*
„ზვიად ძვირფასო,
გიდასტურებ, მაგრამ რა არის ასეთი აჩქარება, ერთხელ კორექტორის თვალით წამეკითხა…
კარგი, ბატონო, იყოს რაც არის.
ვადასტურებ.
დავით წერედიანი“.
2019 წლის 11 დეკემბერს მივიღე თანხმობა ლორკას შედევრების მთარგმნელისგან და ეს დავით წერედიანის უკანასკნელი წერილი აღმოჩნდა. უკანასკნელი გზავნილი მისგან. წიგნი სტამბაში გავგზავნეთ, დეკემბრის ფესტივალისთვის უნდა მოგვესწრო – სული მელეოდა, სანამ 80-ს გადაცილებული წერედიანის კიდევ ერთ გენიალურ ქმნილებას წარვუდგენდით მკითხველს. ნიჭის, ოსტატობისა და დაუშრეტელი პოეტური სამყაროს კიდევ ერთ გამოვლინებას.
*
მაგრამ ჩემი, როგორც გამომცემლობა „ინტელექტის“ წარმომადგენლის სტუმრობა წერედიანების ოჯახში ახალი თარგმანის ძიებას არ მოჰყოლია. არ ვიცი, წინასწარ შექმნილი განწყობა იყო ეს, გაცნობიერებული რეალობა თუ უბრალოდ გამომცემლის ახირება – მეც ბევრ სხვასავით მიმაჩნდა, რომ დავით წერედიანს, როგორც დიდ პოეტს, შესაფერისად არ იცნობდა ფართო მკითხველი. იცნობდნენ და აღიარებდნენ მის ვიიონს, „ფაუსტს“, ძმები გრიმების ზღაპრებს, თაობებს გადაეცემოდა სვანური სიმღერების მისეული უნიკალური ლიტერატურული ვერსია, მაგრამ ორიგინალური და თვითმყოფადი პოეზია სადღაც მათ უკან მოიაზრებოდა.
ეს დავით წერედიანმაც იცოდა. ოღონდ ამის გამო მისგან რაიმე სახის მიკერძოება თავისი პოეზიის სასარგებლოდ გამორიცხული იყო. უფრო პირიქით: ბოლო წლებში სულ უფრო იშვიათად ბეჭდავდა ახალ ლექსებს. 2010 წელს როსტომ ჩხეიძის რედაქციითა და წინასიტყვაობით გამოცემული „ორიონი“ მკითხველს უკვე დაეტაცებინა, მაღაზიებში არ იშოვებოდა, არადა ორ-სამჯერ მე თვითონაც დამჭირდა საჩუქრად და სხვებისგანაც მომდიოდა ხმები, – წერედიანის ლექსები გვინდა და წიგნს ვეღარ მივაგენითო.
მანანა ღარიბაშვილის – პოეტის მეუღლისა და რომაული ლირიკის აღიარებული მთარგმნელის მხარდაჭერას პირველივე დღიდანვე ვგრძნობდი. იოლი არ იყო ასკეტობით გამორჩეული და ლიტერატურულ ორომტრიალს გარიდებული ავტორის დათანხმება. მახსოვდა და ერთ-ერთი სტუმრობისას მასაც გავუბედე იმის შეხსენება, თუ როგორ დაწერა წლების წინ ვახტანგ ჯავახაძემ:
„კრიმინალური ქრონიკა
პოეტი დავით წერედიანი ეჭვმიტანილია საკუთარი ლექსების დამალვაში“.
*
„რა ჩემი საქებარია
რასაც აქებენ სხვანი…
შემოვლე მთელი ქვეყანა,
მთელი სიგრძე და განი…“
რუსეთის იმპერიისგან მიწასთან გასწორებული სვანური სოფლის – ხალდეს და გასული საუკუნის 30-იან წლებში რეპრესირებული მამის ხსოვნამ დიდწილად განსაზღვრა დავით წერედიანის სამოქალაქო პოზიცია და არჩევანი: ძალადობრივ სისტემას და სოცრეალისტურ ცნობიერებას შინაგანი თავისუფლებითა და ხარისხის ნიშნით დაპირისპირებოდა.
და მიუხედავად იმისა, რომ სისტემის მსახურებმა გააქრეს მისი ლექსის პერსონაჟი დედა ევდოტი, იმისი თხაც ტყვიებით დაცხრილეს და მონაზვნის ხუხულაც დაწვეს, ან იქნებ სწორედ იმათ გამო, ვისაც „საფლავები არ დარჩენიათ, ვინც საიდუმლო გვირაბებში თიხად ჩაგლისეს ან ვისმა ძვლებმაც ყინულეთის მიწა მოფინა…“ –
დავით წერედიანს ერთხელაც იმ აკრძალულ, შეუმღვრეველ ქართულ ხმებთან პირისპირ დარჩენის დაუძლეველი სურვილი გაუჩნდა და ქართულ პოეზიაში გამოჩნდნენ:
შავშამშე, მეფის მასხარა, რომელიც ამბობს, რაც კი ამ ქვეყნად ცრემლია, ობოლ ღიმილად არ ღირსო; ლაზარე, ვის სხეულსაც, ქართლის ველებზე მზებუდობებად დაღვრილს, ვერც ხანძრით ამოშაშრავენ და ვერც ლახვრით განგმირავენ; და რა თქმა უნდა ის, მტრედისფერი საგალობლების ბინადარი – „ყველა სენს კურნავს კვირიკე, / ყველა სატკივარს არჩენს, / ვერ კურნავს გულის სიბრმავეს, ღვთისგან დადებულ სასჯელს…“
*
ამბობდნენ, იუმორი, თამაში, (თვით)ირონია და ვიიონ-„ფაუსტში“ დატრიალებული მთელი ეს ფოიერვერკი მისი პიროვნული ხასიათისთვის უცხოა, განსმდგომი და ჩაკეტილი ტიპიაო. მეც ასე მეგონა. ჩემი აზრი გაამყარა 2009 წელს, საგურამოს პრემიის დაჯილდოების შემდეგ გამართული პურობის ეპიზოდმა. მაშინ გამოუცდელი ვიყავი და ჩემ წინ მჯდომ დავით წერედიანს მისი „ძველი სიმღერის“ ხმამაღლა, თავიდან ბოლომდე წაკითხვა შევბედე. ლექსმა კი იმოქმედა ყველაზე, მათ შორის თამაზ ჩხენკელზე, რომლის გვერდითაც ვიჯექი და მისი მღელვარე შეძახილები – „დათო, ბიჭო, რა საოცარია! დათო, ბიჭო, ხედავ?!“ – ერთიორად მაგულიანებდა, მაგრამ ჩემი დეკლამაციის ადრესატს დიდად არაფერი შეტყობია. ალბათ სულ ოდნავ, თვალებზე თუ გამოეხატა რაღაც იმის მსგავსი, – ჰო, კიბატონო, ჯანდაბას შენი თავიო.
მასთან ბოლო წლების ურთიერთობამ ეს მითი და განწყობები დაანგრია ჩემში. უკვალოდ წაშალა. ის იუმორი, (თვით)ირონია და ცოტათი სარკაზმიც ბუნებრივად და ზოგჯერ უფრო შთამბეჭდავადაც გამოჩნდა.
ყველაფერს ვერ მოვყვები – ზოგი მერმის იყოს – მაგრამ ის დაუვიწყარი წუთები მინდა გავიხსენო, კიდევ ერთი სტუმრობისას, ლეპტოპი რომ გახსნა, „ვორდის“ ფაილზე მიმითითა და მითხრა, – მოვრჩი ლორკას, ბარემ ჩაწერე შენი ელფოსტა და გაიგზავნეო.
– ვაახ, – ხმამაღლა ამოვთქვი, ლეპტოპი პატარა მაგიდაზე (სადაც ჟურნალ-გაზეთები და წიგნები ელაგა) დავდე და – „ფედერიკო გარსია“ – წავიკითხე გამოთქმით ფაილში შემხვედრი პირველივე სიტყვები.
– ფედერიკო გარსია – ნოდარიკო ნარსია… – ხმადაბლა თქვა ბატონმა დათომ და ორივეს ხმამაღლა გაგვეცინა.
ოღონდ ჩემი არაა, – იქვე დააზუსტა, – ნოდარ დუმბაძისაა ეგო.
*
საკუთარი თავის ფასი კარგად იცოდა. ის რანგიც და მნიშვნელობაც, რაც მის სიტყვას და საქმეს ენიჭებოდა ლიტერატურულ ცხოვრებაში, მაგრამ ამის დახურდავება იაფ პოპულარობაზე არასდროს უცდია. შეეძლო, მაგრამ არ უცდია. მისი ოსტატობის, გავლენისა და გამოცდილების შემოქმედს, თავისუფლად შეეძლო ხუთჯერ მეტად პროდუქტიული ყოფილიყო. ძნელია, ამ ჟინს და თანამედროვე აჩქარებული რიტმის ცდუნებას გაუმკლავდე და შენს შემოქმედებით პულსაციას, რიტმს, დღის წესრიგს დაუმორჩილო დრო და ყოფის მოთხოვნები, შენ კი იგივე დარჩე, უცვალებელი და მართალი საკუთარ თავთან.
*
როცა რაღაცაზე გელაპარაკებოდა, არ უყვარდა გადაჭრითა და კატეგორიულად რამის თქმა. იმიტომ კი არა, რომ ერიდებდა ან შენს განსხვავებულ აზრს უწევდა ანგარიშს. ცხოვრებაშიც და ლიტერატურაშიც ძალიან გამოცდილი კაცი იყო და იცოდა, რომ შავად და თეთრად არ იყოფა სამყარო, პროცესზე ბევრი წვრილმანი ახდენს გავლენას (როგორც სასიკეთოს, ისე ნეგატიურს), ამიტომ ჯერ მათი შესწავლაა საჭირო, რომ მოვლენის არსს ან ადამიანის ქცევის ლოგიკას მიახლოებით მაინც მიხვდე.
ამიტომაც დავით წერედიანის წერილები ვეფხისტყაოსანზე, გურამიშვილზე, აკაკიზე, მით უფრო გალაკტიონზე, სხვადასხვა თემის გარშემო გაშლილი დისკუსიები „თემა და ვარიაციებში“, ღრმა აზროვნებისა და ურთულესი პრობლემების სადად, გემოვნებით გადმოცემის საუკეთესო ნიმუშებია.
*
უცებ რა გახსენდებაო, რომ მკითხოს კაცმა – რითაც დავით წერედიანი ჩემთვის, ერთი რიგითი მკითხველის თვალში უკვდავი და მარადიულია ქართული კულტურისთვის:
პოეზიიდან – „გამოთხოვება“, „გაზაფხული“ („სამი ასული მცილობდა…“), „ფოთოლცვენა“, „ძველი წარწერები“, „უძილობა. დაფნისი“.
თარგმანებიდან – ვიიონის „მცირე ანდერძი“, გოეთეს „თხმელნართა მეფე“, არტურ რემბოს „ოფელია“, ლორკას „სომნამბულური რომანსი“, სვანური სიმღერები (ყველა).
წერილებიდან და ესეებიდან – „ესე ამბავი სპარსული“, „ცოტა რამ აკაკის ლირიკაზე“, „გალაკტიონი pro et contra“, „თავისუფლების მოედანი“ „თემა და ვარიაციების“ ციკლიდან.
საგანგებოდ არ ჩამიფიქრებია, მაგრამ ამ ჩამონათვალის თითოეულ მწკრივში ერთმანეთისგან აბსოლუტურად განსხვავებულმა თემებმა, ენებმა, ეპოქებმა და პერსონაჟებმა მოიყარეს თავი. და ეს კიდევ ერთხელ მოწმობს დავით წერედიანის მრავალმხრივ ტალანტსა და უნიკალურ ლიტერატურულ შესაძლებლობებზე.
*
სრული პოეტური კრებული „პარაპეტი“ ავტორის გარდაცვალების შემდეგ, რამდენიმე თვეში მოვამზადეთ და გამოვეცით. წიგნის სტამბაში გაშვებამდე ის ლექსი ამეკვიატა – „პაპიდაჩემმა“, 2019 წლის შობადღეს, გამოქვეყნებამდე მოსმენილი დავით წერედიანისგან:
„მივფრინავთ, სადაც სინათლეა, სიმსუბუქე,
ღრუბლები დიან,
სადაც სიყრმე და სიყვარული არასოდეს არავისთვის
არ არის გვიან…“
