სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

ანიტა – სიყვარულის გმირი

ილია ჭავჭავაძეს სამუშაო კაბინეტში სხვა სურათებთან ერთად მდიდრულ ჩარჩოებში ჩასმული სამი პორტრეტი ეკიდა: შოთა რუსთაველისა, ერეკლე მეორისა და ჯუზეპე გარიბალდისა. პირველი ქართული  პოეზიის მშვენებად  მიაჩნდა, მეორესთან საქართველოს ტრაგიკულ ბედს აკავშირებდა, მესამე კი მისი საყვარელი და გამორჩეული გმირი იყო, იტალიის ეროვნული გაერთიანებისთვის თავდადებული მებრძოლი. ის მასში აღტაცებასა და პატივისცემას იწვევდა. იტალიიდან საქართველოშიც მძლავრად გაისმოდა „ხმები სიმართლისა“, ბოროტებას რომ თრგუნავდა. ილიას მეგობართა გადმოცემით, სულ ახალგაზრდა ჭავჭავაძეს მოხალისედაც კი უნდოდა თურმე წასვლა ჯუზეპე გარიბალდის რაზმში. ყმაწვილური ოცნება ერის თავისუფლებაზე ფიქრს გადაეჯაჭვა, მალე ილია თვითონ გახდა საქართველოში ფართოდ გაშლილი ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მეთაური. თავისი საზოგადოებრივი მოღვაწეობითა და შემოქმედებით მან გააღვიძა და აამოძრავა ხალხი და გულში მძლავრად ჩაუბეჭდა იდეა თავისუფლებისა. „ჩვენი თავი ჩვენადვე უნდა გვეყუდნოდესო“, – ამ სიტყვებმა გამოაფხიზლა ქართველები და ერმა დაიწყო ფიქრი და მოქმედება რუსეთის იმპერიისგან თავდასაღწევად. უძველესი კულტურის ქართველი ერი, ღირსებააყრილი და დაბეჩავებული, ილიამ ფეხზე წამოაყენა და თავისი მოწამეობრივი მსხვერპლით გამოისყიდა.

ჯუზეპე გარიბალდი ილიასთვის იქცა თავისუფლებისთვის მებრძოლის იდეალად და 1860 წელს სწორედ მას მიუძღვნა ლექსი „მესმის, მესმის“. ამ დროს გარიბალდი ისევ აქტიურად იბრძოდა მოხალისე რაზმებთან ერთად იტალიის გაერთიანებისთვის. იტალიაში ამტყდარი ბრძოლის ყიჟინა პოეტს იმედს აღუძრავდა და ანატრებინებდა: „ღმერთო, ღმერთო! ეს ხმა ტკბილი / გამაგონე ჩემს მამულში“.

ილიას სიყვარული ჯუზეპე გარიბალდის მიმართ გაგვახსენა თანამედროვე ავსტრიელი მწერლის, გლორია კაიზერის, რომანმა „ანიტა გარიბალდი“, რომელშიც წარმოჩენილია ჯუზეპე გარიბალდის ხიფათიანი ცხოვრების თანამგზავრის, მისი მეუღლისა და თანამებრძოლის ბედი. მწერალს მის შესახებ ძალიან მცირე დოკუმენტური მასალა ჰქონდა, თუმცა, როგორც თვითონვე აღნიშნავს ბოლოსიტყვაობაში: „დოკუმენტების  სიმცირე, ერთი მხრივ, მირთულებდა მისი ცხოვრების ზუსტ ასახვას, მეორე მხრივ კი მიმსუბუქებდა კიდეც, უფრო მეტი ფანტაზიისა და თავისუფლების საშუალებას მაძლევდა“.

რომანის მთავარი გმირი, რა თქმა უნდა, ანიტაა, მაგრამ მასთან ერთად ცოცხლდება ლეგენდარული ჯუზეპე გარიბალდის სახეც, მისი თავდაუზოგავი ბრძოლაც. მწერალი შთამბეჭდავად ხატავს ამ ჯიუტი,  თავზე ხელაღებული, უშიშარი, თავისუფლების იდეისთვის თავგანწირული ადამიანის ხასიათს ბრძოლის ველზე თუ ოჯახში, მებრძოლებსა და ახლობლებთან ურთიერთობაში. წიგნში ცოცხლდება XIX საუკუნის 40-60-იანი წლების ევროპის მშფოთვარე  ცხოვრება. მწერალი ახერხებს მოიხელთოს და ასახოს ეპოქის სული, რომელიც ცალკეულ გმირებში პოულობს გამოძახილს.

ანიტა თავის ლეგენდარულ მეუღლესთან ერთად იბრძოდა იტალიის თავისუფლებისა და გაერთიანებისთვის. უბრალო ბრაზილიელი გოგონა საქვეყნო იდეამ ისე გაიტაცა, რომ თავისი ხანმოკლე სიცოცხლე ამ ბრძოლას შესწირა. თავისი თავგანწირვით ჟანა დარკს და სხვა იმ ქალებს მიემსგავსა, დელაკრუას ნახატებზე თავისუფლების  დროშას რომ აფრიალებენ. ეს დროშა მათ დაუმორჩილებლობასა და თავისუფლებისკენ სწრაფვას გამოხატავს. საქართველოს ისტორიაშიც მრავლად იყვნენ ასეთი ქალები, მათ შორის, უპირველესად, მაია წყნეთელისა და თამარ ვაშლოვნელის სახელები წამოტივტივდება. ამიტომ ქართველი მკითხველისთვის საინტერესო იქნება ის ვნება, რომელსაც განიცდიდა ახალგაზრდა ანიტა გარიბალდი, მოულოდნელად აღმოჩენილი ბრძოლის შუაგულში, სისხლითა და ცხედრებით გარემოცული, მონასტრის მყუდრო გარემოდან ცხოვრების ქარიშხლიან შუაგულში მოხვედრილი.

გლორია კაიზერმა რომანის შესაქმნელად მოიპოვა  არა მხოლოდ ისეთი მნიშვნელოვანი დოკუმენტები, როგორებიცაა ანიტას დაბადების მოწმობა, ნათლობის რეგისტრაცია, ქორწინების ცნობა, არამედ მოიძია თვით ანიტას ხელით დაწერილი რამდენიმე წერილიც, რომლებიც ლაგუნაში ძვირფასი რელკვიებივით ინახება. მწერლის  წარმოსახვას ძალას მატებდა რამდენიმე მემორიალური დაფა და ის ადგილებიც, სადაც ბრძოლები გაიმართა. თითქმის ყველა მემორიალურ დაფაზე ჯუზეპე გარიბალდისთან ერთად ეწერა ანიტა გარიბალდის სახელიც. ლუიჯი როზეტი გაზეთში „El National“ ანიტას შესახებ წერდა: „ანიტა იყო თანამებრძოლი და პარტნიორი გარიბალდისა“. ვაქარიასთან გარიბალდის დამარცხების შემდეგ როზეტიმ გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „Anita – Heroina de Amor“ („ანიტა – სიყვარულის გმირი“).

დოკუმენტების მიხედვით, ანა მარია დე იეზუ დაიბადა 1821 წლის 30 აგვისტოს,  სანტა კატარინაში (ბრაზილია),    1837 წელს   მისთხოვდა მანუელ დუარტე დე აგუიარს რიო-დე-ჟანიეიროში.  აქვე 1839 წელს გაიცნო ჯუზეპე გარიბალდი, მიატოვა ქმარი და გარიბალდისთან ერთად გაიქცა ლაგუნაში. 1839 წლის ნოემბერში გაემგზავრა რიო-დე-ჟანეიროში, ტვირთის გადასატანად. მალე ციხეში მოხვდა. 1839 წელის დეკემბერში  გენუაში ჩავიდა, საშობაოდ ესტუმრა გენუის ქალებს (1841 წელს ამ ადგილს მის პატივსაცემად დაერქვა  ანიტა გარიბალდი). ანიტას არ ჰქონდა დალხენილი ცხოვრება. იყო დრო, როდესაც  ცდილობდა, კერვით  ეშოვა  ფული, რათა ოჯახი შეენახა. 1842 წლის 26 მარტს მონტევიდეოში ანიტასა და გარიბალდის ქორწილი გაიმართა. 1848 წლის სექტემბერში იგი გარიბალდის რაზმთან შესახვედრად მაილანდში გაიქცა. 1849 წლის აპრილის ბოლოს ანიტამ ბავშვები ნიცაში დატოვა და რომში წავიდა. 1849 წლის 4 აგვისტოს იგი გარდაიცვალა სანტა-ალბერტოში. ამის შემდეგ გარიბალდიმ კიდევ კარგა ხანს იცოცხლა და 1882 წლის 2 ივნისს კუნძულ კაპრერაზე აღესრულა.

ამ მშრალი დოკუმენტების მიღმა მწერალმა მშფოთვარე სიცოცხლე დაინახა და დაგვიხატა. მან გააცოცხლა ანიტა როგორც უბრალო, მაგრამ ძლიერი ნებისყოფისა და სიყვარულისთვის თავგამეტებული ქალი, მდიდარი სულიერი სამყაროს პატრონი, გატაცებით რომ დააჭენებდა ცხენს, უნაზესი გრძნობებით გამსჭვალული დედაც რომ იყო, ვნებასა და ჟინს აყოლილი ჭირვეული ქალიც და მეოცნებეც. მწერალი რომანში წარმოაჩენს, რა თამამად გადიოდა ანიტა ზღვაში, დაღლილი, კვიპაროსების ჩრდილში ისვენებდა, მათი უცხო სურნელით თვრებოდა  და ფიქრობდა თავის უცნაურ ბედზე, დაეხეტებოდა კლდეებში, მთებზე, ეკალ-ბარდებში. გარეგნული უდარდელობისა და მხიარულების მიღმა იმალებოდა მისი მარტოსულობა და სულიერი ობლობა, ამიტომაც ოცნებობდა სულიერ მეგობარზე, წარმოიდგენდა მას როგორც იდეალურ თანამოაზრეს, როგორც მფარველ ანგელოზს, რომელიც ყოველთვის გაუგებდა, გაიზიარებდა მის ჭირსა და ლხინს. ანიტას მარტოობა აკრთობდა, თუმცა ხშირად განმარტოვდებოდა ხოლმე თავის ოცნებასთან. რომანის ქარგაში ძალიან ლამაზად არის ჩაწნული, თუ როგორ აგებს ანიტა თავისი ოცნების სახლს, სადაც სულიერ მეგობართან ერთად აპირებს მყუდროდ განმარტოებას: „ანიტამ ამ ოცნებისეული სახლის აგება იმ დღიდან დაიწყო, როცა დედამ, დონა ანტონიამ, ჯერ კიდევ პატარა გოგო მონასტერში მიაბარა. ამ ოცნებაში ჩაკარგვით ცდილობდა გაქცეოდა რისხვას, დამცირებას და სითბო იქ ეპოვა. ოცნებებსა და სიზმრებში ქვას ქვაზე ეზიდებოდა და გრავიტას მაღლობზე, ლაგუნას ზემოთ, მთაზე, საკუთარ სახლს, აუღებელ ციხესიმაგრეს აშენებდა. წლების მერეც ყველანაირ სიძნელეს, დაბრკოლებას ამ სახლზე ოცნებით უძლებდა. ჰო, მაშინაც კი, როცა  რიო-დე-ჟანეიროში ციხის წინ იდგა, როცა დაბორკილი ხელები თანდათან უსივდებოდა, როცა აქეთ-იქიდან ესმოდა: ეს ხომ ის ანიტაა, გარიბალდისთან ერთად რომ გაიქცაო. ის ამ შეძახილებსაც, ამ მძიმე წუთებს, საათებს, ქვებივით აგროვებდა და ისევ თავისი სახლის გარშემო გალავანს აგებდა. სურდა, სახლიც და ბაღიც ისეთი მყარი, განიერი სვეტებით გაემაგრებინა, რომ ყოველგვარი თავდასხმისგან დაცული ყოფილიყო“.

მწერალი ანიტას ფსიქოლოგიურ პორტრეტსაც ხატავს, იმგვარ ეპიზოდებს იგონებს მისი ბავშვობიდან, რომლებიც ნათლად წარმოაჩენს, როგორ ჩამოყალიბდა ანიტას ხასიათში შეურიგებლობა, დაუმორჩილებლობა. ანიტა მზად იყო პროტესტისთვის და არ უფრთხოდა არანაირ ძალმომრეობას. მას ბევრი რამ აკლდა ბავშვობაში, უპირველესად კი მშობლებისა და ახლობლების სიყვარული. თვითონ უზღვავი სიყვარული ჰქონდა და მისი გაცემის შესაძლებლობა სწორედ მაშინ მიეცა, როდესაც ჯუზეპე გარიბალდის რაზმელებთან მოხვდა. სრულიად ახალგაზრდა ანიტა ცხოვრებას პირისპირ შეეჯახა, გარიბალდისთან ერთად,  ხიფათიანი გზების კვალდაკვალ, მჟღავნდებოდა მისი ბუნების აქამდე დაფარული თვისებები. ის იყო ამაყი და თავდაჯერებული, მაგრამ, ამასთანავე, ნაზი და მოსიყვარულე. ბრაზილიის პატარა სოფელში  აღზრდილი, ინარჩუნებდა გულწრფელობასა და გულუბრყვილობას, ერთგვარ ინფანტილურობას, რაც მას ადამიანებთან დაახლოებაში ეხმარებოდა.

მწერალი აღწერს, რა მძაფრი შინაგანი ბრძოლების გადატანა უხდებოდა ანიტას, რა ხშირად იპყრობდა ეჭვი, როდესაც თავის ბედზე ფიქრობდა. მის თავისუფლებისმოყვარე სულს ბორკილებად ეჩვენებოდა გარკვეულ მოვალეობათა ყოველდღიური ერთფეროვნება, ამიტომაც გაექცა პირველ ქმარს და ჯუზეპე გარიბალდისთან ერთად ცხოვრების რომანტიკას დაეწაფა, თუმცა ეს რომანტიკა იყო ხიფათიანი და სისხლიანი, მაგრამ მას ეს ერჩივნა ერთფეროვნების ჭაობში დახრჩობას. სულს უხუთავდა უმოძრაო, დახავსებული გარემო, ამიტომაც მიმართა გზას, რომელმაც ცხოვრებაში ბევრი რამ ანახა და გამოაცდევინა – ღალატიც და ერთგულებაც, სიყვარულიც და სიძულვილიც, სიკეთეც და ბოროტებაც, ჭირიც და ლხინიც. მისი ცხოვრების უმთავრეს სიმბოლოდაც გზა იქცა. ეს გზა თანაბრად მიიმართებოდა მატერიალურსა და სულიერ სამყაროში. ჯარისკაცივით ჩაცმული, ცხენზე ამხედრებული, აქეთ-იქით დაეხეტებოდა, ხანაც სახლიდან სახლში მკერავად დადიოდა, გაერთიანებული იტალიის შესახებ დისკუსიებს ისმენდა, მერე ისევ გზას მიჰყვებოდა, ოღონდ ახლა ლუიჯი როსეტის პოეზიაში, ბრუნო გონსალესის მოგონებებში, ხანაც საკუთარ უსასრულო და ლამაზ ოცნებებში.

ამჯერად, გლორია კაიზერის წყალობით, „შორით მომავალი გაუბედურებული ქალის დაღლილი ნაბიჯების ნაკვალევი უდაბნოს ქვიშამ“ ვერ წაშალა. ანიტა გარიბალდიმ რომანის ფურცლებზე მოიპოვა ახალი  სიცოცხლე, ყოველი ახალი მკითხველი კი მას კვლავ და კვლავ გამოიხმობს დავიწყების ბურუსიდან და მასთან ერთად იხეტიალებს ცხოვრების ოღროჩოღროებზე, ააფრიალებს საკუთარი სისხლით შეფერილ  თავისუფლების დროშას, თანაბარი გატაცებით შესვამს სიცოცხლის ტკბილ-მწარე მათრობელა სასმისს და არ ინანებს არც ერთ წუთს, ცხოვრების ორომტრიალში დახარჯულს, ტკივილითა და სიხარულით თანაბრად გაჯერებულს.

მწერალი რომანში  საოცარი სითბოთი და სიყვარულით ხატავს მომაკვდავი ანიტას უკანასკნელ წუთებს: „ჯუზეპე კიდევ ერთხელ მოეხვია  მას, ანიტამ ისევ მოიშორა. იგი  ხშირად დაჰკვირვებია მძინარე ჯუზეპეს. ყოველთვის ისე მოკუნტულს ეძინა, როგორც ბავშვს დედის მუცელში. ანიტა ამ კაცზე  პასუხისმგებლად მიიჩნევდა თავს. სურდა, დაეცვა, მისგან ყოველი მტანჯველი ფიქრი განედევნა, ძილში საბანი გაესწორებინა, როგორც თავისი შვილებისთვის: მენოტისთვის, ტერეზიტასთვის, რიციოტისთვის.

– კომენდანტო გარიბალდი, – იყვირა უცბად უგო ბასიმ, – ავსტრიელები აქეთ მოდიან, უნდა გავიქცეთ! დონა ანიტა, ის…

უგომ რამდენიმე წუთით ქალის საწოლთან ჩაიმუხლა, ანიტა ხელზე მის სუნთქვას გრძნობდა, მაგრამ სიტყვის თქმის თავიც არ ჰქონდა. ის ვეღარაფერს ხედავდა, წყვდიადში ჩაძირული კვიპაროსების გარდა, ვეღარაფერს გრძნობდა,  სულიერი თანაზიარის ცივი ხელების გარდა“.

ანიტა ამ დროს მხოლოდ 28 წლის იყო, მაგრამ მოასწრო, ცხოვრების შუაგულში ეტრიალა, ჰყვარებოდა და, რაც მთავარია, კვალი დაეტოვებინა. მისი სიკვდილის შემდეგ გავიდა წლები და გლორია კაიზერმა  მისი სახელი ჩახუთული არქივის ჩაკეტილ უჯრებს გამოსტაცა, მისი სული გაყვითლებული მშრალი დოკუმენტების ტყვეობიდან იხსნა და რომანის ფურცლებზე კლავ გააცოცხლა მარადიული ცხოვრებისთვის.

თანამედროვე ავსტრიული და გერმანული ლიტერატურის შესანიშნავმა მთარგმნელმა მაია მირიანაშვილმა კი ამ თარგმანით ქართველ მკითხველს კიდევ ერთი საინტერესო რომანის გაცნობის საშუალება მისცა.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

მარიამი სად არის?!

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი