ამბობენ რომ ენის სიმდიდრესა და სილამაზეს, ასევე სიღრმესა და მრავალფეროვნებას ენაში არსებული ხატოვანი გამონათქვამები, ანუ იდიომები განსაზღვრავს. ენის ცოდნის ერთ-ერთ მთავარ კრიტერიუმად იდიომების გააზრებაა. ბევრ ახალგაზრდას უჭირს ამ საკითხთან გამკლავება, რადგან ისიც უნდა ითქვას რომ თანამედროვე მწერლობა ქართული თუ ნათარგმნი ხატოვან გამონათქვამებს დიდად აღარ სწყალობს. ვფიქრობ ენის შეყვარებისათვის და გათავისებისთვის იდიომებზე მუშაობა მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. გთავაზობთ ერთ ძალიან საინტერესო და ზღაპრულ გამონათქვამზე ჩემს მიერ შედგენილ პატარა ტექსტს და აქტივობებს, რომლებიც შეგიძლიათ გამოიყენოთ ბავშვებთან, ალბათ შვიდი წლიდან ზემოთ, რა თქმა უნდა, ცვლილებებით და ადაპტაციით.
ვარსკვლავებს ეთამაშება
შორეულ, შორეულ წარსულში, ჩვენი წინაპრების წარმოსახვით, სამყარო დამბადებელს შეუქმნია. მიწისთვის სკნელი დაურქმევია და ადამიანებისთვის უჩუქებია. სინათლის გარეშე სკნელი ბნელი და ნაცრისფერი ჩანდა, რაღაც კიდევ იყო საჭირო, რაც ქვეყნიერებას ნათელს მოჰფენდა. იფიქრა, იფიქრა დამბადებელმა და გადაწყვიტა ადამიანებისთვის ცა ეჩუქებინა. ცა – მტკიცე, ნათელი და ვრცელი უნდა ყოფილიყო, მის ქვეშ სულიერსა და უსულოს დაცულად რომ ეგრძნოთ თავი, ხოლო სინათლეს მიწის ყველაზე ბნელი ადგილებიც კი უნდა გაებრწყინებინა.
დამბადებელს მიწის, სკნელის გადასახურად ყველაზე მტკიცე ლითონები შეურჩევია, მათ შორის რვალიც. გამოუჭედავს ცა და ცის კაბადონიც გაჩენილა. თუმცა ცის კაბადონს რაღაც მაინც აკლდა, სკნელს კიდევ უფრო მეტი სინათლე სჭირდებოდა. დამბადებელი კიდევ ერთხელ დაფიქრებულა და თავის სამჭედლოს ჩაფიქრებული მისდგომია, ჰოდა, დაუწყვია ჭედვა. ჭედდა და ჭედდა ოქროსგან უზარმაზარ ბურთს, მისი ჭედვის ხმა ჭექა-ქუხილად იკლაკნებოდა, აზანზარებდა ყველაფერს და ნაპერწკლებს ფანტავდა რვალის ზეცაზე, დედამიწაზე კი ამ დროს ოქროს ფანტელების ცვენა დაწყებულა. ადამიანებს დაუწყიათ შეგროვება და ქილებში შენახვა. როგორც მზის ფიფქებისა და სხივების ანასხლეტის. ეს ოქროს ფიფქებია შემდგომში მკვდრებსაც რომ გააცოცხლებს, მაგრამ ეს უკვე სხვა ამბავია.
ჰოდა, გამოუჭედია უზარმაზარი ოქროს სფერო და ცის კაბადონზე დაუკიდია და სახელიც უწოდებია – მზე.
მარტივი საქმე არ ყოფილა ამხელა ქვეყნიერების დღე და ღამე ნათება, იღლებოდა თურმე მზე, ჩაეძინებოდა ხოლმე და ადამიანებთან ისევ უკუნეთი ისადგურებდა. შიში იპყრობდათ, მუდარით შესთხოვდნენ დამბადებელს სინათლეს.
დამბადებელმა შეისმინა თხოვნა. ღამის სფერო ვერცხლისგან გამოჭედა და მთვარე უწოდა. მთვარის ჭედვისასაც ქროდნენ მიწაზე მთვარის, ვერცხლის ფანტელები.
ადამიანებისთვის კი მზე და მთვარე ღმერთებად იქცნენ, ისინი ხომ ათბობდნენ, გზას უნათებდნენ, მათზე ლოცვა დაიწყეს, შეუყვარდათ ძალიან.
დამბადებლის სამჭედლოში კიდევ უამრავი ოქროსა და ვერცხლის ფანტელი დარჩენილიყო, ვერცხლის მთვარე კი უკუნის განათებას მარტო ვერ აუდიოდა, კიდევ ბევრი უფიქრია დამბადებელს, აუღია თავის ჯადოსნური ჩაქუჩი, დაურტყამს გრდემლზე და ეს ოქროსა და ვერცხლის ფიფქები ღამეულ ცაზე ვარსკვლავებად აუკაშკაშებია.
ზესკნელი, ზეცა – ღმერთებისა და ქალღმერთების სამფლობელოდ ქცეულა, იქ ასვლის უფლება მხოლოდ გამორჩეულ ადამიანებსა ან ღვთისშვილებს ჰქონიათ. ჰოდა, ადიოდნენ, ულამაზესი, უკეთილშობილესი, თანატოლებისგან გამორჩეული ვაჟები და ქალები, ხვდებოდნენ მზესა და მთვარეს, ეთამაშებოდნენ ვარსკვლავებს და უკან გაბრდღვიალებულები, ნათლით სავსეები ბრუნდებოდნენ.
ამ დროს შეუთხზავთ მშვენიერი ხალხური ლექსიც:
„მზე – დედაა ჩემი,
მთვარე – მამაჩემი,
მოციმციმე ვარსკვლავები
და და ძმაა ჩემი.“
სწორედ აქედან მოუღწევია ჩვენს ეპოქამდე გამონათქვამს: „ვარსკვლავებს ეთამაშება“ – რომელიც განსაკუთრებით ლამაზ და გამორჩეულ, სიცოცხლით სავსე, მკვირცხლ ადამიანზე ამბობენ, იმაზე, ვისაც ზესკნელთან კავშირი ჰქონია, ვარსკვლავები უნახავს. ხოლო „ვარსკვლავებს კრეფს“ – მეოცნებეზე, რომელიც სიზმრებსა და ოცნებებში ღმერთებისა და ქალღმერთების სამყოფელში დანავარდობს, უკან კი ვარსკვლავებით ხელდამშვენებული ბრუნდება.
ეს გამონათქვამი მწერლებსაც ძალიან მოსწონებიათ, ზოგიერთს კი თავის ტექსტებშიც გამოუყენებია. ი. ეკალაძეს დაუწერია: „ისეთი ვაჟკაცია… ჩემგან არჩეული სასიძო, რომ სულ ვარსკვლავებს ეთამაშებაო.“
ლექსიკონი
რვალი – სპილენძის (ლითონი) და კალის (ლითონი) შენარევი.
ცის კაბადონი – ცის კამარა, ცის თაღი, ცის გუმბათი.
გრდემლი – რკინის საყრდენი ლითონის გამოსაჭედად.
დაუკვირდი სქემას, შეავსე და გაუკეთე ილუსტრაციები.
|
რა ხდებოდა ამბის დასაწყისში? ჩაწერე მოკლედ.
|
დასაწყისი
(ტექსტი) |
ილუსტრაცია |
| რა ხდებოდა შუა ნაწილში? | შუა ნაწილი
(ტექსტი) |
ილუსტრაცია
|
| როგორია დასასრული? | დასასრული
(ტექსტი) |
ილუსტრაცია
|
კიდევ ერთხელ წაიკითხე ტექსტი დაკვირვებით და გაეცი კითხვებზე პასუხი:
- რატომ გადაწყვიტა დამბადებელმა ადამიანებისთვის ცის ჩუქება?
- როგორ ფიქრობ, ადამიანები რატომ აგროვებდნენ მზის ოქროს ფანტელებს? რაში გამოიყენებდნენ? წარმოიდგინე და დაწერე შენი მოსაზრება.
- აღწერე შენი სიტყვებით „ცის კაბადონი“. როგორ გესმის, როგორ გამოიყურება, გამოიყენე ზედსართავი სახელები, ეპითეტები.
- რატომ შექმნა დამბადებელმა მთვარე?
- როგორ ფიქრობ, რატომ იქცნენ მზე და მთვარე ადამიანებისთვის ღმერთებად?
- რისგან შექმნა დამბადებელმა ვარსკვლავები?
- რა განსხვავებაა „ვარსკვლავებს ეთამაშება“ და „ვარსკვლავებს კრეფს“ შორის? განმარტე ორივე გამონათქვამი, იმსჯელე განსხვავებებსა და მსგავსებებზე.
შექმენი ამბავი
მოიფიქრე ამბავი, თავგადასავალი ადამიანზე, რომელიც ოდესღაც ყოფილა ზესკნელში და ვარსკვლავებთან უთამაშია. გამოიგონე პერსონაჟები, შეარქვი
სახელები. შენს ამბავს გაუკეთე: დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული. დაასათაურე და გაუკეთე ილუსტრაცია.
ფრაზის „ვარსკვლავებს ეთამაშება“ გამოყენებით შეადგინე ხუთი წინადადება, გამონათქვამი გამოიყენე იმ გაგებით, როგორსაც ჩვენ, თანამედროვე ადამიანები ვიყენებთ საუბარში.
დახატე ცის კაბადონი, ზესკნელი, ისე როგორც ტექსტშია აღწერილი, გააფორმე შენი წარმოსახვით.
