ტე ვარიკმა ახალი ზელანდიის განათლებისთვის ადრეული ასაკის ბავშვთა განათლების პირველი ეროვნული სასწავლო გეგმა შექმნა. სასწავლო გეგმა უზრუნველყოფს ახალ ზელანდიაში ბავშვთა ადრეული ასაკის საკითხებზე განათლების ყველა სფეროში თანმიმდევრული და მაღალი ხარისხის კურიკულუმის მიწოდებას.
პროგრამა შემუშავდა ახალ ზელანდიაში მეოცე საუკუნის ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე, სასწავლო პროგრამების გამოცდილებასა და კვლევებზე დაყრდნობით. კვლევამ აჩვენა, რომ ადრეული განათლების სექტორის მრავალფეროვანი სერვისებისათვის მისაღებია პროგრამის შემუშავების ცენტრალური პრინციპები და ჩარჩო. სასწავლო პროგრამა ითვალისწინებს ბევრ შენიშვნას, რომლებიც გამოკვლევებისა და საპილოტე პროფესიული განვითარების პროგრამების შესრულებისას გამოიკვეთა. ეს არის პირველი სამეცნიერო სასწავლო გეგმა, რომელიც ახალ ზელანდიაში განვითარდა (6.გვ.9).
აღნიშნული სასწავლო პროგრამა მოიცავს ბავშვის განათლებასა და აღზრდაზე ზრუნვის საკითხებს დაბადებიდან სკოლის ასაკამდე. ამ ასაკის ბავშვებთან ურთიერთობა ინოვაციურია და ნათლად ასახავს სწავლის კონცეფციას, როგორც სიცოცხლის ხანგრძლივობის პროცესს.
დოკუმენტში ჩამოყალიბებული სასწავლო გეგმით ხდება ადრეულ ასაკში ბავშვთა განათლების სერვისების დემონსტრირება, რომელიც მეოცე საუკუნის განმავლობაში ახალ ზელანდიაში ბავშვების, მშობლებისა და საზოგადოების განსაკუთრებულ საჭიროებებზე დაყრდნობით შეიქმნა. ახალი საჭიროებების გაჩენამ ძველი სტრუქტურები ახლით ჩაანაცვლა. შეიქმნა ახალი სერვისები. ადრეული ასაკის ბავშვთა მოვლისა და განათლების პროგრამა ახალ ზელანდიაში ბავშვის დაბადებიდან სასკოლო ასაკამდე წლებს მოიცავს (6.გვ.13).
განათლების სერვისის როლი ბავშვის ადრეულ ასაკში
ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების ცენტრის შექმნის მიზანი იყო უმწეო ბავშვების დახმარება. ოჯახები და ადრეული ასაკის ბავშვთა განათლების ცენტრები ერთობლივად ჩაერთნენ ბავშვთა სოციალიზაციისა და სწავლის სფეროში. ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების ცენტრები ვალდებულნი არიან, უზრუნველყონ, რომ სწავლის შესაძლებლობები არ იყოს შეზღუდული სქესის, ეთნიკურობის ან ეკონომიკური მახასიათებლების მიხედვით. ბავშვები იზრდებიან ერთზე მეტი კულტურული მემკვიდრეობის მქონე საზოგადოებაში (6.გვ.14).
კავშირები ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების სერვისებს შორის:
ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების სერვისები და ორგანიზაციები ერთობლივად მუშაობდნენ საერთო პრინციპებისა და ერთიანი პოლიტიკის შესამუშავებლად. ბავშვთა სწავლებისა და განვითარების სასწავლო გეგმის როლის განსაზღვრასა და შემუშავებაში ყველა მონაწილეობდა. ტე ვარიკის საგანმანათლებლო კურიკულუმი ავითარებს საერთო აზრს, თუ რას მიზანი აქვს კურიკულუმს, სხვა სასწავლო პროგრამებისგან განსხვავებული. გაძლიერებულია კავშირები სხვადასხვა ადრეული ასაკის ბავშვთა განათლების სამსახურებს შორის, რაც ხელს უწყობს ერთმანეთის განსხვავებებისა და მსგავსების შეფასებას. სასწავლო გეგმა ცდილობს, მოიცვას და აღნიშნოს ეს მრავალფეროვნება, ასევე განსაზღვროს საერთო პრინციპები, მიმართულებები და მიზნები ბავშვთა სწავლისა და განვითარებისათვის, რომლის ფარგლებშიც სხვადასხვა ორგანიზაცია და სერვისიც მუშაობს (6.გვ.15).
ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების სამსახურის განსაკუთრებული მახასიათებელი:
ახალ ზელანდიაში ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების ბევრი სამსახური არსებობს, როგორც ეროვნული ორგანიზაციის ნაწილი. ისინი უზრუნველყოფენ მათ ფილოსოფიურ რეგლამენტსა და მიმართულებას. თითოეულ ორგანიზაციას სასწავლო პროგრამასთან მიმართებაში კონკრეტული მიდგომები აქვს. არსებობს ასევე ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების ისეთი სერვისები, რომლებიც ინდივიდუალურ ცენტრებად არიან განთავსებულნი. მთავარი პროგრამები, რომელთა უმრავლესობაც საოჯახო დღისადმი მიძღვნილ ღონისძიებებში ფუნქციონირებს, წარმოადგენს ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების მრავალფეროვნების ერთ-ერთ მაგალითს. ეს პროგრამები უზრუნველყოფს სერვისს, რომელიც პირდაპირ ასახავს სახლისა და ადრეულ ასაკში ბავშვთა ზრუნვასა და განათლებას შორის კავშირების მნიშვნელობას.
ოჯახსა და ადრეულ ასაკში ბავშვთა განათლების ცენტრებს შორის კავშირები:
ტე ვარიკის აზრით, მნიშვნელოვანია ადრეულ ასაკში ოჯახსა და ბავშვთა განათლების ცენტრებს შორის ახლო კავშირი. ვინაიდან გარემო სწავლის შესაძლებლობას ქმნის. ტე ვარიკს მიაჩნია, რომ სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებებში უნდა დაინერგოს და განხორციელდეს პროგრამები, რომლებიც დაფუძნებული იქნება ოჯახის მნიშვნელობაზე. პროგრამებში უნდა აისახოს ოჯახის როლი ბავშვთა აქტივობაში, შეფასებაში, რაც ოჯახის მიმართ გარკვეული მიდგომების ჩამოყალიბების საფუძველია. ამრიგად, ტე ვარიკი კურიკულუმში სწავლის, აღზრდისა და განათლების განუყოფელ ელემენტებს აერთიანებს (6.გვ.15).
კულტურული მრავალფეროვნების ზრდა:
ახალ ზელანდიაში მრავალი ემიგრანტი ცხოვრობს და, როგორც ნებისმიერ ქვეყანაში, ისინი მულტიკულტურული მემკვიდრეობით ხასიათდებიან. ამიტომ ბავშვთა ადრეული ასაკის განათლების კურიკულუმი მხარს უჭერს ყველა ბავშვის კულტურულ იდენტობას. ადასტურებს და აღნიშნავს კულტურულ განსხვავებებს და მიზნად ისახავს ბავშვების ცნობიერების ამაღლებას საკუთარი და სხვა კულტურის შესახებ.
ტე ვარიკის მოთხოვნით ადრეული ასაკის პროგრამები და რესურსები შესაბამისი უნდა იყოს სხვადასხვა კულტურისა და მემკვიდრეობისთვის. რადგან მას მიაჩნია, რომ ადრეულ ბავშვობაში სასწავლო პროგრამა აქტიურად უწყობს ხელს რასიზმისა და სხვადასხვა ცრურწმენების გავრცელებას (5. გვ.232-233).
გამუდმებით ცვლადი საზოგადოება:
ტე ვარიკი მიიჩნევს, რომ ახალი ზელანდია მსოფლიო ტექნოლოგიური რევოლუციის ნაწილია. ამიტომ ცვლილება ყოველდღიური ცხოვრების თანმდევია. ამგვარი ცვლილებების შესამსუბუქებლად სასწავლო პროგრამამ უნდა უზრუნველყოს იმ უნარების განვითარება, რომლებიც ბავშვებს სიცოცხლის განმავლობაში სჭირდებათ.
ადრეულ ასაკში ბავშვთა განათლების კურიკულუმის კონტექსტი:
„ტე ვარიკი ადრეულ ასაკში ბავშვთა განათლების კურიკულუმის განვითარების კონტექსტს აღწერს ბრონფენბრენერის „ადამიანის განვითარების ეკოლოგიის“ მიხედვით.
• პირველ დონეზე არის მოსწავლე და მისი უშუალო გარემო. სხვა დონეებს აქვთ ძლიერი გავლენა ბავშვის კეთილდღეობასა და სწავლის უნარზე.
• მეორე დონე შეიცავს ძირითად პარამეტრებს მოსწავლეების გარემო პირობებიდან: ბავშვის საკუთარი სახლი, მომსახურება გარემოში ან სახლის გარეთ, და ამ გარემოებებს შორის ურთიერთობები.
• მესამე დონე, რომელიც გავლენას ახდენს ბავშვთა გამოცდილების ხარისხზე, მოიცავს სამყაროს, მუშაობას სამეზობლოში, მასმედიასა და არაფორმალურ სოციალურ ქსელებს. ასევე – პირობებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ბავშვთა ცხოვრებაზე.
• ამავდროულად არსებობს, შემდგომი დონე – ქვეყნის მრწამსი, რომელიც ბავშვთა ზრუნვას, განათლების ღირებულებას, ბავშვთა უფლებებსა და მოვალეობებს ეხება“ (6.გვ.16).
ტე ვარიკი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს პირველ ორ დონეს. მისი აზრით, პირველი ორი დონე – მოსწავლე და სასწავლო გარემო – მჭიდროდაა დაკავშირებული სასწავლო პროგრამასთან. ბავშვი სწავლობს ისეთ გარემოში, სადაც მოზარდები ბავშვებს და ერთმანეთს ესაუბრებიან. სწავლა დიდწილად დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ აღიქვამენ და ეგუებიან ბავშვები გარემოს. ბავშვისა და მათი გარემოცვის ამგვარი გაცვლის კიდევ ერთი ასპექტია იმ სოციალური ერთობის გავლენა, რომელსაც ბავშვები ეკუთვნიან. თითოეული სოციუმს, რომელიც ბავშვებს ეკუთვნის, სპეციფიკური კურიკულუმი სჭირდება:
• მოსწავლეთა საზოგადოება-გამოწვევები და ცვლილებები;
• ბავშვის საზოგადოება-ინდივიდუალური საჭიროებები და უფლებები;
• ახალი ზელანდიის თანამეგობრობა – ერის ენების შენახვა, როგორც კულტურული იარაღის გამოყენება: ხელოვნება, ცეკვა, მათემატიკა, მუსიკა, კითხვა, მეცნიერება და ტექნოლოგია.
სწავლების დონეები (6.გვ.20):
პირველი დონე: სწავლა ეხმაურება გამოწვევებსა და ცვლილებებს; შეისწავლიან ენასა და კულტურულ იარაღებს; ინდივიდუალური საჭიროებების და უფლებების დაცვა და მასთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობების განვითარება; საპასუხო ურთიერთობები.
მეორე დონე: შეუფერხებელი სასწავლო გარემო და ურთიერთობები; სახლი და ოჯახი; ადრეული ასაკის ბავშვთა განათლების პარამეტრები.
მესამე დონე: მოზრდილთა გარემო. ყველა მოზარდის პროფესიონალიზმი; პროფესიული მხარდაჭერა; კოლეგიალური განვითარება და სწავლის შემდგომი შესაძლებლობები; ნათესაური ქსელები; მეგობრობის ქსელები.
მეოთხე დონე: ერის რწმენა და ფასეულობები.
მზრუნველობა და განათლება ჩვილობისას და მოზარდობისას;
დაბადებიდან 8 წლამდე ასაკის ბავშვების განვითარების საჭიროებები და შესაძლებლობები მათი ცხოვრების შემდგომი საფეხურების მოთხოვნებისგან განსხვავდება. ამ ასაკის ბავშვთა განათლების კურიკულუმი არსებითად განსხვავებულია მოზარდ ბავშვთა სასწავლო პროგრამისგან. ადრეული ასაკის ბავშვთა კურსები ხაზგასმით აღწერს ურთიერთშეთანხმებულ და მგრძნობიარე ურთიერთობებს, როგორც მოზრდილებთან, ისე თანატოლებთან, რომლებსაც შეუძლიათ ბავშვთა განვითარებისა და შესაძლებლობების შეცვლა. ტე ვარიკი დაბადებიდან სკოლაში შესვლის ასაკამდე განსაზღვრავს სამ ფართო ასაკობრივ ჯგუფს. ამავე დროს, იგი აღიარებს, რომ არსებობს ბავშვებისადმი ინდივიდუალური მიდგომის მნიშვნელოვანი პერსპექტივები. ჩვილებსა და მოზარდებს აქვთ განსხვავებული და გამორჩეული საჭიროებები და თვისებები. ზემოთქმულიდან გამომდინარე ტე ვარიკს მიაჩნია, რომ პროგრამა უნდა იყოს მოქნილი იმისათვის, რომ გავითვალისწინოთ ბავშვების ინდივიდუალური საჭიროებები და მახასიათებლები.
ასაკობრივი კატეგორიები (6.გვ.20-21)
როგორც აღვნიშნეთ ტე ვარიკი დაბადებიდან სკოლაში შესვლის ასაკამდე განსაზღვრავს სამ ფართო ასაკობრივ ჯგუფს:
• ჩვილობა – დაბადებიდან თვრამეტი თვის განმავლობაში;
• ახალფეხადგმული ბავშვი – ერთი წლიდან სამ წლამდე;
• მოზარდი ბავშვი – ორი წლიდან სკოლაში შესვლამდე ნახევარი წლით ადრე.
ჩვილობა ადრეულ თვეებში, ჩვილები სრულიად დამოკიდებულნი არიან სხვებზე. მათ ესაჭიროებათ გაუაზრებელ სამყაროში მოსალოდნელი მოვლენების საჭიროებების გაცნობა. იმისათვის, რომ აითვისონ და ისწავლონ, ჩვილებმა უნდა შექმნან ინტიმური, მგრძნობიარე და სანდო ურთიერთობა მინიმუმ ერთ სხვა პირთან. მათ შეუძლიათ მჭიდრო ურთიერთობა დაამყარონ რამდენიმე ადამიანთან, მაგრამ არა ბევრთან. საკუთარი იდენტობის განმტკიცება და მათთვის აუცილებელი თვითშეფასების განცდა აუცილებელია. იმისთვის, რომ ურთიერთობისას იყვნენ გაცილებით თავდაჯერებულნი, ჩვილებმა უნდა იგრძნონ ფიზიკური და ემოციური უსაფრთხოება, როგორც მინიმუმ ერთ ადამიანთან. ტე ვარიკი გამოყოფს ჩვილების შემდეგ განსაკუთრებულ მახასიათებლებს:
• ზრდისა და განვითარების ცვლილებები უფრო სწრაფია, ვიდრე ნებისმიერი სხვა პერიოდის განმავლობაში.
• ჩვილები ძალიან დაუცველნი არიან. ისინი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად მთლიანად დამოკიდებულნი არიან უფროსებზე, და იშვიათად შეუძლიათ გაუმკლავდნენ დისკომფორტს ან სტრესს.
• ჩვილებს აქვთ გადაუდებელი საჭიროებები, რომლებიც დაუყოვნებლივ ითხოვენ ყურადღებას.
• ახალშობილებს სჭირდებათ იმის შეგრძნება, რომ მათი ემოციური და ფიზიკური საჭიროებების დაკმაყოფილება პროგნოზირებადი გზებით მოხდება.
ძირითადი მოთხოვნები ჩვილების სასწავლო გეგმებში (6.გვ.22):
ჩვილების მოვლა სპეციალურ დამოკიდებულებას საჭიროებს. ეს არ არის არც 3-4 წლის ბავშვთა პროგრამა და არც ძიძობაზე შეთანხმება. ჩვილ ბავშვთა ზრუნვის პროგრამამ უნდა უზრუნველყოს:
• ზუსტი ქმედებები (მომვლელები უნდა ხელმძღვანელობდნენ ბავშვთა მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე);
• რომ ზრდასრული მუდმივად პასუხისმგებელი იყოს თითოეულ ჩვილზე;
• უფრო მეტად დაკომპლექტებული კონტიგენტი, ვიდრე მოზარდობისას;
• კომუნიკაბელური, მოსიყვარულე და ფიზიკურად პასუხისმგებელი უფროსები, რომლებსაც შეუძლიათ ჩვილ ბავშვთა საჭიროების დაკმაყოფილება;
• ინდივიდუალური პროგრამები;
• პროგნოზირებადი და მშვიდი გარემო, რომელიც ამყარებს ნდობას, ხელს უწყობს პარტნიორობას მშობლებსა და სხვა ზრდასრულ პიროვნებებს შორის, რომლებიც ჩართულნი არიან ჩვილებზე ზრუნვის პროგრამაში.
ახლად ფეხადგმული ბავშვი.
ამ პერიოდში ბავშვის განვითარება და ქცევის ჩამოყალიბება უფრო რთულად მიმდინარეობს, ვიდრე სხვა ასაკობრივ ჯგუფში. ახლად ფეხადგმული ბავშვები იბრძვიან განავითარონ თავდაჯერებულობის გრძნობა და გახდნენ დამოუკიდებელი მოზრდილებისგან, თუმცა ითხოვენ გარკვეულ ემოციურ მხარდაჭერას. ახლად ფეხადგმული ბავშვი სწრაფად იძენს ფიზიკური, სოციალური, მსჯელობისა და ენის ცოდნის უნარს. მაგრამ ეს უნარები ჯერ კიდევ ბევრ პრაქტიკას საჭიროებს. ბავშვები ამ დროს მიდრეკილნი არიან საკუთარი სამყაროსა და კომფორტის შექმნისკენ, ამიტომ ხშირია კონფლიქტი მშობლებთან და აღმზრდელებთან.
ახლად ფეხადგმულ ბავშვთა განსაკუთრებული მახასიათებლები:
• ახლად ფეხადგმული ბავშვები არიან ენერგიული და მოძრაობენ ბევრს;
• ამყარებენ კონტროლს თავიანთ სამყაროზე, სწავლობენ მოვლენათა მიზეზებს და შედეგებს;
• მათი მოთხოვნილებები გაცილებით დიდია, ვიდრე მათი დაკმაყოფილების ვერბალური თუ ფიზიკური შესაძლებლობა;
• ახლად ფეხადგმული ბავშვები არიან აქტიურნი და ცნობისმოყვარენი. სურთ, გახდნენ კომპეტენტური და შეძლონ ქმედებების, საგნებისა და იდეების გენერირება;
• მათი გრძნობები ძლიერია, თუმცა არაპროგნოზირებადი;
• ისინი ისწრაფვიან კრეატიულობისა და აღმოჩენებისაკენ;
• ახლად ფეხადგმული ბავშვები არიან იმპულსურები და აქვთ თვითკონტროლის ნაკლებობა;
• კონცენტრირებულნი არიან აწმყოზე;
• ისწრაფვიან სოციალური ურთიერთქმედებებისკენ და სწავლობენ სხვების მიბაძვით;
• სწავლობენ არა შეგონებით, არამედ ქმედებით.
ძირითადი მოთხოვნები ახლად ფეხადგმული ბავშვების სასწავლო გეგმებში:
სპეციალურად ახლად ფეხადგმული ბავშვისთვის განკუთვნილ პროგრამებს ხშირად ახასიათებთ ტენდენცია, იყოს მოსაწყენი, უფერული და მოსაბეზრებელი.
ახლად ფეხადგმულ ბავშვთა საჭიროებები (6.გვ.22):
• უსაფრთხო გარემო და პროგრამა, რომელიც უზრუნველყოფს გაუმკლავდეს გამოწვევებსა და პროგნოზირებად მოვლენებს;
• დამოუკიდებელი კვლევისა და მოძრაობის შესაძლებლობები;
• მოქნილი მიდგომა, რომელიც იძლევა საშუალებას, რომ ბავშვმა თავისი საქმეები აკეთოს;
• მოზარდები, რომლებიც ხელს უწყობენ ახლად ფეხადგმული ბავშვების შემეცნებითი უნარების და ენის განვითარებას;
• პასუხისმგებლიანი და პროგნოზირებადი მოზარდები, რომლებიც აცნობიერებენ და ითვალისწინებენ ბავშვის განვითარების ტემპს.
ამრიგად კურიკულუმი მოიცავს ყველა ინტერაქციას, გამოცდილებას, რუტინასა და ღონისძიებას, როგორც დაგეგმილს, ისე დაუგეგმავს, რომლებიც ხორციელდება ბავშვის სწავლებისა და განვითარების მხარდასაჭერად შექმნილ გარემოში.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. კლერ მაკლაქლანი, მერლინ ფლიერი, სუზან ედვარდსი, ადრეული ბავშვობის კურიკულუმი (მეორე გამოცემა), დაგეგმვა, შეფასება და განხორციელება, კემბრიჯის საუნივერსიტეტო გამოცემა – თარგმნა ილიას უნივერსიტეტმა, 2015.
2. ადრეულ ასაკში სწავლისა და განვითარების სტანდარტები – თბილისი, 2010.
3. ადრეული ბავშვობის წიგნიერება და რაოდენობრივი წარმოდგენები: კარგი პრაქტიკის დამკვიდრება – მ. ფლიერი და ბ. რაბანი , ადრეული ბავშვობა ავსტრალია: კანბერა, 2007.
4. მ.ფლიერი და ბ. რაბანი, ცნებების ფორმირების კულტურულ-ისტორიული ანალიზი ადრეული ბავშვობის პერიოდის საგანმანათლებლო გარემოში: ბავშვისა და უფროსის კონცეპტუალური ცნობიერება? ევროპის ბავშვის ადრეული განათლების კვლევის ჟურნალი 14 (2), 2006.
5. ი. ბასილაძე, ი. ბალანჩივაძე, მ. ბერუჩაშვილი, ადრეული განათლების კურიკულუმები და მათი განვითარების სხვადასხვა ასპექტები, ქუთაისი, 2018.
6. Te Whàriki, He Whàriki Màtauranga mò ngà Mokopuna o Aotearoa Early Childhood Curriculum, Ministry of Education, Learning Media Wellington, New Zealand,1996.
