ცივი შხაპი

„წითელი პორნოგრაფი” – ასე უწოდეს კრიტიკოსებმა მწერალს, რომლის მიმართაც მკითხველს იშვიათად რომ ნეიტრალური დამოკიდებულება ჰქონდეს. ის ან უყვართ, ან სძულთ. სძულთ ისეთივე გაშმაგებით, როგორითაც ხოტბას ასხამენ მწერლის ერთი შეხედვით დეპრესიულ პროზას. სძულთ მორალისტებს, ნეოფაშისტებს, ანტიფემინისტებს, მორწმუნეებს, ალბათ კაცებსაც (ზოგიერთს მაინც), სძულთ მათ, ვინც წიგნებისგან ესთეტიკურ ტკბობას, მშვენიერი გამოგონილი სამყაროს აღწერას მოელის.

ავსტრიელი მწერლის ელფრიდე იელინეკის წიგნებში კარგი ამბავი იშვიათად ხდება. „კარგიც” პირობითი ცნებაა. ბრიგიტა პატრონს ჩაბარდა, პაულამ თავი აიშვა… ვერ ვხვდებით, გაგვიხარდეს თუ გვეწყინოს. თუმცა, როგორც არ უნდა იყოს, გაგვეღიმება მაინც და გაგვახსენდება, რომ ერთი ასეთი ამბისთვის ჩვენც მოგვიკრავს ყური – საქართველო ხომ ქვეყანაა, სადაც გათხოვება, კარგ ბედში ჩავარდნა ქალის ცხოვრების მიზნად მიიჩნევა. უცნაური მხოლოდ ის არის, ავსტრიაშიც ასე რომ ყოფილა და ალბათ ასევე იქნება არგენტინასა და უგანდაშიც, ჰომო სავეტიკუსის ფსიქოლოგია არაფერ შუაში ყოფილა. ვაშა!!!

„თუ ვინმეს ბედი ჰქონია, კაცი ყოფილა. თუ ბედი ეღირსა, ქალია”; „სამწუხაროდ, ცხოვრება ხშირად მანქანით ჩაიქროლებს ხოლმე, ველოსიპედით ვერ დაეწევი”, – წერს იელინეკი და მისი ქალებიც ყოველ ღონეს ხმარობენ, ყველა ღირსებას გამოფენენ, რომ კარგ ბედში ჩავარდნენ. არც თავის დამცირებას თაკილობენ. მთავარია, ცხოვრებამ სხვებივით გვერდით არ ჩაუქროლოთ და სანამ ბაზარზე გამოტანილი მათი სხეული ჯერ კიდევ ქორფაა, სანამ ჯერ კიდევ შეუძლიათ სხვებთან კონკურენცია, გასაღდნენ. დრო არ ითმენს – ბაზარზე ხომ სხვა სხეულებიცაა გამოფენილი; ვაითუ ცხოვრებამ გვერდით ჩაუქროლოთ და მათ დაემსგავსონ, ვისთვისაც ბედმა ფაბრიკისა და აზღუდების კერვის მეტი ვერაფერი გამოიმეტა.

მწერალი რომან „საყვარლებში” ამბობს რომ , მამაკაცებს ყოველთვის სჭირდებოდათ ქალი და მოიხმარდნენ კიდეც, მაგრამ თვითონ არაფრით უნდათ უკვე ასეთი ქალის შეძენა და მოხმარება. პროსტიტუცია არ არსებობს, მაგრამ არსებობს უთვალავი უკანონო ბავშვი, რომელთა გაჩენაც არ შეიძლებოდა, ჰოდა, იდგეს ახლა და თვითონ აკეთოს ყველაფერი. ის საქმეც, რაც კაცის გასაკეთებელია – შევედავოთ? ვფიქრობ, გაგვიჭირდება. იელინეკის პროზა ცივ შხაპს ჰგავს, რომელიც მასკულინურ საზოგადოებას საკუთარ სისუსტეებს შეახსენებს.

მწერლის დაუსრულებელ ნეგატივზე აგებულმა რომანებმა შესაძლოა ფსიქოზამდეც კი მიიყვანოს მკითხველი. სუსტი ნერვების პატრონებს და იუმორის გრძნობას მოკლებულებს იელინეკის რომანების კითხვას არ ურჩევენ. მათში მთელი სიმძაფრით წარმოჩნდება ადამიანთა ზიზღი და თვითგადარჩენის ინსტინქტი. თუმცა ამ ყველაფერზე ელფრიდე იელინეკი შესანიშნავად წერს. მწერლის შემოქმედების თაყვანისმცემლებიც და კრიტიკოსებიც ერთხმად აღიარებენ, რომ იელინეკი დიდოსტატია. ის არც მდაბიური ენის გამოყენებას ერიდება – მისი გმირები ასე მეტყველებენ, მაშ, ვის უნდა ვეკეკლუცოთ ლიტერატურული ენის სიწმინდით?

ელფრიდე იელინეკის „საყვარლები” ქართულად ანა კორძაია-სამადაშვილმა თარგმნა. თარგმანი გოეთეს ინსტიტუტის სპეციალური პრიზით დაჯილდოვდა და ერთ-ერთ საუკეთესო ქართულენოვან თარგმანადაც კი შეგვიძლია მივიჩნიოთ. თავად იელინეკი რომანს ასე აფასებს: „ეს პატრიოტული რომანი არაა. არც სასიყვარულო რომანია, თუმცა ჰგავს კია. თუმცა, ერთი შეხედვით, სამშობლოსა და სიყვარულის შესახებ მოგვითხრობს, ის სამშობლოსა და სიყვარულს არ ეხება. ეს არის რომანი საგნის, პაულას შესახებ”. და ბრიგიტას შესახებაც, რომელმაც ერთ დღეს ქალობა გადაწყვიტა, ნამდვილი ქალობა, ერთი ტიპისთვის, რომელსაც ჰაინცი ჰქვია. პაულასაც ჰყავს თავისი კაცი – ერიხი. ბრიგიტაც და პაულაც მთელი რომანის განმავლობაში ძალ-ღონეს არ იშურებენ, რომ თავიანთი კაცები ჰყავდეთ. კაცი როცა გყავს, მერე გასუქებაც შეიძლება და დიდად აღარც მუშაობა გიწევს. სამუშაო ხომ, თუნდაც სიამოვნებით ასრულებდე, განსაცდელია. ამას ის მცდარი ცხოვრებაც სჯობს, დიასახლისობა რომ ჰქვია და მიგიწებებს, თუ გაბრიყვდი და მიეკარე.

„საყვარლები” არ არის კლასიკური რომანი. ის განსხვავებულია – ფორმით, სტრუქტურით, ენით, და თუ ლიტერატურა თქვენთვის კონსერვატიულ სივრცეს არ წარმოადგენს და ეძებთ წიგნს, რომლის კითხვა სიამოვნებას მოგანიჭებთ, უკეთესს ალბათ ვერაფერს გირჩევთ ცხელ ზაფხულში წასაკითხად.

რაც შეეხება თავად მწერალს. ელფრიდე იელინეკს 2004 წელს ლიტერატურაში ნობელის პრემია მიანიჭეს, თუმცა მან ძლიერი სოციალური კლაუსტროფობიის გამო შვედეთში ჩასვლა ვერ შეძლო, სამადლობელი სიტყვა კი ვიდეოჩანაწერის სახით გაგზავნა. კარგი და კეთილი ამბები არც მაშინ მოუყოლია. საჯარო ლექციაზეც დაუზარლად ჩააწერინა ჟურნალისტებს თვითმკვლელობის იდეალური რეცეპტი და დასძინა, ყველა წინა მცდელობა უიღბლო მქონდა, ეს თვალებსაც კი არ დაგისივებთო. მწერალი ქალთა მიმართ ძალადობაზე ყურადღების გასამახვილებლად ხშირად მიმართავს რადიკალურ პროტესტს. პერფორმანსებს მართავს და ამ გზით ცდილობს ქალთა უფლებების დაცვას. იელინეკის შემოქმედების მთავარი თემები ქალთა სექსუალობა და ავსტრიის საზოგადოებაა, რომლისთვისაც ნაცისტური წარსული დღემდე ვერ უპატიებია. 1974-დან 1991 წლამდე ავსტრიის კომუნისტური პარტიის წევრიც იყო, თუმცა დღეს კომუნისტებიც სძულს, ისევე, როგორც მემარჯვენე ექსტრემისტები.

აი, ასეთია „წითელი პორნოგრაფი”, რომლის კიდევ ერთი რომანის, „პიანისტი ქალის” ქართული თარგმანსაც მოიძიებთ წიგნის მაღაზიებში.