აღზრდა და აღმზრდელები კინემატოგრაფიაში

რამდენიმე თვის წინ ჩემი კოლეგის მიერ ჩატარებულ საინტერესო ვებინარს დავესწარი, რომლის სათაური „მასწავლებელთა პროფესიული გადაწვა“ იყო. როგორც აღმოჩნდა, ეს პრობლემა უცხო არ არის მასწავლებლებისთვის. ისინი ამის მიზეზად ძირითადად ბევრ რუტინულ საქმეს, ზედმეტი და არასაჭირო დოკუმენტების წარმოებას და თავისუფალი დროის უქონლობას ასახელებენ. არ ვიცი, სხვას როგორ დაეხმარება, მაგრამ ასეთ დროს მოტივაციის წყაროდ შეიძლება იქცეს ისეთი ფილმების ნახვა, რომლებიც ბავშვებს, მათ აღზრდას, პრობლემებსა და წარმატების მიღწევის გზებს ეხება, სადაც აღზრდასა და აღმზრდელებს მნიშვნელოვანი როლი ეკისრება. ამიტომ, მათ, ვისაც მხატვრული ფილმების ნახვა და საჭიროების შემთხვევაში მათი განხილვა ძალიან უყვარს, შემიძლია რამდენიმე ფილმის სათაური და მცირე აღწერა შემოგთავაზოთ. დარწმუნებული ვარ, ამ ჩამონათვალიდან რამდენიმე ნანახიც გექნებათ, თუმცა შეიძლება ზოგიერთი მათგანი თქვენთვის აღმოჩენა იყოს. გირჩევთ, მათ სანახავად დრო აუცილებლად გამოყოთ, რადგან ეს ნამდვილად კარგი საშუალებაა განტვირთვისთვის, მოტივაციისთვის, ოჯახის წევრებთან თუ მოსწავლეებთან სადისკუსიოდ.

1. ჩამონათვალი აუცილებლად ქართული ფილმებით უნდა დავიწყო, რადგან ისინი მეტად ასახავს ქართულ სინამდვილეს. ამ სიის დასაწყისად მოვიაზრებ ისეთ ფილმს, როგორიცაა „როცა აყვავდა ნუში“. ფილმის მთავარი გმირი მდიდარი ბიზნესმენის ვაჟი – ზურაა. იგი იპარავს მამის მეგობრის მანქანას, რათა შთაბეჭდილება მოახდინოს კლასელებზე. ამ ფაქტის გაგების შემდეგ სკოლის დირექტორი მას ველოშეჯიბრიდან მოხსნის. ზურას მამა მოახერხებს მის გადარწმუნებას და შვილს ჩემპიონობასაც მოუტანს. კლასელებმა იციან, რომ ზურამ დაუმსახურებლად გაიმარჯვა, მაგრამ ვერაფერს აკეთებენ. მხოლოდ შეყვარებული ხათუნა და მეგობარი ლექსო გააპროტესტებს ამ ფაქტს. ყველაფერი კი ავტოკატასტროფით მთავრდება, სადაც ლექსო იღუპება. ზურას მამა ისევ ცდილობს, შვილს სასჯელი ააცილოს, მაგრამ ამჯერად თავად ზურაა წინააღმდეგი. ფილმის დასასრული კი იმგვარია, რომ წესით მაყურებელმა თავად უნდა აირჩიოს, როგორ დაასრულებს ამ ამბავს.
2. ძნელი დასაწყისი – ეს ქართული ფილმი ერლომ ახვლედიანისა და თენგიზ მაღალაშვილის სცენარის მიხედვითაა გადაღებული. სიუჟეტი კი ასეთია: სკოლა-ინტერნატში ახალ დირექტორს ნიშნავენ. მას ბევრი პრობლემის გადაწყვეტა მოუწევს სანამ ბავშვების ნდობას მოიპოვებს. მიაღწევს თუ არა მიზანს, ამას ფილმის ბოლო ნაწილში იხილავთ.
3. მატილდა (Matilda) – როალდ დალის ამავე სახელწოდების საბავშვო რომანზე დაფუძნებული კლასიკური მიუზიკლის „მატილდა” რიმეიკი, ვუნდერკინდი პატარა გოგონას მატილდას შესახებ, რომელიც თავის უსიამოვნო მშობლებთან ცხოვრობს და დადის სკოლაში, რომელსაც მოძალადე დირექტორი მართავს, სადაც მისი კეთილი მასწავლებლის – მის ჰანის სახით მონათესავე სულს აღმოაჩენს. შედეგად, ის იძულებული ხდება დაუპირისპირდეს საზოგადოებას, რომელიც უარს ამბობს მის მიღებაზე. მატილდა ცდილობს, განავითაროს თავისი უჩვეულო შესაძლებლობები, ისწავლოს და შეიცნოს სამყარო, მაგრამ მოზარდები ყოველმხრივ ხელს უშლიან მის ცნობისმოყვარეობას და ცდილობენ, შეზღუდონ იგი. მახვილი გონებითა და უზარმაზარი ფანტაზიით შეიარაღებული, ახალგაზრდა გმირი ბედავს სასწაულებრივად შეცვალოს თავისი ბედი.
4. კარგი ბავშვები არ ტირიან (cool kids don^t cry) – ახალგაზრდა ანია იმყოფება საავადმყოფოში, რადგან მას კიბოს დიაგნოზი დაუსვეს. როგორც ჩანს, მას აქ დიდი ხნით დარჩენა მოუწევს. მაგრამ ანია არ აპირებს გამოტოვოს მნიშვნელოვანი საფეხბურთო თამაში და მისი ერთგული მეგობრების ლარისას და ლიზას დახმარებით ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ მონაწილეობა მიიღოს მისთვის ასეთ მნიშვნელოვან ტურნირში.
5. ნახევრად ნელსონი (half nelson) – სკოლის მასწავლებელი ნარკოტიკების მომხმარებელია. ერთ-ერთი მოწაფე მის საიდუმლოს აღმოაჩენს, რის შემდეგაც ისინი დამეგობრდებიან. საინტერესოა, რაში გადაიზრდება მათი მეგობრობა.
6. მონა ლიზას ღიმილი (mona lisa smile) – კეტრინ ანა უოტსონის ისტორია. ფემინისტი მასწავლებელი, რომელმაც 1953 წელს კალიფორნიის უნივერსიტეტი დაამთავრა, შეყვარებული ლოს-ანჯელესში დატოვა და მასაჩუსეტსის შტატში გაემგზავრა ქალთა კერძო ხელოვნების კოლეჯში მასწავლებლად, სადაც დიდი წინააღმდეგობისა და ბარიერების მიუხედავად, არ წყვეტს ბრძოლას გენდერული სტერეოტიპების შესაცვლელად.
7. თავისუფლების მწერლები (freedom writers) – ფილმში ახალგაზრდა მასწავლებელი მოსწავლეებს შთააგონებს, ისწავლონ ტოლერანტობა, მეგობრობა, თანადგომა. იმუშაონ საკუთარ თავზე და ჩაუნერგოს მათ, რომ სკოლის შემდეგ სწავლა აუცილებლად გააგრძელონ უმაღლეს სასწავლებლებში.
8. წლის საუკეთესო მასწავლებელი (school of life) – ფოლბრუკის სკოლა აღფრთოვანებულია ახალი მასწავლებლით. მისტერ დი – ჭკვიანი, მშვენიერი, სასაცილო და აზრიანი გამომგონებელია. ახალგაზრდა კუმირს უკვე გამოუჩნდა გავლენიანი მტერი. პედანტ მისტერ უორენს გადაწყვეტილი აქვს, მიიღოს წლის საუკეთესო მასწავლებლის წოდება. მაგრამ მისტერ დის გამოჩენის შემდეგ მისი შანსები ქრება.
9. მკვდარი პოეტების საზოგადოება (dead poets society) – ფილმში მოთხრობილია ისტორია კოლეჯის მეგობრების შესახებ, რომლებიც ინგლისური ლიტერატურის ლექტორს დაუახლოვდებიან. პროფესორი ქითინგი ბიჭებს საიდუმლო საზოგადოების შესახებ უყვება, რომლის წევრებიც საზოგადოებაში მიღებულ ნორმებს არღვევდნენ. ის ხელს უწყობს თავის მოსწავლეებს, იცხოვრონ თითოეული დღით და იპოვონ თავიანთი გზა ცხოვრებაში.
10. ბრონქსის ისტორია (a Bronx tale) – მაფიის მეფემ სონიმ ადამიანი მოკლა, დღისით, მზისით მანქანის დასაყენებელი ადგილის გამო. მოწმემ – ცხრა წლის კალოჯერომ – არ გასცა სონი და მათი მეგობრობაც დაიწყო, სანამ კალოჯერო ზრდასრული ადამიანი არ გახდა და უფსკრულში არ დაიწყო ვარდნა.
11. აღორძინების ხანის ადამიანი (renaissance man) – სარეკლამო სააგენტოდან გათავისუფლების შემდეგ ბილ რაგო სამხედრო ბანაკში იწყებს მუშაობას და ცდილობს, განავითაროს ჯარისკაცების ფიზიკური და ინტელექტუალური შესაძლებლობები.
12. სუფთა დაფა (tabula rasa) – ახალგაზრდა ქალი, სახელად მია, საავადმყოფოში იღვიძებს. მას ამნეზია აქვს. მასთან დეტექტივი მიდის და ეუბნება, რომ იგი ერთადერთია, ვინც ბოლოს ნახა გაუჩინარებული ტომას სპეკტრი. შესაბამისად, მია ერთადერთი მოწმე და მთავარი ეჭვმიტანილია. კლინიკიდან გამოსასვლელად მიას მეხსიერების დაბრუნება სჭირდება. რაც მეტაც დილობს, დააკავშიროს მოვლენები, მით უფრო ნაკლებად ენდობა გარშემომყოფებს.
13. გუნდის მომღერლები (The chorus) – სიუჟეტი ვითარდება საფრანგეთში 1940 წელს, სკოლის ახალი მასწავლებელი, რთულად აღსაზრდელ და იმედდაკარგულ ბიჭებს ახალ იმედსა და შთაგონებას სთავაზობს სიმღერის სახით.
14. რონ კლარკის ისტორია (The Ron Clark story) – ფილმის გმირი, პედაგოგი-იდეალისტი პროვინციას ტოვებს, რათა ნიუ-იორკის ერთ-ერთ სკოლაში ასწავლოს. რონ კლარკი მთელ თავის ძალასა და ინოვაციურ მეთოდებს იყენებს, რათა ახალი მოწაფეები შთაგონებისკენ წაიყვანოს. შეძლებს თუ არა იგი მოსწავლეთა დაინტერესებასა და სკოლის შეყვარებას ამას თავად ფილმის ბოლო ნაწილში იხილავთ.
15. სიტყვები და სურათები (words and pictures) – ინგლისურის ენისა და ხელოვნების მასწავლებელი სკოლაში ნამდვილ ომს გააჩაღებენ, რომელშიც მოსწავლეებს ჩართავენ, ისინი ცდილობენ, გადაწყვიტონ რა უფრო მნიშვნელოვანია სიტყვები თუ სურათები. თქვენ როგორ ფიქრობთ?
16. იპოვო ფორესტერი (finding forrester) – მწერალი უილიამ ფორესტერი მრავალი წელია, რაც საკუთარი ნებით, განდეგილად ცხოვრობს. ის ხალხში უკანასკნელად ორმოცი წლის წინ გამოჩნდა, როდესაც მისი შესანიშნავი წიგნი დაიბეჭდა. მას შემდეგ, მისი სახლის ზღურბლზე არავის გადაუბიჯებია. მაგრამ 16 წლის ჯამალ უოლესმა მასთან შეღწევა მოახერხა. ეს შემთხვევითი შეხვედრა საბედისწერო აღმოჩნდა. ფორესტერს კარს მიღმა ცხოვრების ინტერესი კვლავ დაუბრუნდა, ჯამალი კი, რომელსაც ბრწყინვალე სპორტული მომავალი აქვს, მიხვდა, რომ მისი ჭეშმარიტი მოწოდება – ლიტერატურაა.
17. ჩანაცვლება (detachment) – „შეცვლა“ – სამი კვირის განმავლობაში, კოლეჯის ადმინისტრაციის, სტუდენტებისა და მასწავლებლების ცხოვრებას ერთ-ერთი მასწავლებლის – ჰენრი ბართსის თვალით დანახულს გვიჩვენებს. ის დიდხანს ერთ ადგილას ვერ ჩერდება და როდესაც მორიგ სკოლაში გააგზავნიან, სამი სხვადასხვა ქალის დახმარებით, ის ცდილობს სასტიკ სამყაროში მშვენიერების პოვნას.
18. სკანდალური დღიური (notes on a scandal) – ჰუმანიტარული საგნების მასწავლებელს, შება ჰარტს თავის 15 წლის მოსწავლესთან საიდუმლო რომანი აქვს. მაგრამ ეს კავშირი შესაძლოა გამჟღავნდეს, რადგანაც ყველაფერი ცნობილი ხდება სხვა მასწავლებლისთვისაც.
19. საოცრება (wonder) – ავგუსტი ჩვეულებრივი ბიჭია, რომელსაც უყვარს ვიდეოთამაშები, თავის ძაღლთან ერთად სეირნობა, „ვარსკვლავური ომების“ ყურება, დაიკოსთან ჩხუბი და შერიგება. მაგრამ ამავე დროს იგი ჩვეულებრივი ბიჭი არაა, მას არასოდეს უვლია სკოლაში. იგი გენეტიკური დეფორმაციით დაიბადა – სახე არ აქვს. მან 30 ოპერაცია გადაიტანა და მიუხედავად ამისა, მაინც არ ჰგავს სხვა ბავშვებს. ერთ დღეს კი მას სკოლაში წასვლა მოუწევს. თანატოლები ცუდად ექცევიან, მაგრამ მას მტკიცედ აქვს გადაწყვეტილი იმის დამტკიცება, რომ გარეგნობას მნიშვნელობა არ აქვს.
20. სამი იდიოტი (3 idiots) – მოულოდნელი ზარი წარსულიდან ორ მეგობარს შოკში აგდებს. მათ საყვარელი მეგობარი რანჩო პოულობს, რომლის მოძებნაც 10 წლის განმავლობაში ვერ შეძლეს. თუმცა, რაც ძალიან გინდა, ბოლოს აუცილებლად აგისრულდება. რანჩო აიძულებს მათ ცხოვრებისეული შეხედულებები შეიცვალონ და სწორი არჩევანი გააკეთონ.
21. რადიო (radio) – რადიო ახალგაზრდა ბიჭია, რომელსაც მენტალური პრობლემები აქვს. ფეხბურთის გუნდის მწვრთნელის მხარდაჭერით რადიო გუნდის მენეჯერი და ყველასათვის მისაბაძი მაგალითი ხდება.
22. მაკფარლანდი (Mcfarland) – ფილმი დაფუძნებულია რეალურ ისტორიაზე. 90-იან წლებში პატარა ქალაქ მაკფარლანდში, პროფესიონალმა მწვრთნელმა შექმნა მძლეოსანთა გუნდი ჩვეულებრივი ადგილობრივი ხულიგნებისგან და გუნდი სპორტული ოლიმპის მწერვალზე აიყვანა. როგორ და რა მეთოდებით ახერხებს ამას მწვრთელი – ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია ფილმში.
23. ვარსკვლავები დედამიწაზე (like stars on earth) – პატარა 8 წლის იშან ავატი დანადებიდან განსხვავდება სხვა ბავშვებისაგან. ის დისლექსიკია. მას გაცილებით უჭირს იმის ათვისება, რასაც მისი ასაკის ბავშვები მარტივად აკეთებენ. მისი გაგება მშობლებს უჭირთ, როდესაც იშანი მესამე ჯერზეც ვერ ჩააბარებს სკოლის გამოცდას, მამა დასჯის და სკოლა-ინტერნატში გააგზავნის. იქ კი იწყება ნამდვილი თავგადასავლები იშანის ცხოვრებაში, რომელიც შეცვლის მის მომავალს.
24. სახიფათო ფიქრები (dangerous minds) – ლოუან ჯონსონი საზღვაო ქვეითია, ის იწყებს მუშაობას ძნელად აღსაზრდელ ბავშვებთან კოლეჯში. თავდაპირველად მისთვის აქ მუშაობა რთულია, რადგან მას ურთიერთობა აქვს „განსხვავებულ“ მოსწავლეებთან, თუმცა მალე ის ხდება მათთვის საყვარელი მასწავლებელი, რომელიც ორიგინალურ ხერხებს იყენებს, რათა გაკვეთილები სასიამოვნო გახადოს.
25. აკილას გაკვეთილი (akeelah and the bee) – 11 წლის აკელა ანდერსონის ცხოვრება მარტივი არაა, მას მამა გარდაეცვალა, დედას კი არ ადარდებს. გოგონა საზრიანია, მაგრამ მეტყველების პრობლემები აქვს, სკოლის მასწავლებლის დახმარებით ის პრობლემას დაძლევს და მეტყველების კონკურსში იღებს მონაწილეობას.
26. კლასის წინ (front of the class) – ბრედი პატარაობიდანვე ტურეტის სინდრომით იტანჯება. ის ებრძვის ამ მძიმე დაავადებას და ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ მიაღწიოს თავის მიზანს. მისი მცდელობა უშედეგოდ არ ჩაივლის.
27. ბილი ელიოტი (Billy Elliot) – რეჟისორ სტეფან დალდრის სოციალური დრამა ჩრდილოეთ ინგლისის მაღაროელთა პატარა ქალაქზეა, რომელიც ეკონომიკურ კრიზისს განიცდის. მაღაროელი მუშის ვაჟი თავის თავში ბალეტის ცეკვის ნიჭს აღმოაჩენს და მამის თანხმობის გარეშე დადის ბალეტის კლასში. მამა და ძმა კი ამის წინააღმდეგია. როგორ და რა გზებით მოახერხებს იგი მიზნის მიღწევას, ამას ფილმის მსვლელობისას გაიგებთ.
28. თემპლ გრანდინი (Templ Grandin) – ეს გახლავთ ბიოგრაფიული ფილმი აუტისტ თემპლ გრანდინის შესახებ, რომელიც ერთ-ერთი წამყვანი მეცნიერი გახდა სოფლის მეურნეობის სფეროში. ფილმის მთავარი გმირი სასწავლო პროცესში შეხვდება მასწავლებელს, რომელიც მნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს მისი წარმატებული მომავლის განსაზღვრაში.
29. ენი (Anne with an e) სერიალი – ენი ცამეტი წლის ობოლი გოგონაა, რომელმაც ადრე დაკარგა მშობლები. გოგონა ბავშვთა თავშესაფარში ცხოვრობს, მაგრამ მისი ცხოვრება სრულიად იცვლება, როდესაც შეცდომით ბიჭის ნაცვლად ახალ ოჯახში გაგზავნიან საცხოვრებლად, მარტო მცხოვრებ ასაკოვან და-ძმასთან. სერიალში ისეთი მნიშვნელოვანი და პრობლემური საკითხებია წარმოჩენილი, როგორიცაა – სტერეოტიპებით ცხოვრება, გენდერული უთანასწორობა, რასობრივი განსხვავებულობა, სოციალური უთანასწორობა და სხვა. თუმცა ამ საკითხებს ფარავს ისეთი დადებითი თვისებები, როგორიცაა, სიყვარული, სიკეთე, ზრუნვა, მეგობრობა და ბუნების სიყვარული.
30. სიყვარული 101 (love 101) სერიალი – 1990-იან წლებში თურქეთის ერთ-ერთ სკოლაში არის მოზარდ მეამბოხეთა ჯგუფი, რომლებსაც „გარიყულებს“ უწოდებენ. მათ სკოლიდან გარიცხვას მხოლოდ ერთი მასწავლებელი დაუპირისპირდება. ცოტა ხანში ეს მასწავლებელი (ბურჯუ) სკოლიდან გადასვლას გეგმავს. ამის გამო მოსწავლეები საერთო მიზნის ქვეშ ერთიანდება: მათ საყვარელ მასწავლებელს ვიღაც უნდა შეუყვარდეს, იმისათვის, რომ მათთან, ქალაქში დასარჩენი მიზეზი ჰქონდეს. შეიცვლება თუ არა მოსწავლეთა სკოლისადმი დამოკიდებულება და მათი მომავალი ეს მხოლოდ მასწავლებლების ქმედებასა და მათ მეგობრობაზეა დამოკიდებული.
31. ეს ჩამონათვალი ერთი საოცარი და ემოციური ფილმით მინდა დავასრულო „სიბნელე“ (black), (თუმცა ქართულ თარგმანში შეიძლება შეგხვდეთ შემდეგი სათაურით – „უკანასკნელი იმედი“) . მოქმედება მთის კურორტზე, XX საუკუნის დასაწყისში ხდება. ფილმში ორი მთავარი გმირია: დაბადებიდან მხედველობაშეზღუდული და სმენადაქვეითებული ანგლო-ინდოელი გოგონა – მიშელ მაკნელი, რომელიც სრულ სიბნელეში ცხოვრობს; და მისი ექსცენტრული აღმზრდელი დევრაჟ სახაი. დევრაჟი მრავალი მცდელობის შედეგად ახერხებს, გოგონას ასწავლოს შეხებით საუბარი, სიჩუმის მოსმენა და სიბნელეში მზის სხივის დანახვა. მას ერთადერთი სიტყვა არ უსწავლებია მხოლოდ მიშელისთვის და ეს იყო სიტყვა „შეუძლებელი“. თუ ემოციების გამოხატვა თქვენთვის უცხო არ არის, გამორიცხულია ფილმის ნახვამ ცრემლების გარეშე ჩაიაროს. მისი სიუჟეტი კი ნამდვილად დაგარწმუნებთ იმაში, რომ შეუძლებელი მართლაც არაფერია.