სხვა მუსიკალური დისციპლინებისგან განსხვავებით, სოლფეჯიოს კურსის პრაქტიკული შედეგი ადვილი შესამჩნევი არ არის, ვინაიდან საგანი მრავალწახნაგოვანი და მასშტაბურია. განსაზღვრული ჩვევები (თეორიული საფუძვლები, ნოტაცია, მუსიკალური სმენა, ზუსტი ინტონირება, რიტმის გრძნობა, მეხსიერება და სხვა) სწორედ სოლფეჯიოს დახმარებით გამომუშავდება, ამიტომ საგნისადმი ზედაპირული დამოკიდებულება არ გვარგებს. ცხადია, ეს ჩვევები ხანგრძლივი და სისტემური სწავლის შედეგია, მაგრამ შედეგი ამად ღირს.
მუსიკის განვითარებაში გვიდო დ’არეცოს მიერ შექმნილი სანოტო ჩანაწერის როლზე ერთ-ერთ წერილში უკვე ვისაუბრე (როგორც გახსოვთ, მარცვლოვან სახელწოდებათა ავტორად სწორედ გვიდო დ’არეცოა მიჩნეული). ახლა გადავხედოთ ასოით აღნიშვნებს ლათინური ანბანის მიხედვით.
ასოითი ნოტაცია ძველი ბერძნების გამოგონებაა.
ჩვენ უკვე ვიცით შვიდი ძირითადი ბგერის მარცვლოვანი დასახელება: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი (სხვათა შორის, ეს აღნიშვნები უფრო გვიან გაჩნდა, ვიდრე ასოითი). მუსიკალური ბგერების აღსანიშნავად ლათინურ ასოებს ჯერ კიდევ ანტიკურ ეპოქაში იყენებდნენ – ის ხომ ცნობილი იყო თავისი უნიკალური საგანმანათლებლო სისტემით. მას შემდეგ სანოტო დამწერლობა უფრო და უფრო დაიხვეწა და სრულყოფილი გახდა.
მუსიკალურ პრაქტიკაში კარგა ხანია გამოიყენება ცალკეული ბგერებისა და ტონალობების ასოითი აღნიშვნის სისტემა. სისტემის საფუძველი ლათინური ანბანია. მუსიკალური ბგერების ასოითი ჩაწერისთვის დაგვჭირდება ლათინური ანბანის პირველი 8 ნიშანი (a b c d e f g h) და სუფიქსები – is (დიეზი), isis (დუბლ დიეზი), es (ბემოლი) და eses (დუბლ ბემოლი).
სისტემის ასოითი აღნიშვნის არსი ისაა, რომ ყოველი მუსიკალური ბგერა ლათინური ანბანის განსაზღვრული ასოთი იწერება. ვინაიდან იმ დროისთვის სიმღერისას ყველაზე დაბალ ბგერად „ლა“ მიიჩნეოდა, ის ლათინური ანბანის პირველი ასოთი – A–თი აღნიშნეს, დანარჩენი ნოტები კი აღმავალ რიგზე ასე განლაგდა: В (სი ბემოლი), С (დო), D (რე), Е (მი), F (ფა), G (სოლ) და ასე გამოითქმის: A (ა) – ლა, В (ბე) – სი ბემოლი, С (ცე) – დო, D (დე) – რე, Е (ე) – მი, F (ეფ) – ფა, G (გე) – სოლ. როდესაც სი ბემოლზე უფრო მაღალი ბგერის გამღერების აუცილებლობა გაჩნდა, ბგერა „სი“ ანბანის მომდევნო ასოთი – Н-ით აღინიშნა.
სასურველია ასოითი აღნიშვნების ზეპირად დასწავლა. დამახსოვრება თუ გაგიჭირდათ, ცხრილი ფურცელზე ამოიწერეთ, დროდადრო დახედეთ და გადაამოწმეთ, რამდენად შეესაბამება თქვენ მიერ დამახსოვრებული ნოტი ლათინური ანბანის აღნიშვნას.
ბგერათა რიგის ძირითადი საფეხურების ამაღლების ან დადაბლების (ალტერაცია) აღნიშვნისთვის შემდეგი მარცვლები გამოიყენება: is (ნახევარი ტონით ამაღლება) და es (ნახევარი ტონით დადაბლება). ამრიგად, დო დიეზის ასოითი აღნიშვნაა cis, რე ბემოლისა – des, მი დუბლ დიეზისა – eisis, ხოლო ფა დუბლ ბემოლისა – feses.
მოცემულ სისტემაში გამონაკლისებია მი ბემოლი, ლა ბემოლი და სი ბემოლი, რომლებიც ამგვარად აღინიშნება: es, as და b. მაშასადამე, მი ბემოლს და ლა ბემოლს არა ლოგიკურად, ees-ით და aes-ით აღნიშნავენ, არამედ es (ეს)–ით და as (ას)-ით, ანუ მეორე ხმოვანს შეამოკლებენ. რაც შეეხება სი ბემოლს, hes–ის ნაცვლად ვწერთ b–ს.
რაც შეეხება ტონალობათა აღნიშვნას, მაჟორულ-მინორული სისტემის ტონალობა სიმაღლებრივ მდგომარეობასა (c, d, e, f…) და კილოზეა (კილოური გადახრა dur (მაჟორი), moll (მინორი)) დამოკიდებული. თუ ტონალობა მაჟორულია, ტონიკის დასახელება დიდი ასოთი იწერება, ხოლო თუ მინორული – პატარა ასოთი. როგორც ზევით მივუთითე, მაჟორული კილო აღინიშნება სიტყვით Dur (ლათინური სიტყვიდან durus (მყარი)), მინორული კი სიტყვით moll (რბილი) აღინიშნება. მაგალითად: C-dur (დო მაჟორი), c-moll (დო მინორი), Es-dur (მი ბემოლ მაჟორი), es moll (მი ბემოლ მინორი), Fis-dur (ფა დიეზ მაჟორი), fis moll (ფა დიეზ მინორი) და ა.შ.
ამრიგად, ასოითი ნოტაციის დახმარებით შესაძლებელია არა მხოლოდ ბგერების, არამედ მთელი მუსიკალური სისტემების – აკორდების, ტონალობების, კილოების გამოსახვა.
დავალება:
- დავასახელოთ და ჩავწეროთ სანოტო რვეულში ძირითადი ბგერების ასოითი აღნიშვნები (დო-დან დო-მდე).
- დავასახელოთ და ჩავწეროთ დიეზიანი ბგერები ასოითი აღნიშვნით.
- დავასახელოთ და ჩავწეროთ ბემოლიანი ბგერები ასოითი აღნიშვნით.
ასევე:
ალბათ ბევრჯერ შეხვედრიხართ სიმღერების კრებულებს, სადაც მელოდიასა და ტექსტთან ერთად ლათინური ასოები და ციფრებიცაა მითითებული. აკორდებთან (მელოდიის ჰარმონიული თანხლება) მიწერილი ეს ასოით-ციფრული სისტემა რთული კი გვეჩვენება, მაგრამ პრაქტიკული გამოყენებისთვის მარტივი და მისაწვდომია. თუ რომელიმე ჯაზური კომპოზიციის დაკვრას გადავწყვეტთ, ამგვარ დამწერლობას მით უფრო ვერ ავუვლით გვერდს (მას აქვს ერთი თავისებურება – უფრო გამარტივებული დამწერლობა).
P.S. მუსიკალური წიგნიერება ყოველთვის წარმატების საწინდარია.
