ვერ ვიტან სკოლას.
ამქვეყნად ყველაზე მეტად ეგ მეზიზღება.
არა, უფრო მეტადაც…
გამიმწარა ცხოვრება.
ანა გავალდა, „35 კილო იმედი“
ეპიგრაფი თუ გეცნოთ და გზაჯვარედინზე მდგარი, უიმედო, დაღლილი, სკოლისგან და მშობლების ჩიჩინისგან გაწამებული ჯადოსნურხელებიანი და შემოქმედებითი იდეებით სავსე ბიჭი გაგახსენდათ და სევდა მოგერიათ, ე.ი. თქვენ სხვა ასეთ ბავშვებსაც იცნობთ, იცნობდით, მათ სევდაზეც ბევრი გიფიქრიათ და გამოსავლის გზებიც გიძებნიათ. ნეტავ თუ იპოვეთ?
მე ვეძებ. ხახვის ფურცლებს მივყვები და ვცდილობ, არ დავიკარგო. ზოგჯერ, როცა ქარი ამოვარდება და ამ ფურცლებს აქეთ-იქით მიმოფანტავს, მთავარ გზას ავცდები ხოლმე, მაგრამ ამ დროს გრეგუარის მიერ ბაბუის სამუშაო მაგიდაზე ამოტვიფრული ჯადოსნური სიტყვა მახსენდება – „დამეხმარე“ და ამ სიტყვას თან მოაქვს ძალიან ნათელი პორტრეტები მხრებში მოხრილი, დაპატარავებული, გასაქრობად მზად მყოფი მოზარდებისა, რომლებმაც იფიქრეს: ისეთ სიტუაციაში ვიყავი, რაღაცის აშენებას რომ გადაწყვეტ, მაგრამ აღმოაჩენ, რომ ამისთვის არაფერი გაგაჩნია: არც პროექტი, არც მოდელი, არც გეგმა, არც მასალა და ხელსაწყოები. სულ არაფერი. და ახლა შველად მხოლოდ გაქრობა ესახებათ ან თავის წყალწაღებულად აღიარება, რადგან, როგორც პენაკი იტყვის „რომანივით საკითხავში“, არაფერს ისეთი სულიერი სიმშვიდე არ მოაქვს, როგორც მუდმივ ორიანს მათემატიკასა და მართლწერაში: გამოსწორების შესაძლებლობის სრული გამორიცხვა მცდელობებით გამოწვეულ შფოთვას უსვამს წერტილს. და კიდევ, ის ფერადი ბავშვი მახსენდება ანიმაციიდან, მშობლისა და საზოგადოების დიდურ შეხედულებებს (განათლებაზე, სამსახურზე, ცხოვრებაზე) რომ ეწირება, ნელ-ნელა ბაცდება და ნაცრისფერდება.. და ეს პორტრეტები, მტკივნეულად ნამდვილი სურათ-ხატები გამომაფხიზლებენ და გზაზე დამაყენებენ ხოლმე. მაგრამ, ერთია, თავად იდგე სწორ გზაზე, მეორე – შუქნიშნად გამოადგე ვიღაცას და მესამე – სწორი მიმართულების მაჩვენებლად.
ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში პროფესიულ განათლებაში ზოგადსაგანმანათლებლო კომპონენტის ინტეგრირება დაიწყო და ცხრაკლასდამთავრებულთათვის ახალი შესაძლებლობები გააჩინა, ისინი სასურველი პროფესიის დაუფლების პროცესში ინტეგრირებულად გაივლიან იმ საგნებს, რომლებიც სკოლის საშუალო საფეხურზე უნდა ესწავლათ, ოღონდ არა განყენებულად, არამედ თავიანთ პროფესიასთან მჭიდრო კავშირით/ინტეგრირებით და საბოლოოდ, პროფესიულ დიპლომთან ერთად სრული ზოგადი განათლების ატესტატსაც მიიღებენ, რაც გზას გაუხსნით, სამომავლოდ, უმაღლესი სასწავლებლებისკენ. მე ეს იდეა, მისი მიზანი და ხორცშესხმის მეთოდები ბევრი მიზეზით მომწონს, ამიტომ შუქნიშნობა სწორედ პროფესიული მასწავლებლის ამპლუაში გადავწყვიტე.
იმისათვის, რომ ვინმესთვის სწორი მიმართულების ჩვენება შეძლო, ჯერ უნდა გაიგო, მგზავრს საით უნდა წასვლა, ჰოდა, მეც, როცა ლექციაზე შევდივარ, ყველას გაცნობას ერთი კითხვით ვასრულებ: აქ რატომ ხარ? და რეალურად, ამ კითხვაზე პასუხების მოსმენით ვიწყებ მათ გაცნობასა და იმ გზების დაგეგმარებას, რომლებიც შუქნიშნით უნდა გამოუჩნდეთ.
სტუდენტების 80% მპასუხობს, რომ სკოლიდან აგდებდნენ და… სკოლაში მაინც არაფერს აკეთებდა და… 15%-ს გააზრებული აქვს, რა უნდა და რატომ, ძალიან კონკრეტული მიზნითაა მოსული – უკვე მუშაობს ამ სფეროში და უნდა კვალიფიკაცია ჰქონდეს ან პერსპექტივა აქვს ამ სფეროში და დიპლომი სჭირდება და ა.შ. 5% კი ამ პროფესიაზე ბავშვობიდან ოცნებობდა. არც ისე სახარბიელო შედეგია, ხომ?! კი, მაგრამ, პროფესიული სასწავლებელი თავშესაფარია თუ რა? – თქვენც გაიფიქრეთ ხომ?! წარმოგიდგენიათ, რა დაბალი წარმოდგენა აქვთ პროფესიულ სწავლებაზე? მაგრამ, ამის მიზეზებზე საუბარი შორს წაგვიყვანს, ამიტომ..
ვისაც კონკრეტული სფერო აინტერესებს, მისთვის სწავლება გამოწვევაა, ვისაც აქამდე არაფერი აინტერესებდა და არც იცის, რამ შეიძლება დააინტერესოს – ორმაგი გამოწვევა – ჯერ უნდა დაინტერესდეს, მერე დაიჯეროს, რომ გამოსდის და მერე შენიანი გახდეს, ანუ შუქნიშად გაღიაროს. მაგრამ, სანამ ისინი გაღიარებენ, ჯერ შენ უნდა აღიარო. ამისათვის, პირველი რაც სჭირდებათ, არის:
ინდივიდუალიზაცია – შემჩნევა რამე ისეთის, რაც მათ სხვებისგან გამოარჩევს და ამისი ხშირი ხაზგასმა, შეხსენება. პროფესიული კოლეჯი, თავისი არსით, ისედაც ამას ემსახურება (რამდენად კარგად გამოსდის, ეს სხვა საკითხია), აქ ინტერესების მიხედვით იქმნება ჯგუფები და არა ასაკის, სქესის, აკადემიური მოსწრებისა თუ სხვა კრიტერიუმების გათვალისწინებით.
პასუხისმგებლობა – „ბავშვებო“ – გთხოვთ, დაივიწყეთ ეს მიმართვა. ისინი აქ სტუდენტის სტატუსით არიან, ამიტომ, ესაუბრეთ ისე, როგორც სტუდენტებს შეეფერებათ, რათა იგრძნონ ვალდებულება და პასუხისმგებლობა, იცოდნენ, რომ აქ თავიანთი ნებით არიან, ყოფნა კი გარკვეული მოვალეობების შესრულებას გულისხმობს.
თავისუფლება – ნაკლები დირექტიული ტონი და მეტი თანამშრომლობა.
გულშემატკივრობა – უნდა გჯეროდეთ მათი, ვითომ-ვითომ კი არა, მართლა უნდა გჯეროდეთ.
და უნდა გჯეროდეთ საკუთარი თავისაც. მე მჯერა, რომ მასწავლებლებს ყველაფერი შეგვიძლია, მჯერა რომ ძალიან მნიშვნელოვნები ვართ და თქვენ თუ ჯერ კიდევ გეპარებათ ეჭვი, აიღეთ ხელში საყვარელფერიანი კალამი, ქათქათა თაბახის ფურცელი და მასწავლებლობასთან დაკავშირებული ყველა ასოციაცია შეუჩერებლად ჩამოწერეთ, თუ ერთი ფურცელი არ გეყოთ, დაიმატეთ და როცა დაასრულებთ, გადაიკითხეთ თქვენი ცნობიერ-არაცნობიერი ნარატივი და თუ ღიმილი დაღლას გადაგიწონით, ჩათვალეთ რომ ღირდა, ღირს და მომავალშიც ისე შეძლებთ საქმის კეთებას, რომ ღირდეს.
სწავლა-სწავლების ღირებულებას რა განსაზღვრავს? პროცესი, რომელიც გრძელვადიან მიზანზეა ორიენტირებული და მოსწავლეს სამომავლოდ მნიშვნელოვანი უნარების გამომუშავებას კი არ ჰპირდება, არამედ ახლა და აქ მის დაინტერესებას, საჭიროებების გამოკვეთას, უნარების გამოყენებას, შესაძლებლობების წარმოჩენას, წინარე ცოდნის აქტუალიზებას, სწავლის სწავლას უწყობს ხელს და ინტერესების შესაბამისი განათლების მიღების პროცესს სა-ჭირ-ო კი არა, ცხოვრების სასიამოვნო ეტაპად უქცევს. გრეგუარსაც ხომ სწორედ ის მასწავლებელი დაამახსოვრდა, რომელიც არ ელოდა დედის დღეს, რათა რამე მოეფიქრებინა. მის გაკვეთილებზე მოსწავლეებს მუდამ ჰქონდათ ნაირ-ნაირი ნივთების შექმნის საშუალება, რადგან მარი მასწავლებლის აზრით, წარმატებული მხოლოდ ის დღე იყო, როდესაც რამე ახალს ქმნიდნენ.
ძალიან მინდა, მარი მასწავლებლის საქმით თანამოაზრეები გავხდეთ და ერთად მოვიფიქროთ რამე, მოსწავლეების/სტუდენტების წარმატებული დღეებისთვის, რათა გრეგუარივით ყველა მიხვდეს ერთ მარტივ ჭეშმარიტებას: ამქვეყნად ყველაზე საინტერესოა მათი ხელები, ტვინები, ფიქრები, დამოკიდებულებები, წარმოსახვა და ის, რაც მათი მეშვეობით შეუძლიათ შექმნან. რეფორმის ნაწილად ყოფნა და ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვა კი მეტი არაფერია, თუ არა ამ შესაძლებლობების დანახვის, დაფასებისა და განვითარების ხელშეწყობა.
რისთვის ვასწავლო, რა ვასწავლო, როგორ ვასწავლო და თან ისე, რომ სამივე კითხვაზე პასუხი მოსწავლის შესაძლებლობების აღმოჩენას, განვითარების ხელშეწყობასა და სიამოვნებას მიემართებოდეს? ამ კითხვაზე პასუხია კონსტრუქტივისტული მეთოდებით წარმართული სასწავლო პროცესი და კომპლექსური დავალება, რომელიც უნდა იყოს არა ბევრი, არამედ მრავლისმომცველი – მოსწავლეს თავისი თავის მრავალი მიმართულებით გამოხატვის საშუალებას უნდა აძლევდეს.
მსგავსი მიდგომები და დავალებები აქამდეც რომ იყო, ვიცით. შემოქმედებითი მასწავლებლებიც რომ ყოველთვის გვყავდა, ესეც ვიცით. მაგრამ, ახლა ამ მიდგომით პედაგოგთა უმცირესობამ კი არა, აბსოლუტურმა უმრავლესობამ უნდა ასწავლოს. მე არ ვაპირებ შედარებებით ლაპარაკს და კონტრასტების ჩვენებას, უბრალოდ მოგიყვებით ერთი კომპლექსური დავალების შესახებ და ჩემი გზავნილის მიზანი თავად განსაზღვრეთ.
დავალებაზე მუშაობისას გამოგადგებათ შემდეგი რესურსები
ჩვენი გაკვეთილის პოლიტიკა ასეთია: „Nihil de nobis, sine nobis“, რაც ნიშნავს იმას, რომ აქ არაფერი ხდება ჩვენი უშუალო თანამონაწილეობის გარეშე, მათ შორის არც კომპლექსური დავალების პირობის შედგენა. კომპლექსური დავალების (პირობა, კრიტერიუმები) გაცნობის შემდეგ აქტივობებზე ვიწყებთ მუშაობას და უცებ რომელიმე მათგანი იტყვის, „მე უკვე ვიცი, როგორც გავაკეთებ“. მერე მეც მომდის იდეები. ერთმანეთს ვუზიარებთ და დავალების პირობაში ისეთი ცვლილებები შეგვაქვს, რომ მაქსიმალური თავისუფლება გვქონდეს მუშაობის პროცესში. პირველ პირში იმიტომ ვსაუბრობ, რომ დავალების განმხორციელებლად ჩემს თავსაც მოვიაზრებ. მის რელევანტურობას კი იმით ვამოწმებ, თავად რა იდეები მაქვს მასთან დაკავშირებით, თუ იდეები მოდის, თუ შემოქმედებითობა შემიპყრობს, ე.ი. დავალება ვარგა (იხ. ჩემ მიერ შესრულებული კომპლექსური დავალება).
ხოლო, თუ რომელიმე თქვენგანი მაინც სკეპტიკურად იკითხავს, „ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ თქვენ ამას აკეთებთ ონლაინსწავლების პირობებში?“ გეტყვით, რომ დიახ, ჩვენ – მე, როგორც მასწავლებელი, მე – როგორც სტუდენტი და ისინი – როგორც მაძიებელი ადამიანები, ამას აკეთებენ და აკეთებენ არა ჩემთვის, არამედ წლების განმავლობაში დაკარგული თავის აღმოსაჩენად. და ყველაფერი რომ მართლაც მათი აღმოჩენის, შესაძლებლობების, ინტერესების სამზეოზე გამოტანას ემსახურება. ამაზე მათი ნამუშევრები მეტყველებს. და ზოგჯერ არშესრულებული ნამუშევრებიც.
გისურვებთ, თქვენს მოსწავლეებს აღმოეჩინოთ, რომ „ქულები არაფერს ნიშნავს, არსებობს კიდევ მოტივაცია..“. და სწორედ თქვენ ყოფილიყავით მათი მოტივაციის წყარო და უკუკავშირიც არ დააყოვნებს.
