უცხოური ენის ეფექტიანი გაკვეთილი: კომპონენტები და მახასიათებლები

ნებისმიერი მასწავლებელი, რომელიც  საკლასო ოთახში შედის  მიზანად ეფექტიანი გაკვეთილის ჩატარებას უნდა ისახავდეს. მას გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს, რომ კარგად დაგემილი და წარმართული გაკვეთილის საშუალებით   ერთის მხრივ მოსწავლეთა მოტივირებას და  ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას, ხოლო მეორეს  მხრივ მათ  თავდაჯერებულობის ზრდას უწყობს ხელს. სწორედ ამგვარად წარმართული გაკვეთილების შედეგად შეძლებენ მოსწავლეები მიზანმიმართულად  გამოიყენონ უცხოური ენა სხვადასხვა კონტექსტში.

როგორ მიაღწიოს მასწავლებელმა ამ მიზნებს? რას ნიშნავს ეფექტიანი და წარმატებული გაკვეთილი? შესაძლებელია ორმა მასწავლებელმა ერთიდაიგივე გაკვეთილი ჩაატაროს ერთიდაიგივე სახელმძღვანელოს მიხედვით და ერთიდაიგივე გეგმით, მაგრამ სრულიად განსხვავებულ შედეგზე გავიდეს. თითოეულ მასწავლებელს საკუთარი სწავლების სტილი აქვს, რაც არ ნიშნავს იმას, რომ ერთი უკეთესად ასწავლის ვიდრე მეორე. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ მასწავლებელი თვლის გაკვეთილი ვერ გავიდა მის მიერ დასახულ მიზანზე, თუმცა მოსწავლეებისთვის საგაკვეთილო პროცესი სასიამოვნო და  ნაყოფიერი აღმოჩნდა.  მეორეს მხრივ,  შესაძლოა მასწავლებელმა სრულად დაფაროს გაკვეთილის გეგმა, მაგრამ მოსწავლეებმა ვერ მიიღონ შესაბამისი ცოდნა.

რა ძირითადი მახასიათებლები აქვს უცხოური ენის ეფექტიან გაკვეთილს?

1. გაკვეთილში ასახულია მაღალ პროფესიული სტანდარტები

ზოგადად სწავლება და მათ
შორის ენის სწავლება, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პროფესია,
ეფუძნება სტანდარტებს. სტანდარტები მოიცავს იმ მეთოდებსა და უნარებს, რაც მასწავლებლებს უნდა ჰქონდეთ, ასევე
იმ ქმედებებს, რაც მათ უნდა გამოამჟღავნონ საკლასო ოთახში. საქართველოში, ისევე როგორც
მრავალ სხვა ქვეყანაში, არსებობს უცხოური ენის მასწავლებლის სტანდარტი, რომელიც ზუსტად
ასახავს რა ცოდნა და უნარები მოეთხოვებათ მასწავლებლებს. სტანდარტი სხადასხვა
დომეინისგან შედგება და ის ეხება სწავლების სხვადასხვა ასპექტს. მაგალითად, ცოდნა და
უნარები, რაც უნდა გამოამჟღავნოს მასწავლებელმა გაკვეთილზე, როგორ უნდა დაგეგმოს გაკვეთილი,
როგორ უნდა აკონტროლებდეს ემოციებს საკლასო ოთახში და სხვა. მასწავლებლის სტანდარტის
ცოდნა და პროფესიული ეთიკის ნორმების ზედმიწევნით დაცვა მნიშვნელოვანია ეფექტიანი სწავლებისათვის.

2.გაკვეთილი ასახავს ენის სწავლების ძირითადი პრინციპებს

ენის კარგი გაკვეთილი არ არის მხოლოდ აქტივობებისა და
სავარჯიშოების ერთობლიობა გაერთიანებული იმ მიზნით რომ გავიყვანოთ საგაკვეთილო დრო; ეს გაცილებით მეტია, ვიდრე სახელმძღვანელოში მოცემული
მასალების მოსწავლეთათვის გაცნობა. მიუხედავად მასწავლებლის კვალიფიკაციისა, ენის კარგი
გაკვეთილი პროფესიონალის განსაკუთრებულ აზროვნებასა
და ცოდნას უნდა ასახავდეს, რომელსაც ამავდროულად ენის შესაბამისი კომპეტენცია ამყარებს.
თითოეულ გაკვეთილში უნდა გამოჩნდეს უცხოური
ენის სწავლა- სწავლების, მოსწავლეთა საჭიროებების ანალიზისა და მათი სწავლის სტილების,
ასევე ენის ბუნების საფუძვლიანი ცოდნა.

3. გაკვეთილი მიზნად ისახავს კონკრეტულ შედეგებზე გასვლას

თითოეული ჩატარებული გაკვეთილი უნდა აძლევდეს მოსწავლეებს
ცოდნას და უნდა გადიოდეს კონკრეტულ შედეგზე.შედეგების შესაძლო ფორმულირების მაგალითები:

·მოსწავლეები ისწავლიან როგორ დაწერონ აბზაცი, რომელიც
შეიცავს თეზისს და ამ თეზისის გამამყარებელ
არგუმენტებს;

·მოსწავლეები შეძლებენ დამოკიდებული წინადადების გამოყენებას;

·მოსწვლეები შეძლებენ ჩანაწერების გაკეთებას მოსმენის
დავალების შესრულებისას და სხვა.

ამგვარი შედეგები შეესატყვისება იმ უნარებსა და კომპეტენციებს,
რასაც უნდა დაეუფლონ მოსწავლეები ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით. გაკვეთილის ან
თემის დასასრულს მასწავლებელმა უნდა შეძლოს შეაფსოს რამდენად გააუმჯობესეს მოსწავლეებმა
სამიზნე უნარ-ჩვევები, რამდენად მიღწეულია ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით გაწერილი
შედეგები.

4. გაკვეთილი მოსწავლეებისათვის წარმოადგენს
შესაძლებლობას ენა გამოიყენონ მიზანმიმართულად სხვადასხვა სიტუაციასა თუ კონტექსტში

ნებისმიერი გაკვეთილის დაგეგმვისა თუ წარმართვისას მასწავლებელი
უნდა ფიქრობდეს შემდეგ საკითხებზე:

·ენის სწავლის რა შესაძლებლობებს სთავაზობს გაკვეთილი
მოსწავლეებს?

·როგორ შეუძლიათ მოსწავლეებს მიზანმიმართულად გამოიყენონ
ნასწავლი ენობრივი კომპონენტები?

·ვინ უფრო აქტიურად იყენებს ენას გაკვეთილზე – მასწავლებელი
თუ მოსწავლე?

·ყველა მოსწავლე თანაბარად ერთვება საგაკვეთილო პროცესში?

როგორც წესი, მასწავლებლები სიამოვნებით ატარებენ გაკვეთილს
და მათთვის ეს პროცესი ერთგვარი „პერფომანსია”, თუმცა არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ჩვენი
უმთავრესი მოვალეობა ფასილიტაციაა. იმისათვის რომ გაიზარდოს მოსწავლეთა საგაკვეთილო
პროცესში ჩართულობა, მასწავლებელმა მუდმივად უნდა ცვალოს მოსწავლეთა დაჯგუფების მოდელები
რათა მინიმუმამდე შემცირდეს მისი დომინირება გაკვეთილზე. სწორედ ამ მიზნით უნდა გააქტიურდეს წყვილებში და ჯგუფებში მუშაობა. ასევე კითხვების
დასმისას, განსაკუთრებით უნდა აკონტროლოს მასწავლებელმა მოსწავლეთა თანაბარი ჩართულობა.
ასევე, მნიშვნელოვანია მოსწავლეთათვის პასუხისმგებლობის გადანაწილება. მაგალითად, თუ
ვამოწმებთ დავალების სისწორეს, შეიძლება ერთერთ მოსწავლეს ვთხოვოთ წაიკითხოს სწორი
პასუხები.

ყველა გაკვეთილის ბოლოს უნდა შეფასდეს რამდენად წარმატებით
შევძელით მოსწავლეთა ჩართულობის წახალისება და მათთვის სათანადო აქტივობების სწორად
მიწოდება.

5. გაკვეთილი ეფექტურად არის წარმართული

წარმატებული გაკვეთილის მნიშვნელოვანი ასპექტია პოზიტიური
სასწავლო გარემოს შექმნა. ტერმინი „საკლასო ოთახის მენეჯმენტი” ერთდროულად მოიცავს
ფიზიკურ და სოციალურ ფაქტორებს რაც გათვალისწინებელი
უნდა იყოს სწავლა-სწავლების პროცესის ხელშესაწყობად. შეუძლებელია ეფექტიან გაკვეთილზე
საუბარი, როდესაც კლასში არ არის დისციპლინა, მოსწავლეები უყურადღებოდ არიან, არასათანადოდ
იქცევიან და პატივს არ სცემენ თანაკლასელებსა და მასწავლებელს. პოზიტიური საკლასო გარემოს
უპირველესი მახასიათებელია ატმოსფერო, სადაც მოსწავლეები ფოკუსირებულნი არიან გაკვეთილზე,
მუშაობენ ერთად, იჩენენ ინიციატივას დაეხმარონ მასწავლებელსა და თანაკლასელებს.

ამგვარი გარემოს შესაქმნელად უპირველეს ყოვლისა საჭიროა
ურთიერთნდობის მოპოვება და დამკვიდრება. მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს შემუშავებული პროცედურები
როგორ მართოს და აკონტროლოს მოსწავლეთა ქცევა და ინტერაქცია, რათა თავიდან აიცილოს
დისციპლინის დარღვევები.

6. გაკვეთილი არის ლოგიკური კრებული
სასწავლო აქტივობების, რომელნიც ქმნიან ერთ მთლიანობას

ენის გაკვეთილი წარმოადგენს აქტივობების ერთობლიობას,
რომელთაც მივყავართ გაკვეთილის მიზნისაკენ. გაკვეთილის სტრუქტურის წარმატება დამოკიდებულია
იმაზე, თუ როგორ გაართმევს მასწავლებელი თავს გაკვეთილის სამ მნიშვნელოვან ეტაპს: დაწყებას,
აქტივობების თანამიმდევრულობას და დასასრულს.

გაკვეთილის დაწყება:

გაკვეთილის ამ ფაზაში მასწავლებელმა უნდა მოახერხოს
მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირება გაკვეთილის მიზანზე, წინა გაკვეთილთან კავშირის
დამყარება, წინა ცოდნის გააქტიურება, ნასწავლი ენის გამეორება და ინტერესის გაღვივება.

რამოდენიმე რჩევა გაკვეთილის წარმატებულად დასწყებად:

·დასვით შეკითხვები, რათა მოხდეს მოსწავლეთა წინარე ცოდნის
შეფასება ან თემასთან დაკავშირებული იდეების განვითარება.

·გამოიყენეთ გონებრივი იერიში და დისკუსია.

·აჩვენეთ გაკვეთილის თემასთან დაკავშირებით ვიდეო.

·დააწერინეთ მოკლე ტესტი.

·აჩვენეთ ან გააკეთეთ რაიმე უჩვეულო, რაც მოსწავლეებს
გაუღვივებს გაკვეთილისადმი ინტერესს.

გაკვეთილის შემადგენელი აქტივობების თანამიმდევრულობა:

როგორც წესი, გაკვეთილზე ერთზე მეტ აქტივობას ვფარავთ.
ამ შემთხვევაში მასწავლებელს წინასწარ აქვს გაწერილი აქტივობების თანმიმდევრობა გაკვეთილის
ტიპის შესაბამისად. ყველაზე გავრცელებული გაკვეთილის მოდელი ენის სწავლებისას არისPPP (Presentation, Practice, Production)- პრეზენტაცია,
რომლის დროსაც ახალი ენობრივი ერთეულების წარდგენა ხდება; პრაქტიკა, რომლის დროსაც მოსწავლეები ასრულებენ ახალ მასალასთან დაკავშირებულ
დავალებებს; და პროდუცირება, რომლის დროსაც
მოსწავლეები წარმოადგენენ შესწავლილ მასალას ნაკლებად კონტროლირებადი, თავისუფალი აქტივობების
ფორმით. კომუნიკაციური მიდგომის პრინციპების თანახმად გაკვეთილი ძირითადად იწყება სიზუსტეზე
ორიენტირებული დავალებებით და შემდეგ მოდის შინაარსზე ფოკუსირებული
სამუშაო აქტივობები. გარდა იმისა, რომ ვითვალისწინებთ შერჩეული მეთოდისათვის დამახასიათებელ
გაკვეთილის დაგეგმვის პრინციპებს, ასევე საგულისხმოა გავითვალისწინოთ ისეთი ზოგადი
პრინციპები, როგორიცაა, ჯერ შედარებით ადვილი და შემდგომ უფრო რთული დავალებები, ჯერ
რეცეფციულ, ხოლო შემდგომ პროდუცირებაზე ორიენტირებული სავარჯიშოები. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია
აქტივობებს შორის გარდამავალი ეტაპების სწორად დაგეგმვა. ამ დროს მკაფიოდ უნდა დავინახოთ
სად დასრულდება ერთი აქტივობა და დაიწყება მეორე, ამავდროულად ეს უნდა მოხდეს ისე,
რომ არ დაიკარგოს დრო ახალი აქტივობისათვის მოსწავლეთა გადანაწილებაზე. ასევე მასწავლებელი
მზად უნდა იყოს იმ მოსწავლეებისთვისაც, რომელნიც უფრო ადრე დაასრულებენ დავალებას.

გაკვეთილის დასრულება:

გაკვეთილის დასრულების ეტაპი მნიშვნელოვანი კომპონენტია საერთო პროცესის . სწორედ
ამ ფაზაში უნდა გრძნობდნენ მოსწავლეები, რომ მათ წარმატებით გაართვეს თავი გაკვეთილს
და რომ ეს მნიშვნელოვანი იყო მათთვის. სასურველია ამ დროს მასწავლებელმა ერთგვარად
შეაჯამოს გაკვეთილზე მიღწეული მიზნები, ყურადღება გაამახვილოს გაკვეთილის მთავარ აქცენტებზე
და შესთავაზოს მოსწავლეებს გაკვეთილის შემდგომი აქტივობები. სწორედ ამ ეტაპზე წამოწევენ
მოსწავლეები იმ პრობლემებს, რაც გაკვეთილის განმავლობაში შეხვდათ და მასწავლებელი სთავაზობს
მათ ამ პრობლემების გადაჭრის გზებს.

7. გაკვეთილი ქმნის მამოტივირებელ ატმოსფეროს
და იძლევა წარმატების შესაძლებლობას

ყველა მოსწავლე ერთნაირად არ არის განწყობილი უცხოური
ენის გაკვეთილის მიმართ. ზოგიერთისათვის ეს საყვარელ გაკვეთილთა რიცხვს მიეკუთვნება
და ხალისით ებმება საგაკვეთილო პროცესში, თუმცა ბევრს აშინებს ენის გაკვეთილი. მასწავლებელმა
უნდა შეძლოს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება და მათ შორის კეთილგანწყობილი სულისკვეთების
შექმნა. ამ დროს თანამშრომლობა გაცილებით უფრო ღირებულია, ვიდრე შეჯიბრი. მასწავლებელმა
უნდა იზრუნოს საერთო წესების დამკვიდრებაზე, მაგალითად პუნქტუალურობა, წესები მობილური
ტელეფონის გამოყენების შესახებ, ჯგუფებს შორის თანამშრომლობა და ურთიერთდახმარება.
მასწავლებელმა იმგვარი გარემო უნდა შექმნას, რომ წახალისდეს მოსწავლეთა წარმატება და
ნაკლები ყურადღება მიექცეს მარცხს. ის მათ უნდა დაეხმაროს გახდნენ უფრო თავდაჯერებულნი.
ამ მიზნით სასურველია მასწავლებელმა საკუთარ თავს დაუსვას შემდეგი კითხვები:

·არის თუ არა ჩემი გაკვეთილები მრავალფეროვანი?

·მაქვს თუ არა მოტივაციის გაზრდაზე ორიენტირებული აქტივობები?

·შემიძლია თუ არა აქტივობები გავხადო უფრო საინტერესო,
მაგალითად ტრადიციული წასაკითხი ტექსტის ნაცვლად მოსწავლეებს შევთავაზო მოზაიკის (Jigsaw) მეთოდით კითხვა?

·შემიძლია თუ არა წინ წამოვწიო მოსწავლეთა პიროვნული
ინტერესები და მოვახდინო აქტივობების პერსონალიზაცია?

8. გაკვეთილი ასახავს სწავლების
შენეულ ფილოსოფიას

მიუხედავად სწავლების
განსხვავებული მეთოდებისა, რომელთაც მასწავლებელი იყენებს პრაქტიკაში, მნიშვნელოვანია
მან იპოვოს საკუთარი სტილი, რაც მორგებული იქნება მის პიროვნებას და იმას, თუ როგორ
ხედავს საკუთარ თავს საკლასო ოთახში. ეს არ ნიშნავს არსებული მეთოდების უგულებელყოფას,
პირიქით, ეს არის გამოცდილებასთან ერთად მოსული ინტერპრეტირების უნარი, გაგება იმისა,
თუ რას ნიშნავს იყო ენის მასწავლებელი, რა ღირებულებები, თეორიები დასკვნები უნდა გეხმარებოდეს
შენ, როგორც მასწავლებელს. ეს არის ის ეტაპი, როდესაც უკვე აცნობიერებ რა გზით ვითარდება
ენა შემსწავლელებში, რა ტიპის უკუკავშირი ეხმარება
ენის სწავლის პროცესს, რა მიმართულებით უნდა წარმართო აქტივობები ისე, რომ მოსწავლეებმა
მაქსიმალური სარგებელი მიიღონ დავალებებზე თუ პროექტებზე მუშაობის დროს.

ამ პროცესში მასწავლებელს
უვითარდება საკუთარი თეორიები და პრინციპები რაც მას სურს მოარგოს სწავლებას. ყველაზე
დიდი გამოწვევა ენის მასწავლებლებისათვის მაინც მოსწავლეთა დაინტერესებაა. ამის გადასაჭრელად
კი უნდა გვახსოვდეს, რომ ენის გაკვეთილები გავხადოთ სახალისო,
ნაკლებად დამღლელი და მოსწავლეების პირად ინტერესებს მორგებული.