ალბათ მხოლოდ მწერალი ჟურნალისტი თუ დაწერდა ისეთ წიგნს, როგორიც “ვიღაცამ გუგულის ბუდეს გადაუფრინა” გახლავთ. მწერალი ჟურნალისტები ყოველთვის ისეთ წიგნებს წერენ, როგორ წიგნებსაც შეუძლია, სამყარო შეცვალოს. თავად წიგნის სიუჟეტიც სამყაროს მინიმოდელის შესახებ მოგვითხრობს, ფსიქიატრიული კლინიკა რომ ჰქვია და ახალი პაციენტი არა ტრაქტატებითა თუ ფილოსოფიური ტექსტებით, არამედ გულღია სიცილით რომ ცვლის. სიცილის თერაპია დღეს კარგად აპრობირებული მეთოდია და ბედნიერების ჰორმონების გამოყოფისთვის, უარყოფითი ენერგიისგან დასაცლელად იყენებენ. მაკმერფის სიცილიც ერთგვარი თერაპიული სეანსია და, საერთოდ, მაკმერფის ყველა გაბედული ქმედება კლინიკაში, სადაც ბევრი პაციენტი საკუთარი ნებითაა მისული, ცალკეული სეანსია, მიმართული დიდი მიზნისკენ – გამოფხიზლებისკენ.
კენეტ ელტონ კიზიმ, რომელსაც თავადაც ხელოვნური ძილით ეძინა ელ-ეს-დეს, მესკალინისა თუ კოკაინის ზემოქმედების ქვეშ, – თანაც ეს ძილი მისთვის არავის დაუძალებია – ჰოსპიტალში ფსიქიატრის თანაშემწედ მოწყობილი, ნებაყოფლობით მონაწილეობდა სხვადასხვა ფსიქიატრიულ ექსპერიმენტში, – 1962 წელს რომანი გამოსცა. გამოსცა რომანი, რომელსაც ყოველთვის შეუძლია, სამყარო შეცვალოს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მსოფლიოს ყველა მოზარდი მას ერთდროულად, ერთ დღეს წაიკითხავს (საინტერესო ექსპერიმენტი კი იქნება). “თამაში ჭვავის ყანაში” თუ აუცილებლად მოზარდთა წასაკითხ წიგნად ითვლება (ყოველ შემთხვევაში, კრიტიკოსთა უმრავლესობას ასე ჰგონია), “ვიღაცამ გუგულის ბუდეს გადაუფრინა” უასაკო რომანია (კრიტიკოსთა უმრავლესობა ამის თაობაზეც თანხმდება). მე კი მაინც მგონია, რომ ეს ტექსტი ერთმნიშვნელოვანი მიძღვნაა მოზარდებისადმი, რადგან სწორედ მათი ინდივიდუალიზმი შეიძლება დაუპირისპირდეს კოლექტიური სამყაროს ცნებას. პროტესტი ერთ-ერთი საქმეა, რომელიც მოზარდს ყველაზე უკეთ გამოსდის. თუ ვინმეს ჰგონია, რომ ჭრელი ადამიანები, იისფერთმიანი, წითელმიანი თუ მწვანეთმიანი გოგონები და ბიჭები პირსინგებითა და არათბილისური, არარუხი სამოსით მხოლოდ პატარა, პოზიორი მეამბოხეები არიან, ცდება. ცდება მაშინაც, როცა რატომღაც გადაწყვეტს, თავი დიდ ვინმედ მიიჩნიოს და ახალგაზრდები რამდენიმე უშვერი სიტყვით მოიხსენიოს. იმ “ვინმეს” ვურჩევ, წაიკითხოს წიგნი ადამიანებზე, რომლებმაც შეძლეს, გადაფრენოდნენ გუგულის ბუდეს და ნუ დაიბნევა, თუ ამ ადამიანებს ჩვეულებრივი ფერის თმა ექნებათ და ტანსაცმელიც კი სავსებით ჩვეულებრივი, ერთნაირი ეცმებათ. უბრალოდ, ვიზუალური მხარე ყოველთვის კარგი მაგალითია, მაშინაც კი, როცა კენ კიზის რომანზე ვსაუბრობთ, რომელიც მოდის ტენდენციებს სულაც არ ეძღვნება.
ინდივიდის გადარჩენა და, საზოგადოდაც, მისი არსი თავისუფლებისთვის ბრძოლაა. ამ გზაზე დღეს არც ცეცხლით, არც მახვილით და არც ავტომატებით არ იბრძვიან – ყველაფრის მოპოვება უსისხლოდ, მიზანაუცდენელი იარაღითაა შესაძლებელი. ხელოვნების არსებობის გამართლება მხოლოდ სიამოვნების მოგვრა, თვალის გახარება თუ ყურის ტკბობა არ არის – უსიამოვნო შეგრძნებების მოგვრა, თვალების აცრემლება და ყურის მოჭრაცაა, რათა ყურმოჭრილ მონებად არ ვიქცეთ, ისეთებად, რომლებიც დაუფიქრებლად მოკლავენ ადამიანს, თუ ამას უბრძანებენ; ხმას მისცემენ კანდიდატს მხოლოდ იმიტომ, რომ ამაში ფული გადაუხადეს; ჩაიცვამენ ლურჯ ჯინსს, რადგან ყველას ასე აცვია და თანაც “ჯინსი ლურჯი უნდა იყოს, ვის გაუგონია წითელი ჯინსი”; იზრუნებენ მხოლოდ საკუთარ ოჯახზე და საკუთარი ნაჭუჭის იქით ვერაფერს დაინახავენ, ხოლო თუ ეს ნაჭუჭი მყიფე გამოდგა და დაიბზარა, სხვებს დააბრალებენ; მათი საყვარელი საქმიანობა თავებისა და თვალების დახრა და მიწას ჩაჩერება იქნება, ხოლო საყვარელი ფრინველი – სირაქლემა. ასეთ ადამიანებს გამუდმებით აწუხებთ შეგრძნება, თითქოს ფეხსაცმელი უჭერთ, მაგრამ ჰგონიათ, რომ ეს ფეხსაცმელი “ხმარებაში გაიწევს”. მათ ვერც კი წარმოუდგენიათ, რომ ფეხსაცმელი არაფერ შუაშია – საკუთარი თავი უჭერთ, რომელშიც, გასაწევად, არყის ჩასხმა სულაც არ არის საჭირო. ისინი კარგა ხანია შეუერთდნენ მსოფლიო გოგლიმოგლს.
ასეთი გოგლიმოგლი მზადდება კენ კიზის მინისამყაროში, რომელზეც ინდიელი ბრომდენი მოგვითხრობს, ძირძველი ამერიკელი, “რომლისგანაც მთავრობამ ინდიელად ყოფნის უფლების შესყიდვა მოინდომა”. ელექტროშოკით, ჰალუცინოგენური პრეპარატებითა თუ ლობოტომიით ექიმები პაციენტების დამორჩილებას ცდილობენ, ისეთებისაც კი, რომლებსაც არაფერი სჭირთ სამკურნალო და, მით უმეტეს, დასამორჩილებელი. გიგანტი ინდიელი ყრუმუნჯობას მოიგონებს, რადგან ასე უფრო იოლია, “სხვანაირად ამ ჭუჭყიან ცხოვრებას ამდენი ხანი რა გაუძლებდა”. სხვა პაციენტებიც არაფრით ჩამოუვარდებიან ბრომდენს დუმილსა და სმენის დაქვეითებაში და აზრადაც არ მოსდით, მიმიკებით მაინც გამოხატონ არაკეთილგანწყობა: ყველაფერს ხედავენ, ყველაფერი ესმით, არაფერს აკეთებენ. კომბინატი მათ კარგად ამუშავებს და რაიმე სახის ცდომილება თითქმის შეუძლებელია, რადგან მექანიზმის ყველა ჭანჭიკი უნაკლოდ გახლავთ გათვლილი. თუმცა კრახი მაშინ იწყება, როცა მოდის მაკმერფი თავისი ლაღი, გულღია სიცილით.
გუგულის ბუდეზე გადაფრენა, ფსიქიატრიული საავადმყოფოს კედლებს გარეთ გაღწევა მაკმერფის მოსვლამდე თუ მითი იყო, რომელიც მხოლოდ მაშინ იქცეოდა რეალობად, თუ გადაილახებოდა არა მარტო სასტიკი მედდა რეტჩედის, არამედ საკუთარი თავის შიშიც, მაკმერფის მოსვლის შემდეგ ისეთივე ხელშესახები გახდა, როგორებიც მხიარული გოგონები, კენდი და სენდი, იყვნენ. საბოლოოდ ამ “სეანსს”, “სიცილის თერაპიას”, თავისუფლების, დაუმორჩილებლობის იდეას ეწირება მაკმერფი, ბრომდენი კი გარბის.
ეს, რა თქმა უნდა, არ არის კლასიკური ბედნიერი დასასრული, რადგან “ჰეპი ენდისთვის” მიუღებელია კეთილი პერსონაჟის სიკვდილი, მაგრამ არც მთლად უიმედოდაა საქმე – სხვა პერსონაჟები ფრენას ისწავლიან:
Vintery, mintery, cutery, corn,
Apple seed and apple thorn;
Wire, briar, limber lock,
Three geese in a flock.
One flew east,
And one flew west,
And one flew over the cuckoo’s nest.
დღეს ჩემი დაბადების დღეა. დაბადება, რა თქმა უნდა, უმნიშვნელოვანესი რამაა და ბევრი სხვა მნიშვნელოვანი რამეც არსებობს, მაგალითად, ისეთი წიგნები, რომლებმაც ერთი ხელის თუ რამდენიმე ათეული ფურცლის მოსმით შეგცვალეს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ისინი მოზარდმა წაიკითხე. სწორედ ამიტომ გიამბეთ გუგულის ბუდეზე გადაფრენის შესახებ – ისინი ზუსტად ისეთივე სიმბოლურები არიან, როგორიც თქვენი ხორციელი მოვლინების თარიღი, ბოლოს და ბოლოს, სიცოცხლის განმავლობაში ძალიან ბევრჯერ შეგიძლია დაიბადო.
დაბადების დღეს გილოცავ, მე.
