მოსწავლეებს და აგრეთვე უფროსებსაც ხშირად დაუსვამთ შეკითხვა: „რამდენი ქვეყანაა მსოფლიოში?” პასუხი არცთუ ისეთი მარტივია. ეს რეალურად დამოკიდებულია იმაზე, როგორ განსაზღვრავთ ცნებას „ქვეყანა”.
მინდა, შემოგთავაზოთ ქვეყნების რაოდენობის დადგენის ექვსი ყველაზე გავრცელებული ვერსია, რომელთაგან ყველა სწორია:
I ვერსია: 195 სუვერენული სახელმწიფო – გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემები
„ქვეყანას” პოლიტოლოგები უწოდებენ სუვერენულ სახელმწიფოს, რომელშიც იგულისხმება ტერიტორია საკუთარი საზღვრებითა და სრულიად დამოუკიდებელი მთავრობით. ტერმინს იყენებენ, როგორც ერის (ერთგვაროვანი კულტურული გაერთიანება), ისე სახელმწიფოს (პოლიტიკური ერთეული) მნიშვნელობით. ასეთად ითვლება გაეროს ყველა წევრი და დამკვირვებელი ქვეყანა:
გაეროს წევრი: 193
გაეროს დამკვირვებელი: 2
სულ: 195.
ეს ქვეყნები ერთმანეთს სუვერენულ სახელმწიფოებად აღიარებენ და ძირითადად სწორედ ისინი არიან მსოფლიოს პოლიტიკურ რუკაზე გამოსახული. თითქმის ყველა ქვეყანა, რომლის შესახებაც ოდესმე გსმენიათ, არის გაეროს წევრი. გაეროს დამკვირვებელი ორი ქვეყანა კი არის ვატიკანი და პალესტინა, რომელიც სიას 2012 წელს დაემატა. გაეროს სრული წევრების რაოდენობა შეიცვალა 2011 წელს, როდესაც სუდანი გაიყო ორ ნაწილად და სამხრეთ სუდანი დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ შეუერთდა გაეროს.
შენიშვნა: პალესტინის, როგორც გაეროს დამკვირვებელთა სახელმწიფოს დამტკიცება საკამათო იყო. ამიტომ ზოგიერთმა წყარომ შეიძლება გამოტოვოს იგი და მხოლოდ 194 ქვეყანა დაასახელოს.
II ვერსია: 201 სახელმწიფო – ნაწილობრივი აღიარებით
ამ ვერსიაში განიხილება ის არაღიარებული ქვეყნები, რომლებიც ჩვეულებრივ, მსოფლიოს რუკაზე დატანილია, როგორც სადავო ტერიტორიები ან განსაკუთრებული შემთხვევები.
არსებობს ათობით არასუვერენული ტერიტორია, რომლებიც გეოგრაფიულად ქვეყანად შეიძლება იწოდებოდეს, თუმცა მათ სახელმწიფოს სტატუსი არ აქვთ.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს ქვეყნები არ არიან გაეროს წევრები ოფიციალურად გაეროში მინიმუმ ერთი წევრით არიან წარმოდგენილნი (რასაც „დიპლომატიური აღიარება” ეწოდება).
გაეროს წევრი: 193
გაეროს დამკვირვებელი ქვეყნები: 2
ნაწილობრივი აღიარების მქონე სახელმწიფო: 6
სულ: 201
გაეროს არაწევრ სახელმწიფოებს შორის, რომელთაც აქვთ ნაწილობრივი აღიარება, არის ტაივანი, დასავლეთ საჰარა, კოსოვო, სამხრეთ ოსეთი, აფხაზეთი და ჩრდილოეთ კვიპროსი. ყველა ამ ქვეყანაზე პრეტენზიას აცხადებენ სხვა ქვეყნები, მაგრამ მათ რეალურად ვერ აკონტროლებენ. გაეროს წევრთა რაოდენობა, ვინც ისინი აღიარა განსხვავდება, მხოლოდ ერთი აღიარება აქვს ჩრდილოეთ კვიპროსს, კოსოვოს კი – 100-ზე მეტი.
ჩამონათვალში ასევე შედის კუკის კუნძულები და ნიუე, როგორც ნაწილობრივ აღიარებული სახელმწიფოები. ეს ორი ტერიტორია ზოგჯერ დამოუკიდებელი ქვეყნების მსგავსად მოქმედებს, მაგრამ მათ არასოდეს გამოუცხადებიათ პრეტენზია დამოუკიდებლობაზე ან გაეროში გაწევრების მცდელობაზე. ისინი ახალი ზელანდიის ასოცირებულ წევრებად ითვლებიან.
1974 წელს ნიუე გახდა თვითმართვადი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი ახალი ზელანდიის შემადგენლობაში. ნიუე არის ახალ ზელანდიასთან ასოცირებული წევრი, ამ ტერიტორიას საკმაოდ დიდი ავტონომიური უფლებები აქვს. ნიუეს მმართველია გაერთიანებული სამეფოს მონარქი ელისაბედ II.
III ვერსია: 204-207 დე ფაქტო სუვერენული სახელმწიფო
ეს ექვსი ნაწილობრივ აღიარებული ქვეყანა არ არის, ე.წ. „სეპარატისტული სახელმწიფოები” სრული თვითმმართველობით. სულ მცირე კიდევ სამი თვითგამოცხადებული ქვეყანაა, რომლებიც საერთოდ არ არის აღიარებული გაეროს რომელიმე წევრის მიერ, მაგრამ მაინც ფუნქციონირებს იმ ქვეყნებისგან დამოუკიდებლად, რომლებსაც გამოეყვნენ. მათ ხშირად უწოდებენ „დე-ფაქტო” სუვერენულ სახელმწიფოებს. ისინი ფაქტობრივად დამოუკიდებელი ქვეყნები არიან, თუმცა არა ქაღალდზე.
გაეროს წევრები: 193
გაეროს დამკვირვებელი ქვეყანა: 2
ნაწილობრივი აღიარების მქონე სახელმწიფო: 6
არაღიარებული „დე ფაქტო“ სუვერენული სახელმწიფო: 3-დან 6-მდე.
სულ: 204-დან 207-მდე.
არსებობს დამოუკიდებელი ქვეყნები, რომლებიც ხშირად განიხილება დე ფაქტო დამოუკიდებელ ქვეყნებად, გაეროს წევრი სახელმწიფოების მხრიდანაც კი ყოველგვარი აღიარების გარეშე. ეს ქვეყნებია: არცახის რესპუბლიკა (მთიან ყარაბაღი), დნესტრისპირეთი და სომალილენდი (დედაქალაქი ჰარგეისა) – არაღიარებული ქვეყანა აფრიკის ჩრდილოეთით, სომალის ნახევარკუნძულზე, ბრიტანეთის სომალის ყოფილი კოლონიის ტერიტორიაზე. 2014 წლიდან ამ სიაში კიდევ სამი კანდიდატი იყო, რადგან ისინი აქტიურ საომარ ზონაში მდებარეობენ და მხოლოდ შეზღუდული სამთავრობო სტრუქტურები აქვთ: ე.წ. „ისლამური სახელმწიფო” (ე.წ. ISIS an ISIL), თუმცა მან დაკარგა ტერიტორიები სირიაში, ერაყსა და ლიბიაში; დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკა, რომლებიც უკრაინისგან დამოუკიდებლობას ითხოვენ.
ცალკეული ადამიანების მიერ გამოცხადებული პაწაწინა „მიკრონიზაცია” ჩვეულებრივ, სერიოზულად არ მიიღება სიაში შესასვლელად. უახლოესი კონკურენტი შეიძლება გახდეს სილენდი, რომელიც მდებარეობს ყოფილ თავდაცვით პლატფორმა — რაფს-თაუერზე, ჩრდილოეთის ზღვაში, ბრიტანეთის სანაპიროდან დაშორებულია 10 კილომეტრით. სილენდი (ინგლ. შეალანდ) — არაღიარებული ქვეყანაა, რადგან სადავოა, ნამდვილად ითვლება თუ არა, რომ ამ პატარა „ერს” აქვს ტერიტორია, ჰყავს თუ არა მოსახლეობა და მთავრობა, ნებისმიერი სახელმწიფოს „მთავარი” ატრიბუტიკით.
ასევე არსებობს მრავალი ტერიტორია (მთლიანად თვითმმართველი ტერიტორიები, როგორიცაა პუნტლენდის შტატი სომალში), რომლებიც არ კონტროლდება არცერთი ქვეყნის მიერ, მაგრამ ამოიღეს სიიდან, რადგან ისინი არ აცხადებენ დამოუკიდებლობას.
IV ვერსია: 206 სახელმწიფო – ოლიმპიური კომიტეტი
უამრავი ადამიანი უყურებს მსოფლიოს ოლიმპიურ თამაშებს. თუ თქვენ ერთ-ერთი მათგანი ხართ, შეიძლება გაგიკვირდეთ, რატომ არის ოლიმპიურ თამაშებზე 200-ზე მეტი ქვეყანა, მიუხედავად იმისა, რომ ატლასში მხოლოდ 195-ია?
ოლიმპიადაში მონაწილე ქვეყნები
ოლიმპიადა არ მოითხოვს, რომ წევრობის კანდიდატები დამოუკიდებელი ქვეყნები იყოს. დამოკიდებული ტერიტორიები, რომლებსაც ნაწილობრივი თვითმმართველობა აქვს, დამტკიცებულია საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის მიერ (IOC). ამიტომ ნაწილობრივ აღიარებულმა სახელმწიფოებმაც მოახერხეს გაწევრება და მათი ეროვნული კომიტეტები საერთაშორისო ოლიმპიურ კომიტეტშია გაერთიანებული.
ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტები – გაეროს წევრი სახელმწიფოები: 193
ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტები – გაეროს დამკვირვებელი სახელმწიფოები: 1
ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტები – ნაწილობრივ აღიარებული სახელმწიფოები: 2
ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტები – დამოკიდებული ტერიტორიები: 10 ქვეყანა IOC-ს მიერ აღიარებული ოლიმპიური ერების საერთო რაოდენობა: 206.
ოლიმპიადაზე მონაწილე ქვეყნებში შედის აგრეთვე აშშ-ის (მაგალითად, პუერტო რიკო) ან გაერთიანებული სამეფოს (ბერმუდის მსგავსი) დამოკიდებული ტერიტორიები. ასევე შედის ნახევრად დამოუკიდებელი „ქვეყნები”, როგორიცაა კუკის კუნძულები (ასოცირდება ახალ ზელანდიასთან) და არუბა (ნიდერლანდების „შემადგენელი ქვეყანა” – 2010 წლის ოქტომბრიდან თვითმართვადი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის სტატუსით).
გაეროს ყველა წევრი ქვეყანა ასევე მონაწილეობს ოლიმპიადაში. გაეროს დამკვირვებელი ქვეყნებიდან დამოუკიდებელი მონაწილეა პალესტინა, ვატიკანი კი მონაწილეობს იტალიის გუნდის შემადგენლობაში. რაც შეეხება თამაშებში ორ ნაწილობრივ აღიარებულ ქვეყანას – კოსოვო 2014 წელს გახდა ოლიმპიური კომიტეტის წევრი, ხოლო ტაივანი, რომელიც უკვე დიდი ხანია წევრია, 1980-იან წლებში ჩინეთთან დადებული გარიგების შემდეგ „ჩინური ტაივანის” სახელით გამოდის.
V ვერსია: ფიფა-ის მონაწილე 211 ქვეყნა, რომელსაც უფლება აქვს მსოფლიო თასისთვის იბრძოლოს.
ფეხბურთი მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული სპორტია. ყველა საერთაშორისო მატჩი რეგულირდება FIFA-ის ორგანიზაციის მიერ. ფეხბურთის სუპერ გულშემატკივრებმა იციან, რომ FIFA-ი ს მატჩებში 211 წევრი ქვეყანა მონაწილეობს, თუმცა უმეტესობა მსოფლიო თასზე არ გამოდის.
ოლიმპიადის მსგავსად, ფიფა-საც არ სჭირდება წევრების დამოუკიდებლობა ან საერთაშორისო აღიარება. მიღების წესები ცოტა გამკაცრდა, თუმცა 2016 წლის მაისში ორმა ქვეყანამ განსაკუთრებული გარემოებებით შეძლეს გაწევრება: კოსოვო (ნაწილობრივ აღიარებული ქვეყანა) კენჭისყრით მიიღეს მას შემდეგ, რაც გაეროს წევრთა ნახევარზე მეტმა აღიარა მისი დამოუკიდებლობა; გიბრალტარმა (დიდი ბრიტანეთის ტერიტორიული ერთეული) მიიღო ნებართვა, რადგან მან განაცხადი წევრობისთვის მანამდე გააკეთა, ვიდრე მოქმედი წესები გამკაცრდებოდა.
ევროპული ტრადიციის საფუძველზე, FIFA ასევე საშუალებას აძლევს ინგლისს, შოტლანდიას, უელსსა და ჩრდილოეთ ირლანდიას იასპარეზონ დამოუკიდებელ გუნდებად, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი 200 წლის განმავლობაში გაერთიანებული სამეფოს ნაწილი არიან.
გაეროს წევრი სახელმწიფოების გუნდები: 186
გაეროს დამკვირვებელი სახელმწიფოების გუნდები: 1
ნაწილობრივ აღიარებული სახელმწიფოების გუნდები: 2
გაერთიანებული სამეფოს „ქვეყნების“ გუნდები: 4
დამოკიდებული ტერიტორიების გუნდები: 18
FIFA- ს წევრთა საერთო ასოციაციები: 211
გაეროს 193 წევრი ქვეყნიდან ყველა წევრი (ძირითადად პატარა ქვეყნები) არ შედის FIFA-ის შემადგენლობაში, დიდი ბრიტანეთი კი ჩანაცვლდა მისი ოთხი შემადგენელი „ქვეყნით”, რომლებიც გაეროს წევრები არ არიან.
VI ვერსია: 249 ქვეყნის კოდი ISO სტანდარტულ სიაში
სტანდარტიზაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია ფართოდ ცნობილი, როგორც ISO არის საერთაშორისო სტანდარტის მიმღები ორგანო, რომელიც შედგება სხვადასხვა ქვეყნის სტანდარტების ორგანიზაციების წარმომადგენლებისგან. ის მთელ მსოფლიოში ავრცელებს კერძო სამრეწველო და კომერციულ სტანდარტებს.
ISO არ არის ასოცირებული გაეროსთან, მაგრამ იყენებს გაეროს მონაცემთა ბაზას, როგორც მთავარ უფლებამოსილებას მსოფლიო ქვეყნებისთვის.
ISO სტანდარტი ემყარება გაეროს მიერ დაცულ ოფიციალურ ჩამონათვალს… მაგრამ რატომ არის 249 ქვეყნის კოდი? ეს გაცილებით მეტია, ვიდრე გაეროს წევრი და დამკვირვებელი ქვეყნების საერთო რაოდენობა. სტანდარტულ ჩამონათვალშია სეპარატისტული სახელმწიფოები, რომლებიც არ არის აღიარებული გაეროს მიერ. ამიტომ ISO-ის სია უფრო პასუხობს შეკითხვას, „რამდენი ქვეყანა და ტერიტორიაა მსოფლიოში?”, ვიდრე „რამდენი ქვეყანაა მსოფლიოში?”
არსებობს „ქვეყნის კოდები” არა მხოლოდ ფაქტობრივი ქვეყნებისთვის, არამედ ყველა დამოუკიდებელი სახელმწიფოსთვის, საზღვარგარეთის კოლონიისთვის, დაუსახლებელი კუნძულისთვის და ანტარქტიდისთვისაც კი! ეს ხდება იმის გამო, რომ ორგანიზაციებს შეიძლება დასჭირდეთ კოდი ნებისმიერი ადგილისთვის, სადაც ადამიანს შეუძლია იცხოვროს.
გაეროს წევრები: 193
გაეროს დამკვირვებელი: 2
ნაწილობრივი აღიარების მქონე სახელმწიფო: 2
დასახლებული ტერიტორიები: 45
დაუსახლებული ტერიტორიები: 6
ანტარქტიდა: 1
სულ: 249
ასე რომ თქვენ გაქვთ ეს მონაცემები!
კითხვაზე – რამდენი ქვეყანაა დღეს მსოფლიოში? – პასუხი არც ისე მარტივია.
გამოყენებული ინტერნეტგვერდები:
