თანამედროვე მწერლობა ბევრ აქტუალურ და საინტერესო პრობლემას შეეხო. სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოჩნდნენ ახალი ავტორები. ლიტერატურული პროცესი, შეიძლება ითქვას, ერთ კალაპოტს მიუყვება. თითქოს ყველაფერი ასე უნდა იყოს და არის კიდეც, თუმცა, რომელ ახალ რელსებზეც არ უნდა შედგეს „ლიტერატურის მატარებელი“, ის მაინც არის მცდელობა ზოგადსაკაცობრიო და მსოფლიო მასშტაბური, მარადიული საკითხების გამხატვრულებისა.

მოზარდის პრობლემები, მოზარდთა ფსიქოლოგია, მასწავლებლის როლი, მოსწავლისა და მასწავლებლის ურთიერთობა, მშობლობა – ეს იმ საკითხების არასრული ჩამონათვალია, რომლებზეც ბევრი დაწერილა და დაიწერება კიდეც. ამჯერად ჩემი ყურადღება მიიქცია ახალგაზრდა ავტორის, თამარ გეგეშიძის, წიგნმა „ჩუმად უნდა იჯდე“.

რა რთულია, ამოიცნო იმ მოზარდის ფიქრები, რომელიც დივანზე წევს, თვალებით ერთ წერტილს მიშტერებია, თითქოს სამყაროს არ ეკუთვნის. სუნთქავს თუ არა, იმასაც ვერ ამჩნევ. განა შეიძლება გამოიცნო ეს ფიქრი: „მოასწრებს თუ არა ობობა, რომელიც წუთის წინ დავინახე ოთახის კუთხეში, ჩემს ფეხებზე გადარბენას ისე, რომ ვერ დავიჭირო?“

რა სურთ მოზარდებს?

არ ვიცი, ყველა ადამიანი დაფიქრებულა თუ არა ამ კითხვის შინაარსზე, მაგრამ მე ნამდვილად მიფიქრია. კიდევ ერთხელ ამ ფიქრისკენ ზემოთ მოხსენებულმა ავტორმა ამ წიგნით მიბიძგა და გამაცნო პერსონაჟი, რომელიც ყველა მოზარდს რაღაცით ჰგავს. შექმნა ახალი მხატვრული სახე – „თანამედროვე მოზარდების ნაკრები“ და დაარქვა შიო.

ასეთი ფიქრი ამ პერსონაჟში დანახულმა ხასიათის თვისებებმა, ფიქრებმა, უფროსებთან დამოკიდებულებამ, სხვადასხვა გარემოში განსხვავებულმა ქცევამ გამიჩინა. შიო ჩემთვის წარმოადგენს ამოუცნობსა და, ამავდროულად, ყველაზე ნაცნობ პიროვნებას. ასეთ მოზარდებთან ურთიერთობაში, ვფიქრობ, ძალიან დაგვეხმარება ამ წიგნის ავტორის მთავარი გზავნილების გააზრება.

ჩემი დაკვირვებით, სამყაროში მოზარდების ორი ტიპი არსებობს. ერთნი ყოველთვის გეწინააღმდეგებიან, ჯიბრში გიდგანან, სამაგიეროს გიხდიან, წყობიდან გამოჰყავხარ და ამ ყველაფრით, ასე ვთქვათ, იკვებებიან. მეორენი ფიქრობენ, რომ ხმის ამოღებით არაფერი შეიცვლება. ყველაფერი მაინც ისე იქნება, როგორც უფროსებს უნდათ და ბედს ეგუებიან. შიოც ასეთი მოზარდის სახეა: „მე თორმეტი წლის ვიყავი. ახალგადაწყვეტილი მქონდა, აღარ შევწინააღმდეგებოდი მშობლებს, მორჩილად დავთანხმებოდი მათ ნებისმიერ გადაწყვეტილებას, რომელსაც ჩემთან დაკავშირებით მიიღებდნენ და მხოლოდ ჩემი დუმილით თუ გულგრილობით მეძია შური“.

ამ ყველაფრის გააზრებაში მშობელსა და მასწავლებელს უდიდესი როლი და პასუხისმგებლობა აკისრიათ. როგორ უნდა შეძლო და საერთო ენა გამონახო ასეთ მოზარდთან? ეს ბეწვის ხიდზე გავლას უტოლდება. ერთი პატარა შეცდომაც და ორივე ხრამში აღმოჩნდებით.

მოზარდობაში ბავშვები გაცილებით მგრძნობიარენი არიან, ვიდრე – ჩვენ, უფროსები. ავტორის მთავარი ჩანაფიქრიც სწორედ ეს მგონია: მოზარდის შეცვლა კი არ უნდა იყოს ჩვენი, უფროსების მიზანი, არამედ როგორ შევცვალოთ ჩვენ, უფროსებმა, მათდამი დამოკიდებულება.

სამსახურით გადაღლა, შვილის მარტო აღზრდა, სკოლაში მისი ცუდი ნიშნებით გაღიზიანება, გამუდმებული კრიტიკა მის მიმართ და, რაც მთავარია, იმ პრობლემების უგულებელყოფა, რომლებიც ამ ასაკის მოზარდებს დიდ, გამოუსწორებელ ტრაგედიად ეჩვენებათ, შიოს მშობლებს საკუთარ შვილთან უფრო მეტად აშორებს. მათ უჭირთ, გაიაზრონ მოზარდის პრობლემების სირთულე. თავიანთი პრობლემებით გადაღლილებს უმნიშვნელო, ბავშვურ აკვიატებად მიაჩნიათ ისინი. აი, რის თქმა სურს ავტორს.

ეს წიგნი არა მარტო მოზარდების, მშობლების, უფროსი თაობის ადამიანებისთვის, არამედ მასწავლებლებისთვისაც ძალიან საინტერესოა.

მასწავლებლებზე წერა ძალიან რთულია. ვფიქრობ, სიფრთხილესაც საჭიროებს. ზოგადად, მასწავლებლობაც ხომ ყველას არ შეუძლია. ეს ისეთი პროფესიაა, როცა ბეწვის ხიდზე მარტო მასწავლებელი და ერთი მოსწავლე კი არ დგას, არამედ მასწავლებელი და მთელი სამყაროს მომავალი.

ავტორი ცდილობს, მკითხველს დაანახოს ამ პროფესიის სირთულეცა და ხიბლიც. მოზარდები იწყებენ ფიქრს მასწავლებლის ცხოვრებაზე. ისინიც ხომ ისეთივე ადამიანები არიან, როგორც სხვები. მათაც ჰყავთ მეგობრები, მაგალითად, ციცი, რომელიც ურჩევს : „- თუ გინდა გადარჩე, ერთადერთი გამოსავალი არსებობს – ბავშვი უნდა შეიყვარო! თავისი ნაკლით, წუწუნით, თავხედობით, ბრაზით, ლუღლუღით, გაუგებარი დამოკიდებულებით შენ მიმართ, როცა არ გესმის, მოსწონხარ თუ სასიკვდილოდ გადაგემტერა“…; შორს მყოფი მშობლები, რომლებსაც უნდათ, რომ შვილებს ახსოვდეთ: „- მამა, მართლა გაგახსენდა ის კაცი? – ვეკითხები იმას, რაზეც მთელი გზაა ვფიქრობ. -არა, მოვიტყუე, – მამას სახეზე მზის ჩამავალი სხივები ეცემა. ეტყობა, მისთვის ადვილი არ ყოფილა ტყუილის თქმა და მერე ამის აღიარება. – მაგრამ ხანდახან ძალიან გვჭირდება ვიღაცას ვახსოვდეთ“. აქვთ სიყმაწვილის მოგონებები და დაკარგული სიყვარული: „ღმერთო ჩემო, წლების წინ რომ ჩემთვის ასე პირდაპირ, დაჟინებით შემოეხედა და ეს სიტყვები ეთქვა, ალბათ, მოვკვდებოდი. მაგრამ ახლა ყველაფერს სხვა ელფერი დაჰკრავდა…“. მასწავლებლებსაც შეუძლიათ ტყუილი თქვან, რადგან მათ ცხოვრებაშიც არის უბედური დღეები : „- ლიკუნა, დილით ძალიან ცუდად ვიყავი და ეს სიცხის ბრალი არ ყოფილა, მაგრამ ნამდვილად არ შემეძლო მოსვლა“.

ბევრი ფიქრი გამიჩინა ამ წიგნმა. ყველა ამპლუაში დამანახა ჩემი თავი. მე, როგორც მკითხველს, მასწავლებელს, მოზარდის მშობელს, როგორც, უბრალოდ, ადამიანს, რამდენი სიფრთხილე მმართებს. ადამიანები გადაჯაჭვულნი ვართ ერთმანეთზე, და ეს უხილავი, მარადიული კავშირი მიგვაქროლებს რაღაც უფრო დიდისკენ, რომელსაც ადამიანის გადარჩენა შეუძლია. აი, რაღაც ფანტასტიკურ ამბავსაც ჰგავს ეს წიგნი და აქ წარმოჩენილ საკითხებს სხვაგვარად რომ შევხედოთ, სხვა მოცემულობასაც დავინახავთ, სხვა გზას ავირჩევთ: დედას რომ დრო დაეთმო და მოესმინა შიოსთვის; შიო რომ ბედნიერი და კმაყოფილი შესულიყო ქართულის გაკვეთილზე; მაკოს რომ შესძლებოდა ყველა მოსწავლეში აღმოეჩინა რაღაც, განსაკუთრებული უნარი; დამრიგებელს რომ შეექო შიო; მამას რომ შესძლებოდა შვილთან გულგახსნილი საუბარი; ყველა სიჩუმე საუბრად რომ ქცეულიყო – ეს წიგნი ალბათ არ დაიწერებოდა, მაგრამ რადგან დაიწერა, ცხადია, ჩვენ ვართ ამ პრობლემების პირისპირ და მე მიმაჩნია, რომ ჩუმად კი არ უნდა ვისხდეთ, რაც შეიძლება ბევრი უნდა ვისაუბროთ შვილებთან, შევძლოთ მათი პატარ-პატარა პრობლემების გულთან მიტანა, მივცეთ უფლება აკეთონ საყვარელი საქმეები, ითამაშონ კალათბურთი, უყვარდეთ ცხოველები. მამობა მხოლოდ ბავშვისთვის სკოლაში მიკითხვა და წამოყვანა, ჩაის დასხმა და ძმაკაცებთან ერთად სათევზაოდ წაყვანა არ არის.

მასწავლებლობაც არ ნიშნავს დაბალი ნიშნის დაწერით გულის ჯერებას. მასწავლებლობა უფრო მოსწავლის ტკივილისა და სიხარულის გამზიარებლობა მგონია.

მადლობა ავტორს, რომ ხელახლა განმაცდევინა ყველა ეს ემოცია.

აი, როგორც შიო იტყოდა: „მამაჩემი ჩუმი კაცია. აი, დედაჩემი უფრო მხიარულია, ოთო – ხმაურიანი, ლიკუნა – მებრძოლი, ნია – საიდუმლოსავით საინტერესო, მაკო – უცნაური. მე ჩვეულებრივი ვარ“.

ჩვენ ჩვენი თითის ანაბეჭდებივით განვსხვავდებით ერთმანეთისგან, მაგრამ ვავსებთ ერთმანეთს, როგორც თითები ავსებენ ხელის მტევანს.

ცხოვრება სამეცნიერო და ტექნოლოგიური პროგრესის ეპოქაში სულ უფრო მრავალფეროვანი და რთული ხდება, რაც ადამიანისგან მოითხოვს არა ჩვეულ მოქმედებებს, არამედ აზროვნების მოქნილობას, სწრაფ ორიენტაციას და ადაპტაციას. მნიშვნელოვანია, ადამიანი ფლობდეს შემოქმედებით უნარებს, შეეძლოს არასტანდარტული გადაწყვეტილებების მიღება.

შემოქმედებითობა უმთავრესი აზროვნებითი ინსტრუმენტია და არა სასწავლო საგანი. შემოქმედებით აზროვნებას სჭირდება ვარჯიში, ის ვითარდება დროთა განმავლობაში, პიროვნებისა და გარემოს კავშირში. ამ უნარის განვითარების აუცილებლობაზე მიუთითებენ ფსიქოლოგებიც და აღნიშნავენ, რომ ეს არის ადამიანის შესაძლებლობა, ააგოს თავისი სამყარო, გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება და წარმოაჩინოს თავისი თავი ამ სამყაროში.

სასწავლო საქმიანობის უმეტესი ნაწილი გულისხმობს ცოდნის მიღებას, უნარების გამომუშავებას, მოცემული აზრის გაანალიზებას და სხვებისთვის მიწოდებას, იზრდება სკოლის როლი აქტიური, ინიციატივიანი და კრეატიული პიროვნების ჩამოყალიბებაში. ბოლო წლებში სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული კვლევების შედარებითმა ანალიზმა ნათლად აჩვენა საგანმანათლებლო სისტემის გავლენა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაზე. ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მოსწავლეთა მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარების ხელშეწყობა უმთავრესი მოთხოვნაა და მის განვითარებას გარკვეული ძალისხმევა სჭირდება. ერთ-ერთი მიმართულება, რომელზეც სასწავლო პროცესში ყურადღება უნდა გამახვილდეს, შემოქმედებითი აზროვნების უნარის განვითარებაა.

ფსიქოლოგიაში კრეატიულობა ხშირად შემოქმედებითი აზროვნების სინონიმად გამოიყენება. ტერმინი „კრეატიულობა“ მომდინარეობს ლათინური სიტყვიდან creation, რაც ნიშნავს რამის შექმნას. კრეატიულობა გულისხმობს ადამიანის შესაძლებლობას, შექმნას ახალი, ორიგინალური პროდუქტი საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში. ეს არის აზროვნება, რომლის წყალობითაც პიროვნებას შეუძლია, თითქოს ჩვეულებრივსა და გასაგებ მოვლენებში რაღაც უჩვეულო დაინახოს.

„არსებობს თუ არა თვისებები, რომლებიც კრეატიულ ადამიანებს გამოარჩევს? მათ და სხვა ადამიანებს შორის განსხვავება ერთი სიტყვით რომ გამოვხატო, სავარაუდოდ, სიტყვა „კომპლექსურობას“ ავირჩევდი. ვგულისხმობ, რომ ისინი აზროვნებისა და ქმედების ისეთ ტენდენციებს ავლენენ, რომლებიც სხვებს არ გააჩნით“ (მიჰაია ჩიქსენტმიჰაი, 2012:48). კრეატიულობასთან დაკავშირებული პიროვნული თავისებურებების შესახებ ჩატარებული კვლევების შედეგები თითქმის ერთნაირია. გამოიყოფა ზოგიერთი პიროვნული ნიშანი, ასეთი ადამიანები მიისწრაფვიან თავიანთი შესაძლებლობების მაქსიმალური რეალიზების, რისკიანი მოქმედებებისა და თავიანთი უნარების შემოწმებისკენ.

შემოქმედებითი აზროვნების ერთ-ერთი გამოჩენილი მკვლევარი ედუარდ დე ბონო მიიჩნევს, რომ არ არის აუცილებელი, შემოქმედებითი პროცესი კოლექტიურ შრომად გადავაქციოთ. „შესაბამისი გარემოს შექმნითა და კარგად შერჩეული მეთოდების გამოყენებით ინდივიდი შეიძლება ბევრად უფრო ეფექტიან შემოქმედებით ნატურად ვაქციოთ, რომელიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოავლენს ამ უნარს“ (ე. ბონო, 2005:245). დიდი ხნის განმავლობაში მეცნიერთა დიდი ნაწილი აზროვნებას ინდივიდის პიროვნულ თვისებად აღიარებდა და მის გაუმჯობესებას შეუძლებლად მიიჩნევდა. კვლევებმა აჩვენა, რომ შესაძლებელია კრეატიულობის განვითარება, გაძლიერება და ხელშეწყობა.

შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნება ხშირად ერთმანეთში ერევათ, რადგან ორივე უნარი პრობლემური სიტუაციების გადაჭრისთვის არის აუცილებელი და თითქმის ერთდროულად გამოიყენება.

კრიტიკული აზროვნება გულისხმობს შესაბამისი ან საუკეთესო პასუხის მოძებნას, ახსნას, ლოგიკურ დასაბუთებას. შემოქმედებითი აზროვნების დროს დასაშვებია ერთზე მეტი პასუხის არსებობა, იგი მოითხოვს წარმოსახვის გააქტიურებას.

შემოქმედებითი აზროვნება არის რთული სააზროვნო უნარ-ჩვევა, არაშაბლონური აზროვნება, რომელიც გვეხმარება პრობლემის არასტანდარტული, ორიგინალური გზით მოგვარებაში. ის ხასიათდება იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით, პრობლემური საკითხების მყისიერი მოგვარებით. შემოქმედებითობა ვითარდება დროთა განმავლობაში, პიროვნებისა და გარემოს კავშირში. შემოქმედ ადამიანებს შესწევთ უნარი, მოერგონ თითქმის ყოველგვარ სიტუაციას და მათ ხელთ არსებული მწირი რესურსებით სასურველ მიზანს მიაღწიონ.

მოსწავლის წარმოსახვის ჩართვა სწავლების პროცესის აუცილებელი კომპონენტია. ის სწავლების არსია, სწორედ ის აძლევს აზრს იმ შინაარს, რომლის გადაცემაც გვსურს. ის ავითარებს აზრის მოქნილობას. კრეატიულობისა და შემოქმედებითი აზროვნების კვლევისას ითვალისწინებენ არა მხოლოდ აზროვნების პროცესს და პროდუქტს, არამედ თავად პიროვნებასაც, რადგან სწორედ ის ახორციელებს შემოქმედებით აქტს და ქმნის ახალს. შემოქმედებითი აზროვნებისას ადამიანი აზროვნებას ერთი კონკრეტული საკითხით იწყებს, მაგრამ კვლევა-ძიების პროცესში სხვადასხვა მიმართულებით ვითარდება, რის შედეგადაც წარმოიშობა მრავალფეროვანი, ფართო, საინტერესო არჩევანი.

რა შემთხვევაშია აუცილებელი, მასწავლებელმა დაგეგმოს შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებისთვის აუცილებელი ინტერვენციები?

კვლევების თანახმად, თუ მოსწავლეებისთვის უმთავრესია სახელმძღვანელოში მოცემული მასალის დამახსოვრება, მათ უჭირთ პრობლემის გამოკვეთა და ამ პრობლემის გადაჭრა, როდესაც დავალება იძლევა სხვადასხვა ხერხით შესრულების საშუალებას ან არსებობს პასუხის რამდენიმე ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლეს მოეთხოვება მისი გადაჭრის ორიგინალური გზის მოფიქრება. მისთვის რთულია პრობლემის იდენტიფიცირება, მისი გადაჭრის რამდენიმე გზის განხილვა, პასუხში ერთგვარი სუბიექტურობის ელემენტის დაშვება, ოპტიმალური ვარიანტის შერჩევა და შეფასება, შედეგის გაუმჯობესება. საყურადღებოა კიდევ ერთი ფაქტი: თუ მოსწავლეები ჯგუფებში მუშაობისას კრეატიულ მოსაზრებებს გამოთქვამენ, მაგრამ მოკრძალებას იჩენენ საკუთარი აზრის ჩამოყალიბების დროს, გარკვეული ნაწილი კი საერთოდ არ მონაწილეობს დისკუსიაში.

როგორც ცნობილია, აზროვნება იწყება იქ, სადაც ჩნდება პრობლემა და მისი გადაჭრისთანავე მთავრდება. პრობლემის გადაჭრა მოითხოვს კომპლექსურ აზროვნებას: ანალიტიკურს, შემოქმედებითს, კრიტიკულს. კვლევების მიხედვით, სტანდარტული ამოცანები უფრო აფერხებს, ვიდრე სტიმულს აძლევს კრეატიული იდეების გენერირებას. როდესაც რაიმე პრობლემის გადაჭრის გზებს განვიხილავთ, ჩნდება ახალი იდეები – ისეთ გარემოში, სადაც არ არის ნეგატიური და კრიტიკული კომენტარები, არ აქვთ არასწორი შეფასების შიში.

აღნიშნული უნარის განვითარებას განსაკუთრებით უწყობს ხელს არაპირდაპირი სწავლების მეთოდები:

• საკლასო დისკუსია;
• როლური თამაშები;
• გონებრივი იერიში;
• პროექტებით სწავლება;
• პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლება.

გაგაცნობთ ჩემს ერთ-ერთ სასწავლო პროექტს, რომელმაც ხელი შეუწყო თეორიული ცოდნის სხვა სიტუაციაში გამოყენებას და ახალი, კრეატიული იდეებისთვის სტიმულის მიმცემი აღმოჩნდა.

იმ პერიოდში მე-9 კლასში ვმუშაობდი თემაზე „წრე და წრეწირი“. წრეწირთან დაკავშირებული კუთხეებისა და მონაკვეთების თვისებების გამოყენება ამ პრაქტიკული ხასიათის ამოცანაში, მათემატიკური მოდელირება, პრობლემის შემოქმედებითად გადაწყვეტა ძალიან დამეხმარა მოსწავლეებისთვის მისი აქტუალობის დამტკიცებაში.

პრობლემა: გაეცანით სპორტული თამაშის – რაგბის წესებს. წრეწირთან დაკავშირებული კუთხეების (ჩახაზული კუთხე, მკვეთი კუთხე) თვისებების გამოყენებით ახსენით: რატომ ცდილობს მორაგბე, ლელო კარის ცენტრის ახლოს გაიტანოს?

მოსწავლეები დიდი ინტერესით გაეცნენ ულამაზესი და ვაჟკაცური სპორტული თამაშის – რაგბის წესებს. კლასში რამდენიმე ბიჭი მისდევდა სპორტის ამ სახეობას. ინიციატივა ერთმა მათგანმა აიღო. მას აკადემიურად დაბალი მოსწრება ჰქონდა და საგნისადმი ინტერსს არ ამჟღავნებდა, თუმცა დიდი ენთუზიაზმით გაუწია ორგანიზება პროექტს, თანაკლასელებს დაათვალიერებინა რაგბის მოედანი, აუხსნა თამაშის წესები, ესაუბრა ცნობილ მორაგბეებზე, მათ წარმატებებზე, მსოფლიო რაგბის სიახლეებზე, ყურადღება გაამახვილა ლელოს დადებაზე, რომელიც 5 ქულის მომტანია, გარდასახვის რეალიზებას კი 2 ქულა მოაქვს. გარდასახვა ლელოს დადების ხაზიდან სრულდება. დამრტყმელს სურვილისამებრ შეუძლია ბურთის წინ ან უკან გაწევა. მთავარი პრინციპია, ლელოს დადებისას მოთამაშემ ბურთზე კონტროლი არ დაკარგოს.

დამატებითი ინფორმაციისთვის მოსწავლეები გაეცნენ ელექტრონულ რესურსებს:: https://www.youtube.com/watch?v=WqG4YZNF0ys

https://liberali.ge/articles/view/35565/ragbis-tsesebi–is-rats-unda-vitsodet

https://www.world.rugby/the-game/laws/law/1

https://www.nbcolympics.com/news/rugby-101-olympic-rules-and-regulations

„ციფრული აბორიგენები“, რა თქმა უნდა, ხელოვნურ ინტელექტსაც დაუკავშირდნენ. ტერმინი „ციფრული აბორიგენი“ (Digital Natives) ამერიკელ პროფესორს მარკ პრენსკის ეკუთვნის. ის ამგვარად მოიხსენიებს ტექნოლოგიური პროგრესის ეპოქაში დაბადებულ და გაზრდილ ადამიანებს.

Chat GPT ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი ხელოვნური ინტელექტის მოდელია. შემქმნელებმა მას ყველაფერი ასწავლეს, რაც საჯაროდ მოიპოვება ინტერნეტსივრცეში. ეს არის განუსაზღვრელი ინფორმაცია, რაც მას საშუალებას აძლევს, ამოცანის გადაჭრისას გააანალიზოს მილიარდობით ვარიანტი და აირჩიოს საუკეთესო. Chat GPT-ს IQ დღესდღეობით 155-ია. შედარებისთვის – აინშტაინისა 160 იყო. ადამიანის IQ-ს დღეისთვის ცნობილი მაქსიმუმი 210-ია. Chat GPT-ს ახალი ვერსია წინამორბედზე 10-ჯერ ჭკვიანია, რაც მისი განვითარების სისწრაფეზე მიუთითებს.

Chat GPT-ს პასუხი: „რაგბიში ლელოს გატანა კარის ძელთა ცენტრთან აადვილებს შემდგომ გარდასახვის დარტყმას. ლელოს გატანისას გუნდს აქვს შესაძლებლობა, დაამატოს დამატებითი ქულები გარდასახვის დარტყმით, რომელიც აღებულია ლელოს გატანილი ადგილიდან, პერპენდიკულარული ადგილიდან.

თუ ლელო დატანილია ცენტრთან ახლოს, დარტყმა შეიძლება შესრულდეს უფრო პირდაპირი პოზიციიდან, რაც ამცირებს დარტყმის კუთხეს და მანძილს. ცენტრალური პოზიცია აძლევს დამრტყმელს უკეთეს შანსს, ზუსტად დაარტყას ბურთი ძელსა და ძელს შორის, რაც ზრდის ლელოს დამატებით ქულებად გარდაქმნის ალბათობას“.

დასკვნა: რაგბი კომპლექსური თამაშია და მისი რეგულირებისთვის არაერთი წესი არსებობს. ერთ-ერთი წესის მიხედვით, გარდასახვისა და ლელოს დადების წერტილები უნდა მდებარეობდეს ერთ წრფეზე, ხოლო იმის დადგენა, რამდენი მეტრით იქნება დაშორებული გარდასახვის წერტილი კარის ხაზიდან, მორაგბის გადასწყვეტია. მორაგბეები თავიანთი გამოცდილებით ადგენენ კარის ხაზიდან საუკეთესო დაშორებას და ზრდიან გარდასახვის განხორციელების ალბათობას. ჩვენ კი ამ ყველაფერს მოვუძებნით მათემატიკურ ახსნას.

განვიხილოთ სამი შემთხვევა.

შემთხვევა 1-ელი

ლელოს წერტილი მდებარეობს ძელებს შორის.

CD – კარების სიგრძე (6 მეტრი)

AB – მანძილი ლელოს წერტილიდან გარდასახვის წერტილამდე

გამოვთვალოთ კუთხე, რომლის ფარგლებშიც მორაგბეს შეუძლია გარდასახვის შესრულება. რაც უფრო დიდია კუთხე, მით უფრო მეტია გარდასახვის შესრულების ალბათობა.

ტანგენსი (tg) არის მოპირდაპირე და მიმდებარე კათეტების შეფარდება. ტანგენსის რიცხვითი მნიშვენელობის გარკვევის შემდეგ შესაძლებელია მისი მეშვეობით შესაბამისი კუთხის ზომის დადგენა.

ჩვენ გვაინტერესებს კუთხე CBD. BC=BD, სამკუთხედი CBD ტოლფერდაა, აქედან გამომდინარე, AB სიმაღლეცაა, ბისექტრისაც და მედიანაც, ამიტომ კუთხე CBD ორჯერ დიდია კუთხე CBA-სა და კუთხე ABD-ზე.

1)  AB=10 მ, < CBD=4°

2)  AB=20 მ, < CBD=17°

3)  AB=30 მ, <CBD=12° 20 ‘

4)  AB=40 მ, < CBD=8 ° 40 ‘

შემთხვევა მე-2

ლელოს დადების წერტილი დაშორებულია ძელებიდან 28 და 34 მეტრით.

ჩვენ გვაინტერესებს კუთხე ACB. მისი გამოთვლა შემდეგნაირად არის შესაძლებელი:

<ACB=<DAC – <ABC (რადგან კუთხე DAC სამკუთხედ CAB-ს გარე კუთხეა)

ამ შემთხვევაშიც შეგვიძლია, კუთხეების DAC-ს და ABC-ს ტანგენსის დახმარებით შევასრულოთ გამოთვლა და ვიპოვოთ ჩვენთვის სასურველი კუთხის ზომა.

შედეგები:

1)  CD=10 მ, < ACB=3°20 ‘

2)  CD=20 მ, <ACB=5 °

3)  CD=30 მ, < ACB=5° 30’

4)  CD=40 მ, < ACB=5° 30 ‘

ამ გამოთვლების მეშვეობით ვიგებთ, რატომ ცდილობენ მორაგბეები ლელოს დადებას ძელებს შორის. ასევე დადგინდა კანონზომიერება, რომლის მიხედვითაც, მანძილის გაზრდით კუთხეც იზრდება, შემდეგ ზრდა მცირდება და თითქმის იგივე რჩება, ბოლოს კი იწყებს კლებას. ეს, რა თქმა უნდა, ორივე შემთხვევაში სხვადასხვანაირად ვლინდება. პირველ შემთხვევაში ყველაფერი საგრძნობლად სწრაფად ხდება, მეორეში კი შედარებით ნელა.

შემთხვევა მე-3

კუთხე AEB ჩახაზული კუთხეა და გამოითვლება AB რკალის ორზე გაყოფით, ხოლო კუთხე AKB მკვეთი კუთხეა და არის MN და AB რკალების სხვაობის ნახევარი.

ამოცანის ამ კუთხით გადაწყვეტამ, მოსწავლეების დიდი ინტერესი გამოიწვია. დაიწყო კვლევა, კიდევ სად შეიძლება იქნეს გამოყენებული ცენტრული, ჩახაზული და მკვეთი კუთხეების თვისებები. იყო ბევრი ვერსია, მათ შორის მცდარიც, თუმცა მოსწავლეები თავისუფლად გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს, აგებდნენ წრეწირთან დაკავშირებულ კუთხეებს რვეულში, დაფაზე და წარმოსახვით, როგორც აღნიშნეს. ფიქრის, ანალიზის, კამათის, არგუმენტირების, წარმოსახვის შემდეგ გაჩნდა ვარაუდი, რომ შეუძლებელია, ისინი არ იყოს გამოყენებული მშვილდოსნობაში. მშვილდის ფორმა და დამიზნების კუთხე წრეწირთან დაკავშირებული გეომეტრიული ცნებების გამოყენებას მოითხოვს. გაჩნდა ახალი იდეები ზუსტი დამიზნებისთვის ცენტრული და ჩახაზული კუთხეების დასადგენი გამოთვლების შესასრულებლად.

საქართველოში მშვილდოსნობა ოდითგანვე იყო გავრცელებული როგორც ნადირობისა და თავდაცვის საშუალება. მოსწავლეებს მისი ისტორიისა და წესების შესწავლის სურვილი გაუჩნდათ, რაც ახალი აქტივობის დაგეგმვის საშუალებას მაძლევდა.

პრობლემის იდენტიფიცირებამ, სხვადასხვა კუთხით მისმა შესწავლამ, მრავალფეროვანი იდეებიდან უკეთესი ვარიანტის შერჩევამ მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას შეუწყო ხელი.

კრეატიულობის შეფასების აბსოლუტურად ობიექტური გზა არ არსებობს, თუმცა მსგავსი აქტივობები ქმნის გარემოს, სადაც მოსწავლეებს:

* შეუძლიათ მოიფიქრონ ახალი იდეები;

* დაიცვან თავიანთი იდეები;

* ეძებონ პრობლემები ახალ იდეებში;

* იფიქრონ მათი გადაჭრის გზებზე;

* იღებენ საუკეთესო გადაწყვეტილებას;

* დამოუკიდებლად აკეთებენ არჩევანს;

* შეუძლიათ კრეატიული მუშაობა;

* ამაყობენ საკუთარი კრეატიული ნამუშევრებით, ინიციატივებითა და იდეებით.

მოსწავლეთა შემოქმედებითი პოტენციალის, პროდუქტიული აზროვნების გაუმჯობესებისთვის, წარმოსახვის გაძლიერებისთვის აუცილებელია:

• მივცეთ მოსწავლეებს შესაძლებლობა, გამოავლინონ გაკვეთილზე ფანტაზია, წარმოსახვის უნარი;
• წავახალისოთ ახალი (ორიგინალური) იდეებისთვის;
• ხელი შევუწყოთ დისკუსიებისა და დებატების ხშირ გამოყენებას, მივცეთ თავისუფალი სივრცე აზრის გამოთქმისთვის;
• ხელი შევუწყოთ მოსწავლეთა თვითშეფასების ამაღლებას;
• ხშირად გამოვიყენოთ როლური თამაშები;
• მივცეთ მათ არჩევანის საშუალება პროექტების, დისკუსიის, დებატების თემების განსაზღვრისას;
• ცალკეული მეთოდის ან აქტივობის დაგეგმვის წინ გავეცნოთ საჭირო ლიტერატურას;
• ხშირად განვახორციელოთ ისეთი აქტივობები, რომლებიც აამაღლებს სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობის ხარისხს;
• მივცეთ მოსწავლეებს პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე შესაძლებლობის განხილვის საშუალება;
• დავგეგმოთ აქტივობები, რომლებიც ორიენტირებული იქნება ნაპოვნი გამოსავლის გაუმჯობესების შესაძლებლობაზე;
• დავგეგმოთ გაკვეთილები ისე, რომ ისინი ხელს უწყობდეს იდეების გენერირებას.

ბოლოდროინდელმა კვლევებმა გააბათილა მითი იმის შესახებ, რომ კრეატიულობა თანდაყოლილი ან გენეტიკურია. პირიქით, ახლა მეცნიერებს მიჩნიათ, რომ კრეატიულობა არის უნარი, რომლის განვითარება შესაძლებელია რეგულარული პრაქტიკითა და ვარჯიშით. კრეატიულობის მთავარი ასპექტია აზროვნების რუტინული შაბლონებისგან თავის დაღწევა. კონკრეტულ სფეროში ცოდნის მდიდარი მარაგი კრეატიულობის საწინდარია, მაგრამ ზოგჯერ ეს არ არის საკმარისი. აუცილებელია, ადამიანს შეეძლოს საკითხისა თუ მოვლენის სხვა კუთხით დანახვა და პრობლემის რესტრუქტურიზება, რაც მის არსში ღრმად წვდომის საშუალებას იძლევა.

გამოყენებული ლიტერატურა და ინტერნეტრესურსები:

1. გორგოძე ს., მ. ბოჭორიშვილი, ნ.ჭიაბრიშვილი, ქ.ჭიაბრიშვილი, გ.გახელაძე „ვისწავლოთ და ვასწავლოთ კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, წარმოსახვითი განათლება“,სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტი, თბილისი, 2010წელი;
2. Э. Боно, Серьёзноетворческоемышление, 2005, изд. «Белорусскийдомпечати»;
3. კრიტიკულიდაშემოქმედებითიაზროვნება, წარმოსახვითიგანათლება, სამოქალაქოგანვითარებისინსტიტუტი, თბილისი, 2012;
4. ლევან ალფაიძე,საუბარი სერკენრობინსონთან – რატომგახდაშემოქმედებითიაზროვნებაასეთიმნიშვნელოვანი? ge, 24 ნოემბერი, 2015;
5. https://mastsavlebeli.ge/?p=11897
6. https://plato.stanford.edu/entries/creativity/
7. https://99designs.com/blog/creative-thinking/what-is-creativity/

სწავლებაში ჰუმანისტური მიდგომები  დანერგვა მოსწავლის პიროვნულ განვითარებასა და სწავლა-სწავლების პროცესში მოსწავლის პროდუქტიულ  ჩართულობას უზრუნველყოფს. ჰუმანისტური პედაგოგიკის ფუძემდებლებმა კარლ როჯერსმა და აბრაჰამ მასლოუმ ჩამოაყალიბესჰუმანისტური  თეორიული საფუძველი, რომელიც ხაზს უსვამს სწავლებისას მოსწავლის ინდივიდუალური პოტენციალის  განვითარების მნიშვნელობას. კარლ როჯერსის მიხედვით, ჰუმანისტური თეორიის მთავარი იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ თითოეული ადამიანი საკუთარ თავში ატარებს განვითარების პოტენციალს. შესაბამისად, სწავლება ყველაზე ეფექტურია მაშინ, როცა ის განვითარებისთვის  მნიშვნელოვანია და შინაარსობრივად დატვირთული.

ჰუმანისტური პედაგოგიკა ეფუძნება რამდენიმე ძირითად პრინციპს:

1.  მოსწავლე სწავლობს იმას, რაც მისთვის მნიშვნელოვანია და რაც მის ცნობისმოყვარეობას აღძრავს;
2.  სასწავლო პროცესის ცენტრში დგას მოსწავლე და არა მასწავლებელი ან სასწავლო პროგრამა;
3. განათლების მიზანი არის პიროვნების მთლიანი პოტენციალის გამოვლენა;
4. პოზიტიური სასწავლო გარემო – სადაც მოსწავლეებს აქვთ უსაფრთხოების, პატივისცემისა და მიღების განცდა.

ჰუმანისტური მიდგომების საკლასო ოთახში დანერგვის მეთოდური ინსტრუმენტებია:

• რეფლექსიური წერა;
• ემპათიური უკუკავშირი;
• ლეპბუკების გამოყენება;
• სასწავლო მენიუ;
• პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება;
• გაჩერებებით სწავლება;
• თანამშრომლობითი სწავლების მეთოდები;
• როლური თამაშები, სიმულაციები დაშ.

მოცემულ სტატიაში წარმოდგენილია ჰუმანისტური სწავლების ერთ-ერთი მეთოდის — “გაჩერებებით სწავლების” — გამოყენება ისტორიის გაკვეთილზე. განხილულია შესაბამისი აქტივობა, რომელიც ერწუხის ბრძოლას ეხება. ეს ისტორიული მოვლენა საქართველოს ისტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილია და მისი სწავლება ჰუმანისტური მიდგომით შესაძლებლობას იძლევა მოსწავლეებმა არა მხოლოდ ფაქტობრივი ცოდნა მიიღონ, არამედ განივითარონ კრიტიკული აზროვნება, ისტორიული ემპათია და ანალიტიკური უნარები.

მეთოდი: გაჩერებებით სწავლება

„გაჩერებებით სწავლება” (Stations Learning) წარმოადგენს ინტერაქტიულ მეთოდს, რომელიც გულისხმობს გაკვეთილის მსვლელობისას განსაზღვრული ეტაპების ან “გაჩერებების” გაწერას, სადაც მოსწავლეები ასრულებენ სხვადასხვა ტიპის აქტივობებს. ეს მეთოდი ეხმარება მათ ახალი ინფორმაციის ეტაპობრივად გააზრებაში, მასზე რეაგირებასა და შეფასებაში.

გაჩერებებით სწავლების მეთოდის უპირატესობები:

1. დიფერენცირებული სწავლება – მოსწავლეებს საშუალება აქვთ იმუშაონ საკუთარი ტემპითა და სწავლის სტილით;
2. მრავალფეროვანი აქტივობები – სხვადასხვა ტიპის დავალებები აკმაყოფილებს მოსწავლეთა განსხვავებულ საჭიროებებს;
3. აქტიური ჩართულობა – მოსწავლეები არიან პროცესის აქტიური მონაწილეები და არა პასიური მსმენელები;
4. თანამშრომლობითი უნარების განვითარება – ჯგუფური მუშაობა ხელს უწყობს კომუნიკაციისა და თანამშრომლობის უნარების განვითარებას;
5. სწავლის ხარისხის გაუმჯობესება – ინფორმაციის ეტაპობრივი დამუშავება აღრმავებს გაგების დონეს.

გაჩერებებით სწავლების დაგეგმვის ეტაპები:

1. გაკვეთილის მიზნის განსაზღვრა – რა ცოდნა და უნარები უნდა შეიძინონ მოსწავლეებმა;
2. გაჩერებების დაგეგმვა – გაკვეთილის დაყოფა ლოგიკურ ეტაპებად;
3. აქტივობების შერჩევა – თითოეული გაჩერებისთვის შესაბამისი დავალებების მომზადება;
4. რესურსების მომზადება – საჭირო მასალებისა და რესურსების უზრუნველყოფა;
5. შეფასების სტრატეგიების განსაზღვრა – როგორ შეფასდება მოსწავლეთა პროგრესი და მიღწევები.

გაჩერებებით სწავლების მეთოდი განსაკუთრებით ეფექტურია ისტორიის სწავლებისას, რადგან საშუალებას იძლევა მოსწავლეებმა შეისწავლონ ისტორიული მოვლენები სხვადასხვა პერსპექტივიდან, გააანალიზონ პირველწყაროები, იმსჯელონ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებზე და განივითარონ ისტორიული ემპათია. ქვემოთ განხილულია კონკრეტული მაგალითი, თუ როგორ შეიძლება ამ მეთოდის გამოყენება ერწუხის ბრძოლის სწავლებისას.

ერწუხის ბრძოლის ისტორიული კონტექსტი

სანამ უშუალოდ აქტივობას განვიხილავთ, მნიშვნელოვანია მოკლედ მიმოვიხილოთ ერწუხის ბრძოლის ისტორიული კონტექსტი.

ერწუხის ბრძოლა მოხდა 1105 წელს, დავით IV აღმაშენებლის მეფობის პერიოდში. იგი წარმოადგენდა გადამწყვეტ ბრძოლას საქართველოს გაერთიანებისა და თურქ-სელჩუკთა ბატონობისგან გათავისუფლების გზაზე. ბრძოლა გაიმართა სოფელ ერწუხთან, დღევანდელი თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიულ ტაო-კლარჯეთში.

ამ ბრძოლაში დავით აღმაშენებელმა გამოიყენა რამდენიმე მნიშვნელოვანი სამხედრო სტრატეგია:

1. მოულოდნელობის ფაქტორი – დავითმა მტერს მოულოდნელად, გამთენიისას შეუტია;
2. ადგილმდებარეობის გამოყენება – ბრძოლა გაიმართა ვიწრო ხეობაში, რამაც სელჩუკებს არ მისცა რიცხობრივი უპირატესობის გამოყენების საშუალება;
3. მოქნილი ტაქტიკა – ქართველთა ლაშქარმა გამოიყენა მანევრირების ტაქტიკა და მტრის ძალების დაქსაქსვა.

ერწუხის ბრძოლა დასრულდა ქართველთა გამარჯვებით, რამაც მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი საქართველოს ტერიტორიების გათავისუფლებასა და ქვეყნის გაერთიანებას. ამ გამარჯვებამ ასევე განამტკიცა დავით აღმაშენებლის ავტორიტეტი და შექმნა წინაპირობა შემდგომი წარმატებებისთვის, მათ შორის დიდგორის ბრძოლისთვის (1121).

აქტივობა: „ერწუხის ბრძოლის ინფოგრაფიკა”

მიზანი

მოსწავლეებმა შეისწავლონ ერწუხის ბრძოლის ისტორიული მნიშვნელობა, გააანალიზონ ბრძოლის სტრატეგია და მეფე დავით აღმაშენებლის როლი, იმუშაონ ემპათიასა და კრიტიკულ აზროვნებაზე დაყრდნობით, განივითარონ ინფორმაციის ანალიზისა და შეჯამების უნარები.

სამიზნე ჯგუფი

VIII-IX კლასის მოსწავლეები

საჭირო რესურსები

• ვიდეომასალა ერწუხის ბრძოლის შესახებ;
• ბრძოლის გრაფიკული გამოსახულება (რუკა, სქემა);
• წინასწარ მომზადებული კონვერტები დავალებებით;
• ფლიპჩარტები, მარკერები, ფერადი ფანქრები;
• ისტორიული წყაროები (ამონარიდები “ქართლის ცხოვრებიდან”, თანამედროვე ისტორიკოსების ნაშრომებიდან).

გაკვეთილის მსვლელობა

I გაჩერება – ბრძოლასთან გაცნობა (15 წუთი)

მასწავლებელი იწყებს გაკვეთილს მოკლე შესავლით, რომელშიც გააცნობს მოსწავლეებს შესასწავლი თემის მნიშვნელობას. შემდეგ აჩვენებს მოკლე ვიდეომასალას ერწუხის ბრძოლის შესახებ.

მასწავლებლის აქტივობები:

• წარადგენს გაკვეთილის თემასა და მიზნებს;
• აჩვენებს ვიდეომასალას;
• სვამს შეკითხვებს ვიდეოს შინაარსის შესახებ;
• წარადგენს XII საუკუნის საქართველოს ისტორიულ კონტექსტს.

მოსწავლეთა აქტივობები:

• უყურებენ ვიდეოს;
• პასუხობენ კითხვებს;
• აყალიბებენ პირველად შთაბეჭდილებებს.

მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• ვიდეო უნდა იყოს მოკლე (5-7 წუთი) და ინფორმაციული;
• კითხვები უნდა იყოს როგორც ფაქტობრივი, ასევე ანალიტიკური;
• მასწავლებელმა უნდა უზრუნველყოს ყველა მოსწავლის ჩართულობა.

II გაჩერება – მოსწავლეების დაყოფა ჯგუფებად (5 წუთი)

მასწავლებელი იყენებს რაიმე ინტერაქტიულ მეთოდს (მაგალითად, ფერადი ბარათების გამოყენება, შემთხვევითი დაჯგუფება, ან თემატური დაყოფა) მოსწავლეების სამ ჯგუფად გასანაწილებლად.

მასწავლებლის აქტივობები:

• ხსნის ჯგუფური მუშაობის პრინციპებს;
• ანაწილებს მოსწავლეებს;
• უზრუნველყოფს, რომ ჯგუფები იყოს ჰეტეროგენული.

მოსწავლეთა აქტივობები:

• იკავებენ ადგილებს შესაბამის ჯგუფებში;
• ეცნობიან ერთმანეთს (საჭიროების შემთხვევაში);
• არჩევენ ჯგუფის ლიდერს/პრეზენტატორს.

მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• ჯგუფები უნდა იყოს დაბალანსებული აკადემიური მოსწრების მიხედვით;
• დროის ეფექტურად გამოყენებისთვის, დაჯგუფების პროცესი უნდა იყოს მოქნილი და სწრაფი.

III გაჩერება – დავალებების შესრულება (25 წუთი)

მასწავლებელი თითოეულ ჯგუფს გადასცემს კონვერტში მოთავსებულ დავალებებს და აჩვენებს ბრძოლის გრაფიკულ გამოსახულებას. ყველა ჯგუფი იღებს განსხვავებულ დავალებას და “მისიას”.

პირველი ჯგუფის დავალება:

• შექმნან ერწუხის ბრძოლის დეტალური გეგმა სქემის სახით;
• გრაფიკულ გამოსახულებაზე დაყრდნობით, აღნიშნონ ჯარების განლაგება;
• განსაზღვრონ მთავარი სტრატეგიული პუნქტები;
• აღწერონ ბრძოლის მიმდინარეობის ეტაპები.

მეორე ჯგუფის დავალება:

• ჯგუფი იყოფა ორ ნაწილად: ერთი წარმოადგენს დავითის ისტორიკოსის პოზიციას, მეორე – მოწინააღმდეგის ისტორიკოსის;
• შექმნან ორი განსხვავებული ჩანაწერი ბრძოლის შესახებ სხვადასხვა პერსპექტივიდან;
• წარმოაჩინონ თითოეული მხარის მოტივაცია, სტრატეგია და შეფასება;
• განიხილონ, რატომ შეიძლება განსხვავდებოდეს ისტორიული ნარატივები.

მესამე ჯგუფის დავალება:

• კრიტიკულად შეაფასონ ბრძოლის ძლიერი და სუსტი მხარეები;
• განიხილონ, რა ფაქტორებმა განაპირობა ქართველთა გამარჯვება;
• იმსჯელონ, რა შეიძლებოდა განსხვავებულად მომხდარიყო და რა შედეგები მოჰყვებოდა ამას;
• შეაფასონ ბრძოლის მნიშვნელობა საქართველოს ისტორიისთვის.

მასწავლებლის აქტივობები:

• დეტალურად განმარტავს თითოეული ჯგუფის დავალებას;
• უზრუნველყოფს საჭირო რესურსებით;
• დაკვირვებით ადევნებს თვალს მუშაობის პროცესს;
• საჭიროების შემთხვევაში, ეხმარება და აძლევს მითითებებს.

მოსწავლეთა აქტივობები:

• ეცნობიან და იაზრებენ დავალებას;
• ანაწილებენ ფუნქციებს ჯგუფის შიგნით;
• ამუშავებენ მიწოდებულ ინფორმაციას;
• ამზადებენ პრეზენტაციებს.

მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• დავალებები უნდა იყოს გასაგები და კონკრეტული;
• სამუშაო დრო უნდა იყოს საკმარისი, მაგრამ არა ზედმეტად გაწელილი;
• მასწავლებელი უნდა იყოს ფასილიტატორი და არა დირექტიული ხელმძღვანელი.

IV გაჩერება – დისკუსია და შეჯამება (20 წუთი)

მასწავლებელი თითოეულ ჯგუფს აძლევს თვითგამოხატვის საშუალებას. ჯგუფები წარადგენენ თავიანთი მუშაობის შედეგებს. შემდეგ იმართება დისკუსია, სადაც მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ დასკვნებს.

მასწავლებლის აქტივობები:

• მოდერაციას უწევს პრეზენტაციებს;
• სვამს დამაზუსტებელ და გამაღრმავებელ კითხვებს;
• ხელს უწყობს ჯგუფებს შორის დიალოგს;
• აჯამებს გაკვეთილს, ხაზს უსვამს ბრძოლის მნიშვნელობას.

მოსწავლეთა აქტივობები:

• წარადგენენ თავიანთი ჯგუფის ნამუშევარს;
• უსმენენ და კითხვებს უსვამენ სხვა ჯგუფებს;
• მონაწილეობენ დისკუსიაში;
• გამოთქვამენ მოსაზრებებს გაკვეთილის შესახებ.

მნიშვნელოვანი ასპექტები:

• პრეზენტაციები უნდა იყოს მოკლე და კონკრეტული (4-5 წუთი თითოეული ჯგუფისთვის);
• დისკუსია უნდა იყოს კონსტრუქციული და პატივისცემაზე დაფუძნებული;
• მასწავლებელმა უნდა უზრუნველყოს, რომ ყველა მოსწავლეს ჰქონდეს აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა.

შეფასება

აქტივობის შეფასება შეიძლება განხორციელდეს შემდეგი კრიტერიუმების მიხედვით:

1. ისტორიული ცოდნა – რამდენად ზუსტად იყენებენ მოსწავლეები ისტორიულ ფაქტებს;
2. ანალიტიკური უნარები – რამდენად კარგად შეუძლიათ მოსწავლეებს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენა;
3. ისტორიული ემპათია – რამდენად კარგად ახერხებენ მოსწავლეები სხვადასხვა პერსპექტივის გააზრებას;
4. თანამშრომლობა – რამდენად ეფექტურად მუშაობენ მოსწავლეები ჯგუფში;
5. პრეზენტაცია – რამდენად მკაფიოდ და დამაჯერებლად წარადგინეს შედეგები.

შეფასება შეიძლება იყოს როგორც განმავითარებელი (მასწავლებლის უკუკავშირი), ასევე შემაჯამებელი (ქულების მინიჭება).

ჰუმანისტური ასპექტის შეფასება

აღნიშნული აქტივობა ეფუძნება ჰუმანისტური სწავლების პრინციპებს და ხელს უწყობს:

• ფიქრისა და სწავლის ცნობიერ პროცესად ქცევას – მოსწავლეები აქტიურად იაზრებენ ისტორიულ მოვლენებს და არ არიან პასიური ინფორმაციის მიმღებები;
• მოსწავლეთა ინდივიდუალური ჩართულობის გაძლიერებას – თითოეულ მოსწავლეს აქვს შესაძლებლობა გამოავლინოს საკუთარი უნარები და ინტერესები;
• ისტორიულ მოვლენათა მიმართ ემპათიური და კრიტიკული დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას – მოსწავლეები სწავლობენ მოვლენების შეფასებას სხვადასხვა პერსპექტივიდან;
• თანამშრომლობასა და ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებულ სწავლას – ჯგუფური მუშაობა და დისკუსია ხელს უწყობს სოციალური უნარების განვითარებას;
• მოსწავლეთა ავტონომიურობას – მოსწავლეები იღებენ გადაწყვეტილებებს და ავითარებენ დამოუკიდებელი მუშაობის უნარებს;
• შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას – დავალებები მოითხოვს კრეატიულ მიდგომას და ინოვაციურ გადაწყვეტილებებს.

ჰუმანისტური მიდგომის გამოწვევები და მათი გადაჭრის გზები

მიუხედავად იმისა, რომ ჰუმანისტური მიდგომა მრავალი უპირატესობით ხასიათდება, მისი განხორციელება შეიძლება გარკვეულ გამოწვევებთან იყოს დაკავშირებული:

1. დროის სიმცირე – ჰუმანისტური აქტივობები ხშირად მოითხოვს მეტ დროს, ვიდრე ტრადიციული ლექციური მეთოდი.
   • გადაჭრის გზა: გაკვეთილის ეფექტური დაგეგმვა, დროის ზუსტი განაწილება თითოეული გაჩერებისთვის.
2. შეფასების სირთულე – კრეატიული და რეფლექსიური დავალებების შეფასება რთულია სტანდარტიზებული კრიტერიუმებით.
   • გადაჭრის გზა: მრავალფეროვანი შეფასების მეთოდების გამოყენება, რუბრიკების შემუშავება.
3. მოსწავლეთა მზაობა – ზოგიერთი მოსწავლე შეიძლება არ იყოს მზად აქტიური მონაწილეობისთვის.
   • გადაჭრის გზა: ეტაპობრივი გადასვლა ტრადიციული მეთოდებიდან ჰუმანისტურ მიდგომებზე, მხარდამჭერი გარემოს შექმნა.
4. მასწავლებლის მომზადება – ჰუმანისტური მიდგომა მოითხოვს მასწავლებლისგან განსხვავებულ უნარებს.
   • გადაჭრის გზა: პროფესიული განვითარების აქტივობები, კოლეგებთან თანამშრომლობა, რეფლექსია.

ინტეგრაცია სხვა საგნებთან

“გაჩერებებით სწავლების” მეთოდი და ჰუმანისტური მიდგომა შესაძლებელს ხდის ისტორიის ინტეგრაციას სხვა საგნებთან, რაც ხელს უწყობს ჰოლისტურ სწავლებას:

• გეოგრაფიასთან – ბრძოლის ადგილმდებარეობის შესწავლა, რელიეფის გავლენა სამხედრო სტრატეგიაზე;
• ლიტერატურასთან – ისტორიული ნარატივების შექმნა, მხატვრული ტექსტების ანალიზი;
• ხელოვნებასთან – ბრძოლის სცენების ვიზუალური გამოსახვა, ისტორიული რეკონსტრუქციები;
• სამოქალაქო განათლებასთან – ლიდერობის, პატრიოტიზმის, სახელმწიფოებრიობის საკითხების განხილვა.

მეთოდის ადაპტაცია სხვადასხვა საფეხურისთვის

“გაჩერებებით სწავლების” მეთოდი მოქნილია და შესაძლებელია მისი ადაპტირება სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის:

• დაწყებითი საფეხური (V-VI კლასები) – მარტივი დავალებები, მეტი ვიზუალური მასალა, თამაშის ელემენტები;
• საბაზო საფეხური (VII-IX კლასები) – ანალიტიკური დავალებები, როლური თამაშები, დისკუსიები;
• საშუალო საფეხური (X-XII კლასები) – კომპლექსური კვლევითი პროექტები, პირველწყაროების ანალიზი, დებატები.

გაჩერებებით სწავლების თანამედროვე მიდგომები

თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, “გაჩერებებით სწავლების” მეთოდი შეიძლება გამდიდრდეს ციფრული რესურსებით:

• ვირტუალური ტურები – ისტორიული ადგილების ინტერაქტიული დათვალიერება;
• ციფრული რუკები – ბრძოლის მიმდინარეობის ინტერაქტიული ვიზუალიზაცია;
• მობილური აპლიკაციები – QR კოდებით დაკავშირებული დავალებები;
• შერეული სწავლება – ფიზიკური და ვირტუალური გაჩერებების კომბინაცია.

დასკვნა

გაჩერებებით სწავლების მეთოდის გამოყენება ჰუმანისტური მიდგომით სწავლებისას   მოსწავლეს საშუალებას გახდეს აქტიური შემოქმედი, განმხილველი და ანალიტიკოსი. ერწუხის ბრძოლის სწავლების მაგალითზე განხილული აქტივობა ნათლად აჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება ისტორიული მასალის სწავლება გახდეს არა მხოლოდ ფაქტების დამახსოვრების, არამედ ღირებულებებზე დაფუძნებული განათლების ფორმა.

ჰუმანისტური პედაგოგიკის პრინციპების დანერგვა საქართველოს საგანმანათლებლო სივრცეში ხელს უწყობს ისეთი თაობის აღზრდას, რომელიც არამხოლოდ იცნობს საკუთარი ქვეყნის ისტორიას, არამედ შეუძლია კრიტიკულად გააანალიზოს წარსული, გამოიტანოს შესაბამისი დასკვნები და გამოიყენოს ეს ცოდნა თანამედროვე გამოწვევებთან გასამკლავებლად.

საბოლოოდ, განათლების ჰუმანისტური მიდგომა არის არა მხოლოდ სწავლების მეთოდი, არამედ ფილოსოფია, რომელიც აღიარებს თითოეული მოსწავლის უნიკალურობას და პოტენციალს, ქმნის მხარდამჭერ და სტიმულის მიმცემ გარემოს და ხელს უწყობს მოსწავლის მრავალმხრივ განვითარებას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. როჯერსი, კ. (1969). თავისუფლება სწავლისთვის. კოლუმბუსი: ჩარლზ მერილის გამომცემლობა.
2. მასლოუ, ა. (1968). განათლების ფსიქოლოგიისკენ. პრინსტონი: ვან ნოსტრანდი
3. ჯავახიშვილი, ი. (1982). ქართველი ერის ისტორია. ტ. II. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
4. Tomlinson, C. A. (2014). The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of All Learners (2nd ed.). Alexandria, VA: ASCD.

არქტიკის რეგიონი კლიმატის ცვლილებათა ნამდვილი სამიზნეა. არქტიკაში დათბობა იწვევს საპასუხო ეფექტს მთელ მსოფლიოში. ყინული აირეკლავს მზიდან მომავალ რადიაციას და ამით ხელს უწყობს დაბალი ტემპერატურის შენარჩუნებას როგორც ჩრდილოეთ, ისე სამხრეთ პოლუსზე. ყინულის დნობასთან ერთად იზრდება მზის იმ ენერგიის რაოდენობა, რომელსაც დედამიწის ატმოსფერო და ოკეანე შთანთქავს, ეს კი დათბობის პროცესს ამ რეგიონში უფრო ინტენსიურს ხდის, ვიდრე პლანეტის ნებისმიერ სხვა ადგილას.

არქტიკაში კლიმატის ცვლილება მთელ მსოფლიოში გამოიწვევს ზღვის დონის საგანგაშო მატებას, რასაც მოჰყვება სანაპიროების დატბორვა, ეროზია, შენობა-ნაგებობათა და ინფრასტრუქტურის დაზიანება. გამოუსწორებელი ზიანი მიადგება ეკოსისტემებს, დაბინძურდება სასმელი წყალი და დაიწყება ადამიანთა მასობრივი მიგრაცია.

არქტიკის მრავალწლოვანი მყინვარების შემცირების შედეგად ატმოსფეროში გამოიყოფა მილიარდობით ტონა ნახშირბადი და მეთანი, რაც სათბურის ეფექტის გაძლიერებას შეუწყობს ხელს და გლობალური დათბობის პროცესს კიდევ უფრო დააჩქარებს.

რეგიონში მიმდინარე კლიმატური ცვლილებები სერიოზულ გავლენას ახდენს თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობებზე. არქტიკის რეგიონი დიდი ხანია ყურადღების ცენტრშია და დიდი სახელმწიფოების სტრატეგიულ ინტერესს წარმოადგენს. ეს გამოწვეულია მისი უზარმაზარი ბუნებრივი რესურსებით, რომლებიც მოიცავს ნავთობის, ბუნებრივი აირისა და მინერალების მნიშვნელოვან მარაგებს.

ზემო ჩრდილოეთში ყინულის რაოდენობის მკვეთრი კლება და ტექნოლოგიური განვითარება ქმნის ხელსაყრელ პირობებს ამ რეგიონის მინერალური და ენერგეტიკული რესურსების მოპოვებისა და გამოყენებისთვის. ყინულის მასიური დნობა შესაძლებელს გახდის ტრანსარქტიკული გადაზიდვების ხაზების გახსნას, რაც საფუძვლიანად შეცვლის გლობალური ტრანსპორტირების არსებულ მოდელს. ჩრდილოეთში მიმდინარე მკვეთრი კლიმატური ცვლილებები ამ რეგიონის ეკონომიკური ათვისების წინაპირობაა და განვითარების უზარმაზარ პოტენციალს შეიცავს, რაც უკვე გამოიხატება რეგიონის მიმართ დიდი კომპანიების ღია ინტერესით.

გლობალური დათბობის შედეგად, არქტიკა რესურსებისა და გავლენის მოსაპოვებლად ახალი დაპირისპირების სივრცედ იქცევა. პოლარული ყინულის დნობამ ეს გეოგრაფიულად განცალკევებული რეგიონი გაცილებით ხელმისაწვდომი  გახადა.

ტემპერატურის მატება და ყინულის დნობა არქტიკის რეგიონში საზღვაო მარშრუტების გაფართოებას გამოიწვევს. პოლარული ქვეყნები, რომლებიც ცდილობენ, გამოიყენონ არა მხოლოდ საზღვაო ხაზები, არამედ იქ არსებული ბუნებრივი რესურსებიც, თვალს ადევნებენ ამ გეოპოლიტიკურ სტრატეგიულ სივრცეს. რუსეთი და ჩინეთი რეგიონის ორი ყველაზე გამორჩეული მოთამაშე გახდა.

ამჟამად აზიასა და ევროპას შორის გადაზიდვის მთავარი მარშრუტი ჩინეთიდან როტერდამისკენ მიემართება სუეცის არხის გავლით. არქტიკაზე გამავალი ახალი მარშრუტი დაზოგავს საქონლის ტრანსპორტირებისთვის საჭირო დროს.

2018 წელს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭოს საინფორმაციო ბიურომ გამოაქვეყნა თეთრი წიგნი – „ჩინეთის არქტიკის პოლიტიკა“, რომელიც არქტიკაში ჩინეთის გრძელვადიან სტრატეგიას განსაზღვრავს. აღნიშნული სტრატეგია, თავის მხრივ, „სარტყელისა და გზის“ ინიციატივის ფარგლებში „პოლარული აბრეშუმის გზის“ განვითარებას ითვალისწინებს. მიუხედავად არქტიკული წრიდან მოშორებით მდებარეობისა, პეკინმა თავი „არქტიკასთან მახლობელ“ სახელმწიფოდ გამოაცხადა.

ჩინეთის მთავრობის აზრით, არქტიკაში ცვლილებები პირდაპირ გავლენას ახდენს პეკინის ინტერესებზე, თუმცა პეკინს კვლავ უჭირს არქტიკაში სამხედრო ბაზის შექმნა. ის ცდილობს , ორმხრივი მექანიზმები გამოიყენოს რეგიონში საკუთარი როლის ლეგიტიმაციისთვის და ეკონომიკური ბერკეტების მოსაპოვებლად. პოლარული აბრეშუმის გზა, ახალი საზღვაო გზებისა და ინფრასტრუქტურული პროექტების მეშვეობით, ჩინეთს გავლენის გაზრდის საშუალებას მისცემს.

არქტიკაში ოთხი ძირითადი საზღვაო მარშრუტია იდენტიფიცირებული:

1. ჩრდილო-დასავლეთის მარშუტი (NWP);
2. ჩრდილოეთის ზღვის მარშრუტი (NSR);
3. ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტი (TSR);
4. არქტიკული ხიდის მარშრუტი (ABR).

პოლარული აბრეშუმის გზა

ჩრდილოეთის საზღვაო მარშუტი აკავშირებს აზიისა და ევროპის ეკონომიკას და ძირითადად რუსეთის სანაპიროზე გადის.  პოლარული აბრეშუმის გზის დიდი ნაწილი ფოკუსირებული იქნება NSR-ზე, რადგან მას შეუძლია, 35%-მდე შეამციროს ევროპასა და აზიას შორის საქონლის გადაზიდვის ხანგრძლივობა და ღირებულება. NWP აკავშირებს წყნარ ოკეანესა და ატლანტის ოკეანეებს კანადის არქიპელაგის გავლით. მიუხედავად იმისა, რომ ყინული ბოლო წლებში შემცირდა,  გზა გადაზიდვებისთვის ჯერ კიდევ არ არის მუდმივად ხელმისაწვდომი, რადგან ზაფხულის თვეებშიც კი საჭიროა ყინულმჭრელები.

დანარჩენი ორი მარშრუტი, რომლებიც მომავალში შეიძლება გამოიყენონ, არის: 1. არქტიკული ხიდის მარშრუტი, რომელიც აკავშირებს კანადაში მდებარე ჩერჩილის პორტს ნარვიკის პორტთან ნორვეგიაში და მურმანსკის პორტთან რუსეთში; 2. ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტი, რომელიც დააკავშირებს ბერინგის სრუტეს ატლანტის ოკეანესთან მურმანსკის მახლობლად. Climate Change Post-ის თანახმად, კლიმატის ცვლილების მაღალი დონის სცენარის მიხედვით, გადაზიდვებისთვის ეს ორი მარშრუტი შეიძლება 2070-იანი წლებისთვის გაიხსნას.

არქტიკული ზღვის ყინული სწრაფად თხელდება და, შედეგად, ტრანსარქტიკული გადაზიდვებისთვის ახალი მარშრუტები ჩნდება. ეს ხელს შეუწყობს გადაზიდვების ახალი დერეფნების გაჩენას აზიასა და ევროპას შორის. მოსალოდნელია, რომ ეს მარშრუტები სანაოსნო იქნება ზაფხულის სეზონზე, ხოლო ევროპულ და აზიურ პორტებს შორის მანძილის შემცირება დიდ ეკონომიკურ სარგებელს მოიტანს სუეცის არხის მიმდინარე მარშრუტთან შედარებით. გარდა ამისა, არქტიკის რეგიონში განვითარდება რესურსების მოპოვების, საპორტო ობიექტებისა და ინფრასტრუქტურის კომერციული საქმიანობა.

კლიმატის ცვლილების პირობებში ტრანსარქტიკული გადაზიდვების ყოვლისმომცველი შეფასება, რომელიც ეფუძნება უამრავ კლიმატის მოდელს და კლიმატის ცვლილების ოთხ სცენარს, აჩვენებს, რომ არქტიკული საზღვაო მარშრუტები ამ საუკუნის განმავლობაში გაიხსნება. შეფასება ცხადყოფს, რომ ტრანსარქტიკული გადაზიდვები შედარებით სარისკო იქნება დაახლოებით 2045 წლამდე, ყინულის სწრაფი წარმოქმნისა და ზღვის გაყინვის გამო ვიწრო ზედაპირულ სრუტეებში, მარშრუტებზე, რომლებიც პირველი გაიხსნება გადაზიდვისთვის. მაგრამ სხვა მარშრუტები არქტიკის გასწვრივ, ცენტრალური არქტიკული  და ტრანსპოლარული ზღვის მარშრუტები, ვიწრო სრუტეების გარეშე, თავის დროზე გაიხსნება, რაც შეამცირებს ტრანსარქტიკული გადაზიდვის რისკს. კლიმატის ცვლილების სცენარის მიხედვით, ეს მარშრუტები, სავარაუდოდ, 2070-იანი წლებისთვის ამოქმედდება.

გემების რაოდენობის მატება გაზრდის ემისიებისა და ნავთობის დაღვრის ალბათობას, რაც არქტიკაში ყინულის დნობას უფრო მეტად გააძლიერებს.

მეცნიერები ამბობენ, რომ ყინულის კლება გლობალური დათბობის მხოლოდ სიმპტომი კი არ არის, არამედ მისი მამოძრავებელი ძალაც. არქტიკაში მყინვარების დნობისას გარემოში დიდი რაოდენობის ნახშირბადი, მიკრობები და საფრთხის შემცველი ნივთიერებები გამოიყოფა.

„ყინულის დაკარგვა პლანეტაზე წარმოშობს დამატებით ბნელ ზედაპირს, გამოააშკარავებს ბნელ ოკეანეს, რაც ჯაჭვური რეაქციის მძლავრ მექანიზმს ქმნის“, – თქვა კოლუმბიის უნივერსიტეტის დედამიწის ინსტიტუტის გეოფიზიკოსმა მარკო ტედესკომ.

NASA-ს მეცნიერთა ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ ზღვის ყინულის დნობა და ტემპერატურის მატება საუკუნის ბოლოს უფრო დიდ არქტიკულ შტორმებს გამოიწვევს, რაც, თავისთავად, მეტ ყინულს დაადნობს, პროცესს შეუქცევადს გახდის და კლიმატურ კატასტროფამდე მიიყვანს.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://arctic-council.org/about/ ;

https://www.statista.com/chart/30201/major-maritime-routes-opening-up-in-the-arctic/

https://www.statista.com/chart/33824/military-bases-in-the-arctic-belonging-to-nato-and-russia/

https://www.statista.com/chart/30201/major-maritime-routes-opening-up-in-the-arctic/

https://forbes.ge/arqtika-ekologiuri-problemidan-geopolitikur-saphrthkhemde/

რიცხვების შემცირების ხელოვნება – გამოკლება ათის ფარგლებში

რიცხვები ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ისინი გვეხმარებიან თვლაში, შედარებაში, გაზომვაში, ყოფითი ამოცანების ამოხსნაში.

მათემატიკაში ერთ-ერთი ფუნდამენტური ოპერაციაა გამოკლება – „რიცხვების შემცირების ხელოვნება“. პირველ კლასში, როდესაც ბავშვები მათემატიკის სამყაროში პირველ ნაბიჯებს დგამენ, მნიშვნელოვანია, გაიგონ ამ მოქმედების არსი და გამოკლება მათთვის ფორმალურ პროცედურად არ დარჩეს.

გაგიზიარებთ გამოცდილებას იმის შესახებ, როგორ შეიძლება პირველკლასელებთან ათის ფარგლებში გამოკლების სწავლება, როგორ გავააქტიუროთ მათი წინარე ცოდნა, როგორ ვასწავლოთ კომპონენტების ამოცნობა, კანონზომიერებების აღმოჩენა და, რაც მთავარია, როგორ გავხადოთ ეს პროცესი სახალისო და ეფექტური.

თემატური ბლოკი: რიცხვები და მოქმედებები

თემა: მოქმედებები რიცხვებზე და მათი თვისებები

საკითხი: გამოკლება ათის ფარგლებში (საკლები, მაკლები, სხვაობა)

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ გამოკლების ცნების გააზრებას, გამოკლების შედეგების გაანალიზებას და კავშირის აღმოჩენას საკლებსა და სხვაობას შორის, მათემატიკური ენის გამოყენებას და მათემატიკური აზროვნების განვითარებას.

სტანდარტის მიხედვით მისაღწევი შედეგები:

• 10-ის ფარგლებში გამოკლების ცოდნის დემონსტრირება ვიზუალური მოდელების, სათვლელი ნივთების ან სქემის გამოყენებით (მათ. მოდ. ლოგ.)
• გამოკლების კომპონენტების ერთმანეთთან დაკავშირება/შედარება (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.)
• რეალური სიტუაციის მოდელირება რიცხვითი გამოსახულების მეშვეობით, საჭირო არითმეტიკული მოქმედების/მოქმედებების გამოყენებით პრობლემის გადაჭრა (მათ. მოდ., ლოგ.)

გაკვეთილის მსვლელობა:

(მისალმების, მიზნის გაცნობის და აქტივობების მოკლე აღწერის შემდეგ, 1-2 წთ)

აქტივობა 1.

წინარე ცოდნის გააქტიურება

აქტივობა 2. გამოკლება

აქტივობა 3. შემცირების ხელოვნება

აქტივობა 4. შეჯამება

მოსწავლეები ხალისით მონაწილეობდნენ ყველა აქტივობაში, სვამდნენ კითხვებს და გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს. გაკვეთილმა ხელი შეუწყო არა მხოლოდ მათემატიკური ცოდნის განვითარებას, არამედ კომუნიკაციის, თანამშრომლობისა და კრიტიკული აზროვნების უნარების გაუმჯობესებასაც. სასიხარულოა, რომ პატარა მკვლევრებმა დამოუკიდებლად შეძლეს მათემატიკური კანონზომიერებების აღმოჩენა და დასკვნების გამოტანა. მათი ცნობისმოყვარეობა და აქტიური ჩართულობა ადასტურებს, რომ სწორი მიდგომით მათემატიკა სასწავლო საგანთან ერთად შეიძლება საინტერესო მოგზაურობად იქცეს. წარმატებას ვუსურვებ ჩემს პატარა მკვლევრებს მათემატიკის საოცარ სამყაროში!

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა – https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&amp;lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის ინდიკატორებით – https://math.ge/kurikulumi/
3. მათემატიკის გზამკვლევი პირველი კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში – https://math.ge/pirveli-klasi/
4. ზურაბ ვახანია, დოდო ნაზირიშვილი. მათემატიკის სწავლება I კლასში. 2009 წ.

„მოსწავლე არ არის ჭურჭელი, რომელიც უნდა აავსო,

ის ჩირაღდანია, რომელიც უნდა აანთო“, – პლუტარქე.

და მაინც ვინ არის მასწავლებელი? მასწავლებელი არის ადამიანი, რომელიც სწავლობს, ასწავლის, ზრუნავს, ზრდის, ავითარებს, ეხმარება მას, ვისაც ცხოვრების საწყის ეტაპზე ეს განსაკუთრებით სჭირდება. რა როლი აქვს მას მოსწავლის ცხოვრებაში? რა კვალის დატოვება შეუძლია მასზე? და რითაა გამორჩეულად მნიშვნელოვანი მისი საქმიანობა? ეს არის მრავალწახნაგოვანი პროფესია, რადგან მასწავლებელი მრავალი მიმართულებით ურთიერთობს აღსაზრდელთან. მას მყარი ფსიქო-ემოციური კავშირი აქვს მოსწავლესთან და ეს ემოციური მიზიდულობა სიცოცხლის ბოლომდე მიჰყვება. ამიტომაცაა, რომ აწ უკვე კურსდამთავრებული მოსწავლეები ხშირად სტუმრობენ თავიანთი სკოლის პედაგოგებს, თითქოს კვლავ მოელიან მათგან ჩვეულ სიყვარულს, სითბოსა და განსაკუთრებულ მზრუნველობას, და ცხადია, იღებენ კიდეც.

ხშირად გსმენიათ ალბათ, მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლის ცხოვრების შეცვლა, და ეს ასეც არის. მის თითოეულ სიტყვას წარმოუდგენელი გავლენის მოხდენა შეუძლია მოსწავლის განწყობაზე, მოტივაციაზე, ღირებულებებზე, მსოფლმხედველობაზეც კი. ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ მათი ცხოვრება ნებსით და უნებლიეთ, უფრო მეტიც, ჩვენ პასუხისმგებელი ვართ მათ უკეთეს მომავალზე. განუზომელია მასწავლებლის წვლილი ამ საქმეში. ჩვენ მას პროფესიის არჩევაშიც კი ვეხმარებით. ხშირად უთქვამთ ალბათ თქვენთვის „მას, თქვენ შემაყვარეთ მე თქვენი საგანი“. ალბათ ზოგიერთ შემთხვევაში, მასწავლებლის დადებითი როლი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო და მოსწავლემ იმდენად ღრმად შეისწავლა საგანი, რომ პროფესიის შერჩევაშიც კი მიბაძა მასწავლებელს.

აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეზე ზრუნვით ჩვენ ვზრუნავთ საკუთარ თავზეც. უჩვეულო არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ნებისმიერი მოზარდი, მისი მომავალი წარმატება პირდაპირ კავშირშია ჩვენს უზრუნველ ხანდაზმულობასთან, რადგან მომავალში სწორედ ისინი არიან პასუხისმგებელნი ჩვენს კეთილდღეობაზე. ამიტომაც არის, რომ ნებისმიერი ქვეყნის განვითარების ქვაკუთხედი სწორედ განათლება გახლავთ. მოწინავეა ქვეყანა, თუ ის მისი ქვეყნის ფუნდამენტურ მისიად და მიღწევად განათლებულ მომავალ თაობას მიიჩნევს. დღეს გაღვივებული სიკეთის მარცვალი აუცილებლად გამოიღებს სასურველ ნაყოფს მომავალში.

და მაინც როგორი უნდა იყოს მასწავლებელი?

 თავისუფალი – მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს თავისუფალი ნება, რათა მოახერხოს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება მოსწავლის საკეთილდღეოდ. იგი თავისუფალი აზროვნებით მოსწავლეს უნდა აძლევდეს მაგალითს. მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობიდან და ფუნქციიდან გამომდინარე, უნდა ახერხებდეს სხვადასხვა საჭირბოროტო, მნიშვნელოვანი საკითხის შესახებ თავისუფალ მსჯელობას, პოზიციის გამოხატვას, კრიტიკულად შეფასებას, სასარგებლო და საჭირო ანალიზის გაკეთებას. ამით ეს უკანასკნელი მოსწავლეებში უნდა ნერგავდეს და ხელს უწყობდეს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

შემოქმედებითი – შემოქმედებითობა ერთ-ერთი იმ თვისებათაგანია, რომლითაც გამოირჩევა კარგი მასწავლებელი. მასწავლებლის მიერ ჩატარებული გაკვეთილი უნდა იძლეოდეს თითოეული მოსწავლისთვის განვითარების, წინსვლის შესაძლებლობას. ჩვენ ვერ მოვახერხებთ ჩვენი სათქმელი მივიტანოთ თითოეულ მოსწავლემდე თუ სწავლა-სწავლების პროცესში არ გამოვიყენებთ სწავლის თანამედროვე მრავალფეროვან სტრატეგიებს, რესურსებს. ამიტომ, სწორედ მასწავლებლის შემოქმედებითობაზეა დამოკიდებული წარმატებული გაკვეთილი და სასურველი შედეგი. მრავალფეროვანი სტრატეგიებით ჩვენ ვახერხებთ თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობების რეალიზებას, მის უკეთ ჩართვას სწავლა-სწავლების პროცესში. შესაბამისი გარემოს უზრუნველყოფა კი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარემოებაა წარმატებისკენ მიმავალ გზაზე.

შეუპოვარი – შეუპოვრობა არა მხოლოდ მასწავლებლის, არამედ ნებისმიერი პროფესიის ადამიანის გამორჩეულად საჭირო და მნიშვნელოვანი თვისებაა. რარიგ მნიშვნელოვანია ის მასწავლებლისთვის, ვინც თავისი ცხოვრების წესით, აზროვნებით, ღირებულებებითა და უნარებით უნდა იძლეოდეს მაგალითს მოსწავლისთვის. ალბათ ხშირად გვყოლია მოსწავლე, რომელიც რიგი ობიექტური თუ სუბიექტური მიზეზების გამო დემოტივირებულია. მასწავლებლის მთავარი ამოცანა, ამ შემთხვევაში, მოსწავლის სასიცოცხლო ძალების, შინაგანი მუხტის გააქტიურება, მისთვის სწორი მიმართულების მიცემაა. მასწავლებელი უნდა შეეცადოს ყველა ძალისხმევა გამოიყენოს, რომ პასიური მსმენელი აქციოს აქტიურ მონაწილედ, შეძლოს გაუღვივოს მას ინტერესი სწავლისა თუ ზოგადად, სასკოლო ცხოვრების მიმართ. ეს არცთუ ისე იოლი მისიაა. სწორედ, შეუპოვარი მასწავლებელი ახერხებს ამ ურთულესი ამოცანის შესრულებას.

ინოვატორი. 21-ე საუკუნეში, თანამედროვე ტექნოლოგიური რევოლუციის პერიოდში, უაღრესად საჭირო და მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი თავის ყოველდღიურ სასკოლო საქმიანობაში ნერგავდეს და ხელს უწყობდეს სხვადასხვა ინოვაციურ მიდგომას. წარმოუდგენელია, მან მხოლოდ ცარცის, დაფისა და სახელმძღვანელოს გამოყენებით მან შეძლოს 21-ე საუკუნის მოზარდი ჩართოს საგაკვეთილო პროცესში. ინოვაციური სწავლება თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქვაკუთხედია ჩვენი დროის საგანმანათლებლო სისტემისა. ინოვატორ მასწავლებელს შეუძლია თანამედროვე ტექნოლოგიები სასარგებლო ინსტრუმენტად აქციოს სწავლა-სწავლების პროცესში და შესაბამისად, სასკოლო გარემო გახადოს მოსწავლისთვის უფრო სასურველი და პოზიტიური.

დემოკრატი – ისევე როგორც ყველაფერში, სწავლა-სწავლების პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია დემოკრატიული მიდგომების გამოყენება. რას ეფუძნება სასურველი შედეგი? რა წინაპირობა უნდა შევქმნათ იმისათვის, რომ სასურველ შედეგამდე მივიდეთ? სასურველი შედეგი პირდაპირპროპორციულია სწავლა-სწავლების დემოკრატიული პრინციპებისა. მოსწავლე მაშინ არის მოტივირებული, თუ ჩვენ მას არჩევანის შესაძლებლობას მივცემთ, თუ შევქმნით ისეთ გარემოს, სადაც მას შეეძლება საკუთარი, თუნდაც განსხვავებული, კრიტიკული მოსაზრების გამოთქმა, მონაწილეობის მიღება სასწავლო პროცესის დაგეგმვის პროცესში, სხვებთან ერთად პასუხისმგებლობის გაზიარება, და საკუთარი და სხვისი ინტერესების თუ უფლებების დაცვა; სადაც იგი შეძლებს, ჰქონდეს საკუთარი ხმა. სწავლა-სწავლების დემოკრატიული მიდგომები უპირობოდ შობს თავისუფალ ადამიანს, რაც არის კიდეც თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა.

გულწრფელი – გულწრფელობა და უშუალობა ნებისმიერი ტიპის მყარი ურთიერთობის საწინდარია. წარმატებული სწავლა-სწავლების პროცესი მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის პოზიტიური განწყობით, გულწრფელი ემოციებითა და გრძნობებით იწყება. მოზარდი განსაკუთრებულად მგრძნობიარეა სულ მცირე სიყალბის მიმართაც კი. მის დაკვირვებულ თვალს და მახვილ ყურს არ გამორჩება ჩვენთვის თითქოსდა ერთი შეხედვით უმნიშვნელო წვრილმანი. ისინი ადვილად არჩევენ, როდის არის მასწავლებელი გულწრფელი და როდის – არა. მასწავლებლის ქათინაურიც კი შეიძლება მიუღებელი იყოს, თუ მან იგრძნო, რომ ეს უკანასკნელი არ არის გულწრფელი. ამიტომ არის, რომ ყველაზე უფრო მეტი პოპულარობით სარგებლობენ მასწავლებლები, რომლებსაც თავიანთ მოსწავლეებთან წრფელი, თანამშრომლობითი აქვთ  ურთიერთობა.

შრომისმოყვარე – ბევრ სხვა მნიშვნელოვან თვისებასთან ერთად, მასწავლებელი უნდა იყოს შრომისმოყვარე. მას უნდა შეეძლოს თავისი თუნდაც ყოველდღიური რუტინის ხარისხიანად შესრულება. თავისი თავდადებული შრომით, საქმისადმი ერთგულებით, იგი მაგალითს უნდა აძლევდეს მომავალ თაობას. მხოლოდ ბეჯითი შრომით არის შესაძლებელი, მიაღწიო პროფესიულ სრულყოფილებას. გარდა ამისა, შრომისმოყვარეობა ადამიანში აყალიბებს ისეთ მნიშვნელოვან პიროვნულ თვისებებს, როგორებიცაა, შეუპოვრობა, მიზანდასახულობა, მტკიცე ნებისყოფა და სხვა. ცალსახად შეიძლება იმის მტკიცება, რომ შრომისმოყვარეობა აკეთილშობილებს ადამიანს, ასწავლის სხვისი შრომის დაფასებასა და აღიარებას, უვითარებს თანაგრძნობის, თანაგანცდის უნარს, სხვისი მიღწევების პატივისცემას.

უსასრულოდ შეიძლება ვისაუბროთ მასწავლებლის პროფესიის მნიშვნელობაზე, იმ თვისებებზე, რომლებიც 21-ე საუკუნის მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს, რომ ამ უკანასკნელმა შეძლოს ქვეყანას ღირსეული მომავალი თაობა აღუზარდოს. მასწავლებელი სარკეა თავისი აღსაზრდელისთვის, იმ ღირებულებების მატარებელია, რომლებითაც ადამიანი საზოგადოებრივ ნდობასა და პატივისცემის მოიპოვებს.

მუდმივი ცვლილებებითა და ტექნოლოგიური ნახტომებით გამორჩეულ საუკუნეში ახალგაზრდების განათლება პირდაპირპროპორციულად აისახება მსოფლიოს მომავალზე. თანამედროვე სამყაროში არიან ქვეყნები, რომლებიც დროს უსწრებენ და ზუსტად იციან, როგორ გამოიყენონ განათლების სისტემა მყარი ეკონომიკური თუ სოციალური ფონის შესაქმნელად. მათთვის, განათლებაში ჩადებული ფული და ამ თანხების სწორად განკარგვა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ქვეყნის განვითარების პროცესში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ფინეთი, შვეიცარია და გერმანია, სადაც საუნივერსიტეტო და პროფესიული განათლება უმაღლეს დონეზეა განვითარებული, ყველაზე კარგად იციან განათლების ფასი, მისი როლი და სწორედ ამიტომ აქვთ საათივით აწყობილი სისტემა.

რა ხდება ჩვენთან და როგორია სასკოლო საზოგადოების განწყობა 21-ე საუკუნეში პროფესიული განათლების მიმართ? როგორც განათლებისა და მეცნიერების გეგმებში ჩანს, პროფესიულ განათლებას ძალიან დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს მომავალ ათწლეულში. არც აქამდე ვუჩიოდით პროფესიული კოლეჯების ნაკლებობას, თუმცა ფაქტია, რომ საუნივერსიტეტო განათლება დღემდე უფრო მეტად პოპულარულია და ყოველ წელს აბიტურიენტების რაოდენობა 40 000-ს აჭარბებს. რა თქმა უნდა, არავისთვის არის უცხო, რომ უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ ადამიანთა უმრავლესობა ვერ შოულობს სამსახურს საკუთარი პროფესიით და უწევთ დაბალანაზღაურებად სამსახურებში დასაქმება ან ხელობის შესწავლა იმ ასაკში, როდესაც უკვე მყარი ეკონომიკური შემოსავალი უნდა ჰქონდეთ. ჩემი აზრით, ეს უდიდესი პრობლემა ერის საერთო ფსიქო-ემოციური ფონით არის განპირობებული. „ჩემმა შვილმა უნივერსიტეტი უნდა დაამთავროს და დიპლომი უნდა აიღოს’’ – არის ქართველი მშობლების უდიდესი ნაწილის ცხოვრებისეული კრედო და თუ ძირეულად არ მივუდექით ამ პრობლემას, ვშიშობ, უახლოესი ათწლეულის გეგმა ვერ მიაღწევს დასახულ მიზანს.

ასეთი დამოკიდებულება კი ერთი და ორი წლის წინ არ გაჩენილა. თვალს თუ გადავავლებთ ჩვენს ისტორიას მარტივად დავინახავთ, როგორ ჩამოყალიბდა მსგავსი ანომალიური დამოკიდებულებები (უპირატესობის მინიჭება უმაღლესი განათლებისათვის და ნეგატიური დამოკიდებულება პროფესიული განათლებისადმი) ჩვენს საზოგადოებაში.

საქართველოში პროფესიულ განათლებას დიდი ტრადიცია აქვს და მთელი XIX საუკუნის განმავლობაში ძველ თბილისში არაერთი ხელობა ისწავლებოდა. ხელობის ცოდნას იმდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რომ მშობლები ჯერ კიდევ მცირეწლოვან შვილს მიაბარებდნენ ოსტატს, რათა მათი შვილი „კაცი გამოსულიყო“. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ საკუთარ შვილებს ხელობას ასწავლიდნენ არა მხოლოდ ღარიბი ოჯახები, არამდე მდიდარი ოჯახებიც, რათა მათ შვილს ძნელბედობის ჟამს თავის გასატანად ხელობა გამოეყენებინა.

სამწუხაროდ, XX საუკუნის 20-იან წლებში საქართველო გასაბჭოვდა. ის იდეები, რომლებსაც საბჭოთა კავშირი ეყრდნობოდა, იდეებად დარჩა. საბჭოთა განათლების სისტემა თითქოს ცდილობდა კიდეც, წაეხალისებინა პროფესიული განათლება და მას სხვადასხვა გზით პროპაგანდას უწევდა. იყო გავრცელებული ლოზუნგები როგორიცაა „შრომამ შექმნა ადამიანი“, არსებობდა მრავალი პროფესია. თუმცა, სხვადასხვა მიზეზების გამო, საბჭოთა პერიოდში პროფესიული სასწავლებლების პრესტიჟი დაბალი იყო. მათთვის მუდმივი პრობლემა იყო კონტინგენტის შევსება, ვინაიდან სკოლებიდან უმთავრესად იმ მოსწავლეებს გზავნიდნენ, რომლებიც არ გამოირჩეოდნენ მაღალი აკადემიური მოსწრებით. აღნიშნული პრობლემა ძალიან კარგად აღწერა რევაზ ინანიშვილმა თავის მოთხრობაში „ჩიტების გამომზამთრებელი“, სადაც ცუდი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეს პროფესიულ სასწავლებელში გაგზავნით ემუქრებიან. ასევე შეიძლება გავიხსენოთ ყველასთვის საყვარელი იუმორისტული ფილმი „თოჯინები იცინიან“, სადაც ყველაზე მძაფრადაა წარმოჩენილი ის მომენტი, რომელსაც შვილის მხრიდან იმედგაცრუება ჰქვია (უმაღლესის ნაცვლად პროფესიული განათლების არჩევა).

დღეს როდესაც ვსაუბრობთ XXI საუკუნეზე და ვადარებთ მას გასულ საუკუნეს, სამწუხაროდ, ვხვდებით, რომ ჩვენი საზოგადოება წინ ვერ წავიდა. ის შიშები და სტერეოტიპული დამოკიდებულებები, რომლებიც დღეს პროფესიულ სასწავლებლებთან დაკავშირებით არსებობს, შემთხვევით არ გაჩენილა და სწორედ გასული საუკუნიდან იღებს სათავეს, როდესაც პროფსასწავლებელი დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეთა სასწავლებლად ითვლებოდა.

ასეთი საინტერესო ამბების განხილვისას, რომლებსაც ხშირად მიზიარებს ჩემი კოლეგა – ისტორიის და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი – ანი სუხიტაშვილი, მოგვივიდა იდეა, რომ ჩვენს სკოლაში გაგვეკეთებინა პროექტი პროფესიულ განათლებაზე. პროექტში ჩაერთო კიდევ ერთი ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი – გოგა ჭანტურია და დავიწყეთ მასზე მუშაობა. რადგან სამივე ვასწავლით მე-9 კლასებს და მე ერთ-ერთი კლასის დამრიგებელიც ვარ, წლის დასაწყისშივე დავიწყეთ მშობლებთან გასაუბრება ამ პროექტის მიზნებზე. გავაცანით მათ ინტერვენციების მონახაზი და ავუხსენით, რომ მათი ჩართულობა ამ საქმეში ძალიან მნიშვნელოვანია. შეუძლებელია მშობლების მხარდაჭერის გარეშე მოსწავლემ თავისი ნებით აირჩიოს პროფესია, რადგან ხშირად გვქონია შემთხვევა, რომ მშობელი სასტიკი წინააღმდეგია, თავისმა შვილმა სკოლა მე-9 კლასის ბოლოს დატოვოს და პროფესიული სასწავლებელი აირჩიოს.

პროექტის დაგეგმვისთანავე ვიცოდით, რომ ძალიან რთული პროცესები გველოდა წინ. ჩავატარეთ გამოკითხვები სასკოლო საზოგადოებაში და, სამწუხაროდ, უმეტეს ნაწილს (მოსწავლე, მშობელი, მასწავლებელი) არ ჰქონდა სრული ინფორმაცია არც პროფესიულ განათლებაზე და არც პროფესიულ კოლეჯებზე. ვწუხვარ, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ მასწავლებლებიც კი მოსწავლეების პროფესიულ განათლებაში გადასვლას ისე უყურებენ, თითქოს კოლეჯში მხოლოდ ის მოსწავლე უნდა წავიდეს, ვისი აკადემიური მოსწრებაც დაბალია. დამოკიდებულება, რომელიც წლების განმავლობაში ჩამოყალიბდა, ჯერ კიდევ ძალიან მყარია და თუ უახლოეს მომავალში ყინული არ დაიძვრება, ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკა კიდევ უფრო საგანგაშო მდგომარეობაში აღმოჩნდება.

როდესაც ჩემი სადამრიგებლო კლასის მოსწავლეების პროფესიულ სასწავლებელში წაყვანა გადავწყვიტე, ვიგრძენი, რომ ამას მშობლების მხრიდან დიდი აღფრთოვანება არ გამოუწვევია. ბავშვებშიც იგრძნობოდა ეს გავლენა და მიუხედავად იმისა, რომ პროფესიულ კოლეჯში ნამდვილად გამოსადეგი, შემოსავლიანი პროფესიების სწავლა შეუძლიათ მცირე დროში, არცერთ მათგანს არ გამოუთქვამს, რომ რომელიმე პროფესია მოეწონა. თუმცა პირველი ინტერვენციის ფონზე ალბათ სხვა მოლოდინი არც უნდა მქონოდა…

ალბათ იკითხავთ, რაში ვხედავ გამოსავალს და როგორ შეიძლება სასკოლო საზოგადოებას აზრი შევუცვალოთ პროფესიულ განათლებაზე? გამოსავალი ერთადერთია – არ უნდა შევწყვიტოთ მისი პოპულარიზაცია. რაც შეიძლება მეტი ადამიანის მაგალითი უნდა მოვუყვანოთ ბავშვებს, რომლებმაც აირჩიეს პროფესიული განათლება და ახლა სტაბილური შემოსავალი აქვთ. უნდა ვატაროთ ჯერ კიდევ დაწყებითი კლასებიდან ასეთ კოლეჯებში და მივაჩვიოთ, რომ შრომა არსებობს არა მხოლოდ გონებრივი, არამედ ფიზიკურიც და აუცილებელია ირგვლივ გვყავდეს პროფესიონალი ადამიანები, რომლებსაც ზედმიწევნით კარგად ეცოდინებათ თავიანთი საქმე. საუნივერსიტეტო და პროფესიულ განათლებაში ახალგაზრდების სწორი გადანაწილებით შრომით ბაზარზე დასაქმების მაჩვენებელიც შესაძლოა გაიზარდოს და შესაბამისად, სოციალურად დაუცველი მოსახლეობის რაოდენობაც თანდათან აუცილებლად შემცირდება.

დიდი იმედი მაქვს, რომ ყველა ინტერვენციის განხორციელების შემდეგ ჩემს კლასში და პარალელურ კლასებში მშობელთა და მოსწავლეთა დამოკიდებულება მცირედით მაინც შეიცვლება და მოსწავლეები შეძლებენ სწორი არჩევანის გაკეთებას მათივე კეთილდღეობისთვის. რადგან პროექტი მიმდინარეა და ჯერ მხოლოდ რამდენიმე ინტერვენცია განვახორციელეთ, მინდა რამდენიმე მათგანი გაგაცნოთ, რომლებიც, ვფიქრობთ, რომ გავლენას მოახდენს მოსწავლეთა და მშობელთა დამოკიდებულებაზე. მაგალითად, ვაპირებთ, რომ მშობლები და ბავშვები ისეთ ადამიანს შევახვედროთ, რომელიც სკოლაში მშვენიერი აკადემიური მოსწრებით გამოირჩეოდა, მაგრამ მე-9 კლასიდან გადაწყვიტა ბედი პროფესიულ სასწავლებელში ეცადა. მას მზარეულობა უნდოდა და მიუხედავად მშობლების წინააღმდეგობისა, შეძლო მათი გადარწმუნება. ის საკმაოდ წარმატებულია და თავისი სახელობითი ნიშნითაც აპირებს ბაზარზე თავის დამკვიდრებას. დღეს მისი ოჯახის წევრები ძალიან ამაყობენ მისი გადაწყვეტილებით. ასევე მსურს, გავაცნო ისეთი ადამიანები, რომლებმაც მიუხედავად იმისა, რომ დაამთავრეს უმაღლესი სასწავლებლები, შემდეგ სრულიად სხვა პროფესიით დაიწყეს მუშაობა და საკმაოდ მოზრდილ ასაკში გაიარეს პროფესიული გადამზადების კურსები. კიდევ ერთი ინტერვენცია, რომელიც დაგეგმილი გვაქვს არის იმ მშობლების მოწვევა კლასის საათის ფარგლებში, რომლებიც მუშაობენ როგორც სახელმწიფო სამსახურებში (რომელსაც სჭირდება უმაღლესი განათლება), არიან ასევე თვითდასაქმებული, მაგალითად, სილამაზის სალონებში, გათბობის სისტემების მონტაჟში და ა.შ. მნიშვნელოვანია, მათ საკუთარი პროფესიის დადებითი და უარყოფითი მხარეები დაანახონ ბავშვებს, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ არჩევანის თავისუფლება და შეადარონ რომელ მშობელს აქვს მეტი შემოსავალი, მეტი თავისუფალი დრო, უსაფრთხო გარემო და ა.შ.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სკოლებს ხშირი ურთიერთობა ჰქონდეთ პროფესიულ კოლეჯებთან და სკოლებში ჩატარდეს ინტეგრირებული გაკვეთილები, სადაც მოსწავლეებს შეეძლებათ, არჩევით საგნებად ისწავლონ რომელიმე პროფესია. ამისთვის კი ჩვენი სკოლა და პროფესიული კოლეჯები მემორანდუმს გააფორმებენ ერთმანეთთან. ეს ძალიან დაეხმარება პროექტის მდგრადობასაც და ციკლურობასაც, რადგან ის არ არის ერთჯერადი ხასიათის და მომავალ წლებშიც უნდა გაგრძელდეს სკოლის სტრატეგიული გეგმიდან გამომდინარე.

კოლეგებს კი მინდა, ვურჩიო, რომ ბევრი ვისაუბროთ მშობლებთან და მოსწავლეებთან შრომის ფასზე, ყველა პროფესიის უნიკალურობაზე, ხშირად მოვაწყოთ მშობელთა შეხვედრები პროფესიული სასწავლებლების კურსდამთავრებულებთან და მათთან ერთად ვესტუმროთ კოლეჯებს, რომ მათ დაინახონ, რაოდენ მნიშვნელოვანია, მათ შვილებს ჰქონდეთ სწორად შერჩეული პროფესია და არა წითელი დიპლომი, რომელიც შესაძლოა წლების განმავლობაში უბრალოდ თაროზე დაიდოს და დაიმტვეროს.

,,მე ვასწავლი მთელ კლასს, ის ასწავლის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს“; ,,მაქვს სურვილი თანამშრომლობის, მაგრამ არასდროს გვცალია ამისთვის, ან როცა მოვიცლი, ის უკვე სხვა სამსახურშია“; არანაირი დიალოგი ან კოლაბორაცია ჩვენ შორის არ არის“; (Vakianaki & Zervakis, 2015). ამგვარად პასუხობენ ბერძენი მასწავლებლები სპეციალური და საგნის მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციის შესახებ დასმულ კითხვას. „არ ვარ ბოლომდე კმაყოფილი ჩვენი კომუნიკაციით, მიუხედავად იმისა, რომ გვაქვს ურთიერთობა და საუბრები…“, – ამბობს მასწავლებელი ერთ-ერთი ქართული საჯარო სკოლიდან.

თანამედროვე განათლების სისტემისთვის ინკლუზიური განათლების მოდელი და პრინციპები ერთ-ერთი მაგისტრალური საკითხია. ასეთია დეკლარირებული, ოფიციალური პოლიტიკა, რომლის იმპლემენტაციაც მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. ამ პრობლემის წინაშე მხოლოდ საქართველო არ დგას, ინკლუზიური განათლების პრინციპების განხორციელება გამოწვევაა სხვა ქვეყნებისთვისაც. აღნიშნული პროცესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც ინკლუზიური განათლების ხარისხიან განხორციელებაზე ახდენს გავლენას, არის საგნის მასწავლებლებისა და სპეციალური პედაგოგების ურთიერთთანამშრომლობა, კოლაბორაცია, შეთანხმებული და მხარდამჭერი ურთიერთობები. წინამდებარე სტატიის მიზანია, მიმოვიხილოთ არსებული ცოდნა აღნიშნულ საკითხზე, გავაცნობიეროთ მისი მნიშვნელობა, არსებული ბარიერები და ადგილობრივ დონეზე გავაუმჯობესოთ არსებული პრაქტიკა.

კოლაბორაცია საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალური განათლების პედაგოგებს შორის წარმოადგენს ინტერაქციულ, აქტიურ და ცოცხალ პროცესს, რომელშიც სხვადასხვა გამოცდილებისა და ცოდნის მქონე პროფესიონალები საერთო მიზნის მისაღწევად თანაბრად არიან ჩართული. ეს არ არის უბრალოდ ერთად მუშაობა, ან ერთსა და იმავე აქტივობაში ერთობლივი ჩართულობა. პედაგოგების ურთიერთთანამშრომლობა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის სწავლის ხარისხის გაუმჯობესებას უნდა ისახავდეს მიზნად და უნდა ეფუძნებოდეს არა ფორმალურ, არამედ რეალურ საჭიროებებსა და გამოცდილების გაზიარებაზე დაფუძნებულ, თანასწორი ურთიერთობის ფორმას, როდესაც საჭიროებები და გადაჭრის გზები ერთობლივადაა გააზრებული და გაზიარებული ორი ან მეტი სხვადასხვა გამოცდილებისა და ცოდნის მქონე სპეციალისტის მიერ.

რა არის ეფექტიანი კოლაბორაცია? როგორ უნდა ითანამშრომლონ სპეციალურმა და საგნის მასწავლებლებმა ერთმანეთთან? სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული კვლევებიდან მიღებული ინფორმაცია შეიძლება რამდენიმე ძირითად კომპონენტად ჩამოვაყალიბოთ:

• ერთმანეთისთვის სხვადასხვა ტიპის ინფორმაციის გაცვლა-გაზიარება;
• რეგულარული შეხვედრები მიმდინარე საკითხების განხილვის მიზნით;
• მოსწავლის ერთდროულად შეფასება. მიღებული შედეგების გაზიარება და განხილვა;
• ადაპტაციებისა და აკომოდაციების განხილვა და ერთობლივად დაგეგმვა-განხორციელება;
• გაკვეთილის ერთად დაგეგმვა და წარმართვა, რაც ინკლუზიურობის და ეფექტური სტრატეგიების გამოყენების ალბათობას ზრდის;
• საერთო მიზნების დასახვა;
• გადაწყვეტილებების ერთობლივად მიღება;
• პრობლემების გადაჭრის საერთო, შეთანხმებული სტრატეგიების შემუშავება და გამოყენება;
• ცნებებისა და საკითხების შესახებ მსჯელობისას საერთო ენა და ტერმინოლოგია;
• რესურსების, პასუხისმგებლობებისა და ვალდებულებების გაზიარება.

ეფექტური კოლაბორაცია სასკოლო პრაქტიკის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. ის კრიტიკულ გავლენას ახდენს ინკლუზიური განათლების განხორციელების ხარისხზე. კოლაბორაციის ნაკლებობა ნეგატიურად აისახება მოსწავლის აკადემიურ შედეგებზე, ხოლო, არსებული –  პირიქით, დადებით გავლენას ახდენს მოსწავლის სწავლის ხარისხზე. მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციას შეუძლია სასკოლო კლიმატის შეცვლა, რაც, თავის მხრივ, მიჩნეულია, ძირითად ფაქტორად აკადემიური მიღწევისთვის. მუშაობის პროცესში მასწავლებლების ავტონომიურობა ამ შემთხვევაში, სასწავლო პროცესის ცალკე, განყენებულად დაგეგმვა და განხორციელება, ვერ ახდენს დადებით გავლენას მოსწავლის მიღწევებზე, ხოლო ამის საპირისპიროდ, გუნდურ მუშაობასა და პასუხისმგებლობის გაზიარებას მასწავლებლებს შორის, შეუძლია, პოზიტიური და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს მოსწავლეების წარმატებაში (Goddard et all., 2007). მოსწავლეთა საჭიროებების გაცნობიერება და მათზე მორგებული სწავლების პრაქტიკა ფრაგმენტული და არასისტემურია, როდესაც არ მიმდინარეობს კოლაბორაციული მუშაობა, სტრატეგიებისა და გამოცდილებების გაზიარება. სწორედ ამიტომ, აუცილებელია, გავაცნობიეროთ ამგვარი ურთიერთთანამშრომლობის სარგებელი და საჭიროება და ის ჩვენი ყოველდღიური მუშაობის ნაწილად ვაქციოთ.

აღნიშნულ პროცესს სხვადასხვა ბარიერი უშლის ხელს. მასზე გავლენას ახდენს მრავალი შინაგანი, ფსიქოლოგიური და ტექნიკური ფაქტორი. სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე (Alhossyan, 2023), შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალურ მასწავლებლებს შორის ეფექტური კოლაბორაცია არის გამოწვევა, რაც კომპლექსური საკითხია. საინტერესოა, როგორ ურთიერთობენ სხვა ქვეყნების პედაგოგები სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის საუკეთესო ინტერესებისთვის. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულ სხვადასხვა კვლევაში მონაწილე სკოლების მასწავლებლები ამბობენ (Alhossyan, F. 2023), რომ მათ არ აქვთ ბევრი დრო ხშირი შეხვედრებისთვის და ამიტომ მეილით კომუნიკაცია საუკეთესო გამოსავალია. ასევე, ნაწილი ამბობს, რომ საგნის მასწავლებლები არიან პასუხისმგებელი სასწავლო გეგმის აკომოდაციაზე, გარემოს მოწყობასა და ცვლილებაზე, და სპეციალური მასწავლებლები მხოლოდ კონსულტაციას უწევენ მათ. მკვლევრები რობინსონი და ბული მიიჩნევენ (Robinson, L. and Buly, M.L., 2007), რომ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ბარიერად გვევლინება ენობრივი, საერთო გაზიარებული ტერმინები და ცნებები, რომლებიც სხვადასხვაგვარად ესმით საგნის მასწავლებლებსა და სპეციალურ პედაგოგებს (აღნიშნული საკითხი ღრმადაა ნაკვლევი და მოიცავს კონკრეტული ტერმინების გაგებაში განსვლებისა და ამ გაუგებრობის აღმოფხვრის გზების საკითხებს). ჩრდილოეთ კალიფორნიის ერთ-ერთი სკოლის მასწავლებლები კი კოლაბორაციისა და მასალის ადაპტაციისთვის დროის დეფიციტს უჩივიან. იორდანიის სხვადასხვა სკოლაში კოლაბორაციის დაბალი მაჩვენებელი, კვლევის მიხედვით, განსხვავებული ფაქტორებითაა განპირობებული, მათ შორის მასწავლებელთა გადატვირთული სამუშაო გრაფიკით, კოლაბორაციული მუშაობის მნიშვნელობის შესახებ ცნობიერების დეფიციტით და ასევე, ინკლუზიური განათლების მიმართ არსებული დამოკიდებულებებით. ეს უკანასკნელი, ზოგადად, მიჩნეულია ინკლუზიური განათლების ეფექტური განხორციელების ერთ-ერთ ცენტრალურ ფაქტორად, შესაბამისად, უარყოფითი დამოკიდებულებები კოლაბორაციის თვალსაზრისითაც, ბუნებრივია, სერიოზული ბარიერია.

სხვადასხვა კვლევაში ჩანს, რომ ადმინისტრაციის მხარდაჭერა ამ ტიპის კომუნიკაციისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ადმინისტრაციას შეუძლია ადგილობრივ დონეზე შექმნას ისეთი სასკოლო კულტურა, სადაც კოლაბორაცია და ურთიერთმხარდამჭერი კომუნიკაცია იქნება სკოლის სისტემური ხედვისა და პრაქტიკის ნაწილი. არსებული რეალობის მიხედვით კი სპეციალური მასწავლებლები და საგნის პედაგოგები სკოლაში მუშაობას ახორციელებენ, როგორც პარალელური სისტემები. მსგავსი დუალური მოცემულობა ხელოვნურ ბარიერს ქმნის მასწავლებლებს შორის კოლაბორაციული მუშაობის გზაზე (Robinson & Buly, 2007).

პედაგოგებს სჭირდებათ მეტი ინფორმაცია ეფექტური ურთიერთთანამშრომლობის და მისი კონკრეტული ფორმების შესახებ. ასევე, მათ განხორციელებაში მხარდაჭერა, მათ შორის, ტრენინგებით. მნიშვნელოვანია, კოლაბორაცია მხარდაჭერილი და წახალისებული იყოს სასკოლო პოლიტიკისა და პრაქტიკის დონეზე, მათ შორის შეხვედრების ორგანიზების, დაგეგმვის და მონიტორინგის თვალსაზრისითაც, რადგან თუკი ბარიერები შეექმნება რეგულარულ და ეფექტურ კოლაბორაციას, სწორედ ადმინისტრაციაა ის რგოლი, რომელმაც მისი იდენტიფიცირება და მხარდაჭერა უნდა განახორციელოს. არსებული გამოცდილებისა და ცოდნის შედეგად, ჩანს, რომ კოლაბორაციის შესახებ ინფორმაციას მასწავლებლები პირდაპირ მუშაობის დროს იგებენ, რაც არაა სწორი პრაქტიკა. აუცილებელია, რომ თანამშრომლობითი მუშაობის შესახებ ასწავლიდნენ სტუდენტებს და აღნიშნული საკითხი მასწავლებლების მომზადების სხვადასხვა პროგრამის ერთ-ერთი მნიშვნელოვან მოდულად იქცეს.

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული პრაქტიკა და ბარიერები ძალიან ჰგავს ჩვენს რეალობას. საქართველოს სკოლებსაც აქვს საკუთარი ეფექტური გამოცდილებები და ბარიერები, თუმცა მათი გააზრება, გაცნობიერება და სისტემურ პრაქტიკაში დანერგვა უმნიშვნელოვანესია ინკლუზიური განათლების ხარისხიანი განხორციელებისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Alhossyan, F. 2023. Collaboration Between Special and General Education Teachers: A

Systematic Review. Majmaah University.

Dally, K. and Foggett, J. 2016. Journal of Research in Special Educational Needs.

Collaboration Between General and Special Education Teachers in Malaysia.

Goddard et al., 2007. A Theoretical and Empirical Investigation of Teacher Collaboration

for School Improvement and Student Achievement in Public Elementary Schools.

Columbia University.

Landever, G. S. 2010. Collaboration Among General and Special Education Teachers.

Baker University.

Olore, K.L. 2017. Effectiveness of General and Special Education Collaboration in Middle

Schools. Lesley University

Robinson, L. and Buly, M.R. 2007. Breaking the Language Barrier: Promoting

Collaboration Between General and Special Educators. Teacher Education

Quarterly.

Sharpe, M. N. and Hawes M. E. 2003. Collaboration Between General and Special

Education: Making It Work. Issue Brief

Venianaki, A. 2015. Collaboration Practices Between Special Education Teachers and

Mainstream Teachers in Secondary Education. Journal of Education @ Social Policy.