პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ძველი ქართული ტექსტების სწავლა-სწავლების პრაქტიკა

მეათე კლასში შესასწავლი ლიტერატურის და სწავლა-სწავლების სირთულეებისადმი მიძღვნილ ჩემს ერთ-ერთ წერილს მკითხველმა მიაწერა, რამდენჯერ უნდა დაწეროთ ამ თემაზეო. იქვე ვუპასუხე: კიდევ ბევრჯერ; მანამდე მაინც, სანამ დისკუსია არ დაიწყება-მეთქი.

ეროვნული სასწავლო გეგმა რამდენჯერმე შეიცვალა, დარედაქტირდა, ამოაკლდა და დაემატა სავალდებულო ტექსტები. უამრავი სასიკეთო ცვლილება მოხდა, მაგრამ პრობლემური საკითხი – ძველი ქართული ტექსტების სწავლების პრაქტიკა – კვლავ აქტუალურია და აქტუალური იქნება, სანამ პრობლემას არ გავაცხადებთ, არ დავსახავთ გადაჭრის გზებს და ღიად არ ვისაუბრებთ იმ სირთულეებზე, რომლებსაც ამ დროს ვაწყდებით.

ამ ფაქიზ და მნიშვნელოვან საკითხზე საუბრისას ერთი რამ გამოიკვეთა:

მასწავლებლები ხშირად ერიდებიან სირთულეებზე საუბარს. კითხვაზე: რას შეცვლიდით ძველი ქართული ლიტერატურის სწავლების პრაქტიკაში? – პასუხად უმეტესად ამ ლიტერატურის მნიშვნელობაზე, ღირებულებებსა და ეროვნულ-რელიგიურ დანიშნულებაზე იწყება მსჯელობა.

ეს კითხვა დამისვამს ენისა და ლიტერატურის ჯგუფში, რომელშიც უამრავ საინტერესო საკითხზეა ხოლმე მსჯელობა. მომისმენია ყურადსაღები კომენტარები და, რაც კიდევ უფრო ნიშანდობლივია, მიმიღია არსებული სიტუაციისადმი კრიტიკული დამოკიდებულებების გამომხატველი ვრცელი წერილები, რომლებშიც კოლეგები დაუფარავად საუბრობენ იმ სირთულეებზე, რომლებსაც პროცესში აწყდებიან.

ეს კითხვა დამისვამს მოსწავლეებისთვისაც. მათგან უფრო თამამი და რადიკალური პასუხები მიმიღია. ძალიან საინტერესო, გასათვალისწინებელი, რადგან დარწმუნებული ვარ, რომ შესასწავლი მასალისადმი მოსწავლის დამოკიდებულება მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მოტივაციასა და ცოდნის ხარისხს.

მშობლებისგანაც არაერთხელ გამიგონია, რომ ხშირად უწევთ, განსაკუთრებით – დაწყებით ან საბაზო საფეხურზე, ქართულის დავალებების შვილებთან ერთად შესრულება, „წვალება“, თუ ტექსტი არქაიზმებითაა მდიდარი და ბავშვისთვის უინტერესოა, ჰაგიოგრაფიის შესწავლისას კი ხშირად მიმართავენ რეპეტიტორების დახმარებას.

ძველი ტექსტების სწავლა-სწავლების პროცესზე დაკვირვების, მასწავლებლებისა და მოსწავლეების გამოკითხვების შედეგად იკვეთება, რომ:

. ძველი ქართული ლიტერატურის სწავლა-სწავლების პროცესი პრობლემურია მასწავლებლებისთვისაც და მოსწავლეებისთვისაც. პრობლემას ქმნის რამდენიმე ფაქტორი და ამ წერილში მხოლოდ რამდენიმე მათგანს მიმოვიხილავ. მოხარული ვიქნები, თუ წერილს გამოხმაურება მოჰყვება.

  1. ძველი ქართული ტექსტები კონცენტრირებულად ისწავლება მეათე კლასში. მოსწავლეებს უჭირთ ამდენი ძველი ტექსტის დამუშავება. გაგების დონის დასაძლევად დიდი ძალისხმევაა საჭირო როგორც მასწავლებლების, ისე მოსწავლეების მხრიდან.

ამონარიდი მოსწავლის კომენტარიდან:

„რატომ ვსწავლობთ მეათე კლასში ასეთ რთულ ტექსტებს ერთად? ყველა ჰაგიოგრაფიული ტექსტი საინტერესოა. მასწავლებელმა კარგად ახსნა, მაგრამ ბოლოს ძალიან მოსაბეზრებელი იყო. მერე კიდევ „სიბრძნე სიცრუისა“ და „დავითიანი“ ვისწავლეთ. მეათე კლასი ასეთი დატვირთული თუ არ იქნება, უფრო ინტერესით ისწავლიან ბავშვები“

ამონარიდი მასწავლებლის კომენტარიდან:

„ყველაზე რთულია მეათე კლასი. რაც არ უნდა მოინდომო, მაინც უჭირთ მოტივაციის და დადებითი დამოკიდებულების ბოლომდე შენარჩუნება. ჩვენთვის, მასწავლებლებისთვის, ძველი ქართული ენა არ არის იმდენად გაუცხოებული, რამდენადაც მოსწავლეებისთვის.

წინადადებების აზრის გასაგებად ხშირად უწევთ ლექსიკონში ჩახედვა, სიტყვის მნიშვნელობის დაზუსტება. ერთეულ შემთხვევებში ეს სასარგებლოა, მაგრამ როცა მთელი აბზაცია გაუგებარი, გაგებაც და გააზრებაც რთულდება“.

  1. ძველი ქართული ენით დაწერილი ტექსტების გასაგებად მოსწავლეები ხშირად მიმართავენ ინტერნეტში გავრცელებულ უხარისხო „გაშინაარსებულ“ ვერსიებს. მასწავლებლების დაჟინებული თხოვნის მიუხედავად, უმეტესობა სარგებლობს პარაფრაზირებული ვერსიებით. მათი უმეტესობის ხარისხი საეჭვოა.

ამონარიდი მოსწავლის კომენტარიდან:

„ჰაგიოგრაფიას რომ ვსწავლობდით, მასწავლებელი ხსნიდა გაკვეთილზე რაღაც ნაწილს. როცა საშინაო დავალებას გვაძლევდა, ინტერნეტში ვეძებდი შინაარსს, რომ დრო არ დამეკარგა ძველი ქართულის გაგებაში. ასე უფრო მიადვილდებოდა. გაკვეთილზე მხოლოდ სახელმძღვანელოს ტექსტებს ვიყენებდით, სახლში – თანამედროვე ენით დაწერილს“.

ამონარიდი მასწავლებლის კომენტარიდან:

„ყოვლად დაუშვებელია თანამედროვე ენით დაწერილი შინაარსების გამოყენება. ამას მოსწავლეებს ვუკრძალავ. აუცილებელია ძველი ქართული ენის მშვენიერებასა და თავისებურებებზე დაკვირვება. ეს ჩვენი განძია“.

  1. გადატვირთული პროგრამის გამო მეტი ძალისხმევა, დრო, რესურსი იხარჯება ტექსტების შინაარსების გათავისება-გაგებაზე. მასწავლებლებს ნაკლები დრო რჩებათ მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ მსჯელობისთვის, დისკუსიისთვის, პროექტული სწავლების მეთოდების გამოსაყენებლად.

ამონარიდი მასწავლებლის კომენტარიდან:

„მე იმ აზრზე ვარ, რომ განათლების მიღებისას მთავარია პროცესით ტკბობა და არა სწავლის „მწარე” ძირი. ტექსტის სიღრმეებში გაერკვიოს მოსწავლე, არქაულ ლექსიკას ებრძოლოს თუ იმაზე იფიქროს, როგორ დაიმახსოვროს ან დაწეროს? საერთოდაც, საშუალო საფეხურიდან რამდენიმე სქელტანიან ტექსტს ამოვიღებდი და კლასგარეშე საკითხავ ლიტერატურად გადავიტანდი. ასე გამოთავისუფლდებოდა დრო უფრო საინტერესო აქტივობებისთვის“.

ამონარიდი მოსწავლის კომენტარიდან:

„შინაარსების წერა ძალიან მოსაბეზრებელია, მაგრამ მასწავლებელი გვავალებდა. სხვანაირად ვერ დავიმახსოვრებდით. შინაარსებთან ერთად ესეებსაც ვწერდით, მაგრამ ყველაზე მეტად საკლასო დისკუსიები მომწონდა. რატომ მოკლეს ნესტანმა და ტარიელმა სასიძო? სამართლიანი იყო ეს თუ უდანაშაულო ადამიანის სისხლის „ვალად აღება“? – მახსოვს ეს დისკუსია. მხოლოდ ერთი გაკვეთილი დავუთმეთ, მაგრამ ყველაზე მეტად დამამახსოვრდა. კიდევ შუშანიკის და ვარსქენის ურთიერთობაზე ვმსჯელობდით და ვარსქენის სასამართლო პროცესიც გავმართეთ. ესეც დამამახსოვრდა“.

  1. ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლებისას ხშირია ინდოქტრინაციული პრაქტიკა.

ამონარიდი მოსწავლის კომენტარიდან:

„პრინციპში, რელიგიას თუ ჩამოვაშორებთ, [„შუშანიკის წამება“] ჩვეულებრივი რომანი გამოვა. მე ასე ვკითხულობდი უფრო და საინტერესო იყო. სკოლაში უფრო რელიგიურად განიხილავდა მასწავლებელი. წმინდანებზე ვსაუბრობდით. თუ ცოტა ტექსტის გარეთ არ გავალთ, მხოლოდ ის, რომ ვიღაცა გმირია, რადგან ეწამა, არ არის საინტერესო“.

ამონარიდი მასწავლებლის კომენტარიდან:

„შუშანიკის წამება“ არის ამბავი იმისა, თუ როგორ გაწირა თავი ჭეშმარიტი სჯულის დასაცავად ქალმა და წმინდანის შარავანდი დაიდგა თავზე“.

„ჰაგიოგრაფია ჩვენი მწერლობის საძირკველია, თუ ეს საძირკველი გამოვაცალეთ რაღა დაგვრჩება?! ჩვენი ეროვნული და ზნეობრივი ფასეულობები გაუფასურდება, რაც უფრო მეტად შეუწყობს ხელს ერის დაკნინებასა და გადაგვარებას“.

  1. კვლევებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების მიღების ნაკლებობა, ინერცია და „უკან მიმართული მზერა“.

ამონარიდი მასწავლებლის კომენტარიდან:

„ვფიქრობ, სანამ ჩვენი სტანდარტი და გეგმა კვლევას არ დაეფუძნება, ყოველთვის რეალობას აცდენილი ეროვნული გეგმა გვექნება და ვერასდროს მივაღწევთ კარგ შედეგს. ქართულში კი არა, ყველა საგანში წიგნები და, ზოგადად, სწავლის პროცესი აუცილებლად საჭიროებს კვლევას: რა არ მუშაობს, რა მუშაობს და როგორ მუშაობს, რა მოსწონთ ბავშვებს, რას სწავლობენ ხალისით, როდის აქვთ მაღალი და როდის, პირიქით, დაბალი მოტივაცია. რომელ შედეგს აღწევს უმრავლესობა და რომელს – ვერა. კიდევ არაერთი საკითხია, რომელსაც სჭირდება გამოკვლევა და სათანადო დასკვნის გამოტანა. ოდესმე გაგიგონიათ, რომ ვინმეს გამოეკვლიოს, რომელ ასაკში აღიქვამენ უკეთ ბავშვები ჰაგიოგრაფიას ან თუნდაც „ვეფხისტყაოსანს“? ვინმეს ახსოვს საერთოდ სკოლის მერე, მე-8 ან მე-9 კლასში რა ისწავლა? ან რა ახსოვს იმ ნასწავლიდან? ვინმეს გამოუკვლევია, არის თუ არა კავშირში ძველი ქართული ტექსტების სწავლება წიგნიერების დონის ამაღლებასთან?“

 

ამ წერილის მიზანი ორი ხედვის კუთხის ჩვენება იყო. ძველი ტექსტების სწავლა-სწავლებისას მოსწავლეებისა და მასწავლებლების მოსაზრებები არაერთ საკითხში იკვეთება. თვალსაჩინოა, რომ სირთულეებს ორივე მხარე ახსენებს. ჩემთვის გაუგებარია, რატომ არ გვყოფნის გამბედაობა, ღიად ვისაუბროთ ამ საკითხებზე, შევისწავლოთ და ვიკვლიოთ პრობლემა, დავსახოთ გადაჭრის გზები და ვიზრუნოთ იმაზე, რომ არც ეროვნული ლიტერატურის სწავლების მიზნები დაზარალდეს და არც მოსწავლის ინტერესები.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი