ჩვეულება, რომელიც მტკიცეა

გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “არტანუჯი”

1906 წლის ოქტომბერი მიგელ დე უნამუნომ ბარსელონაში გაატარა. 15 ოქტომბერს საკმაოდ ვრცელი და ანალიტიკური მოხსენებით წარსდგა კატალანური ენის საერთაშორისო კონგრესის წინაშე. კონფერენცია თავისი პროვოკაციული სახელწოდებით – “ესპანური სოლიდარობა”, ძალიან უარყოფითად იქნა შეფასებული პოლიტიკურ წრეებში. კონფერენციის მიმდინარეობისას გამოიკვეთა კატალანური სეპარატიზმის მიზანმიმართული და დაუნდობელი კრიტიკა, რამაც, ცხადია, პოლიტიკოსების მღელვარება გამოიწვია. თავის გამოსვლაში უნამუნო მკაცრად დაუპირისპირდა ესპანელი პოლიტიკოსებისა და რელიგიური მოღვაწეეების ფარისევლობას. აღნიშნა, რომ “კატალანური სოლიდარობა” მხოლოდ ეფემერულ მოვლენას წარმოადგენს. მოუწოდა კატალონიელ მწერლებს, რომ ესპანურ ენაზეც გამოთქვან თავისი სათქმელი. მიბაძონ შოტლანდიელი მწერალს რობერტ ბერნსს და ბრეტონელ ერნესტ რენანს, რომლებიც წერდნენ ინგლისურ და შესაბამისად, ფრანგულ ენებზე. უნამუნომ ერთმნიშვნელოვნად განაცხადა, რომ მხოლოდ სიყვარული შეიძლება იყოს ესპანეთის პოლიტიკური და იდეოლოგიური ერთიანობის საფუძველი. 

უნამუნოს ბარსელონური მოგზაურობა კონფერენციაზე წარმოთქმული სიტყვით არ დასრულებულა. მწერალმა სხვადასხვა გამოსვლებში დაუნდობლად გააკრიტიკა ბარსელონურ ჟურნალ-გაზეთებში გამოქვეყნებული პუბლიკაციები. “ზედაპირული” და “მეგალომანიით” დაავადებული უწოდა კატალანურ პრესას. 

ცალკე საუბრის თემაა უნამუნოს მოსაზრებები კატალანური ლიტერატურის შესახებ. ამ თემას მწერალმა ცალკე სტატია მიუძღვნა სახელწოდებით –”კატალანური ლიტერატურის შესახებ” (სტატია 1906 წლის 4 დეკემბერს გაზეთ “ლა ნასიონმა” გამოაქვეყნა). მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნულ სტატიაში განსაკუთრებულ პატივისცემას გამოხატავს  ვერდაგერის და მარაგალის მიმართ, კატალონიურ ლიტერატურას თანამედროვე ფრანგული და ესპანური ლიტურატურის “დანამატად” განიხილავს. მიუთითებს, რომ კატალანური ლიტერატურა ფრანგული და ესპანური ხელოვნებით არის ინსპირირებული, რომ ის მოკლებულია იმ ორიგინალურ ძარღვს, რომელიც მაგალითად, თანამედროვე პორტუგალიური ლიტერატურისთვის არის დამახასიათებელი. “ჟოაო დე დეუსი (პორტუგალიელი გიტარისტი, რომელიც მხოლოდ ორი სიმით უკრავდა), ელეგანტური და ეროტიკული, უფრო მეტად ახმოვანებს რეგიონულ, ორიგინალურ აკორდებს, ვიდრე ვერდაგერის მთელი შემოქმედება. გარდა ამისა, კატალონიური ლიტერატურის ბაზარი ხელოვნურად არის შექმნილი პოლიტიკური ფანების მიერ, რეალურად, ის არ არსებობს. მომავალში კატალონიური ენა ორგანულად შეერწყმება ესპანურს”.

საერთაშორისო კონგრესის დღეებში უნამუნოსგან ინტერვიუ აიღო ჟურნალისტმა მიშელ ჩამპურსინმა. ინტერვიუს ტექსტი, რომელიც უგულებელყოფილი აღმოჩნდა უნამუნოს მკვლევართა მიერ, 1906 წლის 18 ოქტომბერს “ელ ლიბერალ დე მურსიაში” გამოქვეყნდა.

მიგელ დე უნამუნო არაორდინარული ადამიანია. უსახელო ქურთუკი აცვია, პატარა სათვალეები უკეთია და ძირითადად, ტუჩების მოძრაობის გარეშე საუბრობს. უცნაურად მიღებს: მაგიდაზე პურის ნამცეცები უყრია. მწერალი მათ გულმოდგინედ აწებებს ერთმანეთს. ბისმარკი თუთუნს ეწეოდა, როდესაც ინტერვიუს ართმევდნენ, გლადსტონი შეშას ჩეხავდა და სალამანკის უნივერსიტეტის რექტორი ნამცეცების “წამებით” არის დაკავებული.

ოჰ, ეს პურის ნამცეცების გროვა! განუწყვეტლივ იცვლის სახეს მიგელ დე უნამუნოს თითებში: ხან ბურთის ფორმას მიიღებს, ხან ძაფივით გაიწელება, ხან ფურცელივით გაბრტყელდება და უკვე ვხვდები, რომ გონება უძლურია ფორმათა ცვალებადობის პროცესს მიადევნოს თვალი. ეს უცნაური თამაში ჩემთვის ამ ინტერვიუს სიმბოლოსაც წარმოადგენს და გარკვეულწილად, მის მართვაშიც მეხმარება. სიმბოლოს, რადგან თითქოს მწერალი მაფრთხილებს, რომ “მასა” მის ხელშია, ამასთანავე ვხედავ, როგორ იცვლება თითების მოძრაობა ჩემი შეკითხვების მიხედვით. თუ შეკითხვა უმნიშვნელო ეჩვენება, პურის ნამცეცებს გაშლილ ხელისგულზე იგროვებს და ცერა თითით აბურთავებს, მერე კვლავ ანამცეცებს და ასე შემდეგ, მაგრამ თუ საუბარი მისთვის საინტერესო მიმართულებით მიდის, “გასართობს” მუჭში მჭიდროდ მოაქცევს და მთელი სხეული ეძაბება. პირველი შეკითხვა ასეთია:

სტუმრის შთაბეჭდილებები

– თავბრუდამხვევია. სალამანკა მირჩევნია. იქ ყველაფრისთვის გაქვს დრო, ფიქრისთვისაც კი. ყველაფერი რეგულარულია, მეთოდური. “ბარსელონაში ჯერ არ ვიცი… წლების წინ, როდესაც პირველად მოვხვდი ბარსელონაში, ჩემს დღიურში ჩავწერე: ბარსელონა. ქუჩაში ვარ. მხვდებიან გოგოები, რომლებსაც დიდი ჰალსტუხები უკეთიათ. ძალიან ხმამაღლა და მკაფიო ჟესტიკულაციით საუბრობენ”. ახლა ისინი არ შემხვედრია და დაბნეული ვარ. უამრავი ადამიანი გავიცანი და მივხვდი, რომ მათი ერთადერთი წუხილი პოლიტიკაა. ამ მხრივ ძალიან გვანან ბილბაოელებს. თუ მათ შეეკითხებით, რას ფიქრობენ მთვარის ეკლიფსზე, გიპასუხებენ, რომ არ იციან, რომ უნდა შეისწავლონ, მაგრამ ეს პასუხი მხოლოდ დროის მოგების მცდელობას წარმოადგენს. იმაზე ფიქრობენ, აბა, მზის დაბნელებას თუ რამე საერთო აქვს მათ პოლიტიკურ შეხედულებებთან. ბარსელონა და ბილბაო ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. 

გაჩუმდა, ისევ წაეთამაშა პურს და ღიმილიანი სახით შემომხედა. გამიკვირდა, უნამუნოს ღიმილი ისეთივე იშვიათობაა, როგორც მისი სიმპათია ანატოლ ფრანსის მიმართ. ვაგრძელებ:

კატალანური ლიტერატურის შესახებ

– ის უბრალოდ არ არსებობს. დღემდე არ ვიცი არც ერთი მწერალი, რომელიც წერს და ფიქრობს კატალანურად. ყველანი, დაწყებული ვერდაგერიდან და დამთავრებული ალკოვერით, სხვები რომ აღარ დავასახელო, წერენ კატალანურად, მაგრამ მათი შემოქმედება კასტილიური ყალიბის ჩარჩოებს არ სცდება. არ არსებობს არცერთი კატალანელი შემოქმედი, რომელიც ორიგინალურობით გამოირჩევა. ზედაპირული შესწავლაც კი ცხადყოფს მათ შინაგან კავშირს ესპანურ, ფრანგულ და პორტუგალიურ ლიტერატურასთან. კატალანური ხელოვნების ნიმუში, როგორც ასეთი, არ არსებობს. თავს ნუ იტყუებთ, კატალონიელები არ არიან ისეთები, როგორებიც პორტუგალიელები. აი, იმათ კი აქვთ ნამდვილი ეროვნული ხასიათი და ხელწერა. გასაგებიც არის, ისინი ხომ ხმელთაშუა ზღვის უკიდურეს გეოგრაფიულ არეალში არიან, ევროპისკენ ზურგით. მათი გიტარისტები ორი სიმით უკრავენ, ლირიკა და ეროტიზმი თანაბრად არის შერწყმული. ზოგი მათგანი ნამდვილ აღტაცებას იწვევს ჩემში. ამ ნატიფი მელოდიების ნაკლებობას ვგრძნობ კატალანურ ხელოვნებაში. აქ ყველანი “მერკურიელები” არიან – იმის თქმა მინდა, რომ „მერკურე დე ფრანსეს” წიაღში ეძებენ შთაგონებას.

ფრანკოფობია

ვცდილობ თემის გაგრძელება ვიპოვო და ვეკითხები:

– ვწუხვარ, მაგრამ იძულებული ვარ ვაღიარო – ფრანკოფობიით ვარ შეპყრობილი. როგორც დალტონიკები ვერ ასხვავებენ ფერებს, ასევე ვერ ვარჩევ ფრანგულ ლიტერატურაში განსხვავებებსა და ფერებს. ზედმეტად მკაფიო მეჩვენება და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მეტისმეტად ხელოვნური. ფრანგები გეომეტრიაში დახელოვნებულები არიან. ძალიან კარგად იციან წიგნის აწყობა: დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული. დიდოსტატურად აშენებენ, მაგრამ ამ ყველაფერს გრძნობა აკლია. ისე მოქმედებენ, როგორც ხელოვნური ყვავილების მწარმოებლები: აიღებენ ქსოვილს, გამოჭრიან, დააკერებენ ყვავილს, შეღებავან და სუნამოსაც კი დააპკურებენ. შედეგი ბრწყინვალეა, ნამდვილ ყვავილს ჰგავს, მაგრამ არ არის ყვავილი. ფრანგებს კარგი მეცნიერული ინსტინქტი აქვთ. შეუდარებელნი არიან მეცნიერების ექსპანსიის სფეროში. სხვა მხრივ, ვფიქრობ, ფრანგულ ცნობიერებაში ამპარტავნობა სჭარბობს ჭეშმარიტ ღირებულებებს. მათ ლიტერატორებს შექსპირი, გოეთე და კირკეგორი აგურების მწარმოებლები ჰგონიათ, რომლითაც მერე თვითონ წიგნებს აკეთებენ.

– მთელი კატალონია იცნობს, მაგრამ მე – არა. მისთვისაც უცნობია ჩემი შემოქმედება. ერთმანეთს იგნორირებას ვუკეთებთ. არარაობა მგონია. ოცდაექვსი წლის პიჟოანი სახედაკარგული ახალგაზრდაა, რომელიც “ღიმილის გარეშე”, გამომწვევად ეკამათება პლატონს და სენეკას.  

უნამუნო კვლავ უბრუნდება “ფრანგულ” თემას:

– ერთი მხრივ, ჩემთვის მიუღებელია ფრანგების მანია, რომ მანიფესტებითა და კლასიფიკაციებით გამოხატონ სათქმელი და მეორე მხრივ, რასაც ქმნიან, საკმაოდ კარგი გამოსდით. პრეტენზია იმისა, რომ ხელოვნებას მეცნიერულად მიუდგნენ, გაითვალონ და გაიანგარიშონ, როგორ, რატომ და სად მიემართება შთაგონება – ეს ჩემთვის სხვა არაფერია, თუ არა არაჩვეულებრივი ერესი.…

          

მოდერნისტული ხელოვნება

– მოდერნისტულ ხელოვნებას განმასხვავებელი ნიშანი არ გააჩნია. სრული ქაოსი – ეს არის მისი მთავარი მახასიათებელი. აქვს ინდივიდუალური, პერსონალური ხასიათი. თითოეული ხელოვანი გამოხატავს როგორც ესმის და როგორც შეუძლია. მე იდეები არ მაინტერესებს, იდეები ის ვალუტაა, რომელიც საერთოა და მთელ სამყაროს ეკუთვნის. ნებისმიერი ხელოვანი საკუთარი პიროვნული ხასიათის შესაბამისად იყენებს ამ ფულს. მწერალში მე ის მაინტერესებს, თუ როგორ ხარჯავს თავის ინტელექტუალურ ვალუტას. უპირატესობას მათ ვანიჭებ, ვინც მარტოხელა მიუყვება გზას, ვისაც არ იცნობენ, ვინც ყველაზე “უმ ცენზურას” აიტაცებს ხოლმე, ნაკლებად ვკითხულობ, განსაკუთრებით მათ, ვისაც აღიარებენ. კარგა ხანია მხოლოდ რელიგიურ კრიტიკას და პოეზიას ვკითხულობ. რაც შეეხება წმინდა ლიტერატურულ ნაწარმოებებს, მიჭირს მათი წაკითხვა. ვფიქრობ, რომ შეთხზული რეალობა მხოლოდ საბაბია იმის გამოსახატად, რის თქმასაც მწერალი პიროვნულად ვერ ბედავს. ლაჩრობად მიმაჩნია. ავტორი თხზავს თოჯინას, რათა მან თქვას ის, რის თქმასაც თავად ვერ ბედავს. ჩემს სისტემას ვამჯობინებ: თავად მე ვთქვი ყველაფერი, თუნდაც ურთიერთსაწინააღმდეგო. ჩემს წიგნში “დონ კიხოტი”, სწორედ ამას ვცდილობ. იგივე თემას ეხება `ტრაქტატი ღვთის სიყვარულის შესახებ”, რომელსაც ამჟამად ვწერ. მე მწამს ღმერთის, მიუხედავად მისი არსებობის დემონსტრაციისა. ეს ეჭვი თუ იმედი მასულდგმულებს. და ბოლოს, ყველაფერი რაც გითხარით, ალბათ, იმის შედეგია, რომ თხუთმეტი დღეა არ წამიკითხავს ვიქტორ ჰიუგო!!!”

ეს ნამდვილად კულმინაციაა. ამ სიტყვების წარმოთქმისას თვალებში ნაპერწკლები აუციმციმდა, მისი თითები, მიგელ უნამუნოს თითები პურის ნამცეცებს მისწვდა, დააგორგოლავა, პატარა ბურთი გააკეთა და პირდაპირ მარცხენა თვალში მესროლა. თვალი არც დავახამხამე. შემომხედა და მითხრა:

– ერთადერთი, რაც ნამდვილად ღირს ამქვეყნად, ეს სიკვდილზე ფიქრია.

მხოლოდ მაშინ მივხვდი ამ არაორდინარული მწერლის ნამდვილ ხასიათს. მხოლოდ ახლა მივხვდი, რატომ არჩია მადრიდის დიდებას სალამანკაში განმარტოება…

არც სიტყვაძუნწია და არც რეალობას მოწყვეტილი. ეს უგრძნობლობაც ტყუილია. მისი მოჩვენებითი სიმშვიდის მიღმა ინკვიზიტორის მგზნებარე ვნება ცოცხლობს…და ეს ინკვიზიტორი, შემინდეთ და,…არაჩვეულებრივი იუმორისტია.

საბედნიეროდ, სულ მალე, შემდეგ ორშაბათს, ეჭვი მაქვს, რომ ბატონი უნამუნო ყველას გაგვაკვირვებს თავისი მოულოდნელი, მონსტრული, მაგრამ დიდებული ახალი კერძით.

დაველოდოთ!

ესაუბრა მიშელ ჩამპურსინი

1906 წელი

1. ხასინტო ვერდაგერი (1845-1902) – კატალანელი მწერალი, რომელიც ერთდროულად წერდა ესპანურ და კატალანურ ენებზე.

2. ჯოან მარაგალი (1860-1911) – კატალანელი მწერალი, პოლიტიკოსი.

3. ანტონ მარია ალკოვერი (1862-1932), მწერალი, პუბლიცისტი. შემოქმედებითი მოღვაწეობის დასაწყისში წერდა ესპანურად. 1879 წლიდან თითქმის ყველა მისი ნაწარმოები კატალანურ ენაზეა შექმნილი.

4. “მერკურე დე ფრანსეს”– პოპულარული ფრანგული ლიტერატურული ალმანახი. დაარსდა 1672 წელს.

5. ხოსე პიჟოანი (1880-1963) – არქიტექტორი, ისტორიკოსი, პოეტი. წერდა კატალანურ ენაზე.

ესპანურიდან თარგმნა ლანა კალანდიამ