ყოველი სულიერი დაბადებიდანვე თავისუფლებისკენ ისწრაფის. ამისთვის ჰომო საპიენსებმა არაერთი ფორმაცია მოვსინჯეთ, მაგრამ, ჩვენდა სამწუხაროდ, იმაზე უკეთესი ვერაფერი მოვიფიქრეთ, რაც ქრისტეს დაბადებამდეც ვიცოდით, მაგრამ დღესაც, ციფრულ-ოპტიკურ-მექანიკურ-ულტრათანამედროვე ტექნოლოგიების საუკუნეში, დაახლოებით იმავე ფორმით ვიყენებთ და სახელადაც ისევ დემოკრატიას ვეძახით.
რა მოგვწონს დემოკრატიაში ისეთი, რომ ამდენი საუკუნეა, ვერ ველევით? უპირველეს ყოვლისა, ალბათ პიროვნების თავისუფლება და უსაფრთხო გარემოში ცხოვრება. ცხადია, უსაფრთხო გარემო უშიშარ გარემოს არ ნიშნავს. დემოკრატიაც მორჩილების ერთგვარი ფორმაა. უბრალოდ, ამ დროს კანონს ვემორჩილებით. კანონისა უნდა გვეშინოდეს. ამგვარი შიში რომ მშვიდი ცხოვრებისთვის აუცილებელია, ისტორული რაკურსიდანაც ჩანს. საქართველოს მთიანეთში ერთ დროს არსებული “სისხლის ძიების” კანონიც დანაშაულის პრევენციას ისახავდა მიზნად და არა დასჯას, მაგრამ როდესაც ამ კანონის შიში დავკარგეთ, მან ამაზრზენი ფორმა მიიღო. ჰომო საპიენსებმა ავკრძალეთ (ფართო მასშტაბით) “სისხლის ძიება”, მაგრამ შურისძიებას ვერაფერი მოვუხერხეთ… საეჭვოა, ოდესმე მოვუხერხოთ! ვერავითარი გონებრივი თუ მატერიალურ-იურიდიულ-სამართლებრივი განვთარების მწვერვალებზე ასვლა ამას ვერ უშველის. რატომ? როგორც ჩანს, ასეთია ამ ქვეყნის წესი და რიგი. მოლეკულათა სამყაროშიც კი შურისძიება კანონობს…
მოდი, ავიღოთ კოლბა და ჩავტვირთოთ მასში მეტად აგრესიული ნაერთები – ქლორი და მეთანი. მჭიდროდ დავახუროთ თავზე და დაველოდოთ, რა მოხდება. მინდა, დაგამშვიდოთ – არც არაფერი. მაგრამ, აბა, იგივე სისტემა მზისგულზე (ულტრაიისფერი სხივების ქვეშ) მოვათავსოთ ან მაღალ (300 °C-მდე) ტემპერატურაზე გავაცხელოთ!.. ამ, ოდესღაც ერთმანეთის მიმართ ინდიფერენტულ მოლეკულებს შორის უმალ ფიცხელი ომი ატყდება და ორივე მათგანი სისხლის უკანაკნელ წვეთამდე იბრძოლებს.
ეს – რაც გარეგნულად ჩანს, რასაც ყველა შენიშნავს. მაგრამ რა ხდება შიგნით? ვინ ატეხა ეს ომი და რა აიძულებს მოლეკულებს ბოლომდე თავდაუზოგავად ბრძოლას? მოდი, ამ პროცესს კოლბაში (თუნდაც მის გარეთ) ქიმიკოსის თვალით შევხედოთ.
ქლორის მოლეკულა, მიუხედავად იმისა, რომ ორი მეტად ელექტროუარყოფითი ელემენტისგან შედგება, ინერტულ გარემოში მდგრადია. ამ ელემენტთა თანაცხოვრების მიზეზი საზიარო ელექტრონული წყვილია. ვინაიდან ელექტრონს ორივე მათგანი თანაბარი ძალით იზიდავს, ბმა არაპოლარულია და ატომებს შორის კონსენსუსია მიღწეული.
შედეგად ვიღებთ ქლორის რადიკალს – ქლორის ატომს, რომელსაც ერთი ელექტრონი აკლია. მიუხედავად იმისა, რომ ქლორი ასეთი სახით პერიოდულობის ცხრილში “მშვიდად” განისვენებს, ეს მხოლოდ ფურცელზე ხდება. ბუნებაში, მატერიალური ნაწილაკის სახით, ასეთი რამ არ არსებობს (უფრო სწორად, არსებობს – მხოლოდ წამის მემილიონედ ხანს). ქლორის რადიკალი და ქლორი (მიუხედავად იმისა, რომ სეხნიები არიან, ერთმანეთისგან ისე განსხვავდებიან, როგორც ცხენზე ამხედრებული, ხმალამოწვდილი, ბრძოლის ყიჟინით ყელისძარღვებდაბერილი ფარაონი და მისი მუმია. ქლორის რადიკალს მიაჩნია, რომ იგი ასეთი კი არ დაიბადა (“პასპორტში”, პერიოდულობის ცხრილში, ის ასეთი ფორმითაა შესული), არამედ ელექტრონი წაართვეს, ამიტომ შურისძიებას იწყებს და პირველსავე შემხვედრს, განურჩევლად იმისა, ვინ არის იგი, აუცილებლად წაართმევს ელექტრონს. ცხადია, თუ დაჯაბნა, დაჯაბნით კი ყველა ნეიტრალურ მოლეკულას დაჯაბნის. ჩვენს სისტემაში მისი შურისძიების მსხვერპლი მეთანის მოლეკულა ხდება.
მაგრამ ელექტრონი ყოველთვის რომელიმე ატომის გარემოში ბუდობს. ქლორი მეთანიდან ელექტრონის ამოგლეჯისას მის “მფლობელ” წყალბადის ატომსაც გააყოლებს ხელს, ანდა ელექტრონს გამოტირებული წყალბადი თვითონვე ტოვებს მეთანის მოლეკულას (იმ იმედით, რომ ელექტრონს შეინარჩუნებს) და ქლორის გვერდით იდებს ბინას. ასე ფორმირდება ამ რეაქციის შედეგად HCl-ის მოლეკულა.
მაგრამ მოდი, კარგად დავაკვირდეთ, რა ხდება რეალურად HCl-ის მოლეკულის შიგნით. მასში წყალბადი ფორმალურად არის ქლორის ატომთან. მთელი ელექტრონული სიმკვრივე ქლორის ატომზეა თავმოყრილი, დაბეჩავებული წყალბადი კი მის სიახლოვეს მოკუნტულა და ელის, ცარიელ-ტარიელს როდის გააგდებს შინიდან ქლორის ატომი.
დავუბრუნდეთ მეთანის მოლეკულას. მეთანი ერთ-ერთი ყველაზე სტაბილური მოლეკულაა, რომელმაც ათასობით საუკუნეს გაუძლო დედამიწის წიაღში და მთელი ეს ხანი უშფოთველად და უდრტვინველად გაატარა. მაგრამ ბედისწერამ (ვიყოთ ბოლომდე რეალისტები – ბედისწერამ კი არა ჩვენ! ჩვენ არ ჩავტვირთეთ კოლბაში და მივანათეთ?) იგი ქლორის რადიკალს გადაჰყარა და მასთან ომში ჩააბა. ელექტრონწყალბადდაკარგული მეთანის მოლეკულა ის მშვიდი მეთანი აღარ არის; იგი შურისძიების, დანაკლისის ანაზღაურების წყურვილით გამსჭვალული მეთილის რადიკალია, რომელიც ისეთივე საშიში და ულმობელია, როგორიც ქლორისა.
კიდევ რა არის საინტერესო ამ ბრძოლაში (რეაქციაში)? ქლორის რადიკალი, რომელიც მეთილის რადიკალით არის მიღებული, მომდევნო ეტაპზე ქლორმეთანს კი არ უტევს (ესე იგი, მას, ვინც უშუალოდ წაართვა ელექტრონი და ქლორის ერთი ატომი), არამედ “უდანაშაულო” მეთანის მოლეკულას და ახლა მას ახელებს და ამ გაუთავებელ ბრძოლაში ითრევს.
