წინა წერილში შეგპირდით, რომ დღეს რეაქციის სადავეებზე
ვისაუბრებდით. რადგან გაზაფხულმა მართლაც დაიგვიანა, მინდა დაპირებული თემა ერთი კვირით
გადავდოთ (ჩვენი გაზაფხულივით) და დღეს სხვა თემა შემოგთავაზოთ.
რატომ ველით ასე გაზაფხულს? რას ველოდებით მისგან? სითბოს?
მაშინ რატომ პირდაპირ ზაფხულს არ ვნატრობთ. ზაფხულში ხომ უფრო “თბილა”. გაზაფხულს
ჩვენ ზამთრის სიცივისაგან შეწუხებულები სითბოს მოტანისათვის არ ველოდებით. ასე, რომ
იყოს, მას “წელიწადის ყველაზე თბილ დროს” დავარქმევდით და არა “წელიწადის
ყველაზე ლამაზ დროს”.
მაინც რატომ არის გაზაფხული ლამაზი? ვაჟა მას მოკლედ
და ძალიან ლამაზად ხსნის:
“კიდევაც ვნახავ გაზაფხულს,
ყელმოღერებულ იასა,
სიკვდილის სიცოცხლედ მქცეველს,
იმის სიტურფეს ღვთიანსა,
ამწვანებულსა მთა-ბარსა,
დამწყაზრულს, ყვავილიანსა”.
ზამთრის ერთფეროვნებით, მიძინებულ-მიყუჩებულ მდგომარეობაში
მყოფი ბუნების ცქერით (და რა სუსხით) შეწუხებულ ჩვენს თვალსა და გულს ეჩქარება გალაღება,
გამწვანებული, აკვირტებული, აყვავილებული ველ-მინდვრების ხილვა. მისი შემხედვარე სხვადასხვა
პროფესიის ადამიანს თითქმის ერთნაირი ვერდიქტი გამოაქვს: აცხადებს რომ “ლამაზია”
და ეს სილამაზე განპირობებულია კონტურებით, მოხაზულობით, ფერით, ელფერით და ა.შ. პოეტური
ნიჭით დაჯილდოვებულები არ იშურებენ დახვეწილ ქარაგმებსა და მეტაფორებს. ქიმიკოსის თვალით
კი ეს სულ სხვანაირად ჩანს.
ქვემოთ მოცემულ სურათზე ლამაზი ყვავილია.
ამ სურათზეც ბუნების ერთ-ერთი მშვენიერი ქმნილებაა გამოსახული:
მაგრამ ბუნებას ჩვენთვის მისი სილამაზე რომ წარმოეჩინა
ამ ყვავილთან ერთად პიგმენტებიც შექმნა. რომ არა პიგმენტები, იგი ერთი უსახური ნივთი
შეიძლება ყოფილიყო… არ მეთანხმებით? მაშინ ამ სურათსაც შევხედოთ. აქ ერთი სახეობის
ყვავილია, პიგმენტი კი… ბევრად მეტი.
ამიტომ ბუნებაში თუ რაიმე ლამაზია, პიგმენტების არსებობით
არის განპირობებული. რომ არა პიგმენტები, ჩვენს წინ წამომართული ახლად შეფოთლილი მთა,
ერთ დიდ შავ ლოდად მოგვეჩვენებოდა…
რას წარმოადგენს პიგმენტი? რატომ აქვს მას ფერი? ან საერთოდ რამდენი ფერი არსებობს?
კიდევ ერთ სურათს შევხედოთ:
მართლაც ლამაზი თაიგულია. მოდით შევეცადოთ და ჩამოვთვალოთ
ყველა ფერი.
ნურც ეცდები,
ტყუილად გაირჯებით.
ქართულ ენაში (და არც ერთ სხვა ენაში) არ არსებობს იმდენი
სიტყვა, რომელიც “ყველა” ფერს ზუსტად და ცალსახად აღწერდეს. ჩვენი ლექსიკა
ფერებთან მიმართებაში ძალიან მწირია. სულ რამდენიმე სიტყვით ვიფარგლებით: “წითელი”,
“ლურჯი”, “მწვანე”, “თეთრი”, “შავი”,
“ყვითელი”. როდესაც ეს სიტყვები აღარ გვყოფნის, შემდეგ ვიგონებთ სხვადასხვა
დამხმარე მსაზღვრელებს “ბაცი”, “ღია”, ან რაღაც ობიექტებს ვადარებთ
(მაგალითად, ცისფერი, ყავისფერი, ნარინჯისფერი და ა.შ. ), მაგრამ რეალობიდან მაინც ძალიან შორს ვრჩებით. ამ
რთულ სიტუაციაში გამოსავალი ისევ ქიმიკოსებმა იპოვეს. დღეისათვის ფერების დასახელება
წარმოებს რიცხვების მიხედვით. შექმნილია შესაბამისი ქრომატოგრამები, რომელზეც ყოველ
ფერს შეესაბამება გარკვეული კოორდინატები.
ერთ-ერთი ასეთი სტანდარტი ცნობილია CIE Lab-ის
სახელით. მოცემული სისტემით მიხედვით ისაზღვრება სამი კოორდინატი: L, a და b. როგორც ქვემოთ მოყვანილ სურათზეა გამოსახული,
თქვენ უკვე შეგიძლიათ ერთმანეთისაგან განასხვავოთ სამი სხვადასხვა ყვითელი ფერი.
მოცემული სისტემის მიხედვით ფერის დახასიათება შეიძლება
სამი პარამერტით: განათებულობით, ფერის სიღრმითა და ტონალობით, რომელიც შეიძლება ქრომატულობის
სფეროს სახით წარმოდგინდეს:
მაქსიმალური განათებულობა იძლევა თეთრ ფერს, ხოლო განათებულობის
მინიმუმამდე შემცირება – შავს. ტონალობას წარმოქმნის ყვითელი, მწვანე, წითელი და ლურჯი
ტონები, რომელიც “ეკვატორის” მიხედვით იცვლება. ტონები სფეროს ცენტრისკენ
ღრმავდება.
თუ ობიექტს წარმოვადგენთ მხოლოდ განათებულობის საშუალებით,მაშინმიიღებაე.წ. შავ–თეთრი გამოსახულება, რომელზეც შუქჩრდილებიიქნებაშენარჩუნებული (მარცხენა). თუ ობიექტსმხოლოდმასშიგამოყენებულიტონებისმიხედვითგამოვსახავთ, იგი ფერების პალიტრას უფრო დაემგვანება (შუა სურათი),
ვიდრე სურათს, ხოლო თუ ორივეს ერთად გამოვიყენებთ, სურათი მიიღებს ორიგინალურ სახეს
(მარჯვენა სურათი).
ასეთი ხანგრძლივი პრელუდიის შემდეგ დავუბრუნდეთ პიგმენტებს.
პიგმენტები შეიძლება იყოს ბუნებრივი, სინთეზური და ხელოვნური, ქიმიური ბუნების მიხედვით კი – ორგანული და არაორგანული.
ბუნებრივი ორგანული პიგმენტები გავრცელებულნი არიან ცოცხალ ორგნიზმებში.
სტაფილოსა და ჭარხლის ფერი
განპირობებულია მასში ბეტა–კაროტინის არსებობით. ორგანიზმში მოხვედრისას
კაროტინი მეტაბოლოზმის შედეგად შუაზე იხლიჩება და მიიღება A-ვიტამინი.
იას სინაზესა და სილამაზეს ლურჯი ფერის პიგმენტი ანტოციანინი
განაპირობებს, რომლის ზოგადი ფორმულაც ქვემოთ მოყვანილ სურათზეა.
მაგრამ იგი მხოლოდ ამ ერთ პიგმენტს არ შეიცავს. მისი
ფოთლების სიმწვანე კი ქლოროფილის დამსახურებაა.
ალბათ გაინტერესებთ, სად ქრება ქლოროფილი შემოდგომობით.
იგი იჟანგება. მცენარეებში მისი “სიცოცხლის ხანგრძლივობა” გაზაფხულიდან შემოდგომამდე
გრძელდება. მთელი ქლოროფილი ამ დროის განმავლობაში იბრძვის გარემოსთან და შეძლებისდაგვარად უმკლავდება ჟანგბადის შემოტევას.
ეს ბრძოლა შეუპოვარი და უთანასწოროა. პიგმენტის მცირერიცხოვანი მოლეკულების რაზმი ვერ
უმკლავდება მოზღვავებულ ჟანგბადის მრავალრიცხოვან არმიას და ბოლოს ნებდება. შესაბამისად
ასპარეზი რჩება კაროტიოიდებს – ყვითელი (ზოგჯერ მოწითალო) ფერის პიგმენტებს:
პიგმენტებზე საუბარი დაუსრულებლად შეიძლება…
დასასრულს ერთს დავამატებ. პიგმენტებისა და საღებრების
როლი ჩვენს ცხოვრებაში მხოლოდ ამით არ ამოიწურება. ეს პიგმენტების როლის ლამაზი და
“პოეტური” ასპექტია. რეალურად მათ
გარეშე წარმოუდგენელია ჯანდაცვა, დიაგნოსტიკა, კოსმეტიკა, კომპიუტერული და ციფრული
ტექნოლოგიები, კოსმონავტიკა…
შორს არ არის დრო, როდესაც საღებრები ჩვენს წარმოდგენებს
თუნდაც კომპიუტერულ ტექნიკაზე, მათ შესაძლებლობაზე რადიკალურად შეცვლის…
ამის შესახებ შემდეგ წერილებში ვისაუბროთ, თუ დაგაინტერესებთ.
მანამ, წელიწადის ყველა დროს გისურვებთ ბევრ თქვენს ფერს და სინათლეს, რომელიც ცოდნასა
და განათლებას ახლავს.
