველა გადავკვეთთ;
ღვთის წინაშე ყველა წარვსდგებით;
…და იმედია ერთი კითხვის დასმის უფლება ჩვენც გვექნება, ამდენ წუთისოფლურ, პასუხგაუცემელ კითხვათაგან:
~ ღმერთო, ცხოვრებაში ლოგიკას ადამიანი ეძებს თუ ქმნის, თორემ ისე, მართლაც, კამიუსეული აბსურდად შეიძლება მოგეჩვენოს ეს ,,ბინდისფერი” ნისლოვანება, წუთისოფლად წოდებული. მაგრამ რადგან არსებობს ჯვრისგულა ყაყაჩოს უმანკო, თვალწარმტაცი სილამაზე, არსებობ შენც, მისი წყარო; თუ არსებობ და სრულყოფილება ხარ, როგორც მე მტანჯავს ამდენი ტვირთმძიმე ამქვეყნისა, შენც ხომ სევდას მაინც მოგგვრის, წვიმის ცრემლად, ეს „გაურანდაობა”, ჩაგვრა, უსამართლობა, ტკივილი, გმინვა, უიმედობა, გონებაშეზღუდულობა ადამიანებისა?! ჰოდა, თუ განიცდი ამ ყველაფერს ჩემსავით, მიპასუხე:
რ ა ტ ო მ  ი ტ ა ნ ჯ ე ბ ა  ბ ა ვ შ ვ ი?!
პატივს მცემენ ალბათ და პასუხსაც მივიღებ, რადგან საამქვეყნო აღარ ვიქნები.
ამ ქვეყანას რაღა ეშველება?
თუმცა ეს მეორე კითხვა იქნება და მის დასასმელად არც გამბედაობა მეყოფა, არც დაღლილი სული, აბგასავით გამოკრული და ცოდვათა უხილავ „კუზზე“ მოკიდებული…

• *.      *

რატომ მიყვარს ბაბუაწვერები და რითი ვგავარ მათ

რას ავიჩემე-მეთქი ეს საყვარელი, ყავილივით მცენარე, ვფიქრობ. დღეს მივხვდი, რატომაც…
ერთი შებერვა მცენარეაო, სასაცილოო, არა?!
მე მინახავს, როგორ უძალიანდებიან ქარს. ვიდეოებიც მიდევს მტკიცებულებად, თუ სიტყვაზე არ მენდობით. გგონია, გაცამტვერდებაო და შეხედავ – დგას!!! ასე გავუძელი მეც მრავალ „ქარბორბალას“ ბედისწერისა. ეს სიძლიერეცაა, ცხადია… მაგრამ მიიხედავ და ბებუაწვერა აღარაა, გაფრენილა მისი ეფემერულობა, შერევია ეთერს; ასე დამემართა ზუსტად დღესაც, თუმცა ადრეც შემიმჩნევია. სტრესზე რომ ერთვის სტრესი, გეშინია, ძნელად, მაგრამ „აიკრეფ“ დილას სხეულს, აგრძელებ ცხოვრებას, ხან სხვისი არსებობა გამხნევებს, ხან – საკუთარი თავი, რომელიც, ნუ, მთლად ფიზიკურად თუ არა, სულიერად ხომ მგონია ამ ყველაფრის გადამლახავი, არა?
…პატარა ჩიტებიც ქრებიან ალბათ, შეუმჩნევლად იქცევიან ნეშომპალად. ვინმეს შეუნიშნავს მათი სიკვდილი?! არც არავის…იკარგებიან.
მოკლედ, ახლა ვწერდი მეგობარს: რომ მოვკვდები, დაკრიფე ბაბუაწვერები და დამიწყვე-მეთქი საფლავსა მას ზედან გრაციოზულად, სანამ გაძლებენ და სანამ ყველაზე სწრაფად არ გაივლიან ყველაფერი მატერიალურის გზას ამ წუთისოფელში.

P.S. იმ კვირაში თბილისში ვაპირებ წასვლას ინგას საქმეზე. ორბელიანზე გავივლი და კესანეს მოტანას ვთხოვ ყვავილების გამყიდველ ერთ კარგ ქალბატონს.
გუშინ ბატონ ნუკრის კესანეების თაიგული წავუღე, ასე გამოვემშვიდობე. არასდროს მენახა ასეთი ნაზი და ლამაზი თაიგული. თან გამყიდველს ვკითხე, რა დროსაა საჭირო გადარგვა. ჯერ ყავილობს და დააცადეო. ინგას საფლავზე მინდა წაღება, გადარგვა. ნუკრის თაიგულზე კი დედაჩემმა მითხრა, თითქოს, ინგასთან გაატანეო…
…და ხვალ კი, როცა გათენდება „დილა მზიანი“, მეც დამიბრუნდება სიცოცხლის ხალისი, რწმენა, ძალა, მოტივაცია, იმპულსები; თქვენც გისურვებთ, არც ომს შეეშინებინოთ და…არც მშვიდობას!

(ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისათვის)

ავტორი: ლევან ალფაიძე

„ზევით ცა არის, ქვევით კი – სუჯოუ და ჰანგჯოუ“ – დაახლოებით ასე ითარგმნება ძველი ჩინური ანდაზა, რომელიც აღმოსავლეთ ჩინეთში მდებარე ორი უძველესი ქალაქის (სუჯოუსა და ჰანგჯოუს) ზეციურ სილამაზეს აღწერს. ეს ქალაქები ცნობილია თავიანთი ისტორიული ბაღებით, ძველებური უბნებით, არქიტექტურითა და უხვწყლიანი არხებით. ისინი მდებარეობენ მდინარე იანცზის დელტაში (ქ. შანჰაიდან 100 და 150 კმ. მანძილზე) და ჩინეთის ძალიან პოპულარული ტურისტული მარშრუტების ჩამონათვალში შედიან.

ჩინეთის დედაქალაქის, პეკინის (ბეიჯინი), ჰონგ-კონგისა და შანხაის ბიზნესისა და ტურისტული ცენტრების გარდა, ჩინეთის ქალაქების უდიდესი ნაწილი ქვეყნის გარეთ მცხოვრებთა უმრავლესობისთვის უცნობია. თუ ჩინეთის უზარმაზარ ტერიტორიასა და მის ოცდასამ პროვინციას გადავავლებთ თვალს, შევხვდებით ქალაქებს, რომელთა სახელები ნაკლებად ნაცნობია თავად ჩინელებისთვისაც კი. ეს გასაკვირი არ გახლავთ, რადგან ხშირად, შთაბეჭდილებას მთელი ქვეყნის შესახებ ძირითადად დედაქალაქი და ერთი-ორი ცნობილი ქალაქი და კურორტები გვიქმნიან ხოლმე (მაგ. პარიზი და მარსელი – საფრანგეთზე გვიქმნის წარმოდგენას; ლონდონი, მანჩესტერი, ლივერპული და გლაზო – დიდ ბრიტანეთზე; ქალაქებიდან მადრიდი, ბარსელონა, სევილია და ვალენსია და კანარისა და ბალეარის კუნძულების კურორტები – ესპანეთზე და სხვა).

დღეს ჩინეთში არსებობს 40-ზე მეტი ქალაქი, სადაც 2 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს. ხოლო იმ ქალაქების რაოდენობა, რომელთა მოსახლეობა მილიონს აღემატება, 120-ს აღწევს (!) — ამდენი დიდი ქალაქი არცერთ სხვა ქვეყანაში არ გვხვდება. თუმცა, ყველაზე დიდ ქალაქებსაც კი უჭირთ ჰონგ-კონგის, შანხაისა და  პეკინის ჩრდილიდან გამოსვლა.

ამ დიდი და „უცნობი“ ქალაქების წინაშე მდგარი გამოწვევები აშკარაა – მათ სურთ, რომ მათ შესახებ ყველამ გაიგოს და მათი მნიშვნელობა ნიუ-იორკის, პარიზის თუ ლონდონისას გაუთანაბრდეს და გადაასწროს. ეს ქალაქებია – ჩუნცინი (32 მილიონი ადამიანი), ტიანძინი (11 მილიონი ადამიანი) და გუანგჯოუ (15 მილიონამდე მცხოვრები), თავისი მოსახლეობით ბევრად უსწრებენ ნიუ-იორკს, მოსკოვს, ლონდონსა და პარიზს (8-9 მილიონი მცხოვრები, საშუალოდ), თუმცა ჯერ კიდევ ჩამორჩებიან ევროპისა და აშშ-ს ქალაქებს მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობით[1].

ჩინეთი ცდილობს, რომ თავი დაიმკვიდროს მსოფლიოში, როგორც გლობალურმა ტურისტულმა და სამრეწველო ცენტრმა. ხოლო ჩინეთის უზარმაზარი „უცნობი ქალაქები, რომლებიც ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში უდიდესი მნიშვნელობის მქონენი იქნებოდნენ, იბრძვიან, რომ უცხოელი ტურისტების ყურადღება მიიპყრონ.

…და მაინც, რამ გამოიწვია ჩინეთის მსხვილი ქალაქების ასეთი სწრაფი ზრდა?
პასუხი მრავალი ფაქტორისა და მიზეზისგან შედგება – 1980-იანი წლებიდან ჩინეთი გამოირჩევა სწრაფი ურბანიზაციით. ჩინეთის რეფორმების მთავარი შემოქმედის, დენ სიაო-პინის (დენ სია პინი – 1904 -1997 წწ; – ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, ყოფილი გენერალური მდივანი და ცენტრალური სამხედრო კომისიის თავმჯდომარე, „ჩინური სოციალიზმის“ და საბაზრო რეფორმების ინიციატორი, ლ.ა.) „რეფორმებისა და გახსნილობის პოლიტიკამ“ დააჩქარა ურბანიზაციისა და სამრეწველო განვითარების პროცესი. 1980 წელს მოსახლეობის მხოლოდ 20%-ზე ნაკლები ცხოვრობდა ქალაქებში. დღეს კი ეს მაჩვენებელი 60%-ს აჭარბებს (!). ამ წლებში ასობით მილიონი ადამიანი გადავიდა სოფლიდან ქალაქში სამუშაოსა და უკეთესი საცხოვრებელი პირობების საძიებლად.

სახელმწიფო პოლიტიკა და გეგმაზომიერი ურბანული ზრდა: ჩინეთის ხელისუფლება აქტიურად გეგმავდა და ახორციელებდა ინვესტიციებს ურბანულ განვითარებაში, და ამას განიხილავდა, როგორც ეკონომიკური ზრდის ხელშემწყობ მთავარ მექანიზმს.
ინფრასტრუქტურულმა პროექტებმა — მაგალითად, მაღალი სიჩქარის მატარებლებმა (325-350 კმ/სთ-ში!) და ავტომაგისტრალებმა შესაძლებელი გახადა მოსახლეობის სწრაფი თავმოყრა დიდ ურბანულ ცენტრებში.

ჩინეთის აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე სპეციალურმა ეკონომიკურმა ზონებმა (SEZ) და რეგიონული განვითარების ინიციატივებმა (მაგალითად, იანცზის დელტა, დიდი უბის რეგიონი [Greater Bay Area]) მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ქალაქების აყვავებასა და მათი ურბანული პოტენციალის სწრაფ ზრდას (ჩინეთის აღმოსავლეთი საზღვაო სანაპიროს უდიდესი პორტები: შანხაი (上海), ნინგბო-ჯოუსანი (宁波-舟山港), ცინგდაო (青岛), ლიან-იუნ-განგი (连云港), იანთაი (烟台), ტიანძინი (天津), დალიანი (大连) ყოფილი ქ. პორტ-არტური და სამხრეთით მდებარე, ჰონგ-კონგის უშუალო მოსაზღვრე ქ. შენჟენი (深圳) – ტელეფონების ბატარეების, ელ.ავტომობილების აკუმულატორების და სხვა უახლესი ტექნოლოგიების ერთ-ერთი უმსხვილესი ცენტრია მსოფლიოში; ქ. შენჟენში მდებარეობს მსოფლიოს უმსხვილესი ტექნოლოგიური გიგანტები: Huawei, Tencent (WeChat-ის შემქმნელი), DJI (დრონების მსოფლიო უმსხვილესი მწარმოებელი) და BYD (ელექტრომობილები).

ჩინეთის ურბანული ზრდა და ქალაქური სივრცეების მრავალფეროვნება. გეოგრაფიული და ეკონომიკური ცენტრები თანამედროვე ჩინეთში

ჩინეთის ქალაქური განვითარების ტიპი მსოფლიოში უნიკალურია. ზოგიერთი ქალაქი — მაგალითად ქ. ჩუნცინი (重庆), რომელიც ცნობილია თავისი ურთულესი ტოპოგრაფიით, რელიეფითა და „საიბერპანკური“ ვიზუალით — გამორჩეულია თავისი იდენტობითა და ურბანული სიმჭიდროვით. იგი მსოფლიოს ყველაზე დიდ მეგაპოლისს წარმოადგენს თავისი ტერიტორიით (82,403 კვ. კმ. შეად: საქართველოს ტერიტორია, აფხაზეთისა და ცხინვალის ოლქის ჩათვლით, 67,900 კვ. კმ-ია, ლ.ა.).

ალბათ ყველასთვის უცნობია ქ. ჩანგშა (长沙), ათ მილიონზე მეტი მცხოვრებით (ჰუნანის პროვინცია, მაო-ძე დუნის სამშობლო)), რომელსაც ხშირად „ჩინეთის ყველაზე ბედნიერ ქალაქსაც“ ეძახიან, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის მაღალი დონის გამო. ქ. ჩანგშა წარმოადგენს ცენტრალური ჩინეთის სწრაფად განვითარებად საუნივერსიტეტო, კულტურულ და მედიაწარმოების ცენტრს. იგი ქ. ჩუნცინიდან აღმოსავლეთით, დაახლ. 900 კმ-ზე მდებარეობს.

ქ. გუიანგი (贵阳, 7 მილიონამდე მცხოვრებით, გუიჯოუს პროვინცია, სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთი) კი გვიჩვენებს ყველაზე მოულოდნელი ურბანული ზრდის მაგალითს ისეთ რეგიონში, რომელიც ისტორიულად ერთ-ერთ ყველაზე ღარიბთა შორის იყო. დღეს ქ. გუიანგს (მას ადრე, „ტყეების ქალაქს უწოდებდნენ) უკვე ჩინეთის „მონაცემთა დედაქალაქს“ უწოდებენ. მას ხშირად მოიხსენებენ, როგორც „მონაცემთა ჰაბს“ ან „მონაცემთა დედაქალაქს“. ქალაქმა მიიზიდა ტექნოლოგიური გიგანტების (Huawei, Tencent, Apple, Alibaba) მონაცემთა ცენტრები. ძლიერი ციფრული ინფრასტრუქტურა. ელექტროენერგიის დაბალი ღირებულება და გრილი კლიმატი (ზაფხულის საშუალო ტემპერატურა დაახლ. 24-25C გრადუსი) ხელს უწყობს დიდი მოცულობის სერვერების ჰაბების მოწყობასა და სერვერული ოპერაციების განხორციელებას. ქ. გუიანგში ექსპერიმენტის სახით მიმდინარეობს „სმარტქალაქის“ საპილოტე პროგრამების რეალობაში გამოცდა: ინტეგრირებული სატრანსპორტო სისტემები, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების AI-ანალიზი, მონაცემებზე დაფუძნებული მართვა.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთის სხვა ქალაქები, როგორებიცაა – ლანჯოუ (兰州) — მდინარე ხუანხეს სანაპიროზე („დასავლეთის გასაღები“, რადგან ის ჩინეთის დასავლეთ რეგიონებისთვის კარიბჭის როლს ასრულებდა, „აბრეშუმის დიდი გზაზე“), და ქ. კუნმინი (昆明) — ცნობილი, როგორც „მუდმივი გაზაფხულის ქალაქი“ იუნნანის პროვინციაში, რომელიც სამხრეთ ჩინეთის კარიბჭეა სამხრეთ აზიისკენ (ესაზღვრება ბირმას, ლაოსსა და ვიეტნამს).

ჩინეთის ქალაქების თავისებურება – ეკონომიკური მეგარეგიონები, ახალი ტიპის ურბანული ქსოვილი

ჩინეთის განსაკუთრებულობა არ სრულდება მხოლოდ ცალკეული ქალაქების სიმრავლით, მის ეკონომიკურ იდეოლოგიაში დიდი მნიშვნელობა აქვს ე.წ. ეკონომიკური მეგარეგიონების ფორმირებას, რომლებიც ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქალაქთა სისტემებია და გამოხატული სპეციალიზაცია ახასიათებთ. ამ მეგარეგიონებში ურბანული სივრცე ფუნქციონირებს როგორც ერთიანი ეკოსისტემა, სადაც მრავალი მილიონიანი ქალაქი მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან და მეგარეგიონის თითოეულ წევრს მკაცრად ჩამოყალიბებული და განსაზღვრული ფუნქცია აქვს.

ჩინეთის ძირითადი მეგარეგიონებია:

• მარგალიტის მდინარის დელტა (Pearl River Delta): მოიცავს ჰონკონგს, შენჟენს, გუანჯოუს და მაკაოს.

• მდინარე იანცზის დელტა (长三角): მოიცავს შანხაის, ჰანჯოუს, სუჯოუს და ნანჯინის (ჩინეთის ყოფილი, ე.წ. „სამხრეთის დედაქალაქი“) გარშემო გაერთიანებულ ქსელს.
• პეკინი-ტიანძინი-ხებეის რეგიონი (京津冀协同发展区): დედაქალაქისა და მისი მიმდებარე ქალაქების ეკონომიკური ინტეგრაციის მაგალითი.

ინფორმაცია 1: მეგარეგიონები ხშირად სპეციალიზდებიან სხვადასხვა წარმოებაში — მაგალითად, მარგალიტის მდინარის დელტა მეტად ტექნოლოგიური და საექსპორტო წარმოების ზონაა, იანცზის დელტა კი ინდუსტრიული და ლოგისტიკური ჰაბია.

„ქალაქის“ განსხვავებული განსაზღვრება — ადმინისტრაციული მოცულობის ფენომენი

საინტერესოა ჩინეთში „ქალაქი“ (城市 ან 市 – “ჩანგ-შ”) ხშირად გულისხმობს არა მხოლოდ ურბანულ ცენტრს, არამედ მასთან ერთად სოფლებთან და პატარა დასახლებებთან ერთად დიდ ადმინისტრაციულ ერთეულს. ამის საუკეთესო მაგალითია მრავალმილიონიანი ქ. ჩუნცინი (სახრეთ-ცენტრალური ჩინეთი, მდ. იანცზიზე), რომლის ადმინისტრაციული საზღვრები იმდენად დიდია, რომ ზომით ავსტრიას უტოლდება. შესაბამისად, ოფიციალურ სტატისტიკაში მითითებული „ქალაქის მოსახლეობა“ ხშირად მოიცავს ურბანულ ზონას, აგრეთვე სოფლებს, გარეუბნებსა და ქალაქგარე დასახლებებსაც.

ინფორმაცია 2: ამგვარი განსაზღვრება ართულებს საერთაშორისო შედარებებს, რადგან სხვა ქვეყნები, როგორც წესი, ქალაქის სტატისტიკას მხოლოდ ცენტრალურ ურბანულ ზონებზე ამზადებენ.

ზოგადად, თუ ჩინეთის დიდ და „უცნობ“ ქალაქებზე ვისაუბრებთ, აღსანიშნავია ისიც, რომ მათი მნიშვნელობა როგორც ჩინეთში, ისე მსოფლიოს მასშტაბით, უზომოდ მნიშვნელოვანია და ამავე დროს მზარდი. ექსპერტთა პროგნოზებით, ჩინეთის მეორე რანგის დიდი ქალაქები განვითარების შემდგომ ეტაპზე ქვეყნის ძირითადი მამოძრავებლები გახდებიან.

ეროვნული პოლიტიკის მხარდაჭერით, ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციებისა და ტალანტის მოზიდვის სტიმულების ფონზე, ისეთ ქალაქებში, როგორებიცაა – ჩენგდუ, ჰანჯოუ, ვუხანი და სუჯოუ სწრაფად ვითარდება მაღალტექნოლოგიური ინდუსტრიები, უმჯობესდება ცხოვრების ხარისხი და ეს ქალაქები რეგიონული ლიდერები ხდებიან. მიუხედავად არსებული გამოწვევებისა, მათი სამომავლო პერსპექტივა მძლავრია — მათი ამოცანა არაა პირველი რანგის მეგაპოლისების ჩანაცვლება. მათი მიზანია ბალანსირებული, მრავალცენტრიანი ურბანული სისტემის შექმნა და ჩინეთის თანაბარი განვითარების ხელშეწყობა. უკვე არის იმის ნიშნები, რომ ჩინეთის „ახალი“ დიდი ქალაქების წინსვლა და განვითარება გადამწყვეტ როლს შეასრულებს ქვეყნის მომავალ განვითარებაში.

(პირველი ნაწილის დასასრული) 

[1] ქ. ჩუნცინი (ჩინეთი): მოსახლ. 32 მილიონი ადამიანი; მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) – 440 მილიარდი აშშ $/ წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე: US $14,000/წელიწადში. ქ. ნიუ-იორკის მეტროპოლიური ტერიტორია (აშშ): მოსახლ.19 მილიონი ადამიანი; მშპ – US $2.3 ტრილიონი აშშ დოლარი /წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $120,000 დოლარი/წელიწადში. ქ. ლონდონი (დიდი ბრიტანეთი); მოსახლ. 8.9 მილიონი;            მშპ -US $937 მილიარდი/წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $100,000 დოლარი/წელიწადში; ქ. შანჰაი (ჩინეთი), მოსახლ.: 29.87 მილიონი (მეტროპოლია); მშპ – US $757 მილიარდი დოლარი; შემოსავალი ერთ სულზე – US $30,486 აშშ დოლარი /წელიწადში. ყველა მონაცემი 2024 წლისაა.

როგორ შეიცვალა ბავშვების თავისუფალი თამაში ეკრანზე თამაშებით

„როდესაც თამბაქოს ინდუსტრიას მოზარდებისთვის საზიანო პროდუქციის რეკლამირებაში ადანაშაულებდნენ, მისი ლიდერები უარყოფდნენ ბრალდებას, თუმცა იცოდნენ, რომ ეს სიმართლე იყო. კიდევ უფრო უარესი კი ის იყო, რომ ინდუსტრია ამტკიცებდა, თითქოს სიგარეტის მოწევა ადამიანებს ჯანმრთელობას აუმჯობესებდა — მაგალითად, ამცირებდა შფოთვას ან წელის გარშემოწერილობას.

დღეს ანალოგიურ მეთოდს იყენებს სოციალური მედიის ინდუსტრიაც. იმის ნაცვლად, რომ აღიარონ მოზარდებისთვის მათი პროდუქციის მიერ მიყენებული ზიანის შესახებ, ტექნოლოგიური გიგანტები დაჟინებით ამტკიცებენ, რომ მათ ბრალი არ მიუძღვით ამაში და მათი პროდუქტები, ძირითადად, უვნებელია. და ზოგჯერ, კიდევ უფრო თამამ განცხადებას აკეთებენ: ამტკიცებენ, თითქოს სოციალური მედია მოზარდებს ეხმარება — მაშინ, როცა სულ უფრო მეტი მტკიცებულება მიუთითებს იმაზე, რომ ის მათ ზიანს აყენებს და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს იმ გლობალური ფსიქიკური ჯანმრთელობის კრიზისში, რომელიც მრავალი ქვეყნის ახალგაზრდობას აზარალებს”. (ზაკ რაუში, ჯონათაბ ჰაიდტი და ლენონ ტორესი — 2024 წლის 12 სექტემბერი, The Atlantic[1]).

„საჯარო სკოლები სილიკონის ველის ტექნოლოგიური კომპანიების მოგების მთავარ წყაროდ გადაიქცნენ“, – წერს ოთხი შვილის დედა და სკოლის ყოფილი მასწავლებელი, ემილი ბრაუნლი .

„სილიკონის ველი“ (Silicon Valley) ჩრდილოეთ ჩრდილოეთ კალიფორნიის ტექნოლოგიური სამრეწველო რეგიონია, სადაც ინოვაცია ჰაერში იგრძნობა. ის ეფუძნება ისეთ ქალაქებს, როგორებიცაა – პალო ალტო, მაუნთინ ვიუ და სან ხოსე და წარმოადგენს მსოფლიოში ყველაზე ძლიერი ტექნოლოგიური კომპანიების — Apple-ის, Google-ის, Meta-სა და უთვალავი ამბიციური სტარტაპის სახლს.

მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში მშობლები ერთიანდებიან ტელეფონს მიჯაჭვული ბავშვობის წინააღმდეგ – სმარტფონები, ბავშვების ცხოვრების მთავარ ატრიბუტად გადაიქცა!

„მშობელთა ეს აქტივობა ხშირად მცირე ნაბიჯებით იწყება — მაგალითად, WhatsApp ჯგუფით (რომელიც ირონიულად, კვლავ სმარტტელეფონის პროდუქტია, ლ.ა.), რომელშიც რამდენიმე მშობელია გაერთიანებული, და რომელიც ცდილობს, შეაფერხოს სმარტფონების ან სოციალური მედიის უწყვეტი და მრავალსაათიანი გამოყენება მათი შვილების მიერ. ამ პატარა მცდელობებს აქვთ რესურსი, გადაიზარდონ ბევრად უფრო დიდ რამეში — ზოგჯერ გლობალურ მოძრაობაშიც კი. ზოგჯერ საკმარისია მხოლოდ ერთი მშობლის გულწრფელი გამოსვლა ადგილობრივი სკოლის საბჭოს სხდომაზე, რათა გააზიაროს, თუ რა ხდება მისი შვილებისა და მათი თანატოლების ცხოვრებაში.

სწორედ ამგვარ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე დღეს. გასულ კვირას მივიღეთ ვიდეო-ჩანაწერი ემილი ბრაუნლის გამოსვლის შესახებ — ის საშუალო სკოლის ყოფილი მასწავლებელი და ოთხი შვილის დედა გახლავთ, რომელიც სიტყვით გამოვიდა კანზასის შტატის განათლების დეპარტამენტის წინაშე.

როგორც მშობელს, მასწავლებელსა და ორგანიზაცია ScreenStrong-ის წარმომადგენელს, ემილის აქვს პირადი, ღრმა გამოცდილება ციფრული ტექნოლოგიის ზეგავლენაზე ბავშვების ჯანმრთელობაზე, კეთილდღეობასა და განათლებაზე”, – წერს ჯონათან ჰაიდტი, ფსიქოლოგი, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის, სტერნის ბიზნესსკოლის ეთიკური ლიდერობის პროფესორი.

მხოლოდ სამწუთიან გამოსვლაში ქ-მა ბრაუნლიმ ზუსტად წარმოაჩინა ის საგანმანათლებლო ზიანი, რომელიც კლასებში ხდება მაშინ, როცა ციფრული ტექნოლოგია მთლიანად იპყრობს სასკოლო ცხოვრებას.

„მისი სიტყვები უფრო ძლიერია, ვიდრე ნებისმიერი რამ, რაც ჩვენ შეგვეძლო დაგვეწერა. გვჯერა და ვიმედოვნებთ, რომ ეს სიტყვები ფართოდ გავრცელდება და მოისმენენ ყველგან — შტატებში, ოლქებში და სკოლებში, რომლებიც სმარტფონების სწავლების გზას ირჩევენ. მათ უნდა იგრძნონ, რომ სწორ ნაბიჯს დგამენ”, – აღნიშნავს პროფესორი ჰაიდტი.

გთავაზობთ ემილი ბრაუნლის გამოსვლის მოკლე ვერსიას, კანზასის შტატის განათლების დეპარტამენტის წინაშე^[2]:

Big Tech – ეპოქის ახალი ამერიკული სკოლა, თუ სკოლა ტექნოლოგიური კორპორაციების კონტროლქვეშ?

ემილი ბრაუნლის სიტყვა (ზეპირი გამოსვლის ჩანაწერი, ტრანსკრიპტი):

„დილა მშვიდობისა. გმადლობთ, რომ ამ დიალოგში ყველა ჩვენგანი ჩართეთ.

წლების განმავლობაში ჯანდაცვის არაერთმა პროფესიონალმა და აქტივისტმა ისაუბრა თქვენ წინაშე იმ ზიანზე, რომელსაც ტექნოლოგიაზე დამოკიდებული სკოლა აყენებს ბავშვებსა და მოზარდებს. მომავალ თვეებში, იმედი მაქვს, ერთად განვიხილავთ, თუ როგორ მოქმედებს ეკრანი ბავშვების ტვინზე. მაგრამ დღეს აქ მოვედი, რათა დაგანახოთ ის მტკივნეული, მაგრამ რეალისტური სურათი, რომელიც აღწერს, რას განიცდიან ჩვენი შვილები ყოველდღე, როდესაც ფეხს შედგამენ ახალ, დიდ ტექნოლოგიურ (Big Tech) ამერიკულ სკოლაში.

ბავშვებო, მოზარდებო — სანამ შენობაში შეხვიდოდეთ, თან გაქვთ ვიდეოკამერა, რომ კლასელი ფარულად გადაიღოთ და გაავრცელოთ. და TikTok აპლიკაცია? Instagram-ის ყველა გავლენიანი პერსონა? მუსიკა, Netflix, YouTube, Discord-ზე? ფოტოები, რომლებიც მთელ სკოლაში ტრიალებს? ჩართული გაქვთ გეოლოკაციაც? ხომ გაქვთ ათასობით უცნობი Snapchat-კონტაქტი?

ჰო, მართლა… არ დაგავიწყდეთ ონლაინთამაშები: Fortnite, Minecraft, League of Legends. და დარწმუნდით, რომ კვლავ გაქვთ წვდომა მილიონობით პორნოგრაფიულ ვიდეოზე.

ძალიან გვიხარია, რომ სკოლისთვის ასეთი მომზადებულები მოხვედით!

თქვენი სასწავლო გამოცდილების გასაუმჯობესებლად, დღეს დაგირიგებთ თითო მოწყობილობას, რომელსაც მთელი დღის განმავლობაში გამოიყენებთ, მერხთან ჯდომისას.

ამ მოწყობილობით შეგიძლიათ: უყუროთ გასართობ ვიდეოებს გაკვეთილის განმავლობაში, გაერიდოთ მასწავლებლებსა და თანაკლასელებს, მოიძიოთ ხერხები ბლოკირების სისტემის ასარიდებლად, მოტყუებით ჩააბაროთ გამოცდები და ისწავლოთ მათემატიკა, მეცნიერება და კითხვა თამაშით. მიეცით Google-ს უფლება, შეგიქმნათ თქვენი ციფრული პროფილი და მისცეთ YouTube-ის ალგორითმს საშუალება, მიგიყვანოთ შეუსაბამო ბმულებით თქვენთვის შეუფერებელ კონტენტამდე.

დასასრულ — როდესაც იყენებთ ამ სკოლაში დამტკიცებულ აპლიკაციებს, თქვენ ავტომატურად ეთანხმებით, რომ EdTech-კომპანიებს უფლება აქვთ, მოიპოვონ და გაყიდონ თქვენი მონაცემები — რადგან მათი კონფიდენციალურობის დოკუმენტებში ასეთი რამ წერია:

„როდესაც სწვდებით ან იყენებთ ჩვენს სერვისს, ავტომატურად ეთანხმებით, რომ შეაგროვონ, გამოიყენონ და და შეინახონ სტრუქტურირებული, დამუშავებული და გაზიარებული ინფორმაცია თქვენ შესახებ”.

„მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ თქვენ, ბავშვებო, ხელს აწერთ დოკუმენტს, რომ შეუფერებლად (ან არასწორად, ლა.ა.) არ გამოიყენებთ ამ მოწყობილობებს, რომლებიც სპეციალურად ისეა შექმნილი, რომ მან დამოკიდებულება გამოიწვიოს და რომლებსაც ჩვენ თავად ვაძლევთ სკოლაში გამოსაყენებლად”.

მე ყოფილი მასწავლებელი და ოთხი შვილის დედა ვარ. ჩემთვის შეუცნობელია, რატომ მიწევს მუდმივად მეცნიერული მტკიცებულებების მოტანა იმის საჩვენებლად, რომ ეს ტექნოლოგიები საზიანოა ბავშვებისთვის, მაშინ, როდესაც არცერთ განათლების ექსპერტს არ შეუძლია დაასაბუთოს, რატომ უნდა შემოიტანოთ ის სკოლებში?

– რატომ დავუშვით, რომ სკოლები სილიკონის ველის პროდუქციის მოგების მომტან ცენტრებად ქცეულიყვნენ?

– რატომ ჩავანაცვლეთ ადამიანური ურთიერთობები მანქანებით?

– რატომ ჩავანაცვლეთ კალამი და ფურცელი კლავიატურით?

– რატომ ჩავანაცვლეთ ბეჭდური წიგნები ციფრულებით?

– რატომ დავაძალეთ ბავშვებს, რომ ეკრანს 7 საათი მიაჩერდნენ ყოველდღე, მაშინ, როცა არ გვქონდა არანაირი კვლევა იმის შესახებ, როგორ დააზიანებდა ეს მათ თვალებს, ტვინს და ადამიანურობას?

ტექნოლოგია, რომელიც დღეს გამოიყენება, არ არის განათლების მომავალი — ის არის განათლების დაღუპვა. როგორც დენისმა ცოტა ხნის წინ აღნიშნა — თქვენს ხელშია ოქროს შანსი, რომ კანზასი იქცეს ქვეყნისთვის შუქურად და თვალსაჩინო მაგალითად. გადაარჩინეთ ეს და მომდევნო თაობები, სკოლებში ციფრული ტექნოლოგიური პროგრამების გაუქმებითა და დამოკიდებულების გამომწვევი, ყურადღების გამფანტავი და გასართობი პირადი მოწყობილობების აკრძალვით, მთელი სასწავლო დღის განმავლობაში.

მხოლოდ ამის შემდეგ შევძლებთ ვისაუბროთ თანასწორობაზე განათლებაში, ტრანსფორმაციულ კლასებზე და სრულფასოვანი, განვითარებული ადამიანების ჩამოყალიბებაზე.

გმადლობთ“.

[1] წყარო: https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2024/09/social-media-lgbtq-teens-harms/679798/

[2] იხილეთ სტატია და ვიდეო ამ ბმულზე: https://www.afterbabel.com/p/big-tech-american-school