რისი გვეშინია ყველაზე მეტად? ალბათ სიკვდილის, წარმავლობის, დიდი ცვლილებების, განშორების, რაიმე ძვირფასის დაკარგვის, ავადმყოფობის… სია საკმაოდ ვრცელია. ძალიანაც რომ მოვინდომოთ, ყველაფერს მაინც ვერც ჩამოვთვლით.
რა გაეწყობა. ადამიანი თავის წარმოსახვასა და ოცნებაშია დიადი, რეალურად კი ერთი სუსტი არსებაა, რომელსაც სიახლის ნელი სიოც კი აკრთობს. ძალისხმევას არ ვიშურებთ ახალ-ახალი ტექნოლოგიების, მანქანების, იარაღის გამოსაგონებლად, ტვინის ყოველი უჯრედი მობილიზებულია ახალი იდეების გენერირებისთვის, რათა როგორმე დავძლიოთ შიში, დავამარცხოთ “მტერი”. გამოვიგონეთ მედიკამენტები, უსაფრთხოების ბალიშები და სხვა საშუალებები, დამცავი სისტემები, ტანკები, თვითმფრინავები, ატომიც კი გავხლიჩეთ. მაგრამ… ყველაზე დიდი მტრის წინაშე უძლურნი ვართ. მასზე ჩურჩულითაც კი არ ვლაპარაკობთ.
რა არის ის, რასაც ასე უსიტყვოდ ვემონებით?
ეს ჟამთაცვლაა!
დრო მიდის, ზოგჯერ მიქრის კიდეც. ვიცვლებით ჩვენ და იცვლება ყველაფერი ჩვენ გარშემო. როგორც ერთსა და იმავე მდინარეში ვერ შეხვალ ორჯერ, ისე ერთსა და იმავე წამს ორჯერ ვერ იცხოვრებ.
დიახ, ჟამთაცვლამ გაანადგურა უძლეველი იმპერიები, აღგავა პირისაგან მიწისა მრავალი დიდი ცივილიზაცია… რა შემორჩა თუნდაც ძველი ეგვიპტის დიდებიდან? საჰარის უდაბნო და ფარაონთა მარადიული სამყოფელი. პირველი მათგანი ერთ დროს პურის ბეღელი იყო ეგვიპტისა და რომის იმპერიისთვის. პირამიდები კი, თუმცაღა კარშეხსნილნი და გვერდებჩამოქცეულნი, დღესაც დგანან და გვაოცებენ იმდროინდელ ხუროთმოძღვართა სიბრძნით.
რატომ გაუძლეს მათ სხვებზე უკეთ ჟამთაცვლის ქარიშხალს? იმ დროის ძლიერთა ამა ქვეყნისათა ამქვეყნიური სადგომიც მდიდრული, კოხტად ნაგები და ლამაზად მოწყობილი ექნებოდათ, მაგრამ ისინი ისევე შთანთქა დროებამ, როგორც მდაბიოთა უბადრუკი ქოხები… მაშ, როგორ გაუძლეს ჟამთასვლას სამარხებმა? ერთი უბრალო მიზეზის გამო – მათ პირამიდის ფორმა ჰქონდათ!
ხეოფსის პირამიდა თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, რატომ შეიცავს ნავთობი ნაჯერ ნახშირწყალბადებს და არა უჯერებს. მეთანს, რომელიც ალკანების უმარტივესი წარმომადგენელია, პირამიდის მსგავსი აღნაგობა აქვს. ნახშირბადატომი, ფარაონის მუმიის მსგავსად, ამ პირამიდის შუაგულში “განისვენებს”, წვეროებში კი წყალბადის ატომები მოკალათებულან გუშაგებად. ნახშირბადატომისკენ მიმავალი ყველა ბილიკი ყველა მისადგომიდან ერთნაირია, მოლეკულა უზადოდ სიმეტრიულია და სწორედ ეს უზადო სიმეტრიულობა სძენს მას იმ სტაბილურობას, რომელსაც შეუძლია საუკუნეებს გაუძლოს, მომხდური ნაწილაკები აირიდოს, რეაქციაში არ შევიდეს.
ხეოფსის პირამიდასაც ალბათ მრავალი ჭურვი მოხვედრია თავის დროზე. ნავთობსაც არაერთი მძიმე დღე გადაუტანია მიწის წიაღში საუკუნეების განმავლობაში მაღალ წნევასა და ტემპერატურაზე…
მეთანის სტაბილურობას, სიმეტრიულობასთან ერთად, განაპირობებს ის “სიმშვიდეც”, რაც ამ მოლეკულის შიგნით სუფევს (თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ სიმეტრიულობა უშუალო კავშირშია ამ მდგომარეობასთან). ნახშირბადი მართლაც მეფური სიდინჯით დაბრძანებულა თავის ტახტზე. სიმშვიდის საფუძველს მას ის ატომები (წყალბადატომები) აძლევს, გარს რომ ახვევია. “მეფესა” და “მცველებს” შორის თითქმის იდეალური ჰარმონიაა – ამ ელემენტთა მცირედ განსხვავებული ელექტროუარყოფითობა მათ დამაკავშირებელ სიგმა ბმას უმნიშვნელოდ პოლარულს ხდის, ამიტომ ნახშირბადი მისი პირამიდის სიახლოვეს ჩავლილი თავზეხელაღებული იონების მიმართ სრულიად ინდიფერენტულია. ერთადერთი მომხდური, რომელსაც შეუძლია პირამიდის ერთიანობა (სიმეტრიულობა) დაარღვიოს, რადიკალია, ისიც – მაღალი ენერგიისა. ასეთ ნაწილაკებთან შეხვედრისას პირამიდის წვეროებში დადარაჯებული წყალბადატომები უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე იბრძვიან და უცხო ატომებს იგერიებენ. მაგრამ ზოგჯერ მეთანის პირამიდა ამ ბრძოლაში მარცხდება. მაშინ ნახშირბადის ამალიდან ერთ-ერთი წყალბადის ატომი თავს წირავს – თავის ადგილს მომხდურს უთმობს. ახალი ატომი არღვევს იმ ერთიანობას, იმ იდილიას, იმ სიმეტრიას, რომელიც მანამდე სუფევდა ამ “სამეფოში”, ამიტომ მეთანის მოლეკულა შემდგომ გარდაქმნებს ადვილად ემორჩილება – მოლეკულის შიგნით არსებული დაძაბულობა უმალ აისახება მის ხასიათზე. ასეთი მოლეკულა ადვილად იღებს ახალ გამოწვევებს და ახალ “კონფლიქტებში” ებმება.
ზოგჯერ მეთანის ციხესიმაგრის ასაღებად ტროას ცხენსაც იყენებენ. თუ ვინმემ უფრო დიდი სამეფოს შექმნა მოინდომა, ვიდრე ერთი ციცქნა მეთანის მოლეკულაა, მაშინ მეთანის პირამიდაში ჯერ ტროას ცხენი უნდა შეგზავნოს. მაგალითად, მეთანისგან მიიღოს ეთანი:
რეაქციის ამ ფორმით წარმართვას დიდი დღე არ უწერია. მაგრამ თუ მაინც გვინდა, მეთანისგან ეთანი მივიღოთ, მაშინ ჯერ ქლორმეთანის სინთეზია საჭირო:
კიდევ არაერთი მსგავსი ანალოგიის პოვნა შეიძლება. ეს იმიტომ, რომ, როგორც ხშირად მითქვამს, მაკრო და მიკრო სამყაროები ერთიანი სამყაროს ნაწილებია და ერთიან კანონებს ემორჩილება.
