გრამატიკული სტრუქტურების გაგება კონტექსტისა და ტექსტის გარეშე რთული და ზოგჯერ შეუძლებელიცაა. ამიტომაა, რომ ჩვენი მოსწავლეები, რომელთაც ბრუნებისა თუ უღლების სქემები საგულდაგულოდ აქვთ გაზეპირებული, კონკრეტულ მოცემულობაში მათ ვერც ასახელებენ, ვერც იყენებენ და შეცდომებსაც უშვებენ. ჩემი აზრით, სრულიად დაუშვებელია გრამატიკული სისტემების ტექსტის გარეშე სწავლება. გრამატიკა რაღაც თეორიული მოძღვრება არ არის, რომელიც ტექსტის მიღმა და ტექსტის გარეშე არსებობს. გრამატიკა პრაქტიკული, გასაგები, ბუნებრივი წესრიგია, რომელიც მეტყველებისა და ტექსტის მიღმა, ყოველ შემთხვევაში, განათლების საწყის საფეხურზე არ უნდა ვასწავლოთ. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც ყველამ კარგად დავინახეთ, რომ ყველა მოსწავლეს აღქმისა და შესწავლის ინდივიდუალური უნარი აქვს: ზოგს განზოგადება უჭირს და რომელიმე გრამატიკულ პარადიგმას ყოფით სიტუაციაში ვერ იყენებს, ზოგს პირიქით – სისტემა პროცესს უადვილებს; ზოგს – თვალსაჩინოება სჭირდება, ზოგს კი სმენით დამახსოვრების უნარი აქვს განვითარებული.
ამ სტატიაში ვისაუბრებთ პრაქტიკული გრამატიკისათვის გამიზნულ რამდენიმე ტექსტ-სქემაზე, სადაც მოსწავლეებს წერა-კითხვის უნარებთან ერთად გრამატიკული ცოდნის აპარატსაც ვუვითარებთ.
- სახელის ბრუნება
იმის გასაგებად, რამდენად კარგად იციან მოსწავლეებმა სახელის ბრუნების სისტემა, ხშირად ვუსვამთ კითხვას ან ვაწერინებთ სავარჯიშოს, სადაც მოსწავლეს ევალება რომელიმე სიტყვა აბრუნოს.
წარმოიდგინეთ, რომ გვაქვს ისეთი ტექსტი, სადაც თხრობა დაწყებითი საფეხურისათვის საჭირო განვითარების ლოგიკას ემყარება და ტექსტის გამოყენება კითხვისა და გაგების გასავითარებლადაც შეგვიძლია და, ამავე დროს, ერთი და იგივე სიტყვა სხვადასხვა ბრუნვაში კონტექსტურად გვხვდება.
მაგალითად:
წვიმა
წვიმა მოვიდა.
წვიმამ ყვავილებს ფურცლები დაუსველა.
წვიმას გაუჯავრდნენ ყვავილები.
წვიმის მოწვდილი წყალი აღარ დალიეს.
წვიმით დასველებული ფურცლები ნიავს გააშრობინეს.
წვიმას წვიმად ყოფნა აღარ უნდოდა, მოიწყინა…
ცოტა ხანში ყვავილებს ისევ მოსწყურდათ და წვიმას დაუძახეს:
- ეი, წვიმავ, წვიმავ, მოდი, მოდი, შეგირიგდებითო!
წვიმა სასწრაფოდ მიცუნცულდა ყვავილებთან.
- მრავლობითი რიცხვი
ასეთივე სავარჯიშო შეგვიძლია გამოვიყენოთ სახელის მრავლობითი რიცხვის ილუსტრაციისათვის:
ბაჭია მინდორზე მიცუნცულებდა.
უცებ დაინახა, რომ კუნელის ბუჩქის ძირში სამი ბაჭია თამაშობდა.
ბაჭიას ძალიან მოუნდა ბაჭიებთან თამაში.
მიუახლოვდა და იქვე, მორცხვად დადგა.
უცებ ერთ ბაჭიას ბურთი გამოუგორდა და მორცხვი ბაჭიას თათებთან გაჩერდა,
ბაჭიამ ბურთი ბაჭიებს გადაუგდო.
ბაჭიებმა ერთად თამაში დაიწყეს.
- ნაცვალსახელები
მე სკოლისკენ მარტო მივდიოდი, როცა შენ შემომხვდი.
ჩვენ ერთად გავაგრძელეთ გზა.
ცოტა ხანში ის შემოგვიერთდა.
თქვენ თქვენი სკოლისკენ წახვედით, მე – ჩემი სკოლისკენ გავეშურე.
გზად ჩემი კლასელები დავინახე, ისინიც სკოლისკენ მოდიოდნენ.
ჩვენ ერთად ავედით ჩვენს კლასში.
- წინადადების შედგენა და წინადადების წევრთა რაოდენობა:
ა. დაზამთრდა.
თოვლი მოვიდა.
ქალაქში თოვლი მოვიდა.
ქალაქში ქათქათა თოვლი მოვიდა.
პატარა ქალაქში ღამით ქათქათა თოვლი მოვიდა.
ჩვენს პატარა ქალაქში ღამით ქათქათა, ლამაზი თოვლი მოვიდა.
ჩვენს პატარა ფერად ქალაქში ღამით ლამაზი თოვლი მოვიდა.
ბ. გათენდა.
მზე ამოვიდა.
ჩიტებმა ჭიკჭიკი დაიწყეს.
ბიჭი საწოლიდან სწრაფად წამოხტა.
დედამ ბიჭს გემრიელი ბლინები გამოუცხო.
მერე ფინჯანში რძეც დაუსხა.
ბიჭმა გემრიელად ისაუზმა.
მზე ანათებდა
თბილოდა.
ასეთივე ტექსტ-სქემების შედგენა შეგვიძლია გრამატიკის სხვადასხვა საკითხზე, იქნება ეს უღლება, დროის თუ გვარის კატეგორია, კონტექსტი და სხვა.
