„მეორე ქართლის“ შექმნა – საზოგადოებრივი მოძრაობა თუ კერძო ინიციატივა?“

ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის ინტეგრირებული გაკვეთილი

მოსწავლეთა ინტელექტუალური შესაძლებლობების განვითარებისთვის ინტეგრაციას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, რაც იმით აიხსნება, რომ თანამედროვე მეცნიერებაში ძლიერდება ცოდნის სინთეზის, შემეცნებისა და შემეცნების ობიექტის ერთობის გამჟღავნების ტენდენცია. შესაბამისად, სასწავლო პროცესში განსაკუთრებული დატვირთვა ეძლევა სისტემური აზროვნების განვითარებას, საკუთარი ცოდნის შევსების უნარს, რომლითაც იხელმძღვანელებს მოსწავლე სირთულის, ენობრივი და სოციალურ-კულტურული ორიენტაციის სხვადასხვა დონის ინფორმაციის ნაკადში.

ცოდნის ტრანსფერის საუკეთესო საშუალება ინტეგრირებული გაკვეთილია. ამ დროს მოსწავლე ერთი საგნის წინარე ცოდნას მეორე საგნის ასათვისებელი მასალის საფუძვლად იყენებს. ინტეგრაციისა და სისტემური აზროვნების გამოყენებისას მოსწავლე თავად იწყებს ფიქრს, გაცილებით ფართოდ ხედავს შესასწავლ საკითხს, სწორად აღიქვამს კონტექსტს, სიღრმისეულად აანალიზებს მოვლენებს, აკვირდება, აყალიბებს ჰიპოთეზას, ადარებს ფაქტებს ერთი და იმავე ფენომენების, მოვლენების შესახებ, ხედავს მიზეზშედეგობრივ კავშირებს, მოჰყავს მტკიცებულებები და გამოაქვს დასკვნები, იყენებს ურთიერთთანამშრომლობით გამომუშავებულ დასწავლის უნარს.

ტრანსფერული ცოდნისა და უნარების გააქტიურებას ხელს უწყობს სამიზნე ცნებებსა და მკვიდრი წარმოდგენების ჩამოყალიბებაზე ორიენტირებაც და, საზოგადოდ, კომპლექსური ხასიათის დავალებები, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, თავისი ხასიათით ინტეგრირებული დავალებებია.

აღნიშნული მიზნებიდან გამომდინარე, შესაძლებელია პრაქტიკული აქტივობების ისე დაგეგმვა და განხორციელება (სხვადასხვა საგნობრივი დისციპლინის მიმართულებით), მათ შორის – კომპლექსური დავალების შესრულებაც, რომ მოსწავლემ თვალსაჩინოდ დაინახოს ტრანსფერული ცოდნისა და უნარების მნიშვნელობა და გააუმჯობესოს კიდეც ეს ცოდნა და უნარები.

ჩვენს საგანმანათლებლო სისტემაში ინტეგრირების ფორმებიდან უმთავრესად გავრცელებულია ინტრადისციპლინური მოდელი (კავშირები ერთ დისციპლინაში შემავალ საგნებს შორის). შედარებით ნაკლები ყურადღება ეთმობა ინტერდისციპლინურ ინტეგრაციას (ის ერთგვარად თავს უყრის ცალკეულ დისციპლინებს საერთო თემის, საკითხის ან პრობლემის შესწავლის მიზნით), რომელიც ძალიან საინტერესო და საჭიროა როგორც მოსწავლეთათვის, ისე პედაგოგებისთვისაც.

ინტერდისციპლინური ინტეგრაცია გულისხმობს სწავლებაში მულტიდისციპლინური მიდგომის გამოყენებას, თემატურ კავშირს ისეთ საგნებს შორის, რომლებსაც აერთიანებს საერთო თემა, უნარები ან დამოკიდებულებები. შესაბამისად, პრაქტიკული თვალსაზრისით, თემატური და პრობლემური ინტეგრაცია ინტეგრაციის ძალიან საინტერესო ტიპებია. მათ ეფექტურობას განაპირობებს ისიც, რომ:

• თემატური ინტეგრაციის დროს ორი ან მეტი საგანი ერთ საერთო საკითხს/თემას განიხილავს. ამ დროს ხდება ერთგვარი „ალტერნატიული დახასიათება“, რომელიც ინტეგრაციის ამ ფორმას განსაზღვრავს როგორც ილუსტრაციულ-აღწერილობით დონეს;
• პრობლემური ინტეგრაციის დროს კი სხვადასხვა საგანს ვიყენებთ ერთი საერთო პრობლემის შესწავლის მიზნით. ამ დროს მოსწავლეები მნიშვნელოვან შედეგებზე გადიან.

ამ გზით მოსწავლეები შეიმეცნებენ, რომ ცალკეული სასწავლო საგნები სხვა არაფერია, თუ არა განსხვავებული თვალსაზრისები რეალურად არსებულ შესასწავლ ობიექტებზე.

განვიხილოთ კონკრეტული ნიმუში ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის სწავლების მაგალითზე, სადაც პირველ ეტაპზე, ჰაგიოგრაფიული ლიტერატურის შესწავლისას, მოსწავლეები წამოჭრიან პრობლემას, რომლის გადაჭრისა და შესრულების გზებს ძირითადად აგნებენ ისტორიის საგნობრივი დისციპლინიდან მიღებული ცოდნის საფუძველზე, მერე კი, მეორე ეტაპზე, საქართველოს გაერთიანებისთვის ბრძოლის ისტორიული პერიპეტიების შესასწავლად იყენებენ ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებიდან და საკუთარი პროდუქტის შექმნისას მიღებულ ცოდნასა და გამოცდილებას.

I ეტაპი

კლასი: მე-10

საგანი: ქართული ენა და ლიტერატურა / საქართველოს ისტორია

თემა: „მეორე ქართლის“ შექმნა – საზოგადოებრივი მოძრაობა თუ კერძო ინიციატივა საქართველოს გაერთიანებისათვის?“

ქართული ენა და ლიტერატურა: სამიზნე ცნება – ჟანრი, კომპოზიცია, ენობრივ-გამომსახველობითი საშუალებები, კონტექსტი

შედეგი (1, 4, 6, 7; 1, 3, 4, 6, 7, 4, 6, 7, 2, 5); მუშაობისას მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ: კომპოზიცია/ შინაარსობრივ მხარეს ქმნის სხვადასხვა ელემენტის (თემის, იდეის, ხედვის კუთხის, პერსონაჟთა სახეების) ერთობლიობა; ტექსტთან დაკავშირებული იდეები და ტექსტის წარმოჩენა ახალი კუთხით/ფორმით; ტექსტებს შორის არსებულ მიმართებებზე დაკვირვება; შესასწავლი ტექსტის მნიშვნელობის გააზრება და ინტერპრეტირება; მიზნის შესაბამისი ტექსტების შედგენა; ენობრივ-გამომსახველობითი საშუალებების ცოდნა მნიშვნელოვანია მწერლის ენის, გრძნობების, გამოცდილების, დამოკიდებულებების, განწყობისა და მოსაზრებების ამოცნობისთვის; კონტექსტის წაკითხვა გარემოს, ფონის (სოციალური წრე, შეხედულებები; ადგილი, ეპოქა ან კულტურული არეალი, რომელშიც თხზულება შეიქმნა) დასადგენად, ტექსტის მნიშვნელობის, აქტუალობის გასააზრებლად, ეფექტიანი ტექსტების შესადგენად.

 ქართული ენისა და ლიტერატურის და ისტორიის მასწავლებლების აქტივობები:

გონებრივი იერიში შესასწავლი თემის ირგვლივ ისტორიული კონტექსტის გათვალისწინებით (პასუხი კითხვებზე – „რა იცით…“ „საიდან იცით…“ „როგორ მოხდა…“ „რა პრობლემები (სტრატეგიული, ეკონომიკური, კულტურული) წარმოშვა…“ „აღნიშნული საზოგადოების ძირითადი მახასიათებლებია…“ „რა მივიღეთ შედეგად…“ „როგორ მოიქცეოდი…“ და ა.შ.)

პასუხების მიხედვით მოსწავლეები ავსებენ სქემას „რა ვიცი?“ (იხ. სქემა 1)

 სქემა 1.

2. ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებების – „აბოს წამება“, „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ – გაცნობა (იხ. სახელმძღვანელო)

ა) ტექსტების დამუშავება კოგნიტიური სქემებით – პერსონაჟის რუკის, აღწერითი, დროითი, ეპიზოდის და პროცესის/მიზეზშედეგობრიობის პარადიგმების გამოყენებით (იხ. სქემა 2)

სქემა 2.

ბ) მუშაობა ისტორიულ რუკებზე და სქემა 2-ის შევსება დამატებითი ინფორმაციით:

• რუკების გასიტყვება – „საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეები“ (https://saunje.ge/index.php?id=109), „ტაო-კლარჯეთის ხუროთმოძღვრული ძეგლები“ (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/1/1f/Arhitectural_monuments_of_Tao-Klarjeti_map.png), „ისტორიული მესხეთის მხარეები VIII-X საუკუნეებში“ (https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98);
• ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილებიდან მიღებული ინფორმაციის დაკავშირება რუკებიდან მიღებულ ინფორმაციასთან (ისტორიული მხარეები; ისტორიული ძეგლები; გზათა სისტემა; ადმინისტრაციული ცენტრები; ტერიტორიული ერთეულები);

გ) დასკვნების გამოტანა თემაზე: „მეორე ქართლის“ შექმნა – საზოგადოებრივი მოძრაობა თუ კერძო ინიციატივა?“ – რუკების, ისტორიული და ჰაგიოგრაფიული ტექსტებიდან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე და პირადი დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება

დ) მოსწავლეთა მუშაობა კოგნიტიურ სქემაზე „რა მინდა ვიცოდე“ (სქემა 3)

სქემა 2.  სქემა 3.

2. გაწეული სამუშაოების შემდეგ მოსწავლეები ასრულებენ კომპლექსური ხასიათის შემაჯამებელ დავალებას.

დავალებაზე მუშაობის ფორმა: ინდივიდუალური/წყვილებში/ჯგუფებში

შეფასების სისტემა: Solo ტაქსონომია

დავალების მიზანი: მოსწავლემ გამოკვეთოს მნიშვნელოვანი ცნობები ისტორიულ პირთა შესახებ; გაიაზროს VIII-IX საუკუნეების საქართველოს ისტორიული ვითარება და ამ რეალობაში გრიგოლ ხანძთელის (და მასთან დაკავშირებული სხვა პირების) მოღვაწეობის მნიშვნელობა; გამოკვეთოს მოსწავლეთა დამოკიდებულება ტექსტში წარმოჩენილი იმ მარადიული ფასეულობებისადმი, რომლებიც დღესაც აქტუალურია.

კომპლექსური დავალების შესასრულებლად საჭირო რესურსები:

1. გიორგი მერჩულე, „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“. ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები. თბ., 1963 წ. 2. სუმბატ დავითის ძე, „ცხოვრება და უწყება ბაგრატიონთა“. თბ., 1955 წ. (www.amsi.ge/istoria/qc/)
2. უცნობი ავტორი, „მატიანე ქართლისა“, თბ., 1955 წ. (www.amsi.ge/istoria/qc/ )
3. კ. კეკელიძე, „წამებაჲ წმიდისა და ნეტარისა მოწამისა ქრისტჱსისა ჰაბოჲსი, რომელი იწამა ქართლს შინა, ქალაქსა ტფილისს, ჴელითა სარკინოზთაჲთა, გამოთქმული იოვანე, ძისა საბანისი. ბრძანებითა ქრისტჱს მიერ სამოელ ქართლისა კათალიკოზისაჲთა“. „ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები (V-X ს.ს.)“, წიგნი I, თბილისი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1963 წ., გვ. 46-81
4. საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. ტ. II (https://javakhishviliinstitute.files.wordpress.com/2009/04/2tomi.pdf)
5. რევაზ ბარამიძე, ეროვნული ცნობიერების საკითხი გიორგი მერჩულეს „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“. „ლიტერატურული ძიებანი“ („Literary Researches“), ტ. XX, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, 1999 (https://www.nplg.gov.ge/greenstone3/library/collection/period/document/HASH8dc292d6faea5679f9ecae;jsessionid=D86771D1D01A00AA3DA6DCA9A7E48722?ed=1)
6. პავლე ინგოროყვა, „გიორგი მერჩულე. ქართველი მწერალი მეათე საუკუნისა: ნარკვევი ძველი საქართველოს ლიტერატურის, კულტურის და სახელმწიფოებრივი ცხოვრების ისტორიიდან“. თბილისი, საბჭ. მწერალი, 1954
7. საქართველოს ისტორია, მე-10 კლასი. მასწავლებლის წიგნი (ავტორი: ნიკოლოზ გურგენიძე). გრიფმინიჭებულია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ 2022 წელს
8. ქართული ენა და ლიტერატურა, X კლასი. ავტორები: ვ. როდონაია, მ. გიგინეიშვილი, ლ. გრიგალაშვილი, ა. არაბული. გამომცემლობა „სწავლანი“, 2022
9. ქართული ენა და ლიტერატურა, ძველი ქართული მწერლობა, მასწავლებლის წიგნი, I ნაწილი. ავტორები: მარინე ხუციშვილი, ნინო ნაკუდაშვილი. გამომცემლობა „სწავლანი“, 2022

 კომპლექსური დავალების პირობა:

საქართველოს პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული და რელიგიური ცენტრი ქართლი მე-7 საუკუნეში არაბებმა დაიპყრეს. მეფობამოშლილ და განადგურებულ ქვეყანაში არაბებმა თბილისის საამირო დააარსეს. ქართლმა დაკარგა თავისი მნიშვნელობა, ხოლო მთელმა ქვეყანამ – უმნიშვნელოვანესი ცენტრი.

თუ ქართველობას სურდა თავისი კულტურული სახის შენარჩუნება, უნდა შეექმნა ქართლის ნაცვალი ანუ ცენტრი, რომელიც ქართლის მაგივრობას იკისრებდა.

წარმოიდგინეთ, რომ შუა საუკუნების ქრონიკიერი ხართ და „მეორე ქართლის“ ანუ ქართლის ნაცვალის შექმნის ისტორიისთვის მასალებს აგროვებთ. წიგნსაცავში მუშაობისას გაგიჩნდათ კითხვა: ეს მოძრაობა ოთხი კაცის (გრიგოლ ხანძთელი, საბა იშხნელი, თეოდორე და ქრისტეფორე) მიერ იყო წამოწყებული თუ არსებობდა ცენტრი/სკოლა/საზოგადოებრივი მოძრაობა, რომელთან შეთანხმებითაც მოქმედებდა ყველა ღირსეული მამულიშვილი?

ამ მიზნით ვირტუალურ მაგიდასთან მოიწვიეთ არაბთა საფრთხით შეშფოთებული ქართველები (ნერსე ერისთავი, იოვანე საბანისძე, აბო თბილელი, აშოტ კურაპალატი, გრიგოლ ხანძთელი, საბა იშხნელი, თეოდორე, ქრისტეფორე, აფხაზთა მეფე დემეტრე, გაბრიელ დაფანჩული) და შეეცადეთ, მათი მონათხრობის მიხედვით თვალი მიადევნოთ, როგორ და რატომ იქმნებოდა „მეორე ქართლი“.

მოგონებების საფუძველზე შეადგინეთ კრებული „მეორე ქართლის შემქმნელთა ნაკვალევზე”.

პრეზენტაციის შემდეგ ისაუბრეთ:

ა) რა მოგცათ ამ მასალაზე მუშაობამ?

ბ) თავიდან რომ აკეთებდეთ, რას შეცვლიდით?

მოსწავლეებმა შეასრულეს დავალებები და შექმნეს საინტერესო პროდუქტები – „მოგონებების კრებული „მეორე ქართლის შემქმნელთა ნაკვალევზე“.

ინტეგრირებული გაკვეთილის ამ ფორმით ჩატარებამ დაადასტურა, რომ ისტორიასა და ლიტერატურაში შესასწავლი თემის მიმართ ინტეგრირებული მიდგომა და საერთო/მომიჯნავე საკითხების ფრაგმენტული დანაწევრება ამცირებს დისციპლინის შესწავლისთვის განსაზღვრულ დროს, ხელს უწყობს მოსწავლეებში საქართველოს ისტორიის როგორც მთლიანობის აღქმის ჩამოყალიბებას, მოსწავლეთა ცნობიერების განვითარებას და ცოდნის ტრანსფერს.