ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ომის თემა შერვუდ ანდერსონის მოთხრობის კვალდაკვალ

ალბათ არ დამდგარა კაცობრიობის ისტორიაში ეპოქა, ომი რომ აქტუალური თემა არ ყოფილიყოს. ვერაფრით წარმოვიდგენდი, რომ 21-ე საუკუნეში, როცა კაცობრიობამ საერთაშორისო სამართლის, დიპლომატიის, სოლიდარობის, თანასწორობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის  მიმართულებით არნახულ პროგრესს მიაღწია, რუსეთ-უკრაინის ომის რეალიები დასაშვები იქნებოდა. ჩვენ თვალწინ ტრიალებს სრული ჯოჯოხეთი და ყველანი უძლურების კონვულსიებში ვართ. დანარჩენი მსოფლიოს მოთქმა-გოდება ვერაფერი ნუგეშია ომის მსხვერპლთათვის. სხვა თუ არაფერი, მსოფლიო ისტორიამ და ლიტერატურამ იმდენად ღრმად წარმოაჩინა ომის ბუნება, გულუბრყვილოდ მჯეროდა, რომ წარსულის გაკვეთილები მომავალში ასეთი ტიპის ომებს გამორიცხავდა. უკიდურესად ამორალური რუსული იმპერიული მახინა უტევს ევროპის კონტინენტის უდიდეს სუვერენულ სახელმწიფოს, ომის საფრთხის წინაშე აყენებს სხვა ქვეყნებსაც, მათ შორის საქართველოს და ამ მონსტრის შეჩერების კონტურები ჯერჯერობით არ იკვეთება. როგორც ჩანს, კიდევ ბევრი გვაქვს სასწავლი ომის ბუნებაზე, კიდევ მრავალი ტრაგიკული ისტორიაა მოსასმენი, ვერ გავაძღეთ დედამიწა ჩვენი სისხლით, „ბიჭი ზოლიანი პიჟამით“ ალბათ ისევ და ისევ უნდა იწვოდნენ ამ ტოტალური უღმერთობის კოცონში. რანაირად არ გამოხატა ლიტერატურამ, კინომ, თეატრმა, ომის საშინელებანი, მაგრამ სულ ამაოდ! ვერაფერი გვისწავლია!

სკოლაში გაკვეთილებზე, განსაკუთრებით უფროსკლასელებთან, კვლავ და კვლავ ამ თემებს ვუბრუნდებით, რადგან ომის ნიუსები მოსვენებას არ გვაძლევს. მართალია, ცხელ-ცხელი ინფორმაციები ვულკანის ლავასავით სწრაფად ვრცელდება, მაგრამ მაინც მგონია, რომ ადამიანური ტრაგედიები სადღაც მიღმაა, ისე ვერ შუქდება, როგორც უნდა შუქდებოდეს, ახლა საამისოდ ნაკლებად გვცხელა. ალბათ ომის შემდგომ ხელოვანები უფრო აქტიურად გააცოცხლებენ ამ ტრაგიკულ მოვლენებს. ქართველმა პოეტებმა უკრაინული ტრაგედიების ემოციები არაერთ ლექსში გააცოცხლეს. ჩვენს ინტერნეტგაზეთში 18 აპრილს გამოქვეყნდა მაია მენაბდის შესანიშნავი სტატია („ომის ლექსები“) ამ ნაწარმოებების მიმოხილვაზე. და მაინც, მაინც: ომის თემა სულ ახალ და ახალ სააზროვნო სივრცეებს იპყრობს. ის ყველა ჭუჭრუტანაში ძვრება და გულგრილს არავის ტოვებს.

 მეთერთმეტე კლასში ჩვენი გაკვეთილის თემაა შერვუდ ანდერსონის მოთხრობა „ომი“. ეს ავტორი დასავლური მოდერნიზმის ერთ-ერთი მამამთავარია. ის თანაბრად ეკუთვნის მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეებს. მრავალშვილიანი ოჯახის შვილმა ცხოვრების რთული გზა განვლო. წერა მოგვიანებით, XX საუკუნის 10-იან წლებში დაიწყო. წერდა ფსიქიკური აშლილობის, მტანჯველი ძიებების, მკაცრი ცხოვრებისეული გამოცდების ფონზე. მის ცხოვრებაში იყო აღმავლობაც და მარცხიც, ოთხი ქორწინება, ღრმა სულიერი ტკივილი და დეპრესიულობა, სინამდვილისა და იმაგინატური სამყაროს ზღვარზე სიარული, ფიქრი იდუმალსა და შეუცნობელზე.  მისი პროზის თემაა ამ ეპოქის მოდერნისტული მწერლობისთვის დამახასიათებელი ადამიანის ფსიქოლოგიური პრობლემების გამოსახვა. რევოლუციების, კრიზისების, ომების ეპოქამ დაღი დაასვა ადამიანის სულს. შერვუდ ანდერსონს, თავადაც წამებულს, კარგად ესმოდა ეს ადამიანური ტკივილები. მის ტექსტებში არის ჯადოქრული ფსიქოლოგიზმი, ინტროსპექცია პერსონაჟის სულში, ტკივილის გარეთ გამოტანა, რადგან მწერალმა შესანიშნავად იცოდა, რა ძნელია სპლინით შეპყრობილი ადამიანისთვის გადასარჩენად ძაღლივით საკუთარი ჭრილობების ლოკვა.

საინტერესო ეპიზოდს გვიყვება მისი ცხოვრებიდან  მკვლევარი გია მურღულია:  „1912 წლის 28 ნოემბერს შერვუდ ანდერსონი საკუთარ ოფისში საკმაოდ დაბნეული მივიდა, მდივან ქალს წერილს ჰკარნახობდა, როდესაც მოულოდნელად გაჩერდა და უთხრა, რომ ფეხები სველი ჰქონდა და კიდევ უფრო მეტად უსველდებოდა, შემდეგ კი ოფისიდან გავიდა. ოთხი დღის შემდეგ ის ერთ-ერთ აფთიაქში შევიდა, ორიენტაციადაკარგული ანდერსონი შეშლილს ჰგავდა და, რაც მთავარია, საკუთარი ვინაობა არ ახსოვდა. ანდერსონი საავადმყოფოში მოათავსეს. მის შესახებ ადგილობრივი პრესა წერდა. სტატიებში აღნიშნული იყო, რომ ბიზნესმენი ბევრი მუშაობის შედეგად გადაიღალა, თუმცა მოგვიანებით, პრესის საშუალებით საზოგადოებამ შეიტყო, რომ საავადმყოფოდან გამოწერის შემდეგ შერვუდ ანდერსონი გამოსცემდა პირველ წიგნს, სადაც აღწერდა ოთხდღიანი ამნეზიისა და ნერვული აშლილობისას გადატანილ ამბავს“…

სიმბოლურია! მწერლის ბიოგრაფიის ამ ეპიზოდს უამრავჯერ მივუბრუნდი და ეს მისტიკურობამდე უცნაური ამბავი დიდი მწერლის „დაბადების“ ციებ-ცხელებად წარმოვიდგინე. თითქოს სწორედ ამ ენიგმატური აქტით „იშვა“ ხელოვანი. ასეთი მომენტები უხვად იყო ყველაზე უცნაური ბიოგრაფიის შემოქმედის – ედგარ ალან პოს ცხოვრებაში. პოსი არ იყოს, უცნაური იყო შერვუდ ანდერსონის სიკვდილიც. ის გარდაიცვალა 64 წლისა, როდესაც საკრუიზო ხომალდ “სანტა ლუსიათი“ სამხრეთ ამერიკაში მიემგზავრებოდა მეუღლესთან ერთად. რამდენიმედღიანი მუცლის ტკივილების შემდეგ, რომელიც შემდეგ პერიტონიტში გადაიზარდა, მწერალი პანამაში საავადმყოფოში გადაიყვანეს, სადაც 1941 წლის 8 მარტს გარდაიცვალა. გაკვეთის შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს შემთხვევით კბილსაჩიჩქნი ჰქონდა გადაყლაპული“. შერვუდ ანდერსონი ვერ მოესწრო უსასტიკეს მეორე მსოფლიო ომს, მის გარიჟრაჟზე აღესრულა. რომ არა  ნაადრევი სიკვდილი, ეს ომი უთუოდ იქნებოდა მისი ნაწარმოებების თემა.

ნოველა „ომის“ სიუჟეტი ასეთია: მთხრობელი დასავლეთ აიოვასა და ნებრასკისკენ მიმავალ მატარებელში გაიცნობს დამახასიათებელი გარეგნობის ქალბატონს, რომელიც საინტერესო თანამგზავრს ეძებს, რადგან თავი მოაბეზრა თანმხლებმა პარტნიორმა. ქალი სატრფოსთან ერთად გამოქცეულიყო მიწასთან გასწორებული, დამარცხებული პოლონეთიდან. ავტორი შენიშნავს: „სწორედ მან, მატარებელში გაცნობილმა იმ ქალმა,  განმაცდევინა ომი. მან გადმომცა ის ამბავი, რომლის თხრობაც ახლა მსურს თქვენთვის“… ამბავი კი ასეთი იყო: პოლონელ ლტოლვილთა გუნდს მიერეკებოდა 50 წლის წვეროსანი გერმანელი ოფიცერი, ნაკითხი, მაგრამ მთელი არსებით ჩაფლული ძალადობის გერმანულ ფილოსოფიაში. ლტოლვილთა შორის იყო მატარებელში გაცნობილი ქალიც, 65 წლის დედასა და სატრფოსთან ერთად. დედა-შვილი მიწათმფლობელები იყვნენ და ლტოლვილთა გუნდი მთლიანად მათი მსახური გლეხებისგან შედგებოდა. დედა თურმე პოლონურად დაჟინებით და ისტერიულად იმეორებდა: „თავი დამანებეთ, თქვენი არაფერი მინდა, ოღონდ თავი დამანებეთო!“ ქალი ლტოლვილთა ბანაკის ლიდერი იყო, დედა პოლონეთისა. დაქანცულმა, სველმა, ტალახიანმა  ლტოლვილებმა და გერმანელმა ოფიცერმა ერთგან შეისვენეს. გერმანელმა ცეცხლი დაანთო და დაღლილს ჩაეძინა. ლტოლვილები გაიპარნენ, მაგრამ გამოღვიძებული ოფიცერი მათ მალე დაეწია. ამ დროს ამ კაცს ეცა ეს მოხუცი ქალი და სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა გაიმართა. ვერავინ გაბედა ჩარევა, რადგან შეუძლებელი იყო გრიგალისებური ენერგიით შებმული ორი გამხეცებული ადამიანის გაშველება. აუხსნელი რაღაც ხდებოდა. თითქოს სულებმა დატოვეს სხეულები, რომლებიც სიძულვილის ქარიშხალს შეეპყრო. ცდილობდნენ კიდეც შეჩერებას ქალი და ოფიცერი, მაგრამ ვერ ახერხებდნენ, „თითქოს ორი ფაფუკი ღრუბელი საავდროდ გამაგრებულიყო და ამაოდ ცდილობდა მეორის ცის ტატნობიდან განდევნასო“. ხანგრძლივი ორთაბრძოლის შემდეგ არაქათგამოცლილი ქალი და ოფიცერი მიწაზე დაეყარნენ და სულებიც სხეულებს დაუბრუნდნენ, მაგრამ არა თავიანთსა, გერმანელი ოფიცრის სული ქალის სხეულში გადავიდა, ხოლო ქალისამ ოფიცრის სხეულში დაისადგურა. ბედის ირონია ამ ამბის გაგრძელება იყო. ამ ქალის შვილმა და მისმა სატრფომ როგორღაც მოახერხეს პოლონეთიდან გამოქცევა, ხოლო იმ შემთხვევის ადგილის მოგონება უმძიმესი იყო, წარმოდგენა იმისა, როგორ იჯდა გზაზე საცოდავად შუახნის გერმანელი ოფიცერი და ყვიროდა: „თავი დამანებეთ, თქვენი არაფერი მინდა, ოღონდ თავი დამანებეთო!“ ხოლო 65 წლის ქალი, დედა პოლონეთისა, არაქათგამოცლილ თანაგუნდელებს მრისხანედ აიძულებდა სამშობლოში გაბრუნებას.

ყველას ძალიან გვინდა, რომ ომმა თავი დაგვანებოს და ეს შემზარავი ისტორიები დასრულდეს, მაგრამ არა! ომი იპყრობს ყველას, სულით და სხეულით, ასახიჩრებს სულებს და სხეულებს ისე, როგორი სახიჩარიც იყო ის მოძალადე ოფიცერი, რომელმაც თავის მხრივ მოძალადედ აქცია უწყინარი პატრიოტი ქალი.

მართალია, იდუმალ მოვლენათა მოყვარულმა მოდერნისტმა მწერალმა ფანტასტიკას მოუხმო და დაუჯერებელი ამბავი მოგვითხრო, მაგრამ მწერლობა ხომ ყოველი მოვლენის არსს მეტაფორულად და სიმბოლურ-ალეგორიულად გამოსახავს! რეალური და წარმოსახვითი მხატვრულ ტექსტში „ნამდვილია!“ ნოველის მთავარი სათქმელიც სწორედ ეს არის, რომ ომი შობს აგრესიას, სიძულვილს, ძალადობას, არ და ვერ არჩევს მტყუანსა თუ მართალს, სუსტსა თუ ძლიერს, ანგრევს ადამიანთა ცხოვრებას, ასახიჩრებს სულებს, სისხლთან და ცხედრებთან ერთად მოაქვს გაუცხოება, დეპრესია, აუტანელი სულიერი ტკივილი.

ფსიქოლოგიური ნოველის დიდოსტატი, ე.წ. „დაკარგული თაობის“ (Lost generation) წარმომადგენელი შერვუდ ანდერსონი სადა სტილითა და დახვეწილი ოსტატობით გადმოსცემს მთავარ იდეებს, ამხელს ომის ბუნებას, ომის ფონზე ადამიანთა შთამბეჭდავ სახეებს გვიხატავს, რომ უფრო დამაჯერებლად განგვაცდევინოს ომის სუსხი. აუცილებლად წაუკითხეთ ეს ნოველა უფროსკლასელებს. 2013 წელს გამომცემლობა „არტანუჯმა“ გამოსცა ამერიკული ნოველების კრებული, რომელშიც ო’ჰენრის, ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდისა და თომას ვულფის ნაწარმოებებთან ერთად წარმოდგენილია შერვუდ ანდერსონის ნოველებიც.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი