პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ტოტალიტარიზმი – სტალინის ბრძოლა ხელისუფლებისათვის – მეორე ნაწილი

მასწავლებლებისთვის: 
რატომ იყო, რომ ტოტალიტარულ სახელმწიფოებში განსხვავებულობა და სხვაგვარად ფიქრი იკრძალებოდა და იდეოლოგიური გაერთგვაროვნების მიზნით იწვებოდა წიგნები?  რატომ იყო, რომ მუსოლინის დროს ისტორიის მხოლოდ ერთი სახელმძღვანელო არსებობდა? რომ ნაცისტურ გერმანიაში ისტორია თავიდან გადაიწერა და გებელსმა ახალი სასკოლო სახელმძღვანელო შემოიღო? განა სხვა მიზანს ემსახურებოდა სსრკ-ში ისტორიის ერთადერთი სახელმძღვანელო, რომლის დამკვეთი სახელმწიფო იყო? ისტორიისადმი დღევანდელი დამოკიდებულება ხომ არ მიყვება ტოტალიტარულ პოლიტიკურ სისტემებისთვის დამახასიათებელი ისტორიის დოგმატურ-პროპაგანდისტული „სწავლების” ინერციას? ამგვარ ინერციას ხომ არ გამოხატავს სახელმძღვანელოების შეზღუდული არჩევანი? (ისტორიაში ორი მსგავსი შინაარსის მქონე ისტორიის სახელმძღვანელოს არსებობა?)

ისტორიის სწავლა/სწავლების პრობლემებიდან  დაბალი მოტივაციის არსებობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს და გამოსაყოფ მიზეზად მასწავლებლის/მოსწავლის  სახელმძღვანელოსადმი დამოკიდებულებაა. საგანმანათლებლო სივრცეში სახელმძღვანელო ჯერ ისევ მასობრივად განიხილება ერთადერთ რესურსად, რომელიც სანდოა, უტყუარი და რომელსაც მასწავლებელი ყოველ გაკვეთილზე „მზა რეცეპტის” სახით იყენებს.  შესაბამისად, ისტორიის სწავლა/სწავლების მოტივაციაც ამ მიზეზიდან გამომდინარე ძალიან დაბალია. (თუმცა არსებობს არაერთი სხვა მნიშვნელოვანი მიზეზი). „მზა რეცეპტში”,   რომელსაც ზოგადად სახელმძღვანელოები გვთავაზობენ,  ნაჩქარევი, გაუაზრებელი, ზედაპირული, მცდარი ინფორმაციებიც  და, ხშირად, „გამზადებული” დასკვნებიც კია მოცემული.  მის მიმართ ეჭვი ჯერ არავის გამოუთქვამს. კატის და ეროვნული გამოცდები  მხოლოდ ამ სახელმძღვანელოებს  ეყრდნობა. ასეთი მიდგომა  ვერ პასუხობს  თანამედროვე სამყაროს  გამოწვევებს, ტექნოლოგიური ინოვაციებისა და ინფორმაციულობის ფონზე რომ მიმდინარეობს. ამიტომ სახელმძღვანელოების ამგვარი მნიშვნელობა უნდა შეიცვალოს, მისზე დამოკიდებულება უნდა შესუსტდეს. თუმცა ამავე დროს, ასეთივე უნდა იყოს განათლების პოლიტიკაცა და გამოცდების მიზანიც – შემოწმდეს არა ის, რა წერია სახელმძღვანელოებში, არამედ მოსწავლის  უნარები (რაც თავის, მხრივ, ცოდნას ეფუძნება);   

ფაქტია რომ მასწავლებლის თეორიულ თვალსაწიერსა და შემოქმედებითობაზეა დამოკიდებული, როგორ სიღრმეებს დაანახებს ის მოსწავლეებს – ასწავლის ზედაპირულად, კონკრეტული პრაგმატული მოკლევადიანი მიზნისთვის (იგულისხმება კატი-მატი), იმისთვის, რომ  მას ხელფასს ამაში უხდიან (და თან ცოტას), თუ იმისათვის, რომ მოსწავლეს განუვითაროს აზროვნება.

გაკვეთილები ტოტალიტარიზმისა და კერძოდ  სტალინის თემის შესახებ  ერთადერთ მიზანს ემსახურება – მოსწავლეებმა უფრო მეტი გაიგონ იმ შემაძრწუნებელ სისასტიკეზე,  რასაც ტოტალიტარიზმი, კერძოდ კი სტალინიზმი ერქვა. მოქალაქეობრივი ცნობიერების მქონე მოსწავლეები არ უნდა შეცდნენ მის შეფასებაში. სტერეოტიპებისაგან დისტანცირებასა  და თავისუფალი მოაზროვნის ჩამოყალიბების პროცესში სულ მინიმუმ რამდენიმე წანამძღვრის გათავისებაა საჭირო:
ა.  სიღრმისეულად  უნდა ხდებოდეს თემის სწავლა-სწავლება;

ბ. დესკრიფციული და შეფასებითი მსჯელობა, შედარებითი ანალიზი, პრობლემების იდენტიფიცირება,  დიალოგი, დისკუსიები უნდა იყოს პერმანენტული.  

გ. მასწავლებელმა მოსწავლეს უნდა დაუთმოს თავისი პრივილეგირებული ფუნქცია. (სასწავლო როლები უნდა იცვლებოდეს და ეფუძნებოდეს გაგების ორმხრივ ფორმებს). 

დ. მეტი დრო  უნდა დაეთმოს მნიშვნელოვან  თემებს (კერძოდ X, XI, XII კლასებში) და არ უნდა ეთმობოდეს  რამდენიმე საათი ისიც მხოლოდ XII კლასში.  

ე. სკოლის მხრიდან უნდა მოხდეს არჩევითი საგნების (მაგ. სახელმწიფო) ამ თემებისათვის მაქსიმალური გამოყენება. რადგან XII  კლასში ამ თემისთვის სამი, ოთხი  ან თუნდაც ხუთი საათის დათმობა უშედეგოა. ასეთ მცირე დროში შეუძლებელია  საკითხის სიღრმისეული გააზრება. ზედაპირული ცოდნა კი შეიძლება იქცეს  კლიშეების გაძლიერების და არა მისი  მსხვრევის საშუალებას.   

მაშასადამე, კიდევ ერთხელ, ტოტალიტარიზმის-სტალინიზმის სწავლა-სწავლებას   მრავალი მიზანი უნდა ჰქონდეს. ის უნდა ეხებოდეს და მოიცავდეს  მაგალითად: მათ ხელისუფლებაში მოსვლასა და ძალაუფლების განმტკიცებას, რეპრესიებს,  ხელისუფლებისთვის ბრძოლას, კონსტიტუციას, ეკონომიკას, წითელ ჰოლოკოსტს, სოციალურ საკითხებს – რელიგიას, ეთნიკურ პრობლემებს, ქალთა როლს, კულტურას, განათლებას, პროპაგანდას, ისტორიკოსების აზრებს; ასეთი მრავალმხრივი შესწავლა მოსწავლეებს ბევრ საკითხზე დააფიქრებს (შესწავლაში წლების დამახსოვრებას კი არა, გააზრებას ვგულისხმობ); დააფიქრებს სიღრმისეულად და საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს ობიექტურად შეაფასონ „ლიდერი” და მისი სისტემა, რომელსაც ეკუთვნის ცნობილი სიტყვები: “ადამიანი პრობლემაა; არ არის ადამიანი, არ არის პრობლემა”.  (სტალინი, 1936 წელი)  

ეტაპი 2 –  მემარცხენეების  გამოყენება ტროცკის წინააღმდეგ 

ჯერ კიდევ 1923 წელს, პარტიის მე-12 ყრილობაზე ყველა საუბრობდა ლენინისა და ტროცკის შესახებ. სტალინი ჩრდილში იყო, მაგრამ ლენინის ავადმყოფობამ სიტუაცია შეცვალა. ჩამოყალიბდა ტროიკა-ტრიუმვირატი – სტალინი, ბუხარინი და რუკოვი. სწორედ მათი აქტიურობის შედეგი იყო, რომ 1923 წელს სტალინი ხელახლა აირჩიეს პარტიის გენერალურ მდივნად. (პირველად იგი 1922 წელს ლენინმა  აირჩია. ეს იყო გარკვეულწილად მადლობის გამოხატულება იმ დამსახურების სანაცვლოდ, რომელიც სტალინს რევოლუციაში მიუძღოდა: იგი იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი პროპაგანდისტული გაზეთის – „პრავდა” – რედაქტორი. ამასთან, მისი ვალი იყო რევოლუციის დროს ბანკების რეკეტი ფულის შოვნის მიზნით. ამით მან დიდი ფული მოუპოვა რევოლუციას). ფაქტობრივად 1923 წლის ბოლოს სტალინმა და მისმა მომხრეებმა თანდათან ჩამოიშორეს ტროცკი და მისი თანამოაზრეები. სწორედ ამიტომ ტროცკიმ შექმნა მემარცხენე ოპოზიცია, თუმცა ისევ სტალინის მონდომებით ტროცკი დააკლდა მნიშვნელოვან მოვლენას – ლენინის დაკრძალვას (როდესაც სტალინმა მას არასწორი დღე მიუთითა). 

ეტაპი 3  – მემარცხენეების დამარცხება მემარჯვენეების ხელით

ლენინის ანდერძი. მართალია ანდერძი სავსე იყო სტალინის კრიტიკით, მაგრამ კამენევმა და ზინოვიევმა სტალინის მხარე დაიჭირეს (რადგან ისინიც  იყვნენ გაკრიტიკებულები) და ანდერძი  არ გახმაურებულა. (იხ. ნაწილი პირველი) 

ტროცკიმ დაწერა წიგნი – ოქტომბრის გაკვეთილები (1924წ.), რომელშიც ნათლად ჩანდა, რამდენად ახლოს იყო ტროცკის და ლენინის იდეები ერთმანეთთან. კამენევი და ზინოვიევი მან გააკრიტიკა, როგორც ლენინის ოპონენტები მნიშვნელოვან საკითხებში. სტალინი ამ წიგნში საერთოდ არ უხსენებია. ანუ მარტივად თუ ვიტყვით, სრული იგნორი გაუკეთა მას. სტალინმა და ტრიუმვირატმა (1925წ) ტროცკი ომის კომისრის თანამდებობას ჩამოაშორა.  

1925 წელს ნეპის გარშემო დებატებმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები განაპირობეს. ზინოვიევმა და კამენევმა ტროცკის მხარე დაიჭირეს, აკრიტიკებდნენ ბუხარინს. სტალინმა თანამდებობებიდან კამენევის მომხრეების გადაყენება დაიწყო. 

1925 წლის პარტიის ყრილობაზე სტალინმა განაცხადა, რომ უმრავლესობა მას და ბუხარინს უჭერდა მხარს. ამას შედეგად ზინოვიევის შევიწროება მოყვა და 1926 წელს იგი გადაყენებულ იქნა თანამდებობიდან. 

1926 წელს ტროცკი, ზინოვიევი და კამენევი გაერთიანდნენ ოპოზიციაში, მათ მხარს უჭერდა ლენინის ქვრივი – ნადეჟდა კრუპსკაია, თუმცა სტალინის გავლენით მათი შეკრებების რაოდენობა მინიმალურამდე იყო დაყვანილი. საბოლოოდ კი ზინოვიევი გაძევებულ იქნა პარტიიდან. 
 
  

პარტიის პოლიტბიურო
ლენინის სიკვდილის შემდეგ

მემარცხენეები

 

ცენტრისტები

მემარჯვენეები

ტროცკი

კამენევი

ზინოვიევი

სტალინი

ბუხარინი

რუკოვი

წითელი არმიის
მთავარსარდალი

მოსკოვის კომუნისტური
 პარტიის ხელმძღვანელი

ლენინგრადის
კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელი

პარტიის გენერალური
მდივანი

[1]


პრავდის რედაქტორი

პროფკავშირების
ხელმძღვანელი

იდეოლოგია: პერმანენტული (მსოფლიო) რევოლუცია

ანტი-ნეპი

 

სოციალიზმის გამარჯვება

 ერთ სახელმწიფოში.

პრო-ნეპი






[1]

დასაწყისში სტალინს არ ჰქონია მკვეთრი პოზიცია ნეპ-ის მიმართ, თუმცა ეწინააღმდეგებოდა
ტროცკის და მიაჩნდა, რომ მსოფლიო რევოლუცია უტოპიური იყო, რომ მთავარი იყო სოციალიზმის
გამარჯვება ცალკე აღებულ ქვეყანაში.

  
წითელი არმიის მთავარსარდალიმოსკოვის კომუნისტური  პარტიის ხელმძღვანელილენინგრადის კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელიპარტიის გენერალური მდივანიპრავდის რედაქტორიპროფკავშირების ხელმძღვანელი   

იდეოლოგია: პერმანენტული (მსოფლიო) რევოლუცია
ანტი-ნეპი სოციალიზმის გამარჯვება 
 ერთ სახელმწიფოში.
პრო-ნეპი 
როდესაც ტროცკის მომხრეებმა „ნიუ-იორკ თაიმსში” ლენინის ანდერძი გამოაქვეყნეს, სტალინმა ტროცკი პარტიის რიგებიდან გააძევა. 

1927 წლისთვის სტალინმა პარტიის წევრებს შორის ისეთი გავლენის მოპოვება მოახერხა, რომ ტროცკის და  ზინოვიევს პარტია დაატოვებინა, კამენევი კი ცენტრალური კომიტეტიდან იქნა გათავისუფლებული. ასევე გათავისუფლებული აღმოჩნდა მათი არაერთი მომხრე. 1927 წლისთვის ტროცკის გაერთიანებული ოპოზიცია დამარცხდა. 1928 წელს ტროცკი გაგზავნეს ალმა-ატაში, ცენტრიდან შორს. 

ფოტოზე ნაჩვენებია ტროცკი (ცენტრში) და მისი მომხრეები  გადასახლების წინ -1928 წელი. 
 
ეტაპი  4 – ბრძოლა მემარჯვენეების წინააღმდეგ 

1927 წლიდან ფაქტობრივად მაშინვე, როცა გაერთიანებული ოპოზიცია (ტროცკის ლიდერობით) დაიშალა, დაიწყო  ბრძოლის ახალი ეტაპი. შემოდგომა მოუსავლიანი იყო, დეფიციტური გახდა პროდუქტი და პროდუქციაზე ფასების ზრდამ სტალინს კურსი შეაცვლევინა. ის უფრო მეტად აგროკულტურასა და ინდუსტრიაზე უნდა ყოფილიყო კონცენტრირებული. ამან განაპირობა სტალინისა და ბუხარინის დაპირისპირება ნეპის გარშემო, რასაც, თავის მხრივ, შედეგად ბუხარინის თანამოაზრეების პარტიის რიგებიდან თანდათანობითი გარიცხვა მოჰყვა.

 

ბუხარინმა ამჯერად კამენევთან და ზინოვიევთან ერთად სტალინის ხმამაღალი გაკრიტიკება დაიწყო, რომ  ნაცვლად მარქსისტულ-ლენინური კურსისა სტალინს სურდა პოლიციური სახელმწიფოს შექმნა. ბუხარინი ტროცკისთან (ალმა-ატაში) ცდილობდა ალიანსის შეკვრას, ამჯერად სტალინის წინააღმდეგ. იგი (1929 წელსვე) გამოდის ყრილობაზე სიტყვით – ლენინის ანდერძი, რომელშიც ნათლად გვიჩვენებს ლენინის დამოკიდებულებას სტალინის მიმართ. „სტალინი არის უპრინციპო ინტრიგანი, რომელიც იქვემდებარებს ყველას და ყველაფერს, რომ დაიკმაყოფილოს ხელისუფლებაში მოსვლის მადა. ყველა მოცემულ შემთხვევაში იგი შეიცვლის თეორიებს და აზრებს მხოლოდ ერთი მიზნით – მოიშოროს ყველა დანარჩენი”. შედეგად ბუხარინი პრავდას რედაქტორობისგან გათავისუფლდა. იგი მალევე გაათავისუფლეს პოლიტბიუროდანაც. ამავე 1929 წელს სტალინმა ტროცკი ალმა-ატადან სტამბულში გადაასახლა. სტალინი ამჯერად იყო ერთადერთი ლიდერი, რომელიც კომუნისტურ პარტიას ოპოზიციის გარეშე აკონტროლებდა . 
აქტივობები: 
  
·გააანალიზეთ  თანამედროვე კარიკატურა: (ბოლშევიკები-ტროცკი, ლენინი-სტალინი- მეგობრები)  რა არის  კარიკატურის მთავარი აზრი (აზრები)? გამოიყენეთ თითოეული დეტალი დასკვნისათვის. მაგალითად: როგორი გამომეტყველება აქვთ წარმოდგენილ პირებს? რას უნდა ნიშნავდეს ეს? რატომ ფიქრობთ ასე? რას უნდა გამოხატავდეს ამ ადამიანების ჟესტიკულაცია? (აღწერეთ მხოლოდ იმიტომ, რომ დანასკვები გააკეთოთ) რას უნდა ნიშნავდეს პატარა ფიგურები, რომელსაც აკვირდებიან „მეგობრები”? რა უნდა იყოს კარიკატურის შექმნის მიზანი/მიზნები?  

·სქემის სახით წარმოადგინეთ ხელისუფლებისთვის ბრძოლის  თითოეული ეტაპი. 
·გააანალიზეთ, რომელი ეტაპი იყო ყველაზე გადამწყვეტი? პასუხი დაასაბუთეთ. 
·იმსჯელეთ, რა იყო სტალინის ყველაზე დიდი წარმატების მიზეზი (მიზეზები)? ოპოზიციის ყველაზე დიდი შეცდომა (შეცდომები)? დაასაბუთეთ.
·ბუხარინი, როგორც ზემოთაა მოცემული, ტროცკისადმი გაგზავნილ წერილში სტალინის შესახებ წერდა: „სტალინი არის უპრინციპო ინტრიგანი, რომელიც  იქვემდებარებს ყველას და ყველაფერს რომ დაიკმაყოფილოს ხელისუფლებაში მოსვლის მადა. ყველა მოცემულ შემთხვევაში იგი შეიცვლის თეორიებს და აზრებს მხოლოდ ერთი მიზნით – თავიდან მოიშოროს ყველა დანარჩენი”.  რამდენად ეთანხმებით მის მოსაზრებას? 
·იმსჯელეთ, რამდენად ლეგალური იყო ის მეთოდები, რომელსაც სტალინი მიმართავდა.  

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი