თანამედროვე საქართველოს პოლიტიკურ თუ სამხედრო ფიგურებს, სოციალურად აქტიურ პირებს წერა არ უყვართ. ჩვენი საუკუნის მემუარული ლიტერატურა მაინცდამაინც მდიდარი არ არის. ბევრი სიზარმაცის გამო არ აქვეყნებს თავის მოგონებებს, ბევრი უბრალოდ გულწრფელი არ არის, არაერთ ამბავს საგულდაგულოდ მალავს და შედეგიც არასახარბიელო გამოდის. ზოგიერთს კი ჰგონია, რომ ჩართულ კამერასთან მრავალსაათიან საუბარს შეუძლია კარგად ჩამოყალიბებული ტექსტის ჩანაცვლება.

თუმცა, მთლად უიმედოდაც არ არის საქმე. ხანდახან გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც ტიტანურ შრომას გასწევენ ხოლმე და საზოგადოებას გამონაკლისის სახით შესთავაზებენ თავიანთ ნაშრომს.

რამდენიმე კვირის წინ მაღაზიის დახლზე აღმოვაჩინე საქართველოს თავდაცვის ყოფილი მინისტრის, გენერალ გია ყარყარაშვილის ავტობიოგრაფიული თხზულება „სამშობლოს ამარა“, რომელიც 1989-1992 წლებში განვითარებულ მოვლენებს აღწერს. ცხადია, გულგრილად ვერ ჩავუარე ახალ გამოცემას და რამდენიმე სასიამოვნო საღამოსთვის მოვემზადე. რა სტილშიც არ უნდა ყოფილიყო დაწერილი წიგნი, მრავალი საინტერესო ამბის აღმოჩენის იმედს მაინც არ ვკარგავდი.

წიგნის წაკითხვის შემდეგ სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი. ჩემი ამგვარი დამოკიდებულება სამმა ფაქტორმა განაპირობა:

გია ყარყარაშვილი დეტალურად აღწერს საქართველოს სახელმწიფოს დაფუძნებასთან დაკავშირებულ არაერთ უმნიშვნელოვანეს მოვლენას, რომლის მნიშვნელობა და შინაარსი ჩემს თაობას გააზრებული და გათვითცნობიერებული არ აქვს. მაგალითად, გენერალი უშუალო მონაწილის პერსპექტივიდან გვაცნობს საქართველოს სამხედრო-შეიარაღებული ძალების შექმნის ურთულეს, სევდიანი ღიმილის მომგვრელი ამბებით დახუნძლულ პროცესს.

როგორი იყო ქართული არმიის პირველი ნაბიჯები?

საბჭოთა არმიაში ქართველი ჯარისკაცები იშვიათად მსახურობდნენ ელიტურ ქვედანაყოფებში. ჩვენი თანამემამულეები ცდილობდნენ, თავი აერიდებინათ სერიოზული სამხედრო სტრუქტურებისთვის, ნაკლებად ზრუნავდნენ მწყობრი და ხანგრძლივი სამხედრო კარიერისთვის. ბევრი ახალგაზრდა მაღალი რანგის ბატალიონებში სამსახურის ნაცვლად სამშენებლო რაზმებში აღმოჩენას ესწრაფოდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ გამორჩეულ ბატალიონში ჩარიცხვის შემთხვევაშიც კი „ქართველს საბრძოლო ნაწილში მსახურება დიდად არასდროს ეპიტნავებოდა. იმ დროს, როდესაც სსრკ-ის სხვადასხვა კუთხიდან გაწვეული ჯარისკაცები სამხედრო ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს იმტკიცებდნენ, „ხლებარეზკასა“ და „კაპტიორკაში“ (პურის საჭრელი და საწყობი სათავსოები) მოკალათებულ ქართველებს იოლი შრომით გაჰყავდათ „მისჯილი“ მოსაწყენი ორი წელი“. მაშასადამე, დაბადების მომენტში ქართული არმია გვერდს ვერ აუვლიდა პროფესიონალური კადრების დეფიციტს.

მომავალი ქართული არმიის პირველი სამხედრო მოსამსახურეები ძალიან გაბედული და თავგანწირული ადამიანები იყვნენ. გენერალი ყარყარაშვილი დაწვრილებით აღწერს ეროვნული მოძრაობის ზეობის ხანაში წარმოქმნილ კონფლიქტებს ქართველ ჯარისკაცთა და მათ მეთაურთა შორის. მეთაურებთან კონფლიქტის გამო ისინი საბჭოთა კანონების დარღვევით ტოვებდნენ გარნიზონებს, ცდილობდნენ ერთმანეთის მოძებნას და საქართველოს მხედრობის პირველი უჯრედების ჩამოყალიბებას. მათ თავზე მუდმივად ეკიდა დამოკლეს მახვილი, საბჭოთა მთავრობა შენაერთებიდან წამოსულ ჯარისკაცებს დეზერტირობაში სდებდა ბრალს და ნებისმიერ დროს შეეძლო მათი დაკავება.

გაფიცული ჯარისკაცების დაბინავებას, მათთვის ახალი სივრცის შექმნას ეროვნული მოძრაობის წარმომადგენლები ცდილობდნენ. მაგალითად, გია ყარყარაშვილი, რომელიც ახალციხეში ჯარისკაცთა გაფიცვის ერთ-ერთი ლიდერი იყო და სამხედრო ბანაკში რუსი მაღალჩინოსნის მიერ ქართველი მოსამსახურის სასტიკად ცემას აპროტესტებდა, საჩხერის რაიონის სოფელ კვერეთში მიიწვია თემურ ქორიძემ, „მრგვალი მაგიდის“ მთავარმა მესიტყვემ. კვერეთში ჩასული ჯარისკაცები პიონერთა ბანაკში დაბინავდნენ და იქ დაიწყეს ქართული ჯარის ჩანასახის განვითარება. ერთი სიტყვით, პიონერთა ბანაკები და საფეხბურთო ბაზები მთავარ ასპარეზს წარმოადგენდნენ საქართველოს მომავალი სამხედრო-შეიარაღებული ძალებისთვის.

ქართული ჯარის საფუძველს სხვადასხვა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ორგანიზაციების მიერ შეკოწიწებული დაჯგუფებები ქმნიდნენ. ჩემმა სტუდენტებმა არაფერი იციან იმის შესახებ, რომ ეროვნული მოძრაობის თითქმის ყველა პარტიას თავისი პარამილიტარისტული ჯგუფი ჰყავდა („მრგვალ მაგიდას“ ექვემდებარებოდა „თეთრი გიორგი“, „ფარი“, „ავღანელთა კავშირი“, „შევარდენი“, „კოსტავას საზოგადოების რაზმი“; „სახალხო ფრონტს“ სამხედრო ფორმირება „იმედი“, ეროვნული დამოუკიდებლობის პარტიის შეიარაღებული მომხრეებისგან შეიქმნა „შავი ავაზა“ და ა.შ.).

ზოგიერთ რაზმს კომიკური ისტორიაც კი ჰქონდა. მაგალითად, გენერალი ყარყარაშვილი მოგვითხრობს 1980-იანი წლების მიწურულს საქართველოს სავაჭრო პალატის მიერ ჩამოყალიბებულ „ფლორისა და ფაუნის დაცვის საზოგადოებაზე“, რომლის წევრებიც დასაკეცკონდახიანი კალაშნიკოვებით იყვნენ შეიარაღებულნი და „ქართული ჯარის“ სტრუქტურაში თავიანთი ადგილის მოპოვებას ცდილობდნენ. თურმე აღნიშნულ რაზმს ხუმრობით „ჩიტი-გვრიტოსაც“ კი უწოდებდნენ. ბუნებრივია, ამ არაჩვეულებრივ პალიტრაში თავიანთი მკვეთრი ტონალობა შეჰქონდათ „მხედრიონელებს“.

რით იყვნენ შეიარაღებულნი მაშინდელი ქართველი ჯარისკაცები? ცხადია, თბილისში განლაგებული ამიერკავკასიის საბჭოთა ბატალიონები, მათი გაერთიანებული შტაბი წარმატებით ვაჭრობდა ათასი რჯულის ფორმირებასთან და სხვადასხვა ტიპის მოგების სანაცვლოდ ადვილად ყიდდა არცთუ ისე ახალ ტექნიკას, მაგრამ საბჭოთა ჯარების შტაბ-ბინის „წყალობა“ საკმარისი მაინც არ იყო. მომავალი გენერლები თბილისის სკოლებში დადიოდნენ, სამხედრო კაბინეტებიდან სათითაოდ კრეფდნენ ლულაგახვრეტილ, სასწავლო ავტომატებს, შემდეგ კი არემონტებდნენ მათ და ასე ამარაგებდნენ თანამებრძოლებს.

ჩემს თანატოლებს შორის არავინ იცის, რას ნიშნავს „დოსააფი“? შემოკლება ამგვარად განიმარტება: Добровольное обшество содействия армии, авиации и флоту – არმიის, ავიაციისა და ფლოტის ხელშემწყობი მოხალისეობრივი საზოგადოება. „დოსააფი“ საბჭოთა კავშირში სამოქალაქო თავდაცვის მთავარი სტრუქტურა გახლდათ, რომელიც ერთგვარი რეზერვის ფუნქციასაც ითავსებდა. საზოგადოება აორგანიზებდა ლაშქრობებს, სპორტულ შეჯიბრებებს, „სანახაობებს სამხედრო-გამოყენებით სახეობებში“. მათ კარგი შენობები და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზები ჰქონდათ, განვითარების მორიგ ეტაპზე პირველი ქართული რაზმები პიონერთა ბანაკებიდან „დოსააფის“ სივრცეებში ინაცვლებდნენ.

გია ყარყარაშვილის ცოცხალი თხრობის გარეშე ჩემთვის ძნელი წარმოსადგენი იქნებოდა აბსურდთან დაპირისპირებული იდეალიზმი, რომელმაც ქართული ჯარის კონტურების გამოკვეთაში გადამწყვეტი როლი შეასრულა.

გენერლის წიგნში საქართველოს უახლესი ისტორიის ყველა მთავარ ქარტეხილს გადააწყდებით. ავტორი პირუთვნელად განიხილავს აფხაზეთსა და ცხინვალში განვითარებულ ამბებს, სამოქალაქო ომის სხვადასხვა ეტაპს, გვაცნობს ყველა მნიშვნელოვან ფიგურას – გამსახურდიას, შევარდნაძეს, იოსელიანს, კიტოვანს…

მსჯელობის დროს ყარყარაშვილი ერთ უიშვიათეს თვისებას ავლენს, თვისებას, რომლის აღმოჩენა თანამედროვე ავტორებს შორის ძალიან ძნელია. გენერალი უკიდურესად თვითკრიტიკულია და გულწრფელად, პირდაპირ გვიყვება საკუთარი სისუსტეებისა თუ ნაკლოვანებების შესახებ.

მაგალითად, საქართველოს ყოფილი თავდაცვის მინისტრი ხშირად მიგვანიშნებს, რომ სამხედრო მეთაურობის პერიოდში ძალიან ახალგაზრდა, სულ რაღაც 25 წლის იყო; არ ჰქონდა კარგი პოლიტიკური განათლება, ძნელად უსხლტებოდა პოლიტიკოსთა მიერ დაგებულ მახეებსა და მათ მიერ ორგანიზებულ ინტრიგებს. ყარყარაშვილი შეულამაზებლად გვიზიარებს ცნობებს გადამწყვეტ მომენტებში თავისი ფსიქოლოგიური მდგომარეობის შესახებ. მე იშვიათად მინახავს ქართველი ავტორი, რომელიც აღიარებს, რომ მერყეობდა, შეეშალა, ვერ გათვალა. მაგალითად, გია ყარყარაშვილი პირდაპირ აცხადებს, რომ არ იცოდა სამოქალაქო ომის დაწყებამდე რომელ მხარეს დამდგარიყო. შეეძლო თბილისის ზღვაზეც გახიზნულიყო, შემდეგ კი ცხინვალში სამთავრობო ძალებთან ერთად ებრძოლა. მას გადაწყვეტილების მიღება თბილისის ომის დაწყების დროსაც უჭირდა, გვიან გაერკვა, თუ რომელ მხარეს უნდა ებრძოლა და თან მაინცდამაინც აღფრთოვანებული არ ყოფილა თავისი არჩევანით.

გენერალი ბევრ რამეს ნანობს, მათ შორის აფხაზეთში ჩატარებული ოპერაციის მიწურულს, მდინარე ფსოუს ნაპირზე წყლის დალევას და იქ წარმოთქმულ სიტყვას.

ყარყარაშვილი არავის განიკითხავს, არავის ესხმის თავს. ერთადერთი ადამიანი, რომელსაც წიგნის ფურცლებზე ისტორიის ზოგიერთი ეპიზოდის მიზანმიმართულ გაყალბებაში ადანაშაულებს, „მხედრიონის“ ლიდერია.

წიგნის კიდევ ერთი ღირსება ის გახლავთ, რომ ახალი ადამიანების აღმოჩენაში გვეხმარება. სამწუხაროდ, ზოგიერთ თავდადებულ ფიგურას მხოლოდ მისი ახლობლები იცნობენ ან მათი სახელი მხოლოდ ერთი რაიონის მასშტაბით არის ცნობილი. გია ყარყარაშვილი ყველა დიდი თავგადასავლის მონაწილეს პირადად გვაცნობს, მათი პიროვნული თვისებებისა თუ განცდების შესახებ გვიყვება, წარმოაჩენს მათ განწყობებს, მათ გმირობას. ღირსეული ადამიანების წვლილის წარმოჩენით ავტორი პატივს მიაგებს გარდაცვლილთა ხსოვნას და გმირთა სახელებს უნახავს მომავალ თაობებს.

ერთ ეპიზოდს გავიხსენებდი წიგნიდან. თენგიზ კიტოვანი კანცელარიაში, თავის კაბინეტში ატარებს თათბირს, სამხედრო მეთაურებთან ერთად განიხილავს აფხაზეთში რკინიგზის დასაცავად შესვლის პერსპექტივას, ეცნობა პირადი შემადგენლობის მდგომარეობას. „თითქოს სამეფო ნადირობაზე ეპატიჟებოდნენ, სამხედრო მეთაურებმა მინისტრის განკარგულება ჩვეულებრივად, შეუწინააღმდეგებლად მიიღეს… გაოგნებული ვუსმენდი და ყურებს არ ვუჯერებდი: უახლოესი წარსულის მწარე გამოცდილება, დაღვრილი სისხლი დავიწყებოდათ და ვერ აცნობიერებდნენ, რა შეიძლება მოჰყოლოდა ამ გადაწყვეტილებას“.

კიტოვანის გადაწყვეტილებას უამრავი სამხედრო ლიდერიდან მხოლოდ სამი მეთაური შეეწინააღმდეგა – თავად გია ყარყარაშვილი, ტარიელ შარიფაშვილი და ჯემალ ჭუმბურიძე.

წიგნის თითქმის ყველა ფურცელზე აღმოაჩენთ ახალ-ახალ პერსონაჟებს, რომლებიც სხვების დუმილისა თუ შიშის ფონზე მყარად იდგენენ ფეხზე და უკან არ იხევდნენ.

***

წიგნს სხვა უამრავი ღირსება აქვს. იშვიათად მინახავს ქართული გამოცემა ასეთი გამართული სქოლიოებითა და კარგად გააზრებული, ზუსტი სტრუქტურით. ერთი სიტყვით, უახლესი ისტორიის გააზრებისთვის ჩვენს მასწავლებლებს კიდევ ერთი წყარო შეემატათ. თან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ „სამშობლოს ამარა“ ყარყარაშვილის მემუარების პირველი ნაწილია, წინ კიდევ ორი ტომი გველის.

უდავოა, რომ მიხეილ ჯავახიშვილის მეორე რომანი „ჯაყოს ხიზნები“ (პირველი იყო 1924 წელს გამოცემული მისი სატირული ნაწარმოები „კვაჭი კვაჭანტირაძე“) ქართული პროზის ყველაზე სკანდალური, ღრმად ემოციური, დამაფიქრებელი და ცოცხალი ტექსტია, რომელიც აქტუალობას დღემდე არ კარგავს. რომანის სიუჟეტის გადმოსაცემად ალბათ ერთი ვრცელი მოთხრობაც კი საკმარისი იქნებოდა, მაგრამ მწერალმა საგანგებო ფსიქოლოგიური წიაღსვლებით დატვირთა და გაამდიდრა სიუჟეტური ხაზი, რომ მკითხველზე მეტი ემოციური ზემოქმედება მოეხდინა. რომანის გროტესკული სახეები უკვდავ არქეტიპებად იქცნენ. სამივე მხატვრული სახე: თეიმურაზ ხევისთავი, მისი მეუღლე მარგო ყაფლანიშვილი და ხევისთავების მოურავად ქცეული მენახირე ჯაყო ჯივაშვილი განზოგადებული სახეები არიან. ჯაყოობა და თეიმურაზობა სოციალურ მოვლენად იქცა.

მიხეილ ჯავახიშვილი ქართული პროზის ყველა დროის კაშკაშა ვარსკვლავია, მისი თხრობისა და სახეების ძერწვის მანერა განუმეორებელი და აბსოლუტურად უნიკალურია. ის ექვსი ვრცელტანიანი რომანისა და ორმოცამდე მოთხრობის ავტორია. მოდერნიზმის ზეობის ეპოქაში მიხეილ ჯავახიშვილმა შეინარჩუნა თავისი ორიგინალური, რეალისტური ხელწერა და ყველა დროის მკითხველის საყვარელ მთხრობლად იქცა. მისი ენა სადა და ექსპრესიულია, მისი ქართული – ლაღი, მსუყე და მდიდარი.

მიხეილ ჯავახიშვილის შემოქმედებით მრავალი მკვლევარი დაინტერესებულა და ბევრი დაწერილა მისი პროზის გარშემო. ყოველთვის უდიდეს ინტერესს იწვევს „ჯაყოს ხიზნების” სახეების დეკოდირება. რომანის სათაური, რომელიც ცოლ-ქმარს დაწყვილებულად წარმოადგენს, თავისთავად მიუთითებს, რომ ორივე სახე ღრმა დატვირთვის მატარებელია.

ცხადია, რომ ეს რომანი მეოცე საუკუნის პირველ მეოთხედში იყო ქართველი ხალხის გაფრთხილება სამაჩაბლოში მოსალოდნელი ეთნოკონფლიქტისა, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში ღვივდებოდა და მეოცე საუკუნის მიწურულს აგიზგიზდა, ჩვენი სახელმწიფოსთვის დამანგრეველი სახე მიიღო და დასრულდა ეთნოწმენდით, ასი ათასობით ქართველის გამორეკვით მშობლიური სახლებიდან, რუსული ოკუპაციითა და საქართველოს იუსრისდიქციიდან მისი ისტორიული ტერიტორიის დე ფაქტო გამიჯვნით. ამ მოვლენებს ყველა ძალიან განვიცდით. გავიდა სამ ათეულ წელზე მეტი და დღემდე მოუშუშებელია ჭრილობები, გადაუწყვეტელია რეგიონის სტატუსის, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის, ეთნოწმენდის მსხვერპლ მოქალაქეთა მიმართ საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული ვალდებულებები.

ვფიქრობ, ნაშინდარი, თეიმურაზ ხევისთავის მამული, სიმბოლურ-ალეგორიული ხატია საქართველოსი. ეს მიკროკოსმოსი მთელ საქართველოს განასახიერებს. სახელის სემანტიკაშიც ჩადებულია იდეა. ნა-არ პრეფიქს სუფიქსებით რამდენიმე სიტყვა აწარმოვა ავტორმა: ნა-კაც-არი, ნა-თავად-არი, ნა-მამულ-ევი, ნა-მოღვაწ-არი და ნა-ვექილ-არი. ამ რომანით ავტორს სურს გვითხრას, რომ ჩვენი ყურადღების მოდუნება, ჩვენი მამულების უყურადღებოდ მიგდება საბედისწერო და მომაკვდინებელი იქნება ჩვენი ქვეყნისთვის.

მეთორმეტე კლასში ჩვენი დისკუსიის თემაა მარგო ყაფლანიშვილის სახე. მოსწავლეები სვამენ კითხვას – რამდენად სწორია მარგო ყაფლანიშვილის სახეში ალეგორიის ძიება? რამდენად შეიძლება განვიხილოთ მარგო 20-იანი წლების ურთულეს პოლიტიკურ მოცემულობაში მყოფი საქართველოს სახე-სიმბოლოდ? მოგეხსენებათ, ამ პერსონაჟის სახის მსგავსი წაკითხვა მიღებული და საკმაოდ გავრცელებულია.

ერთხელ, როცა ამ თემაზე ლიტერატურის მკვლევრებს შორის კამათი გაიმართა, ერთმა აღნიშნა, რომ ყოველი დაცემული ადამიანი იმსახურებს თანაგრძნობას, თანადგომას, ხელის გაწოდებას, იმედის ნაპერწკლების ჩუქებას და რომ ავტორს ეცოდება თეიმურაზი და მისი ცოდვილი ცოლი, დასტირის თავის პერსონაჟებს, თანაუგრძნობს, რადგან რაც უფრო ღრმად შევდივართ რომანის სიუჟეტში, მით უფრო გულსაკლავი ხდება ამ ადამიანების ყოფა. ჭაობი უფრო და უფრო ღრმავდება, ადამიანები იხრჩობიან და წარმოუდგენელია, რომ არ გაგიჩნდეს თანაგრძნობა.

ემპათია ადამიანური გრძნობაა, სუბიექტურია და როდის ვის მიმართ გაუჩნდება ადამიანს, არავინ იცის. არავინ დაგვძრახავს იმის გამო, რომ ვინმე შეგვეცოდოს, მაგრამ, ვფიქრობ, მარგოსაც იმდენად (შეიძლება – უფრო მეტადაც) უნდა დაეკისროს პასუხისმგებლობა ყველაფერზე, რამდენადაც თეიმურაზს. რატომ? მოდით, ჩავუღრმავდეთ ამ თემას, ვიმსჯელოთ, ვიკამათოთ. თეიმურაზი ხომ თავიდანვე ბრმა, ყრუ და არაადეკვატური იყო და ეს მარგომ ძალიან კარგად იცოდა. მარგო ხომ ყველაფერს ხვდებოდა, საყვედურებს ეუბნებოდა ქმარს, ცდილობდა თვალი აეხილა მისთვის, მაგრამ ამაოდ. წესით, მარგოს თეიმურაზის იმედი არ უნდა ჰქონოდა არც ნაშინდარში ჯაყოს ხიზნებად დაბრუნების შემდეგ, რადგან თბილისში უკვე კარგად ჰყავდა გამოცდილი თეიმურაზი. იცოდა, რომ ამ ადამიანს მისთვის არც სიყვარულის ჩუქება შეეძლო, არც დაცვა, არც მატერიალურად უზრუნველყოფა. რატომ უნდა იყოს მარგო საქართველოს სახე-სიმბოლო? მსგავსი წაკითხვა მკრეხელობად და შეურაცხმყოფლად მიმაჩნია. როდის ყოფილა საქართველო ასე დაჩოქილი და მტერს დანებებული? როდის უცდია მტერთან სულიერად და ხორციელად გაერთიანება? არასდროს! არასდროს! არასდროს!

გავიხსენოთ ქართველ ქალთა სახეები ისტორიიდან და ჩვენი მწერლობიდან: დედოფალი შუშანიკი, რომელიც მეხუთე საუკუნეში ახერხებს, რომ მოძალადე მეუღლის ანტიქართულ და ანტიქრისტიანულ ტირანიას დაუპირისპირდეს და მთელი ჰერეთის ერი გვერდით დაიყენოს. გავიხსენოთ ქეთევან დედოფალი, რომელიც შაჰ-აბას პირველს არ დაემორჩილა და საშინელი წამებით მოკლეს. მისმა მსხვერპლშეწირვამ შეძრა მთელი აღმოსავლეთი და ევროპა, მისი ნაწილები ბერებმა მოიპარეს და ინახებოდა ალავერდის ტაძარში, ინდოეთში გოა და-გრასის მონასტერში, რომში, წმინდა პეტრეს ტაძარსა და ბელგიაში, ნამიურის ტაძარში. მისი წამება აღწერეს: დედოფლის შვილმა თეიმურაზ I-მა (პოემა „წამება ქეთევან დედოფლისა“), გრეგორიო ორსინიმ, პიეტრო დელა ვალემ, ჟ. კრუზინსკიმ, კლოდ მალენგრმა და სხვებმა. გერმანელმა მწერალმა ანდრიუს გრიფიუსმა შექმნა ტრაგედია „ქეთევან ქართველი ანუ გაუტეხელი სიმტკიცე“. გავიხსენოთ თამარ მეფე, ჰუმანიზმისა და უმაღლესი სულიერების, პოლიტიკური შორსმჭვრეტელობისა და უტეხი ნებისყოფის სიმბოლო. გავიხსენოთ ოთარაანთ ქვრივი, რომელიც ვერც ახალგაზრდობაში ქმრის სიკვდილმა და თოთო ბავშვით ხელში მარტო დარჩენამ გატეხა და ვერც სოციალურმა ჩაგვრამ. გავიხსენოთ ვაჟას „ბახტრიონის” გმირი ქალები, ქმრისა და შვიდი შვილის დამკარგავი აფხუშოელი სანათა და ვარდივით მშვენიერი ყმაწვილქალი ლელა ბაჩლელი, „დედათ ჯარზეით ამდგარი”, რომელიც ომში მიდის, დაჭრილი მამისა და დახოცილი ძმების ადგილზე დგება. გავიხსენოთ აღაზა ალხასტაისძე, მთელი სამყარო რომ მის წინააღმდეგ ირაზმება და ის მაინც უკან არ იხევს. გავიხსენოთ აკაკის „გამზრდელის” უნაზესი ნაზიბროლა – ძალადობის მსხვერპლი, რომელსაც უახლოესი ადამიანის დაუნდობელმა ძალადობამ ღირსება მაინც ვერ შეულახა. გავიხსენოთ აკაკის „ბაში-აჩუკის” გმირი დები – პირიმზისა და პირმთვარისა, მათი საოცარი სილამაზისა და კდემის მიღმა რა ძლიერი, უტეხი, მამაცი ქალები დგანან. გავიხსენოთ ნიკო ლორთქიფანიძის მოთხრობის „შელოცვა რადიოთი” გმირი ელი გორდელიანი, რომელიც სასტიკმა ეპოქამ „ნაპტკვენი ბუმბულივით” კი გაიტაცა, მაგრამ სახე, ღირსება და იდეალები მაინც შეუბღალავი დარჩა. გავიხსენოთ გოდერძი ჩოხელის მართა ამავე სახელწოდების მოთხრობიდან, რა აღმაფრთოვანებელია მისი სიმამაცე, პატრიოტიზმი და თავგანწირვა. რამდენი ერთი ჩამოვთვალოთ! გარშემო მიმოვიხედოთ: როგორ იბრძვიან ქართველი ქალები ოჯახების, შვილების, სამშობლოსათვის! ჩვენ გვერდით უამრავი მიჩქმალული გმირია. ყოველ მათგანზე წიგნები დაიწერება და ფილმები შეიქმნება. თუ ქმრები და ოჯახის წევრები ვერ ახერხებდნენ ოჯახისა და ქვეყნისთვის ბრძოლას, ქართველი ქალები დგებოდნენ ურყევად, აკეთებდნენ ყველაფერს სამშობლოსა და ძვირფასი ადამიანების გადასარჩენად.

რა ვთქვათ მარგოზე? როცა ის პირველად გახდა ჯაყოს ძალადობის მსხვერპლი, მაშინ მართლაც იყო თანაგრძნობის ღირსი, მაგრამ როცა სახლში მოსულმა აღმოაჩინა, რომ მისმა ქმარმა ვერც მისი ნამტირალევი თვალები შენიშნა, ვერც შემოხეული კაბა და დალურჯებული სხეული, ნაცვლად იმისა, რომ ჯაყოს წინააღმდეგ თუნდაც მარტოს დაეწყო ბრძოლა, ან გვერდით დაეყენებინა ნათესავები, ის ხომ კეთილშობილთა ოჯახიდან იყო? ან ნაშინდრელი მეზობლები, რომლებიც ყოველთვის თანაუგრძნობდნენ ხევისთავების ოჯახს, რა გზა აირჩია მარგომ? ჯაყოს სისტემატურ ძალადობას ის მალევე შეეჩვია, სექსუალური სიამოვნება გაუტკბა და ამის მონა გახდა. „მარგოს რამ არგო?” – უკვირდა თეიმურაზს? ავტორი გვიყვება: „მარგო ერთ თვეში ისე გამოიცვალა, რომ მოუცლელი თეიმურაზიც კი ამჩნევდა და ხანდახან გაკვირვებას ეძლეოდა:- საკ…კკვირველია! საოც…ცცარია! ნეტა ვიცოდე, მარგო, რამ გარგო აგრე რიგად? იდუმალ მიზეზის გამო მარგოს სპილოს ძვალი სისხლით გაიჟღინთა და მზისგან გაირუჯა. მიმქრალ თვალებს ნაკვერცხალის შუქი დაგდო. მაღალ ყელზე ორკეცი ღაბაბი გამოუჩნდა. პირსახე აუღაჟღაჟდა, მიმდნარი ტანი დაუსრულდა, დაშრეტილი მკერდი გაუფუვდა, თეძოებიც გაეწია და მიხრა-მოხრას ჯიშიანი კატის სილბილე და გველის მოქნილობა მიეცა”.

იმდენად ამაზრზენია მარგოს მეტამორფოზა, რომ მისადმი თანაგრძნობას სრულიად უკარგავს მკითხველს. ჯაყო გულში იღიმებოდა და ამბობდა: – „ვიცის ჯაყომა, რაც მოუხდა მარგოსა, ვიცის! ჰავა, წამა-სმა და… ჯაყოს მკლავები, მაშ, მაშა! ჯაყომ მარგოს ჯადო გაგიკეთე, უკვდავების წყალი დაგალევინე და მარგოც იმიტომ გაცოცხლდი. მაშ, მაშა! აგრე ვიცის ჯაყომა! ზოგჯერ კი ეშმაკური ღიმილით ხმამაღლა იტყოდა: – დედაკაცი ბაღი ხარ, თუ არ მორწყე, გახმები. და უბირი ჯაყო ხშირ-ხშირად და მოურიდებლად ეტანებოდა მარგოს: ხან ბნელ ოთახში შეუცოცდებოდა, ხან გოდრების უკან მიატანდა, ხან ვენახში მიუსწრებდა და ხანაც ბოსელში შეიმწყვდევდა”.

საკვირველია, ამ სირცხვილისთვის მარგოს როგორ არ შეეცოდა თავისი უბედური, ცვედანი თეიმურაზი? ან ავთანდილ ხევისთავის სახელოვანი ოჯახის ღირსებაზე არ დაფიქრებულა? ან არ რცხვენოდა ნაშინდრელების, რომლებიც გაოცებულნი შეჰყურებდნენ ამაზრზენ სცენებს.

„როცა დაქანცული თეიმურაზი დაბრუნდებოდა, ხშირად გაიგონებდა ხოლმე ჯაყოს ღინცილს და მარგოს მოხდენილ სიცილს. მაგრამ როცა გალაღებული არშიყნი თეიმურაზს დაინახავდნენ, სიცილ-კისკისს დაუკლებდნენ და ერთმანერთს დაშორდებოდნენ”. ერთხელ ჯაყომ მარგოს ისიც გაუბედა, რომ ასეთი ფინთი ოთახი არ შეშვენოდა „და იმავე დღეს დაკეტილიდან გამოიტანა ხალიჩები და ფარდაგები, ნაქსოვი ფარდები და ხავერდის ავეჯი, ლბილი სავარძლები და მოოქროვილი სარკეები, მარმარილოს პირსაბანი და ერთი განიერი ინგლისური ტახტი”. ამ მხეცმა ქალს წინ დაუწყო ხევისთავების ოჯახის ნაძარცვი ქონება და როგორი იყო მარგოს რეაქცია? „მარგო სიხარულით ფეხზე აღარ იდგა. გახარებული ბავშვივით ცქმუტავდა, კისკისებდა, ლაღობდა. ოთახის დალაგება რომ გაათავეს, გულაჩუყებული და მადლიერი მარგო ჯაყოს გაპოხილ კისერზე ჩამოეკიდა: – ჯაყო, ჩემო კარგო!.. ჩემო ჯაყო!”.

თეიმურაზი და მარგო იმ დღეს დამთავრდნენ, როცა ჯაყომ მათი ოჯახის ნაძარცვი ურცხვად გამოიტანა და მარგო ამაზე აკისკისდა, ხოლო თეიმურაზმა ხმის ამოღება ვერ გაბედა. მარგომ ჩააჩუმა: – „კარგი, გაჩუმდი! – შეუტია მარგომ. – ხმა არ ამოიღო… სირცხვილია. სტუმრები ვართ, უფასოდ გვასმევენ და გვაჭმევენ. ესეც საკმარისია. თეიმურაზმაც თავი მოიკატუნა, ჯაყოს მადლობა გადაუხადა და არც ნივთეულობის დაკარგვა გაახსენა, არც მისი პოვნა გამოჰკითხა”.

სწორედ აქედან იწყება ჯაყოს დემონად ქცევა. ის მიხვდა, რომ თეიმურაზიცა და მარგოც მისი ხიზნები, მისი ყურმოჭრილი მონები, მისი ტყვეები იყვნენ და შეეძლო, როგორც მოისურვებდა, ისე მოჰქცეოდა ორივეს. ნაცვლად იმისა, რომ მარგოს ოდესმე მაინც ჰყოფნოდა ნამუსი, ოდესმე მაინც გამოეღვიძებინა საკუთარ თავში ადამიანური ღირსება, ის ბოლომდე ჩაეფლო ჯაყოს ჭაობში, ჯაყოს გაკეთილშობილება სცადა. დაბანა, გაპარსვა, საცვლების გამოცვლა და ჰიგიენა ასწავლა, მაგრამ საშიში მხეცის გაკეთილშობილება განა ამ გზით შესაძლებელია?

ერთი, ერთადერთი მცდელობაც კი არ ჰქონია მარგოს ამ მხეცისგან თავდახსნისა და აბსურდია, რომ მისი სრული დაცემა მხოლოდ თეიმურაზს გადავაბრალოთ. თეიმურაზს ფიზიკურად მაინც არ შეხებია ჯაყოს ძალადობა და მარგოს ფიზიკურად შეეხო. ყოველი ადამიანი, სქესის მიუხედავად, საკუთარ თავზეა პასუხისმგებელი, თავდაცვაზეც და მორალური სახის შენარჩუნებაზეც, რაც მარგომ ვერაფრით მოახერხა და მან ამ მორჩილებით კიდევ უფრო და უფრო გააძლიერა ჯაყო, აქცია ის ყოვლისშემძლე მონსტრად, არა მხოლოდ მისი ოჯახის, არამედ მთელი სოფლის წურბელად, უძლეველ აპოკალიფსურ მხეცად.

იმსახურებენ თუ არა თანაგრძნობას ჯაყოს ხიზნები? ჩემი პასუხი ასეთია: რამდენადაც თეიმურაზს ეკისრება პასუხისმგებლობა ნაშინდარზე, ჯაყოს ძალადობის წინაშე უძლურებასა და მორჩილებაზე, სწორედ და ზუსტად იმდენად – მარგოსაც. ვფიქრობ, ორივე განზოგადებული სახე-სიმბოლოა და მანკიერებებს განასახიერებენ. ისინი არც არიან ადამიანები და არც თანაგრძნობას იმსახურებენ. მანკიერება კი არასდროსაა თანაგრძნობის ღირსი. ღირსეული ადამიანები მის ამოშანთვას ცდილობენ მხოლოდ.

მშობელთა კლუბი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული აქტივობაა, რაც მოსწავლეთა ოჯახის წევრების მონაწილეობით შეიძლება სკოლაში გაკეთდეს. კლუბის მუშაობა კი შედეგიანი უმეტესად მაშინ არის, როცა მკაფიო მიზანთან ერთად სამოქმედო გეგმაც აქვს და გულანთებული წევრებიც ჰყავს.

საქართველოს სკოლებში მრავლად მოიძებნებიან მშობლები, რომელთაც სურვილი აქვთ, ჩაერთონ შვილის სასკოლო ცხოვრებაში. თუმცა ბევრმა მათგანმა არ იცის, როგორ გააკეთოს ეს. აღნიშნული სტატია სწორედ მათთვის არის. მიმოვიხილავთ წიგნის კლუბის შესაძლო მიზანს, ამოცანებს, აქტივობებს, მონაწილეებისა და დაფინანსების საკითხებს. დაინტერესებული მშობლები შეძლებენ სტატიაში განხილული თემების ერთ კონცეფციად შეკვრას, დირექციისთვის შეთავაზებასა და სკოლაში წიგნის კლუბის დაფუძნებას.

დღესდღეობით აღარავინ დავობს, რომ წიგნი კომპიუტერულმა მოწყობილობებმა ჩაანაცვლა. მშობლები წუხან, რომ ბავშვები ან საერთოდ არ კითხულობენ, ან დღეში მხოლოდ რამდენიმე წუთს უთმობენ მხატვრულ ლიტერატურას, დანარჩენ თავისუფალ დროს კი ეკრანთან ატარებენ. ეს ის წუხილია, რომელიც ერთნაირად აღელვებს სხვადასხვა პროფესიისა და მსოფლმხედველობის ადამიანს.

რადგან წიგნი განათლებისა და აღზრდის უნივერსალური იარაღია, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მშობლების გაერთიანება მის ირგვლივ არცერთ სკოლაში არ გაჭირდება. კლუბის იდეაზე მუშაობა თანამოაზრე ადამიანების შეკრებით იწყება. იდეის გარშემო გაერთიანების შემდეგ კი მშობლებმა რამდენიმე ფურცელზე უნდა გაწეროთ თავიანთი ჩანაფიქრი და დირექტორის კაბინეტს მიაშურონ.

რა უნდა ეწეროს წიგნის კლუბის კონცეფციაში? ჩანაწერები შემდეგ კითხვებს უნდა პასუხობდეს:

• რა მიზანი გვაქვს მშობლებს?
• კონკრეტულად რა ამოცანებით უნდა მივაღწიოთ ამ მიზანს?
• თითოეული ამოცანის განსახორციელებლად როგორ აქტივობებს ჩავატარებთ?
• რომელ კლასებში გვინდა აქტივობის გაკეთება?
• რა დროს ჩატარდება აქტივობები?
• აქვს თუ არა სკოლას ბიბლიოთეკა, სადაც აქტივობები ჩატარდება თუ საკლასო ოთახები ან სხვა სივრცეები უნდა გამოვიყენოთ?
• რაში შეიძლება დაგვჭირდეს მასწავლებლის დახმარება?
• ვინ გავუძღვებით და ვინ მივიღებთ მონაწილეობას აქტივობებში? რა დროის გამოყოფა დაგვჭირდება ამისთვის?
• გვაქვს თუ არა იმის კომპეტენცია, რის სურვილიც გვაქვს?
• გარეშე პირთაგან ვისთან შეიძლება ვითანამშრომლოთ და რა პროცედურებით უნდა შევათანხმოთ ეს აქტივობები სკოლის ადმინისტრაციასთან?

ყველა შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად თანამოაზრე მშობლებს რამდენჯერმე შეხვედრა დასჭირდებათ, ჯერ სკოლისგან დამოუკიდებლად, შემდეგ კი მასწავლებლებთან და დირექციასთან ერთად. საქართველოს კანონმდებლობით, სკოლას უფლება არ აქვს, უარი უთხრას მშობლებს წიგნის კლუბის გაკეთებაზე, თუმცა საკითხების უმრავლესობა ორგანიზაციის ხელმძღვანელთან ან კლასის დამრიგებელთან უნდა შეთანხმდეს.

რა მიზნებს შეიძლება მივაღწიოთ მშობლებმა წიგნის კლუბის ამოქმედებით და რომელი ღონისძიებები გაგვიყვანს ამ მიზნებზე?

• მოსწავლეთა ოჯახების მიერ სკო­ლის ბიბ­ლი­ო­თე­კის გამდიდრება;
• ბავშვების გა­წევ­რი­ა­ნე­ბა კითხ­ვის კლუბ­ში, წიგ­ნის არ­ჩე­ვა­ში დახ­მა­რე­ბა და კონსულ­ტა­ცი­ე­ბის გაწევა;
• კლასებში რეგულარული ლიტერატურული შეხვედრების ორგანიზება, სადაც წაკითხული ნაწარმოების შესახებ მსჯე­ლო­ბა­ მოეწყობა;
• მწერლების მოწვევა და ლიტერატურული საღამოების მოწყობა;
• აქციების ორგანიზება, სადაც ბავშვები მაკულატურას შეაგროვებენ და წიგნებში გადაცვლიან;
• წიგნის ჩუქების დღეს ერთმანეთისთვის საყვარელი ნაწარმოებების ჩუქება;
• წიგნების ბაზრობის მოწყობა და მიღებული შემოსავლით სოციალურად შეჭირვებულ ბავშვების დასაჩუქრება;
• მშობლების მიერ სკოლაში ლიტერატურული კაფეს დღეების მოწყობა, სადაც მოსწავლეებს წიგნებთან ერთად გემრიელ და ჯანსაღ სასუსნავს დაახვედრებენ.
• ყველა სკოლას აქვს პროექტორი, რომლითაც შეიძლება ფილმების ჩვენება, შემდეგ კი განხილვის მოწყობა.
• თუ მშობლებს შორის არიან შესაბამისი კომპეტენციის პირები, შეიძლება საყვარელი ნაწარმოების მიხედვით სპექტაკლის დადგმა და სხვა

იმისთვის, რომ მშობლებმა ჩამოთვლილი აქტივობების განხორციელება შეძლონ, მათ სკოლის და თემის დახმარება დასჭირდებათ. ადმინისტრაციასთან და მასწავლებლებთან მოლაპარაკებით უნდა შეირჩეს დრო, როცა აქტივობა დაიგეგმება. თუ აქტივობა საგაკვეთილო საათებს ემთხვევა, დამრიგებლის მონაწილეობა და კლასის საათის გამოყენებაც შეიძლება. მშობლებს დასჭირდებათ სივრცეც, სადაც საორგანიზაციო საკითხების გადასაჭრელად შეიკრიბებიან. სასურველია, მათ ხელი მიუწვდებოდეთ კომპიუტერსა და „პრინტერზე“, რათა რესურსების მომზადება და დაინტერესებულ პირებთან მოლაპარაკება შეძლონ.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი კლუბის დაფინანსების მოძიებაა. მოკლევადიანი მუშაობის შემთხვევაში, მუშაობის დაწყება მოხალისეობრივ საწყისებზეც შეიძლება. თუმცა, თუ გეგმა სრულ სასწავლო წელზე ან უფრო დიდ დროზეა გაწერილი, ბიუჯეტის გაწერა და ფინანსების მოძიება აუცილებელი იქნება კლუბის მდგრადობის შესანარჩუნებლად. წიგნის კლუბის დაფინანსება შესაძლებელია, როგორც სკოლის, ისე თვითმმართველობის ბიუჯეტიდან. თანხის მობილიზება მშობლებს ე.წ. სახალხო დაფინანსებითაც („ქრაუდფანდინგი“) შეუძლიათ. ასევე, მოლაპარაკება შეიძლება ადგილობრივ ბიზნესკომპანიებთან და სკოლის კურსდამთავრებულებთანაც.

წიგნის კლუბის წევრობა მშობლებს შესაძლებლობას მისცემს, სკოლის შიდა სივრცეში თვალი ადევნოს შვილის განათლების პროცესს; დაეხმაროს სხვა ბავშვებს, ვისი მშობლებიც ვერ ახერხებენ მონაწილეობას; გააუმჯობესოს ურთიერთობა მასწავლებლებთან, დირექციასთან; სიამოვნება მიიღოს ბავშვებთან მუშაობით და რაც მთავარია, თავისი პატარა წვლილი შეიტანოს სასკოლო საზოგადოების წიგნიერების ამაღლების საქმეში.

როგორც წესი, წიგნის კლუბს მშობლები ჯილდოსთვის არ აკეთებენ, თუმცა ის ადამიანები, რომლებიც ბავშვებისთვის ირჯებიან, სკოლის ადმინისტრაციისა და პედაგოგების მხრიდან შესაბამისად უნდა დაფასდნენ. აქტიური მშობლების წახალისება სიტყვიერად, საჯარო მადლობით ამ სიგელით შეიძლება, რაც მათ მოტივაციას გაზრდის, სხვა მშობლებს კი აქტიურობისკენ უბიძგებს.

 ფიქრები მაკა ჯოხაძის რომანზე „ისკარიოტის ეკლები“

ამ წერილის დასაწერად ჯერ კიდევ აღდგომის მარხვაში ვემზადებოდი. წიგნის კითხვაც იმ დროს დავასრულე. დიდი წონასწორობის განცდამ შემიპყრო – თითქოს წიგნებიც, წასაკითხად, სრულიად არაშემთხვევით დროს გვეძლევა. ზუსტად იმ დროს, როცა მათი ენერგია სამყაროს უმთავრეს ვიბრაციულ ტალღებს ემთხვევა და როგორც პოეტი იტყოდა, „გაღებულია სამოთხის კარი“… სწორედ დიდმარხვაში, აღდგომის მოლოდინში უნდა წამეკითხა ეს წიგნი.

მაკა ჯოხაძის „ისკარიოტის ეკლები“.

არამხოლოდ შინაარსის გამო; არც იმის გამო, რომ ეს ზღვასავით ღრმაწყლოვანი წიგნი სახარებისეულ ამბებთან ერთად მის ატმოსფეროსაც ინარჩუნებს და რაღაც მისტიკურ, ერთდროულად უცხო და ნაცნობ სამყაროში შეჰყავხარ.

მიზეზი რამდენიმეა და მათგან მთავარი მაინც ის მგონია, რამაც პირადად ჩემზე იმოქმედა – ეს წიგნი შენში რაღაცას ცვლის. მხატვრულ-ესთეტიკური სიამოვნების გარდა, დიდ დარდსაც განიცდი, დარდი კი, ხომ ვიცით, რა მანათობელიცაა… ადამიანობის გამღვიძებელი და გამღვივებელი.

მაკა ჯოხაძე პირველად წერილების კრებულით გავიცანი. „მზერის გადანაცვლება“ – ასე ჰქვია ამ კრებულს, თუმცა მე რომანივით წავიკითხე. საერთოდაც, ყველაფერი, რასაც ამ მწერლის ფიქრი და სიტყვა შეეხება, რენესანსული მასშტაბით და ძალმოსილებითაა სავსე, დოკუმენტური მოვლენა და მასალაც მხატვრულ სინამდვილედ იქცევა და კრიტიკული მსჯელობაც ღრმა ფილოსოფიურ ფიქრად.

ჯერჯერობით „ისკარიოტის ეკლები“ მისი ბოლო რომანია, რომელიც ცოტა ხნის წინ „ინტელექტმა“ დასტამბა. სათაურიდანვე ცნაურდება, თუ ვინ უნდა იყოს მისი მთავარი გმირი – ქრისტეს ისკარიოტელი მოწაფე, ქრისტიანობის ორიათასწლოვან ისტორიაში გაცემისა და ღალატის არქეტიპად ქცეული ანტიგმირი – იუდა.

ეს ის პერსონაჟია, ვინც დღემდე აფორიაქებს არამხოლოდ მორწმუნეებს, არამედ (და, ალბათ, უპირველესად) ხელოვანებს, ფილოსოფოსებს და მოაზროვნეებს. რადგან, იშვიათია იმგვარად წინააღმდეგობრივი და ტრაგიკული პერსონაჟი, როგორიც იუდაა. შეიძლება ითქვას, რომ ის სახარების – ამ უმნიშვნელოვანესი ქრისტიანული წიგნის – ჩრდილოვანი მხარეა, ქრისტეს მეორე ნაპირია, სადაც მაცხოვრის ადამიანური არსებობა უნდა დასრულდეს. იუდა სიკვდილის ანგელოზია. ამ წინააღმდეგობრიობას მის მიმართ კაცობრიული დამოკიდებულებაც ქმნის – მასზე მსჯელობენ, განჩხრეკენ, ეძიებენ, სხვადასხვა რაკურსით წარმოაჩენენ; ვინ არის იუდა – მოღალატე თუ „ანტირჩეული“? ქრისტეს ნების აღმსრულებელი თუ უსინანულო თვითმკვლელი?..

წმინდა ოთხთავში იუდას შესახებ მოციქულები ძუნწად ჰყვებიან: ყველაზე ადრინდელ – მარკოზის სახარებაში, ავტორი მას უბრალოდ „იესოს გამცემს“ უწოდებს; მათეს სახარებაში იუდას ღალატის მიზეზი ანგარებაა; იოანეს სახარებაში იუდა არა მარტო ხარბი, არამედ ქურდიცაა; თუმცა, იოანესთანაც, ისევე როგორც ლუკასთან, ჩნდება კიდევ ერთი აქცენტი – „სატანა შევიდა იუდაში“ – ეს ფაქტი, თითქოს ათავისუფლებს კიდეც იუდას ზნეობრივი პასუხისმგებლობისგან.

ნეტარი ავგუსტინესთვის, ყველაზე მეტად დასაგმობი იუდას ისტორიაში არა გაცემა, არამედ მისი თვითმკვლელობაა. ამით მან მონანიების მისტერიაზე თქვა უარი. თუმცა, შუა საუკუნეების ხელოვნებაში ნეტარი ავგუსტინეს საპირისპირო აზრიც გამოითქვა – არაერთი მხატვრის, მუსიკოსის თუ მწერლის მიერ დამუშავებულ იუდას თემაში, ამ უკანასკნელის თვითმკვლელობა სწორედაც რომ მონანიების უკიდურეს აქტად მოიაზრება.

ჯიბრან ხალილ ჯიბრანის წიგნში „იესო ძე კაცისა“, იუდას დედა შვილის განსაკუთრებულ პატრიოტიზმზე საუბრობს. „ჩვიდმეტი წლისა უკვე ატანილი იყო რომაელთა სიძულვილით და შეიპყრეს კიდეც, ისრები რომ ესროლა რომაელ ლეგიონერებს, ჩვენს ვენახთან როცა ჩაიარეს. ჯერ კიდევ ამ ასაკში ისრაელის დიდებაზე ელაპარაკებოდა სხვა ჭაბუკებს და იმდენ უცნაურ რაღაცას ამბობდა, მე დიდი არაფერი გამეგებოდა...“. სიბორეას, იუდას დედის ამ ნათქვამში ფარული აზრია – იუდა იესოსგან ისრაელის ხსნას ელოდა, რასაც ქადაგებდა კიდეც ნაზარეველი წინასწარმეტყველი, თუმცა მისგან მხოლოდ კურნებასა და სხვა სასწაულებს ხედავდა, რომაელებთან აშკარა წინააღმდეგობას კი ვერა… იუდას მოტივაციად, მისი პატრიოტული გრძნობის მოხმობა სხვა ხელოვანებთანაც გახმიანდა…

მაკა ჯოხაძის „ისკარიოტის ეკლები“ სრულიად ახალი სიტყვაა იუდას თემაზე შექმნილ მხატვრულ ნაწარმოებებს შორის. მწერალმა ურთულესი ამოცანა დაისახა – იუდას ისტორიის „კანონიკური“ თხრობა, რომლის შედეგადაც ამ ტრაგიკული გმირის ახალი მხატვრული სახე შეიქმნა.

წიგნის კონცეფცია სახარებისეულ გადმოცემას ეფუძნება – ცოდვით დამძიმებულ სამყაროს ღმერთი თავის ძეს მოუვლენს მხსნელად, ხოლო მისივე მოციქული გასცემს მესიას… სწორედ ამ მოცემულობის არქეოლოგია იშლება ჩვენს თვალწინ – მაკა ჯოხაძე იმ პირველსაწყის მიზეზებს ეძიებს, საიდანაც იუდას პიროვნება უნდა ამოიზარდოს.

რომანი, შეიძლება ითქვას, რომ ორ ნაწილად იყოფა – ქრისტეს (ჭეშმარიტების) გამოჩენამდე და ქრისტესთან ერთად. ამ ორ ფაზაშია მოქცეული იუდას დრამატული, შფოთითა და ცოდვით სავსე თავგადასავალი. თხრობის პირველი (ქრისტემდელი) ეტაპი იუდას დაბადებისა და „გამოსვლის“ ამბავს აღწერს – სიზმარ-ხილვებით, მისი დევნილობითა და სისასტიკით დამუხტულს. ამ ამბის უმთავრესი ხატი კი დედაა – აბიგაილი – შინაგანი თუ გარეგნული მშვენიერებით სავსე, ნატიფი და მისტიკური ქალი, რომელიც შვილის მსგავსად, თავადაც სახარებისეული გარდამოცემის „მსხვერპლია“.

დიდი ხნის უშვილო ცოლ-ქმარი – აბიგაილი და სიმონ-როველი, ერთ დღეს შეიტყობენ, რომ მალე მშობლები გახდებიან. თუმცა, მათი სიხარული დარდით და ძრწოლით იცვლება – აბიგაილს საშინელი სიზმრები/ხილვები ტანჯავს, მის შფოთს კი მისი მეუღლეც იზიარებს. ეს სიზმარ-ხილვები ქალს მოსალოდნელ საფრთხეს ატყობინებენ, რაღაც გარდაუვალ ბოროტებაზე მიანიშნებენ. „ამის გაჩენას მირჩევნია, მოვკვდე…“, – ამბობს დედა, რომელიც მშობიარობის შემდეგ, ქმართან ერთად, საკუთარ პირმშოს შეთქმულებას მოუწყობს – ხის პაწია ხომალდში აწვენენ და თავიდან იშორებენ…

აბიგაილის ეს საქციელი მისი დედური ალღოს ჯანყია იმ როლის წინააღმდეგ, რომელიც ამ უცნაურ, სამყაროსეულ ამბავში მას დაეკისრა. მშობლის წიაღიდან განკვეთილ ჩვილს კი თან მიაქვს დაუფარავი ბოღმა და შურისძიების ჯერჯერობით სუსტი წყურვილი, რომელსაც საკუთარი სხეულივით გამოზრდის და საშინელ პასუხად დაუბრუნებს მათ, ვინც წესით, ყველაზე ძვირფასია… ღრმა ფსიქოლოგიური პლასტებით იხატება იუდას დედის პორტრეტი, ზღაპრის პასაჟით დაწყებული (მის შიშველ მკერდზე მიკრული ჩვილი იუდა, დედას ძუძუს კერტს მოაჭამს), ოიდიპოსური ტრაგიზმით დამთავრებული (მრავალი წლის შემდეგ, იუდა საკუთარ მამას კლავს, დედა კი ცოლად მოჰყავს, ოღონდ გვიანღა გაიგებს, რომ აბიგაილი დედამისია). უშურველი სინაზით შექმნილ ამ პორტრეტში („აგვისტოს ხვატში მოულოდნელად ჩამოვარდნილ თოვლის ფიფქს ჰგავდა აბიგაილი“) მაინც მჟღავნდება მწერლის სინანული – აბიგაილს რომ ეს შფოთვა და შიში დაეძლია, არც სიყვარული დაეშურებინა და არც შუა ზღვაში მიეტოვებინა უმწეო ჩვილი, იქნებ სულ სხვანაირად გაგრძელებულიყო იუდას ამბავი? იქნებ შეცვლილიყო რაღაც სამყაროს წონასწორობაში და ერთი ცოდვილი სული გადარჩენილიყო, რადგან არავის აქვს იმაზე დიდი ძალა, ვიდრე დედას და აბიგაილიც არ იყო შემთხვევითი ქალი!.. თუმცა, ვერც ის აღმოჩნდა სათანადოდ ძლიერი და დაისაჯა კიდეც. მასთან ერთად კი, მისი შვილი და მთელი კაცობრიობაც.

საერთოდაც, „ისკარიოტის ეკლები“ დიდი შინაგანი ვიბრაციებით დამუხტული რომანია, რომელიც მუდმივად უტრიალებს სწორედ არჩევანის შესაძლებლობის თემას. იმ საკრალურ მოცემულობაშიც კი, სადაც ათასწლოვანი წინასწარმეტყველებითაა დამოწმებული ყველა როლი და მოვლენა, მუდმივად არსებობს ეს შესაძლებლობათა ველი, ამბის გარდაქმნის, გმირის სულიერი გარდატეხის, არჩევანის ცვლილების პერსპექტივა. ამის გამოც არის სახარება ასეთი უნიკალური ტექსტი და ამიტომაცაა, ზოგადად, ქრისტიანობა, თავისუფლების წარმოუდგენლად ძლიერი სულით სავსე. „ისკარიოტის ეკლებში“ ეს პერსპექტივები მუდმივად იგრძნობა – მაშინაც, როცა ყოველი ცოდვით დაცემის შემდეგ, იუდას ცხოვრებაში ახალი ადამიანები ჩნდებიან, ვინც გადარჩენის შანსს აძლევენ მას და, მაშინაც, როცა თითქოს ყველაფრით „ვალმოხდილი“ და ქრისტეგაცემული გამოსავალზე ფიქრობს.

რას ნიშნავს ისკარიოტის ეკლები? ეს ყველა ის ვნება და შეცოდებაა, ბოროტება და სისუსტეა, რომლებიც გვბოჭავენ და აღარ გვაძლევენ საკუთარი არჩევანის შესაძლებლობას. იუდას შემთხვევაში ეს – მკვლელობა, მრუშობა, ანგარება, შური, ვერცხლისმოყვარეობა და ძალაუფლების სიყვარულია. მას არ უყვარს ოცნება და განსჯა. არ აქვს წარსული, რადგან „მხოლოდ უწარსულო აწმყოა მსუბუქი და სანატრელი, დარდისა და სინანულისგან დაცლილი“. უყვარს ამ ადამიანური ჭმუნვებისგან თავისუფალი სიმსუბუქე, უფრო სწორად – სიცარიელე, რომელსაც არა აქვს ფესვი. მხოლოდ ეკლები აქვს. და ისინი ისკარიოტის მიწისფერია.

მაკა ჯოხაძე ხატავს იუდას, რომელიც დაბადებიდანვე ამ ეკლებითაა გულდაჩხვლეტილი. ყველაფერი დესტრუქციულია მასში და რასაც ეხება, ანგრევს, ანადგურებს. თითქოს სამყარომ სწორედ თავისი ბოროტების გამო გამოარჩია იმ როლისთვის, მესიის ისტორიაში რომ უნდა ითამაშოს… მისი ცხოვრების სამივე ტოპოსში – ისკარიოტი-იერუსალიმი-კაპერნაუმი – მისი სულიერი ხაზი უიმედოდ დაღმავალია, ის ვერც ვერაფერს სწავლობს და არც აქვს ამის სურვილი. მკითხველი კი დაძაბული მოლოდინით ელოდება მისი თავგადასავლის მთავარ გარდატეხას – ნაზარეველ წინასწარმეტყველთან მის შეხვედრას…

საინტერესოა, რომ თუკი ამ მომენტამდე, ძირითადად, მწერლის ფანტაზიით შეთხზულ სამყაროში ვმოგზაურობდით, ამის შემდეგ – კაპერნაუმში, ქრისტესთან მისი შეხვედრის წუთიდან – უკვე სახარების ნაცნობი ეპიზოდებით გრძელდება თხრობა. იუდაც ამ ეპიზოდებს იერუსალიმის სასახლის პალატებივით გაივლის… ყველა დეტალი ნაცნობია (მეძავის ამბავი, მარიამის ისტორია, ორი ავაზაკი), თუმცა მაინც არ გტოვებს მძლავრი განცდა რაღაც მოულოდნელობისა, რაღაც ისეთისა, რაც თუნდაც ორიათასწლოვან ისტორიაში, პირველად უნდა აღმოაჩინო, ან, იგრძნო, რომ ამაზე შენც არაერთხელ გიფიქრია, უბრალოდ, სახელი ვერ დაგირქმევია…

იუდა ქრისტესთან არა სინანულმა, არამედ ცნობისმოყვარეობამ მიიყვანა. არა სულიერმა კრიზისმა და ხსნის სურვილმა (როგორც მის გარშემო ათასები), არამედ იმ ძალაუფლების ხიბლმა, რომელსაც ხალხით გარშემორტყმული მაცხოვარი ასხივებდა. მანამდე ჰეროდე ანტიპას ქვეშევრდომიც იყო და ძალაუფლების სილამაზით იქაც ტკბებოდა. ახლა კი ქრისტეს აედევნა, ეგონა, რომ მალე გამეფდებოდა და მასაც გვერდით ამოიყენებდა, მით უფრო, რომ თავიდანვე უთხრა მაცხოვარმა – მონად კი არა, მეგობრად მიგიღეო. მიიღო კიდეც – მოწაფეების საშემოსავლო სალარო მას ჩააბარა. იუდა განკარგავდა ყველა ვერცხლს, ანგარიშობდა და ფლობდა. თუმცა, ბოლომდე მაინც ვერ გაუგო – არ ესმოდა მისი უანგარო და უშურველი სიკეთე, მადლიერების გამოსახატად ქრისტესათვის „დაქცეული“ ნელსურნელება, მოძღვრის „ფუჭად“ გაფანტული ძალა, მაშინ, როცა შეიძლებოდა, ამ სასწაულებრივი ნიჭებისგან ძალაუფლების სრულიად სხვა გოდოლები აეშენებინათ!..

იუდას ისევ თავისი ეკლები ღუპავს – ცოდვის სამსჭვალები გულში. და მერე, ყველაფერი ისეა, როგორც სახარებაში – 30 ვერცხლად გასცემს, ქრისტეს ჯვარს აცვამენ, იუდა კი თავს იკლავს…

თითქოს მთელი ეს პერსპექტივა, რომლითაც აქამდე რომანის შინაგანი სივრცეები ელვარებდა, უეცრად იქუფრება და ვიწროვდება… და უცებ, იმ დროს, როცა ხეზე ჩამოკიდებული საბელი ყელზე ყულფად მოიხვია იუდამ, გოლგოთის თხემზე, ჯვარცმულ იესოს აღმოხდა: მწყურია!

„იესოს წყალი კი არა, იუდას სინანული სწყუროდა“.

აქ იხსნება საბოლოო კვანძი და მთელი რომანის სათქმელიც ცნაურდება – ეს წიგნი სინანულზეა, დიდ სინანულზე, ამქვეყნად ყველაზე მაფხიზლებელ გრძნობაზე, რომელიც ერთი ნაბიჯით წინ უსწრებს მომაკვდინებელ ცოდვას…

იუდამ ეს შესაძლებლობა ვერ გამოიყენა. მისი განაჩენი მისივე უპერსპექტივობაა, ხოლო მისი ტრაგედია – გაკვეთილი კაცობრიობისთვის;

მათთვის, ვინც ღალატის და გაცემის მეტაფორას დღემდე იუდას უკავშირებს და ფიქრობს, რომ ამბავი ამით სრულდება;

ვინც ფიქრობს, რომ მხოლოდ განაჩენია ისკარიოტის ეკლები.

მაკა ჯოხაძის რომანი სინანულის დიდი წიგნია და პიროვნული აღდგომის დამმოწმებელი.

პედაგოგიურ პრაქტიკაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია მოსწავლეთა მიღწევებზე დაკვირვება.  სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეები სარგებლობენ ინდივიდუალური გეგმით. თუმცა, გამოცდილებიდან გამომდინარე, ეროვნული სასწავლო გეგმით დასახული მიზნების მიღწევა არც სხვა მოსწავლებისთვისაა მარტივი.

პრობლემები სხვადასხვა სახისაა –   მოსწავლეთა მოტივაციას, აკადემიურ და ემოციურ ფაქტორებს მოიცავს.

ვფიქრობთ, საინტერესოა, რა ტიპის კვლევა/აქტივობა შეიძლება განახორციელოს სკოლამ, რათა ჰქონდეს ზუსტი მონაცემები მოსწავლეთა მიღწევების შესახებ. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით სკოლა შეძლებს დაეხმაროს მოსწავლეებს სწავლის პროცესის დადებითი დინამიკის მიღწევაში.

ამ მიზნით გავეცანით უცხოურ პრაქტიკას და გთავაზობთ მოსწავლეთა პროგრესის გაზომვის ინსტრუმენტებს.

პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტები და მათი გამოყენება სასკოლო  პრაქტიკაში

პროგრესის მონიტორინგი არის მოსწავლის მიღწევების შესახებ მონაცემთა  შეგროვებისა და შეფასების თანმიმდევრული პროცესი.

კურიკულუმზე დაფუძნებით მოსწავლეთა პროგრესის შეფასება საკმაოდ პოპულარული  ხერხია, რათა გაიზომოს კითხვის, გაგების, წერის, ანგარიშისა და სხვა უნარები, მოკლე შეფასებებით გაკონტროლდეს   მოსწავლეთა მიღწევები.

მიღებული მონაცემები  საშუალებას მისცემთ მასწავლებლებს, განვითარებაზე ორიენტირებული აქტივობები დაგეგმონ; ასევე შესაძლებელია  იმ მოსწავლეთა ადრეულ ეტაპზე იდენტიფიცირებაც, რომელთაც  შეიძლება დასჭირდეთ დამატებითი მხარდაჭერა.

პროგრესის მონიტორინგი  ეფექტიანია ყველა მოსწავლისთვის –  ისინი საკუთარ მონაცემებს შეადარებენ არა თანატოლების მონაცემებს, არამედ თავიანთ საწყის მოცემულობას.

მრავალსაფეხურიანი სისტემები

განვიხილავთ უცხოურ პრაქტიკაში გამოყენებული მოდელების მთავარ მახასიათებლებს.

პროგრესის მონიტორინგი ნიშნავს მხარდაჭერის მრავალდონიან სისტემას. ეს არის ჩარჩო, რომელსაც ბევრი სკოლა იყენებს მიზნობრივი მხარდაჭერისთვის.

პროგრესის მონიტორინგი შექმნილია იმისთვის, რომ დაეხმაროს სკოლებს მოსწავლეთა საჭიროებების ადრეულ იდენტიფიცირებასა და ინტერვენციის განხორციელებაში. პროგრესის მონიტორინგის სისტემა განიხილავს აკადემიურ ზრდას ინდივიდის შესაძლებლობების შესაბამისად. იგი სხვადასხვა სფეროს მოიცავს: ქცევას, სოციალურ და ემოციურ მოთხოვნილებებს და გაცდენების მიზეზის კვლევასაც კი.

ძირითადი ელემენტები

პროგრესის მონიტორინგი არ არის კონკრეტული სასწავლო გეგმა. ეს არის პროაქტიული, მხარდაჭერაზე დაფუძნებული მიდგომა, მუშაობა წარიმართება რამდენიმე მიმართულებით:

• საჭიროა კომპლექსური მიდგომა საკითხთან. მასწავლებლების, მრჩეველების, ფსიქოლოგებისა და სხვა სპეციალისტების ჩართვა პროცესში, რათა შეაფასონ მოსწავლეები და დაგეგმონ ინტერვენციები;
• ოჯახის ჩართულობა, რათა მშობლებმა და აღმზრდელებმა გაიგონ მოსწავლის საჭიროებები და დახმარება გაუწიონ სახლში;
• ყველა მოსწავლის დიაგნოსტირება ყოველი სასწავლო წლის დასაწყისში;
• ინტეგრირებული გეგმები, რომლებიც პასუხობენ მოსწავლეების აკადემიურ, ქცევით, სოციალურ და ემოციურ საჭიროებებს;
• მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სტრატეგიების გამოყენება მხარდაჭერის ყველა დონეზე;
• მოსწავლეთა პროგრესის ხშირი მონიტორინგი, რათა გადაწყდეს, სჭირდებათ თუ არა მეტი მხარდაჭერა;
• მიზნობრივი დახმარების გაზრდა მათთვის, ვისაც აქვს პროგრესი;
• განმახორციელებელი პერსონალის პროფესიული განვითარება;

პროგრესის მონიტორინგის განსახორციელებლად საჭიროა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი: იდენტიფიცირება, მრავალდონიანი შეფასების სისტემა, პროგრესის მონიტორინგი და მონაცემების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება. 

1. იდენტიფიცირება

პირველ ეტაპზე ხდება იმ მოსწავლეების იდენტიფიცირება, რომელთაც აქვთ აკადემიური, ქცევითი, სოციალური და ემოციური მიმართულებებით სხვადასხვა პრობლემა.

პედაგოგები აკვირდებიან პირვანდელ ვითარებას დამატებითი ტესტირებით ან პროგრესის მოკლევადიანი მონიტორინგით, რათა გამოავლინონ მოსწავლეების სტატუსი. დაკვირვების პროცესში გუნდები ირჩევენ მოქმედ და სანდო ინდიკატორებს, მონიტორინგს უწევენ და უზრუნველყოფენ განხორციელების სანდოობას.

 1. დაგეგმვა

გუნდები შეიმუშავებენ იდენტიფიცირების ფორმებს, საშუალებებს, რომლებიც ნათლად განსაზღვრავს სამიზნე ჯგუფის თავისებურებებს. შემდგომ საჭიროა, გაიწეროს მოქმედების გრაფიკი, განსახორციელებელი პროცედურები და მონაცემთა ანალიზის ინსტრუმენტები. აღნიშული ხელს შეუწყობს, რომ პროცესი წარიმართოს გეგმიურად და მიზნობრივად.

იდენტიფიცირების ინსტრუმენტების შერჩევისას გუნდები ითვალისწინებენ სამიზნე ჯგუფის/ობიექტის საჭიროებებს, კონტექსტსა და პრიორიტეტებს, ასევე იმას, რომ გატარებული ღონისძიებები იყოს ადეკვატური.

2. განმახორციელებელი პერსონალი

საჭიროა იყოს შერჩეული კომპეტენტური პერსონალი, რომელიც მუდმივად ზრუნავს პროფესიულ ზრდაზე. ამასთან, საჭიროა, პერსონალმა გაიაზროს პროგრესის მონიტორინგის მიზანი, ჰქონდეს საჭირო ცოდნა და უნარები, რათა პროცესი სწორად განახორციელოს.

3. მონაცემების შეგროვება და სანდოობა

პროცესში ჩართული პერსონალი შეიმუშავებს მკაფიო გეგმას იდენტიფიცირებისა და შეფასების პროცესის შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად.

4. მონაცემების ანალიზი

მონაცემების შეგროვების შემდეგ იწყება მათი გაანალიზება, შეფასება და პირველადი დასკვნების წარმოდგენა.

1. მრავალდონიანი შეფასების სისტემა

იდენტიფიცირების საფუძველზე გამოვლინდება მოსწავლეთა  ჯგუფები, რომელთაც გარკვეული ტიპის მხარდაჭერა სჭირდებათ ან არ სჭირდებათ:

პირველ დონეს  შეიძლება მივაკუთვნოთ მოსწავლეები, რომლებსაც აქვთ მაღალი აკადემიური, ემოციური და სოციალური უნარები. აღნიშნული დონისათვის განსახორციელებელი ინტერვენციები არის სტანდარტული.

მეორე დონე მოიცავს მცირე ჯგუფს. მასში ერთიანდებიან მოსწავლეები, რომელთაც აქვთ გარკვეული სირთულეები, თუმცა ჯერ მკაფიოდ არ არის გამოვლენილი.

მესამე დონეს შეიძლება მივაკუთვნოთ მოსწავლეები, რომელთაც უკვე დადასტურებულად აქვთ გარკვეული სირთულეები  და რომლებიც ინდივიდუალურ მიდგომებს საჭიროებენ.

• პროგრესის მონიტორინგი

პროგრესის მონიტორინგი არის მონაცემების მუდმივი, ხშირი შეგროვება და გამოყენება, რათა შეფასდეს:

ა. მოსწავლეების საქმიანობა;

ბ. მოსწავლეების შედეგები;

გ. ინსტრუქციისა და ინტერვენციის ეფექტურობა;

1. 1. პროგრესის მონიტორინგის პროცესი

შერჩეული გუნდი გაწერს შესაბამის აქტივობებს, თუ როგორ და რა სიხშირით  შეგროვდება მონაცემები. შემდეგ კი მონაცემების ანალიზის საფუძველზე მიიღება გადაწყვეტილება.

2. 2. პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტების არჩევა

პროგრესის მონიტორინგის ინსტრუმენტების შერჩევისას გუნდები ითვალისწინებენ სამიზნე ჯგუფის საჭიროებებს, კონტექსტსა და პრიორიტეტებს, ასევე ღონისძიებების ადეკვატურობას.

3. 3. მოსწავლეთა პროგრესის მონიტორინგის გეგმების შემუშავება

აუცილებელია, რომ ჩართულმა საზოგადოებამ შეიმუშავოს შესაბამისი გეგმა, რომელიც მოიცავს განსახორციელებელ აქტივობებს, საბაზისო მონაცემებს, მიზანზე ორიენტირებულ სტრატეგიებს, გადაწყვეტილების მიღების წესებსა და მონაცემთა განხილვის თარიღებს.

4. შეცდომებისა და უზუსტობების პრეცენცია

გუნდები შეიმუშავებენ მკაფიო გეგმას პროგრესის მონიტორინგის პროცესის შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად.  შეაგროვებენ პროგრესის მონიტორინგის მონაცემებს და შეაფასებენ  სანდოობასა და შესაბამისობას.

5. 5. პროგრესის მონიტორინგის მონაცემების ანალიზი

მონიტორინგის გუნდი მონაცემებს იყენებს  შესაბამისი რეაგირებისთვის და ინტერვენციების განხორციელებისთვის. შედეგები ნათლად ასახავს დინამიკას და საშუალებას იძლევა, შეადაროთ წინა მონაცემებს.

1. მონაცემების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება

მონაცემთა ბაზაზე  დაფუძნებული გადაწყვეტილება მიიღება განხორციელების ყველა დონეზე.

1. შექმენით გუნდები

საჭიროა ზუსტად განისაზღვროს თითოეული გუნდის მიზანი, მოამზადეთ გუნდის წევრები, და ჩამოაყალიბეთ თითოეული გუნდის პასუხისმგებლობა და გათვლილი იყოს განსახორციელებელი პროცედურები.

2. გუნდური პროცესის ჩამოყალიბება

მკაფიო დღის წესრიგი, განსაზღვრული როლები და პროცედურები გვეხმარება  მონაცემების გაანალიზებასა და სწორი ინტერვენციების დაგეგმვაში.

3. გუნდური მუშაობის მნიშვნელობა

გუნდური შეხვედრების რეგულარული მონიტორინგი ხელს უწყობს პროდუქტიულობის ზრდასა და ხარისხის გაუმჯობესებას.

ამრიგად, მოსწავლეთა პროგრესის მონიტორინგი არის ინსტრუმენტი, რომელიც გამოიყენება სკოლებში სწავლის ხარისხის უზრუნველყოფისთვის.

იგი ითვალისწინებს მოსწავლის ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს და, ამასთან,  მოსწავლეს აძლევს საშუალებას,  განვითარდეს მისი შესაძლებლობების შესაბამისად.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://www.understood.org/en/articles/mtss-what-you-need-to-know

https://www.pbis.org/pbis/what-is-pbis

https://www.understood.org/en/articles/understanding-response-to-intervention

https://www.prodigygame.com/main-en/blog/student-progress-monitoring-tools/

https://www.lawrence.k12.ma.us/ka/about/departments/office-of-student-support-   services/multi-tiered-systems-of-support

ხომვერ მეტყვით, საით უნდა წავიდე?

– გააჩნია, სად გინდა მისვლა.

– ამას მნიშვნელობა არ აქვს.

– მაშინ მნიშვნელობა არ აქვს, საით უნდა წახვიდე”.

ლუის კეროლი

 „ელისი საოცრებათა ქვეყანაში“

თუკი სასწავლო პროცესს მოგზაურობას დავარქმევთ, მაშინ განმავითარებელ შეფასებას შეიძლება დავარქვათ – მოგზაურობის პროცესში მოსწავლეებისთვის გზის ჩვენება.

სასურველი აკადემიური შედეგის მისაღწევად მასწავლებლებს შეუძლიათ ყოველდღიურად ადევნონ თვალი, საით მიდიან მათი მოსწავლეები. განმსაზღვრელი შეფასება, რომელიც შეძენილ ცოდნასა და უნარებს აფასებს, ამ შემთხვევაში მხოლოდ იმისთვის გამოდგება, რომ გავარკვიოთ, მივაღწიეთ თუ არა შედეგს. ამგვარი შეფასება მნიშვნელოვანია, როცა მოგზაურობის კონკრეტული მონაკვეთი სრულდება. მოსწავლემ და მასწავლებელმა უნდა დაინახონ, მიაღწია თუ არა მოსწავლემ, მაგალითად, A პუნქტს, ან იქნებ გზა აებნა და B პუნქტში მოხვდა. მასწავლებელს შეუძლია, დაეხმაროს მოსწავლეს – მუდმივად თვალყური ადევნოს მას, მისცეს სწორი მიმართულება, რათა მოსწავლე არ ასცდეს გზას. ეფექტური განმავითარებელი შეფასება ყველაზე საიმედო საშუალებაა იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა გზას არ გადაუხვიონ.

გამოცდილი მასწავლებლები ხშირად მიმართავენ განმავითარებელ შეფასებას, თუმცა ზოგჯერ არ არქმევენ ამ სახელს და არ გამოყოფენ ცალკე, როგორც სწავლებისთვის მნიშვნელოვან კომპონენტს. ალბათ ამიტომაა, რომ პირად საუბრებში, როცა მასწავლებლებს ვეკითხებით, იყენებენ თუ არა განმავითარებელ შეფასებას, გვპასუხობენ: „იშვიათად ვიყენებთ, ამისთვის დრო თითქმის არ გვრჩება…“. ისინი განმავითარებელ შეფასებაში მოსწავლეთა დავალებებზე გაკეთებულ წერილობით კომენტარსა და უკუკავშირს გულისხმობენ.

განათლების სპეციალისტებმა განმავითარებელი შეფასების არაერთი განმარტება შემოგვთავაზეს, მას შემდეგ, რაც აღნიშნული ტერმინი (Wiliam, 2011) პირველად გამოიყენეს. თუ ამ დეფინიციებს შევაჯამებთ, დაახლოებით ასეთ განმარტებას ჩამოვაყალიბებთ: „განმავითარებელი შეფასება არის პროცესი, რომელიც გულისხმობს სხვადასხვა აქტივობით, სწავლების სტრატეგიითა თუ სხვა საშუალებებით ინფორმაციის შეგროვებას მოსწავლეთა გაგების/გააზრების დონეზე და ამ ინფორმაციის გამოყენებას მათი პროგრესის ხელშესაწყობად“. იმ საშუალებებს, რომლებითაც მსგავს ინფორმაციას ვაგროვებთ, განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტებს ვუწოდებთ.

ნებისმიერი აქტივობა/სწავლების სტრატეგია შეიძლება იქცეს განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტად, თუ ის ეხმარება მოსწავლეებს, გაიაზრონ, რის გაგება უჭირთ და რატომ; გააცნობიერონ საკუთარი სუსტი და ძლიერი მხარეები; ნათელი წარმოდგენა შეიქმნან, რა გზით უნდა წავიდნენ სასურველი შედეგის მისაღწევად.

როგორ ეხმარება განმავითარებელი შეფასება მასწავლებელს?

განმავითარებელი შეფასება, გარდა გაგების/გააზრების დონის დადგენისა, ეხმარება პედაგოგს, სწორად დაგეგმოს სწავლების პროცესი; აძლევს საშუალებას, დაფიქრდეს სასწავლო პრაქტიკაზე და მოსწავლეთა მიღწევებზე; განსაზღვროს, რა დაეხმარება მოსწავლის სრულყოფაში.

განმავითარებელი შეფასება ყველაზე ეფექტურია, მაშინ როცა მოსწავლეებმა:

• ზუსტად იციან, რა უნდა ისწავლონ;
• იღებენ რეგულარულ უკუკავშირს;
• ახდენენ პროგრესის შეფასებას;
• მასწავლებლისაგან საფეხურებრივად იღებენ ინსტრუქციებს.

1998 წელს, ბლექმა და უილიამმა გააანალიზეს 21 კვლევითი ნაშრომი და 580 სტატია იმის შესახებ, თუ რა გავლენას ახდენს აღნიშნული შეფასება მოსწავლის წარმატებაზე. მათ აღმოაჩინეს, რომ ინოვაციები, რომლებიც განმავითარებელი შეფასების პრაქტიკის გაუმჯობესებას ეხება, მნიშვნელოვან, ზოგჯერ ფუნდამენტურ ცვლილებასა და სარგებელს გვაძლევს. ამ ტიპის შეფასება ყველა ტიპის მოსწავლის სასწავლო პროგრესს უწყობს ხელს, დაწყებული საბავშვო ბაღიდან დამთავრებული უნივერსიტეტის სტუდენტით. კვლევების შედეგად, ასევე დადგინდა, რომ მოსწავლეები, რომლებსაც დამატებითი დახმარება სჭირდებათ, ყველაზე მეტ სარგებელს იღებენ განმავითარებელი შეფასებიდან.

მოსწავლეზე ორიენტირებულ კლასში, პედაგოგები სხვადასხვა ინსტრუმენტის დახმარებით აფასებენ მოსწავლეებს. მოსწავლეები აფასებენ ერთმანეთს, ბოლოს მიმართავენ თვითშეფასებას, რა დროსაც ისინი ეძებენ არა მხოლოდ შეცდომებს, არამედ ითავისებენ იმ კრიტერიუმებს, რომელთა მიხედვითაც მათი ნამუშევარი ფასდება.

ყოველდღიური პრაქტიკა მეტისმეტად რთული არაა და არც ისე დიდი დრო სჭირდება განმავითარებელი შეფასების გამოყენებას, რამდენიც ერთი შეხედვით შეიძლება ჩანდეს. საერთაშორისო კვლევებით დადასტურდა (OCED, 2005; Black and William, 1998), რომ ის იმდენად შედეგიანია, ღირს დროის დახარჯვა. თუ აღნიშნული შეფასება ყოველდღიურ პრაქტიკად იქცევა, მომავალში ბევრ დროს დაგვიზოგავს და შესაბამისად, ხელი შეეწყობა მოსწავლეთა აკადემიური შედეგების გაუმჯობესებას.

სწავლებისას მნიშვნელოვანია, რომ შეფასების განხორციელებამდე მასწავლებელმა ზუსტად განსაზღვროს:

1. რა ფასდება
2. რა ჩაითვლება მიზნის მიღწევად
3. როგორ უნდა მოხდეს შეფასება
4. როგორ მოხდება შეფასების შედეგების გამოყენება.

საქართველოში ეროვნული სასწავლო გეგმის თანახმად, განმავითარებელი შეფასების დანერგვა 2006 წლიდან დაიწყო, თუმცა უნიშნო შეფასების პრაქტიკას ექსპერიმენტულ დონეზე ჩვენში ხანგრძლივი ისტორია აქვს.

დიმიტრი უზნაძე აღზრდის ტრაგედიის დაძლევის ერთადერთ გზად მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ურთიერთნდობაზე, პატივისცემასა და თანასწორობაზე დაფუძნებულ ურთიერთობას მიიჩნევდა. ქალთა გიმნაზიაში 1916 წელს უზნაძემ სწორედ ნდობაზე დაფუძნებული ატმოსფერო შექმნა, რასაც, მისი აზრით, დიდად უშლიდა ხელს ქულებით შეფასება. უზნაძეს მიაჩნდა, რომ ნიშანი ყოველთვის სუბიექტურია, მასწავლებელი შეფასებისას ორიენტირებულია კონკრეტული საგნის მოთხოვნებზე, მოსწავლის მომავალ მიზანზე. ბავშვს კი ეს არ ესმის, ვინაიდან იგი თავისი არსით აწმყოზეა ორიენტირებული. ამიტომ პედაგოგიურმა საბჭომ, რომელსაც უზნაძე ხელმძღვანელობდა, უარი თქვა ნიშნით შეფასებაზე. მასწავლებლები ცალკე რვეულში ინიშნავდნენ, რა იცოდნენ მოსწავლეებმა და რა – არა, მერე კი რეკომენდაციებს აძლევდნენ მოსწავლეებსა და მათ მშობლებს.

უზნაძის აზრით, უნიშნო შეფასებამ, მართალია, მასწავლებლებს სამუშაო დაუმატა, მაგრამ სწავლა უფრო მიზანმიმართული და შედეგიანი გახადა, მათ შორის იმ მოსწავლეებისთვისაც, რომლებიც მანამდე წარუმატებელ მოსწავლეებად მიიჩნეოდნენ. 1960-1961 წლებში თბილისის 53-ე სკოლაში პირველკლასელთათვის წერის სასწავლებლად შეიქმნა განსხვავებული პროგრამა. ვინაიდან წერა პატარა მოსწავლეებისთვის ახლად დასაუფლებელი ჩვევა გახლდათ, მიიჩნეოდა, რომ ნიშნით შეფასება მათ მოტივაციას ჩაუქრობდა. აღნიშნული ექსპერიმენტი საქართველოში 17 წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა თბილისის, ბათუმის, სოხუმის, ქობულეთის, ზესტაფონისა და სტეფანწმინდის საექსპერიმენტო სკოლებში.

„განმავითარებელი შეფასება სწავლა/სწავლებისადმი კონსტრუქტივისტული მიდგომის ნაწილია. ის თავის თავში მოიაზრებს განმავითარებელ თვითშეფასებას, მოსწავლეების მიერ კრიტერიუმების შემუშავებაში მონაწილეობას და მათ მიერ პასუხისმგებლობის აღებას შეცდომების მართვის პროცესზე“ – ამ განმარტების მიხედვით, მოსწავლის მონაწილეობა შეფასებების დროს მნიშვნელოვანია, რადგან მსგავს პროცესებში რეალიზდება მოსწავლის მონაწილეობის უფლება ისეთი საკითხების გადასაწყვეტად, რაც მას ეხება (ბავშვის უფლებათა კონვენცია). ამ ტიპის ურთიერთობები ხელს უწყობს სასკოლო საზოგადოებაში დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების განვითარებას.

 აღსანიშნავია ისიც, რომ სწავლის მოტივაცია დიდწილადაა დაკავშირებული განმავითარებელ შეფასებასთან და განაპირობებს მაღალ აკადემიურ შედეგებს. დღეს, მეცნიერები აღარ დავობენ იმაზე, თუ რომელი ფაქტორები (გარეგანი თუ შინაგანი) განაპირობებს სწავლის მოტივაციას. მათ შორის მკაფიო ზღვრის გავლება არც თუ იოლია. მოსწავლეთა მოტივაციაზე გავლენას ახდენს მათი ასაკი, ოჯახური თუ სასკოლო გარემო, ურთიერთობა თანაკლასელებთან, ინდივიდუალური შესაძლებლობები, ზოგ შემთხვევაში დაბალი თვითშეფასება და საკუთარი თავის არაკომპეტენტურობის ილუზია, რაც არ შეესაბამება რეალობას. მოზარდის მოტივაციაზე პოზიტიურად მოქმედებს სწავლების სტრატეგიების ვარირება და საკუთარი პროგრესის დანახვა (და არავითარ შემთხვევაში შედარება სხვა მოსწავლეებთან). განმავითარებელი შეფასება მოსწავლისთვის უნდა გამორიცხავდეს ყოველგვარ საფრთხეს. ამიტომ ცხადია, რომ მაღალი ხარისხის განმავითარებელი შეფასება მიიღწევა კლასში, სადაც ჯანსაღი, ტოლერანტული გარემოა.

განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტები

იმისთვის, რომ მასწავლებელმა შეძლოს განმავითარებელი შეფასების მიზნობრივად გამოყენება, საჭიროა, ჰქონდეს სათანადო ცოდნა და შესაბამისი ინსტრუმენტები. ეს შეიძლება იყოს როგორც სწრაფი შეფასების, ისე გაგება-გააზრების სიღრმისეული შეფასების ინსტრუმენტები.

სტატიაში წარმოგიდგენთ განმავითარებელი შეფასების მნიშვნელოვან ინსტრუმენტებსა და თითოეული ინსტრუმენტის აღწერილობას, რეკომენდაციებსა და ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რა მიზნით, როდის და როგორაა შესაძლებელი კონკრეტული ინსტრუმენტის გამოყენება. ესენია: „შესასვლელი და გასასვლელი ბარათები“, „დაფიქრდი-დაწყვილდი-გააზიარე“, „სწრაფი წერითი სამუშაო-სწრაფი ჩანაწერი, ერთწუთიანი ესეი, ერთწინადადებიანი შეჯამება და დაუსრულებელი წინადადება“, „ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულება“, „ვიცი-მინდა, ვიცოდე-ვისწავლე“, გრაფიკული ორგანიზატორები – „მთავარი კითხვა“, „დისკუსიის რუკა“, „პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზების რუკა“, „სიტყვის რუკა“, „დადებითი, უარყოფითი, საინტერესო“ და „ორმაგი ჩანაწერების დღიური“.

შესასვლელი და გასასვლელი ბარათები.

შესასვლელ და გასასვლელ ბარათებში მოცემულია მასწავლებლის მიერ სასწავლო მასალასთან დაკავშირებით მომზადებული ერთი ან რამდენიმე მოკლე კითხვა/დავალება, რომელთა შესრულებაც 5-10 წუთს მოითხოვს.
შესასვლელი ბარათების მიზანია, გაკვეთილის დასაწყისში:
ა. ინფორმაციის მოპოვება მოსწავლეთა წინარე ცოდნის, ინტერესების, მანამდე არსებული ღირებულებების/დამოკიდებულებების      შესახებ.
ბ. მიღებული ინფორმაციის გამოყენება გაკვეთილში ცვლილებების შესატანად.

გასასვლელი ბარათების გამოყენებით მასწავლებელს ეძლევა შესაძლებლობა, გაკვეთილის ბოლოს მიიღოს ინფორმაცია:

ა) მოსწავლეთა მიერ საკითხის გაგება-გააზრების შესახებ;

ბ) მოსწავლეთა ინტერესების, ღირებულებების, დამოკიდებულებების შესახებ;

გ) სწავლა-სწავლების პროცესთან დაკავშირებით მოსწავლეთა     მოსაზრებებისა           და შეხედულებების        შესახებ.
დ) მიღებული ინფორმაცია გამოიყენოს მომდევნო გაკვეთილის დასაგეგმად მოსწავლეთა საჭიროებებისა             თუ      ინტერესების გათვალისწინებით.

შესასვლელი და გასასვლელი ბარათების საშუალებით მასწავლებელი ძალიან მოკლე დროში მნიშვნელოვან ინფორმაციას იღებს მოსწავლეებისგან. გარდა ამისა, ამ ინსტრუმენტის ხშირი გამოყენება ერთგვარ რუტინას უდებს საფუძველს – მოსწავლეებმა იციან, როგორ შეიძლება დაიწყოს და დასრულდეს გაკვეთილი. შესასვლელი      ბარათი ეხმარება პედაგოგს, გაკვეთილის დაწყების პირველივე წუთიდან მოსწავლეთა ყურადღება მიმართოს შესასწავლ საკითხზე და შექმნას ეფექტური სასწავლო გარემო. გასასვლელი ბარათების შევსების მოლოდინი ხელს უწყობს კლასის ყურადღების შენარჩუნებას გაკვეთილის ბოლომდე. ამგვარი საკლასო რუტინის არსებობა კი კლასისა და დროის მართვის            მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის გასაცნობად ისარგებლეთ ბმულით: https://shorturl.at/HHZ2d).

სწრაფი წერითი სამუშაო

არსებობს სწრაფი წერითი სამუშაოს რამდენიმე ვარიაცია. მაგალითად:

• სწრაფი ჩანაწერი
• ერთწუთიანი ესეი
• ერთწინადადებიანი შეჯამება
• დაუსრულებელი წინადადება

აღნიშნული ინსტრუმენტების გამოყენების ინსტრუქცია სხვადასხვანაირია, თუმცა მათ აერთიანებთ ერთი რამ – მათი დახმარებით მასწავლებელს შეუძლია, ძალიან მოკლე დროში შეიქმნას წარმოდგენა სასწავლო საკითხთან დაკავშირებით მოსწავლეთა მზაობის, გაგება-გააზრების, ინტერესებისა და დამოკიდებულების შესახებ. არ არის საჭირო პედაგოგმა ყოველ ჯერზე შეაგროვოს მოსწავლეთა წერითი ნამუშევრები და სათითაოდ გააცნოს მათ.

სწრაფი წერითი სამუშაოს შესრულება მოსწავლეებში ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნებისა და სტრუქტურირებული წერის უნარების განვითარებას, რადგან სათქმელის მოკლედ გადმოსაცემად მნიშვნელოვანია განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული ინფორმაციის დახარისხება, მთავარი და მნიშვნელოვანი საკითხების იდენტიფიცირება და დასკვნების გაკეთება. აღნიშნული მეთოდისთვის შემუშავებული ინსტრუმენტების გამოყენება სასარგებლოა იმ მოსწავლეებისთვისაც, რომლებსაც სათქმელის ზეპირად გამოხატვას მისი წერილობით გადმოცემა ურჩევნია. ასევე, მათთვის, ვისთვისაც წერა არ არის საყვარელი საქმიანობა.

სწრაფი წერითი სამუშაოსთვის შემუშავებული ინსტრუმენტების გამოყენება შესაძლებელია ახალი თემის შესწავლის დაწყებამდე, წინარე ცოდნის გააქტიურების მიზნით; უშუალოდ საკითხის შესწავლის პროცესში და თემის განხილვის შემდეგაც, საბოლოო შეჯამების ეტაპზე. ამ დროს მოსწავლეთა ყურადღება მაქსიმალურად ფოკუსირებულია კონკრეტულ თემაზე და რეფლექსიის გაკეთება საკითხის კიდევ უფრო საფუძვლიანად შესწავლის შესაძლებლობას იძლევა. მოცემული ინსტრუმენტების გამოყენება შესაძლებელია როგორც ინდივიდუალურად, ისე ჯგუფური დავალებების შესრულების დროს. ზოგჯერ მოსწავლეებს შეიძლება, გაუჭირდეთ წერილობითი დავალების შესრულება და განაცხადონ, რომ ვერაფერს წერენ, ან სულაც შეწყვიტონ წერა. ასეთ შემთხვევაში, ისევე როგორც ზოგადად, ყველა სამუშაოს შესრულების დროს, მასწავლებელი უნდა მივიდეს მოსწავლესთან, დაეხმაროს მას თუნდაც ერთი წინადადების დაწერაში. მან უნდა დაარწმუნოს მოსწავლე, რომ თუ მოინდომებს, მომავალში უკეთესად შეძლებს წერას.

სწრაფი ჩანაწერი

სწრაფი ჩანაწერები მოსწავლეებმა სხვადასხვა მიზნით შეიძლება აწარმოონ. ეს შეიძლება იყოს: ნასწავლის ძირითადი აზრის გადმოცემა, მთავარი ტერმინების ჩამონათვალის შექმნა, კოგნიტიური სქემების შედგენა, ნასწავლის პრაქტიკასთან დაკავშირება, საკუთარ სწავლაზე რეფლექსიის გაკეთება და სხვ.

ნასწავლის გაცნობიერებისა და მეტაკოგნიტიური უნარების განვითარების მიზნით, პედაგოგს შეუძლია, მოსწავლეებს მისცეს 3-5 წუთი და სთხოვოს, რამდენიმე წინადადებით გააკეთონ რეფლექსია იმის შესახებ, თუ რა იცოდნენ კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით გაკვეთილის დასაწყისში და რა ისწავლეს გაკვეთილის ბოლოს.

ერთწუთიანი ესეი

გაკვეთილის დასაწყისში, მისი მიმდინარეობისას ან დასრულებამდე რამდენიმე წუთით ადრე მასწავლებელს შეუძლია კითხვა დაუსვას კლასს კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით და სთხოვოს, წერილობით უპასუხონ მას. ამისთვის კი ეძლევათ 1 წუთი ან ოდნავ მეტი. მნიშვნელოვანია, რომ მართლაც იყოს შესაძლებელი მასწავლებლის მიერ დასმულ კითხვაზე პასუხის ასეთ მოკლე დროში გაცემა.

კითხვები შეიძლება შემდეგნაირად ფორმულირდეს:

• თქვენი აზრით, რა იყო დღევანდელი გაკვეთილის ძირითადი მიზანი?
• ეთანხმებით თუ არა წარმოდგენილ მოსაზრებას? მოიყვანეთ თქვენი არგუმენტი;
• როგორ გამოიყენებდით პრაქტიკაში დღევანდელ გაკვეთილზე მიღებულ ცოდნას?
• რა კავშირს ხედავთ დღეს განხილულ საკითხსა და თქვენ მიერ წინა გაკვეთილზე ნანახ ფილმს შორის?

ერთწინადადებიანი შეჯამება

მასწავლებელმა შეიძლება სთხოვოს მოსწავლეებს, ერთი წინადადებით შეაჯამონ გაკვეთილზე განხილული მასალა. იქნება ეს ტექსტი, ახალი ფიზიკური კანონი, ხსნარების თვისებები, გულსისხლძარღვთა სისტემა და ა.შ.

საკითხის ერთი წინადადებით შეჯამება მოსწავლისგან მოითხოვს მის სიღრმისეულად გააზრებას და მაღალი დონის სააზროვნო უნარების გააქტიურებას. მნიშვნელოვანია, ის, რომ საჭიროების შემთხვევაში პედაგოგი უნდა დაეხმაროს და ურჩიოს მოსწავლეს – გამოიყენოს რაც შეიძლება მარტივი ენა. გარდა ამისა, სასურველია მასწავლებელმა თვითონ უჩვენოს მოსწავლეებს რომელიმე სასწავლო მასალასთან დაკავშირებით ერთწინადადებიანი შეჯამების მაგალითი, მათთან ერთად გააკეთოს და მხოლოდ ამის შემდეგ სთხოვოს კლასს, იმუშაოს დამოუკიდებლად.

დაუსრულებელი წინადადებები

აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებისას მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს, დაასრულონ წინადადებები, რომლებიც შეიძლება მიზნად ისახავდეს მოსწავლეთა ცოდნის დონის, ინტერესების, ღირებულებების ან საჭიროებების შეფასებას. ინსტრუმენტის „დაუსრულებელი წინადადებების“ გამოყენება საკითხის შესწავლის ყველა ეტაპზეა შესაძლებელი.

დაფიქრდი-დაწყვილდი-გააზიარე

ნაცვლად იმისა, რომ სასწავლო მასალასთან დაკავშირებით მოსწავლეებს მზა დასკვნები მივაწოდოთ, შეგვიძლია გამოვყოთ რამდენიმე წუთი იმისათვის, რომ მოსწავლეები დაფიქრდნენ საკითხის შესახებ. ამის შემდეგ ისინი იმსჯელებენ მეწყვილესთან ერთად, ბოლოს კი მოსაზრებებს მთელ კლასს გაუზიარებენ. სასწავლო მასალის შესწავლის ამგვარი სტრატეგია მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, ჩაუღრმავდნენ საკითხს; მოისმინონ და კრიტიკულად გააანალიზონ განსხვავებული მოსაზრებები; შეაჯამონ მიღებული ინფორმაცია და გამოიტანონ დასკვნები. ამას გარდა, ერთმანეთთან ინტერაქცია მოსწავლეებს უვითარებს მოსმენის, სხვისი აზრის გათვალისწინებისა და კომუნიკაციის უნარებს. მასწავლებელს კი ამ პროცესზე დაკვირვებით შეუძლია შეაფასოს, რამდენად სწორად მსჯელობენ, რამდენად კარგად გაიგეს სასწავლო მასალა და რამდენად საინტერესო   აღმოჩნდა შეთავაზებული საკითხი მოსწავლეებისთვის. (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონი იხილეთ ბმულზე: https://shorturl.at/v8fMV).

ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულება

აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებისთვის მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, მოიფიქრონ ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულება სასწავლო თემასთან დაკავშირებით. ეს დებულება შეიძლება უკავშირდებოდეს რაიმე ფაქტს, მოვლენას, თეორიას, მათემატიკური ამოცანის ამონახსნს,            პრობლემური საკითხის გადაჭრის გზას. ამის შემდეგ, მოსწავლეები  დებულებებს თანაკლასელებს უზიარებენ, რომლებსაც ევალებათ, ამოიცნონ მცდარი დებულება. დებულებების მოფიქრების დროს მოსწავლეებს ეძლევათ შესაძლებლობა, გამოამჟღავნონ ცოდნა, მოიძიონ ინფორმაცია, ორიგინალური ფორმით წარმოადგინონ ფაქტები ან საკუთარი მოსაზრებები. ამავე დროს, ამ ტიპის აქტივობას შემოაქვს ხალისი გაკვეთილზე და უზრუნველყოფს მოსწავლეების ჩართულობას. თავის მხრივ, მასწავლებელს ეძლევა შესაძლებლობა, შეაფასოს მოსწავლეებში სასწავლო საკითხის ცოდნისა და გაგება-გააზრების დონე.

„ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულების“ გამოყენება შესაძლებელია გაკვეთილის მიმდინარეობის ნებისმიერ ეტაპზე. ის შეიძლება ემსახურებოდეს როგორც მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურებას, ისე ნასწავლი მასალის გახსენებას და მის სიღრმისეულად გაანალიზებას. აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებისას მასწავლებელს შეუძლია დაყოს მოსწავლეები მცირე ჯგუფებად და სთხოვოს მათ, დებულებები გაუზიარონ თავიანთი ჯგუფის წევრებს. შესაძლოა, მოდიფიცირებაც. კერძოდ, სთხოვოს ყველა მოსწავლეს დებულებების მოფიქრება, ხოლო შემდეგ, შემთხვევითობის პრინციპით, რამდენიმე მოსწავლეს დაავალოს დებულებების გაზიარება მთელი კლასისთვის. გარდა ზეპირი მსჯელობისა, მოსწავლეებს შეუძლიათ, წერილობით წარმოადგინონ მათ მიერ მოფიქრებული ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულება; ასევე, მოსაზრებები ამ დებულებების შესახებ.

„ორი ჭეშმარიტი და ერთი მცდარი დებულებების“ შესახებ ზეპირი მსჯელობის დროს მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა გააკეთოს მოკლე ჩანაწერები. მაგალითად: რა სირთულის დებულებები მოიფიქრეს მოსწავლეებმა; რამდენად შეძლეს მათ ცოდნისა და მაღალი სააზროვნო უნარების გამომჟღავნება; რამდენმა მოსწავლემ ამოიცნო სწორად მცდარი დებულება; ყველა მოსწავლე აქტიურობდა თუ არა და ა.შ. ამდაგვარი ჩანაწერების გაანალიზებით მასწავლებელი შეძლებს როგორც მოსწავლეთა, ასევე სასწავლო პროცესის მიმდინარეობის შეფასებას, რაც დაეხმარება მას მომდევნო გაკვეთილის ეფექტიანად დაგეგმვაში.

ვიცი, მინდა ვიცოდე, ვისწავლე

 ვიცი, მინდა ვიცოდე, ვისწავლე – მოსწავლის თვითშეფასებისთვის განკუთვნილი ინსტრუმენტია, რომელიც აღძრავს მოსწავლის ცნობისმოყვარეობას და უბიძგებს მას ახლის შემეცნებისკენ. მოსწავლემ ქვემოთ მოცემულ ცხრილში უნდა წარმოადგინოს, რა ცოდნას     ფლობს,           რის შესწავლა სურს და რის სწავლას შეძლებს კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით.

მოცემული ინსტრუმენტის გამოყენება მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, გაააქტიუროს და შეაფასოს მოსწავლეთა წინარე ცოდნა, გააძლიეროს მოსწავლის სურვილი, შეისწავლოს ახალი მასალა და, ამავე დროს, ხელთ ჰქონდეს მოსწავლეთა პროგრესის დამადასტურებელი დოკუმენტი. თავის მხრივ, მოსწავლეები უკეთ აცნობიერებენ, რა იცოდნენ და რა ისწავლეს ახალ სასწავლო საკითხთან დაკავშირებით, რაც მათ მეტაკოგნიტიური უნარების განვითარებაში ეხმარება.

აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებას მოსწავლე იწყებს ახალი თემის შესწავლამდე, ხოლო თემის შესწავლის პროცესში და მისი დასრულების შემდეგ თანდათან ავსებს მას ინფორმაციით. ცხრილის შევსება შესაძლოა გაგრძელდეს ერთი ან მეტი გაკვეთილის განმავლობაში. მოსწავლეებს ცხრილის შევსება შეუძლიათ როგორც ინდივიდუალურად, ისე წყვილებში ან მცირე ჯგუფებში. ეს დამოკიდებულია მასწავლებლის გადაწყვეტილებაზე, რომელიც გამომდინარეობს კლასის კონკრეტული საჭიროებებიდან. (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონი იხილეთ ბმულზე: https://shorturl.at/kE7K0).

გრაფიკული ორგანიზატორები

გრაფიკული ორგანიზატორები გულისხმობს სქემებს, რომლებიც გამოიყენება ფაქტებს, ცნებებს, მოვლენებს შორის არსებული ურთიერთმიმართების სახით გამოსახატავად. მათი დახმარებით ხდება გარკვეულ საკითხთან დაკავშირებით არსებული „ცოდნის ვიზუალური სახით წარმოდგენა“.

აღნიშნული ინსტრუმენტები მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, კარგად გააანალიზოს სასწავლო მასალა-ერთმანეთისაგან გამოყოს მთავარი და მეორეხარისხოვანი ინფორმაცია, გამოიტანოს დასკვნა, მიიღოს გადაწყვეტილება, გადაჭრას პრობლემა. გრაფიკული ორგანიზატორები უადვილებს მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არსებული ინფორმაციის ორგანიზებას, რაც თავის მხრივ, ხელს უწყობს ნასწავლის მარტივად გახსენებასა და კონკრეტული ინფორმაციის გამოყენებას. ასევე, ხელს უწყობს მოსწავლის მაღალი სააზროვნო უნარების სტიმულირებას.

მთავარი კითხვა

კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების პროცესში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საკვლევი კითხვის დასმა და მასზე პასუხის მოძიება. ამისათვის მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთად უნდა მოიფიქრონ „მთავარი კითხვა“ და მომდევნო ეტაპზე უპასუხონ გრაფიკულ ორგანიზატორში მოცემულ ქვეკითხვებს. გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ ქვეკითხვები შეიძლება იცვლებოდეს „მთავარი კითხვის“ შინაარსიდან გამომდინარე. აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებით პედაგოგი, მოსწავლეთა ნაშრომების გაანალიზებისას მარტივად შეძლებს შეაფასოს, რა ფაქტობრივი ცოდნა აქვთ მოსწავლეებს, რამდენად კარგად ესმით, აანალიზებენ და აფასებენ თემასთან დაკავშირებულ საკითხებს. (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის გასაცნობად გამოიყენეთ ბმული: https://shorturl.at/1WREE).

დისკუსიის რუკა

კონკრეტული საკითხის ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებების გაანალიზებისა და არგუმენტირებული დასკვნის გამოტანის მიზნით მოსწავლეებისთვის შეიძლება შეთავაზებულ იქნას გრაფიკული ორგანიზატორი: „დისკუსიის რუკა“ (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის გასაცნობად ისარგებლეთ ბმულით: https://shorturl.at/OdsZQ ).

პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზების რუკა

პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზების რუკა ეხმარება მასწავლებელს, შეაფასოს, რამდენად კარგად შეუძლიათ მოსწავლეებს:

• აღმოაჩინონ რაიმე პრობლემის გამომწვევი მიზეზები;
• იპოვონ ამ პრობლემის გადაჭრის გზა;
• მოიყვანონ არგუმენტები, თუ რა კონკრეტულ შედეგებს მოიტანს პრობლემის ამგვარი გზით გადაჭრა.

(მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის გასაცნობად გამოიყენეთ ბმული: https://rb.gy/tnfws9).

სიტყვის რუკა

ამ გრაფიკული ორგანიზატორის გამოყენებით მასწავლებელს (განსაკუთრებით უცხო ენის) ძალიან სწრაფად შეუძლია შეაფასოს, რამდენად კარგად ფლობს მოსწავლე ახალ სიტყვასთან/ტერმინთან/ცნებასთან დაკავშირებულ ინფორმაციას. (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის სანახავად გამოიყენეთ ბმული: https://rb.gy/z183ri).

დადებითი, უარყოფითი, საინტერესო

მოსწავლეთა იდეების, მოსაზრებების, დამოკიდებულებების შეფასების მიზნით მასწავლებელს შეუძლია, გამოიყენოს გრაფიკული ორგანიზატორი: „დადებითი, უარყოფითი, საინტერესო“. მოსწავლემ უნდა გამოყოს განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული დადებითი და უარყოფითი ფაქტორები/გარემოებები/მახასიათებლები და მიუთითოს, რა მიაჩნია საინტერესოდ, ან რა კითხვები გაუჩნდა (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის სანახავად გამოიყენეთ ბმული: https://rb.gy/jvakd3).

ორმაგი ჩანაწერების დღიური

ორმაგი ჩანაწერების დღიური წარმოადგენს სამუშაოს, რომელსაც მოსწავლეები ასრულებენ წერილობით და გულისხმობს ერთგვარ რეფლექსიას სასწავლო მასალაზე. აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებისთვის მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, გაკეცონ ფურცელი ორად, ან დახაზონ ორსვეტიანი ცხრილი. შემდეგ ფურცლის ერთ მხარეს/ცხრილის პირველ სვეტში ჩაწერონ ფაქტები, ტერმინები, განმარტებები ან ნაწყვეტები შესასწავლი მასალიდან. მეორე მხარეს/მეორე სვეტში კი ჩამოაყალიბონ ამ ფაქტის/ტერმინის/განმარტების/ნაწყვეტის შესახებ საკუთარი დამოკიდებულებები, შეხედულებები, მოსაზრებები ან კითხვები.

მოცემული ინსტრუმენტი მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, ყურადღებით გაეცნონ შესასწავლ მასალას და გააკეთონ რეფლექსია – გამოკვეთონ მათთვის მნიშვნელოვანი და საინტერესო საკითხები, დააფიქსირონ საკუთარი მოსაზრებები და ამ გზით უფრო აქტიურად ჩაერთონ სწავლების პროცესში. აღნიშნული მიდგომით პედაგოგს ეძლევა შესაძლებლობა, შეაფასოს, რამდენად კარგად გაიაზრეს მოსწავლეებმა კონკრეტული თემა, მოხვდა თუ არა მათი ყურადღების ცენტრში მთავარი და მნიშვნელოვანი საკითხები, შეძლეს თუ არა მოსწავლეებმა განხილული მასალის შესახებ მსჯელობა (მოცემული ინსტრუმენტის შაბლონის გასაცნობად გამოიყენეთ ბმული: https://rb.gy/nit6j2).

„ორმაგი ჩანაწერების დღიურის“ შევსება რეკომენდებულია ახალი მასალის გაცნობის პროცესში, ამასთან ნებისმიერ საგანში, რისთვისაც პედაგოგმა წინასწარ უნდა განსაზღვროს დღიურის შესავსებად საჭირო დრო (10-15 წუთამდე) და შესაბამისად დაგეგმოს გაკვეთილები.

მოცემული ინსტრუმენტი საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, ჩაუღრმავდეს შესასწავლ მასალას და კარგად გააცნობიეროს საკუთარი დამოკიდებულებები ამა თუ იმ საკითხის მიმართ. ამგვარი რეფლექსია აღვიძებს მოსწავლის მოტივაციას, გააგრძელოს თემის შესწავლა და მეტად ჩაერთოს სასწავლო პროცესში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა. https://mes.gov.ge/content.php?id=3923&lang=geo
2. 2. სოფო გორგოძე, „ეფექტური განმავითარებელი შეფასება“. 2016 წ, .26 ოქტომბერი.

https://mastsavlebeli.ge/?p=11953

3. მარიანა ხუნძაყიშვილი, სარა ბივერი. „განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება“, 2018 წ, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი. http://tpdc.gov.ge/ptk_files/_ckuploaded/310397.pdf
4. ნინო ლაბარტყავა, „რატომ არის მნიშვნელოვანი განმავითარებელი შეფასება“, 2014წ, 19 მარტი, https://mastsavlebeli.ge/?p=2076
5. ლ, კოჰენი და სხვები, „კვლევის მეთოდები განათლებაში“, მეექვსე გამოცემა, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი.
6. ინტელის სასწავლო პროგრამა, „განმავითარებელი შეფასება“

https://rb.gy/yfm1s8

7. ქართულ -გერმანული სკოლა „სხივი“, „მოსწავლეთა შეფასება“

https://skhivi.edu.ge/მოსწავლეთა-შეფასება/

8. ირინა კიკვიძე. „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასება“ , 2013 წ. https://bsu.edu.ge/text_files/ge_file_5265_1.pdf

ადამიანის ფიზიკური არსებობა მჭიდროდ უკავშირდება მიწას – ვდგავართ, ვმოძრაობთ, ვხტებით და საბოლოოდ ისევ მას ვუბრუნდებით. ნებისმიერი სხეულის მოძრაობის ტრაექტორია დამოკიდებულია იმ უხილავ ძალაზე, რომელიც დედამიწისკენ გვიზიდავს. სწორედ ამ ურთიერთქმედებაზე დაკვირვებამ წარმოშვა ფიზიკის კანონები, რომლებიც ხსნის და განმარტავს ბუნებაში მოქმედ მრავალ პროცესს.

სამყაროში მიმდინარე ფიზიკური მოვლენები ოთხი ფუნდამენტური ურთიერთქმედებით აიხსნება – ძლიერი, სუსტი, გრავიტაციული, ელექტრომაგნიტური. აქედან გრავიტაცია ყველაზე ნაცნობია და ამავდროულად – ყველაზე იდუმალი. ის არა მხოლოდ ადამიანის ყოველდღიურობას განსაზღვრავს, არამედ მთელ სამყაროზე ახდენს გავლენას – პლანეტების მოძრაობიდან დაწყებული, ვარსკვლავების სიცოცხლემდე და კოსმოსის სტრუქტურამდე. გრავიტაციის ყოველდღიური, ჩვენთვის „ახლობელი“ გამოვლინებაა სიმძიმის ძალა – სწორედ ის, რაც ჩვენს სხეულსა და დედამიწას აკავშირებს.

ზოგადად, სიმძიმის ძალის აჩქარება მუდმივ სიდიდედ ითვლება, მაგრამ რეალურად ასე არ არის. მისი მნიშვნელობა განსხვავებულია ადგილმდებარეობისა და სხვადასხვა ფაქტორის მიხედვით. სიმძიმის ძალის აჩქარება (g), მცირედით იცვლება გეოგრაფიული განედის, სიმაღლისა და დედამიწის ბრუნვის გამო.

ეს ცვლილებები შესაძლოა უმნიშვნელოდ მოგვეჩვენოს, თუმცა მეცნიერებისთვის მათი ზუსტად ცოდნა აუცილებელია. სწორედ ამ მცირე განსხვავებების გათვალისწინებით ვიგებთ, რამდენად ფრთხილად, ზუსტად არის მოწყობილი ბუნება და როგორ აისახება თითქოს შეუმჩნეველი განსხვავება ტექნოლოგიურ გადაწყვეტილებებზე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში.

ამ სტატიაში განვიხილავთ სიმძიმის ძალის აჩქარების დამოკიდებულებას სხვადასხვა ფაქტორზე; როგორ გამოითვლება მისი მნიშვნელობა, რაზეა დამოკიდებული და როგორ ვზომავთ მას თანამედროვე ინსტრუმენტებით – მაგალითად, გრავიმეტრით; გავეცნობით იმ ფორმულებს, რომლებიც გვიჩვენებს, როგორ იცვლება g გეოგრაფიული განედისა და ზღვის დონიდან სიმაღლის შესაბამისად. სტატიაში წარმოდგენილი პრაქტიკული სამუშაოს მაგალითები და ცხრილები მოსწავლეებისთვისაც საინტერესო და გამოსადეგი იქნება.

იხილეთ ვრცლად