ჟანრმა, რომლის შესახებაც წერილის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ, თანამედროვე მუსიკალურ კულტურაში ლიდერის პოზიცია დაიკავა. ის უფრო და უფრო მოთხოვნადი ხდება, რაც მიუზიკლის მიმართ ფართო ინტერესს ბადებს.
მიუხედავად იმისა, რომ მიუზიკლის ისტორია და ჟანრულ-სტილებრივი განსაკუთრებულობა სხვადასხვა მიდგომით ამ ჟანრის კლასიფიკაციას ართულებს, ჩვენ მაინც უნდა ვცადოთ. მიუზიკლის კლასიფიკაცია შესაძლებელია შემდეგი კრიტერიუმებით: სტრუქტურა, შინაარსი, სიუჟეტი, მუსიკალური ენა, შექმნის ადგილი და ა.შ.
სტრუქტურული თვალსაზრისით მიუზიკლი შემდეგნაირად შეიძლება დაიყოს:
● მიუზიკლი დიალოგებით – „მუსიკის ჰანგები”, „ჩიკაგო”;
● სასიმღერო მიუზიკლი – „განკიცხულნი”, „ოპერის მოჩვენება”;
შინაარსობრივად:
● მიუზიკლი-ზღაპარი – „ჯეკი და ჰეიდი”;
● მიუზიკლი-საგა – „განკიცხულნი”, „რეგტაიმი”;
● მიუზიკლი-დრამა – „მევიოლინე სახურავზე”;
● მიუზიკლი-კომედია – „პროდიუსერები”;
სიუჟეტურად:
● ლიტერატურული ნაწარმოებების მიხედვით – „რომეო და ჯულიეტა”;
● ფილმების მიხედვით – „ტიტანიკი”;
● ანიმაციური ფილმების მიხედვით – „მზეთუნახავი და ურჩხული”;
● ოპერის მიხედვით – „აიდა”;
მუსიკალური ენის მხრივ:
● პოპ-მიუზიკლი – „ვარსკვლავური ექსპრესი”, „რომეო და ჯულიეტა”;
● როკ-მიუზიკლი – „იესო ქრისტე – სუპერვარსკვლავი”, „მოცარტი. როკ-ოპერა”)
● ბროდვეის თეატრის სტილის მიუზიკლები, სადაც ძირითადი მუსიკალური ენაა ჯაზი – „პროდიუსერები”;
შექმნის ადგილის მიხედვით:
● აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გერმანია, საფრანგეთი.
მიუზიკლის როგორც დამოუკიდებელი ჟანრის ჩამოყალიბებაზე გავლენა მოახდინა ხელოვნების ისეთმა მიმართულებებმა, როგორებიცაა კომიკური ოპერა, ოპერეტა, მენესტრელების თეატრი, ბურლესკი და ვოდევილი. მოდი, თვალი გადავავლოთ თითოეულ მათგანს.
ოპერა მუსიკის ყველაზე მდიდარი და რთული ჟანრია. ის აერთიანებს ვოკალურ და ინსტრუმენტულ მუსიკას, დრამატურგიას, სახვით ხელოვნებას, ქორეოგრაფიას. ოპერაში ვხვდებით მუსიკის ისეთ ფორმებს, როგორებიცაა სოლო სიმღერა, რეჩიტატივი, ანსამბლი, გუნდური სცენები, ცეკვა, საორკესტრო ნომრები.
ვინაიდან ოპერის დრამატული სიუჟეტები მაყურებელს მოდუნებისა და დასვენების საშუალებას არ აძლევდა, კომპოზიტორები უფრო და უფრო ხშირად ქმნიდნენ კომედიური შინაარსის ოპერებს. სწორედ საზოგადოების „დაკვეთამ” განაპირობა სერიოზული ჟანრის, ოპერის სახესხვაობის – კომიკური ოპერის დამკვიდრება.
ბურლესკი /პატარა სახუმარო-პაროდიული ოპერა/, ევროპაში სერიოზულ თეატრალურ წარმოდგენებზე აღმოცენებული პაროდია, ამერიკაში მრავალფეროვან, ორაზროვნებითა და უხამსობით გაჯერებულ საესტრადო ნომრებად გადაიქცა, მე-19 საუკუნის ბოლოს კი ბურლესკში თანდათან სტრიპტიზული ნომრებიც გაჩნდა.
ვოდევილი კომედიური პიესაა. ის უბრალო სიუჟეტებით, ქალაქური პატარ-პატარა სიმღერა-კუპლეტებით და ცეკვებით არის გამორჩეული. ვოდევილის ნაირსახეობად შეიძლება ჩაითვალოს რევიუ.
ერთადერთი მუსიკალურ-თეატრალური ჟანრი, რომელმაც ამერიკაში თავისი ევროპული ფესვები შემოინახა, იყო ოპერეტა. ოპერეტა ანუ პატარა ოპერა მუსიკალურ-სცენური წარმოდგენაა, სადაც ვოკალურ და ქორეოგრაფიულ ნომრებს ენაცვლება სალაპარაკო სცენები (არა რეჩიტატივი, არამედ უბრალო მეტყველება). მე-19 საუკუნის ბოლოს ყველაზე დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ინგლისელი, ფრანგი და ავსტრიელი ავტორების ოპერეტები.
***
აშშ-ის თეატრალური ხელოვნება მე-19 საუკუნის ბოლომდე რთულად, განსაკუთრებული გზით, ევროპულთან კავშირის გარეშე ვითარდებოდა. ახალაღმოჩენილ ქვეყანაში გადმოსახლებულთა უმრავლესობა ინგლისელი პურიტანელები იყვნენ, რომლებმაც ამერიკელებს საშუალება არ მისცეს ისე განვითარებულიყვნენ, როგორც ევროპა ვითარდებოდა. მათ ხელოვნების, განსაკუთრებით კი თეატრალური ხელოვნების მიმართ უკიდურესად უარყოფითი დამოკიდებულება ჰქონდათ. ისინი რწმენისა და ცხოვრების სისუფთავისთვის იბრძოდნენ და პრაქტიკულად 200 წლის განმავლობაში ხალხს თავს ახვევდნენ ასკეტიზმის იდეოლოგიას, რომ ადამიანის სულიერი განვითარება მხოლოდ ასკეტიზმითა და ინტელექტით არის შესაძლებელი, ხოლო თეატრი „დაბალი, ფარისევლური ჟანრია”. მიუხედავად ამისა, ამერიკული თეატრი არ გამქრალა (თუმცა ზოგიერთმა ჟანრმა დღის სინათლე ვერ იხილა), მაგრამ მისი განვითარება რამდენადმე თავისებურად წარიმართა.
მე-19 საუკუნეში ამერიკული თეატრის არაოფიციალური იდეოლოგიის არსებობამ ყველაზე უბრალო და უხეში ფორმების განვითარებას შეუწყო ხელი, რომლებიც გამოუცდელ, უბრალო, უპრეტენზიო მაყურებელზე იყო გათვლილი. ევროპიდან გადმოსახლებული თეატრალური დასები და ცალკეული მსახიობები, არცთუ ნიჭიერნი, რომლებმაც თავიანთ ქვეყანაში წარმატებას ვერ მიაღწიეს, ბევრს ვერაფერს მატებდნენ ამერიკულ ხელოვნებას. ამ ეპოქაში ძალზე გავრცელდა მოხეტიალე დასები. მათი რეპერტუარი მათივე მცირერიცხოვნებამ განაპირობა – ესენი გახლდათ უმთავრესად კომიკური ნომრები, სკეტჩები, მუსიკალური ან პატარა საცეკვაო სცენები. მე-19 საუკუნის შუა წლებში აშშ-ში თეატრის ძირითადი მიმართულება გასართობი და თავშესაქცევი ჟანრები იყო. ერთ-ერთ ასეთ გასართობ წარმოდგენაში, „მინსტრელ შოუ”, „თეთრი” მსახიობები ზანგების ყოფა-ცხოვრებაზე სასაცილო პაროდიებს ქმნიდნენ (მუსიკალურ-თეატრალური ჟანრი „მინსტრელ-შოუ” („მენესტრელების შოუ”) XIX საუკუნის დასაწყისში ჩამოყალიბდა). შავების კულტურით ამგვარმა გატაცებამ „მინსტრელ შოუში” ჯაზი ჩასახა, რამაც განსაკუთრებული როლი შეასრულა ამერიკის მუსიკალური და თეატრალური ხელოვნების ფორმირებაში.
საინტერესოა, რომ თეთრი პლანტატორებისა და შავი მონების ცხოვრება გვერდიგვერდ მიედინებოდა. პლანტატორები ერთობოდნენ ზანგების მანერებით – როგორ დადიოდნენ, როგორ ეცვათ, როგორ მღეროდნენ, როგორ ცეკვავდნენ, როგორი აქცენტით ლაპარაკობდნენ. ყველაფერი ეს მათ ძალზე კომიკური ეჩვენებოდათ. „მინსტრელ-შოუში” თეთრი არტისტები სცენაზე შავი გრიმით გამოდიოდნენ და ფსევდოზანგური ტიპაჟებით პაროდიებს განასახიერებდნენ.
ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის სამოქალაქო ომის დასრულების შემდეგ გაჩნდნენ ზანგების დასები, რომლებმაც თეთრი მენესტრელების ტრადიციები გააგრძელეს – შექმნეს საკუთარი „მინსტრელ-შოუ”, სადაც თეთრების მიერ ზანგების პაროდირების პაროდირებას ეწეოდნენ. ათეულობით წლის განმავლობაში მიმდინარე ეს პროცესი, როდესაც თეთრები და შავები კარიკატურულად განასახიერებდნენ ერთმანეთს, კეთილ ურთიერთდამოკიდებულებას ბადებდა მათ შორის. „მინსტრელ-შოუს” პოპულარობის პიკი 1870 წელს დასრულდა.
მე-20 საუკუნის დასაწყისში, გაუზვიადებლად შეიძლება ითქვას, ამერიკის, მოგვიანებით კი მთელი მსოფლიოს კულტურის განვითარებაში რევოლუციური შემობრუნება მოხდა – გაჩნდა ჯაზი როგორც მუსიკალური ხელოვნების ახლებური გაგება. პრიმიტიული ზანგური მუსიკიდან ის თანდათან მუსიკალური აზროვნების სახეობად იქცა. ჯაზი მხატვრული კულტურის ყველა სფეროში შეიჭრა, ჯაზური კომპოზიციები უფრო და უფრო პოპულარული გახდა და 1940-იანი წლების დასაწყისში ძნელად თუ მოიძებნებოდა მუსიკალურ-კომედიური ჟანრის სპექტაკლი ჯაზური ნომრების გარეშე.
1920-იან წლებში, ხმოვანი კინოს ჩასახვასთან ერთად, მიუზიკლებმა თეატრიდან კინემატოგრაფში გადაინაცვლა. პირველი ხმოვანი ფილმი – ალან კროსლენდის სენტიმენტალური კომედია „ჯაზის მომღერალი” – 1927 წელს გადაიღეს. სინამდვილეში ფილმი მაინც უხმო იყო, მასში მხოლოდ რამდენიმე სასიმღერო ნომერი და ერთი ფრაზა ჟღერდა. „დიდი მუნჯი” „დიდმა ხმოვანმა” შეცვალა, რამაც კინოინდუსტრიაში ნამდვილი გადატრიალება მოახდინა.
რაც შეეხება ჰოლივუდურ ფილმებს, შეუძლებელია დაგვავიწყდეს 1941 წლის ბრწყინვალე მუსიკალური კომედია „მზიანი ველის სერენადა”, რომელიც უკვდავყვეს ჯაზის გამოჩენილმა მუსიკოსმა გლენ მილერმა და მისმა ორკესტრმა. საინტერესოა, რომ ჩანაწერისთვის „Chattanooga Choo Choo” გლენ მილერი მუსიკის ისტორიაში „ოქროს დისკის” პირველი მფლობელი გახდა.
სწორედ ჯაზურმა აზროვნებამ გააერთიანა ახალ პრინციპებზე აგებული ერთმანეთისგან არცთუ განსხვავებული მუსიკალურ-სანახაობრივი ჟანრები და მათ მსუბუქ და ზერელე ხასიათს მოულოდნელი სიღრმე მიანიჭა. ამან დრამატურგიული საფუძვლების პრინციპული ცვლილება გამოიწვია და მოჩვენებითად შეუთავსებელი მხატვრული მიმართულებების გადაკვეთაზე აღმოცენდა მიუზიკლი.
როგორც ვიცით, მიუზიკლის სამშობლოდ აშშ მიიჩნევა. განვითარების ამერიკული გზა პოლიტიკურ თუ კულტურულ სფეროში განსაკუთრებულად უნდა ჩაითვალოს. ყველა ქვეყნის ისტორიკოსებმა დაუფიქრებლად აღიარეს „ამერიკული გზა”.
