ანალიზი არის სააზროვნო უნარ-ჩვევა, რომლის დროსაც ადამიანის წარმოსახვაში ხდება საგნის ცალკეული თვისებების გამოყოფა. ცნობიერებაში მთლიანი საგნის ასეთ დაშლას ანალიზი ეწოდება და მასში იგულისხმება:
- მასალის შემადგენელ ნაწილებად დაყოფა: ნაწილების შედარება-შეპირისპირება;
- მოვლენის მიზეზის (დაფარული აზრის აღმოჩენა) ახსნა;
- მიზეზებსა და შედეგებს შორის კავშირების დადგენა.
იმისათვის, რომ მოსწავლეს გავუადვილოთ წაკითხულის გააზრების პროცესი, შეიძლება შევთავაზოთ გაგებისა და ანალიზის სქემები. ეს სქემები არის ერთგვარი ტრანსფერი, რომელიც:
- ააქტიურებს მასალის ათვისების უნარს;
- მოსწავლეს აძლევს საშუალებას, შეაჯამოს მოსაზრებები წაკითხულის შესახებ;
- აძლიერებს მოტივაციას;
- ავითარებს კრიტიკული აზროვნების უნარ-ჩვევას;
- უადვილებს აზრის მოკლედ და ლაკონურად ჩამოყალიბების უნარ-ჩვევას
- ავითარებს წერითი მეტყველების უნარ-ჩვევას.
ამ სტატიაში წარმოდგენილი სქემები ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებს ასწავლის, როგორ დაეხმაროს მოსწავლეს ანალიზის უნარ-ჩვევების განვითარებაში.
საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ა.ბაქრაძის პუბლიცისტიკიდან ნაწყვეტს ,,პატიოსნება“და თანდართულ სქემას.
წაიკითხეთ ნაწყვეტი ა.ბაქრაძის წერილიდან ,,პატიოსნება“
- ზნეობრივი პრობლემის სოციალური პრობლემით შეცვლამ დღეს ნაყოფი გამოიღო. ამის გამოა, რომ ასე ხშირად ვკითხულობთ გაზეთებში, ვისმენთ რადიოთი და ვუყურებთ ტელევიზიით ზნედაცემულობის თავზარდამცემ ნიმუშებს.
- ისევე როგორც ყოველი მაღალი რანგის მწერლობისათვის, ქართული ლიტერატურისთვისაც დამახასიათებელია ზნეობრივი აპოლოგია (…)
- მაგრამ მწერალს ირონიულობა რომ არ დასწამონ, ერთ ისტორიულ დოკუმენტსაც მოვუხმობ. ეს გახლავთ, ერეკლე მეორის წერილი მისი ხუთი წლის ქალიშვილის, თეკლე ბატონიშვილისადმი. ბარათი ასე მთავრდება: ,,ექვსი კარგი ბროწეული გამომიგზავნია. ხვალ კიდევ ღვთით კიდევ ბევრ შაქრის ყინულს და ნუღლს და შაქარს გამოგიგზავნი“.
- ექვსი კარგი ბროწეულიო! და ამას წერს მეფე უფლისწულს! ახლა მიბრძანეთ, არსებობს კი დღე სადმე კოლმეურნეობის თავმჯდომარე ან ბრიგადირი, რომელიც ესოდენ მცირე საჩუქრით კმაყოფილდება?
- შეიძლება მითხრათ, ახლა სხვა დროა, გავმდიდრით, მეტი შესაძლებლობა გვაქვს და რით არის ეს ცუდი? ცხადია, გამდიდრებისა და კეთილი ცხოვრების წინააღმდეგი ვერ ვიქნები, ან რატომ უნდა ვიყო, მაგრამ საკითხავია, როგორ გავმდიდრდით. პატიოსანი შრომით თუ მოყვასი გავძარცვეთ, ქრთამი ავიღეთ, აბიტურიენტს გამოცდის დროს ფული ავწაპნეთ, სკოლაში ნიშნები გავყიდეთ, სახელმწიფო ქონება გავფლანგეთ და კიდევ რა არ ჩავიდინეთ? ამას სჭირდება განსჯა; ამას სჭირდება გარკვევა, თორემ, თუ მშრომელმა კაცმა წელზე ფეხი დაიდგა, დღე და ღამე გაასწორა, კაპიკი კაპიკს მიაწება და ისე მოიწყო ცხოვრება, ღმერთმა ველაფერი შეარგოს.
- არც იმას ვამბობ, თითქოს წინათ არ იყვნენ ნაძირლები. ცხადია, იყვნენ და არც მცირე რაოდენობით. მატიანეში შენახულია ცნობა – როგორ გაყიდა ერთმა ციციშვილმა დედა უნაგირის შესაძენად. სამშობლოს ღალატთაც ბევრს მოუთბია ხელი, მარგამ არ ყოფილა შემთხვევა, რომ ხალხს მათთვის მოწიწებით დაეკრას თავი, შნოიანი და მარიფათიანი კაცი ეწოდებინოს, სამწუხაროდ, დღეს ეს ხდება და ეს არის საშიში.
- საშიში ქურდობა კი არ არის, საშიში ქურდის მიმართ მოწიწების გრძნობის გაჩენაა.
- საშიში ფლანგვა კი არ არის, საშიში მფლანგევლის მიმართ მოწიწების გრძნობის გაჩენაა.
- საშიში ქრთამი კი არ არის, საშიში მექრთამის მიმართ მოწიწების გრძნობის გაჩენაა.
- ქურდსაც, მფლანგველსაც, მექრთამესაც და სხვა ამგვარ ავაზაკსაც მოევლება, მაგრამ რა ეშველება მოწიწების გრძნობას, რომელიც მათ მიმართ გაჩნდა?
- რა ეშველება იმას, როცა ყმაწვილი მომავალ პროფესიას იმისდა მიხედვით კი არ ირჩევს, რასაც შინაგანი მოწოდება უკარნახებს, არამედ იმის გათვალისწინებით, რომელი პროფესია მეტი ხალტურის საშუალებას იძლევა?
- ჩვენი ხალხის ცხოვრებაში ეს პირველი შემთხვევაა, როცა ადამიანმა გულის კარნახს ხალტურა ამჯობინა.
- და პატიოსნებაც პირველად გახდა ირონიის საგანი.
საანალიზო სქემა
ა. ბაქრაძის ტექსტი ,,პატიოსნება“ არის პუბლიცისტური წერილი, რადგან (დაასაბუთეთ)———————–მოცემული ტექსტი მსჯელობაა, რადგან———————————————————————————————-მონოლოგია, რადგან—————————————————————————————————————————–ტექტი შეიცავს:
- თეზისს, რომელიც არის —– აბზაცი ( მიუთითეთ აბზაცის ნომერი).
- 3 არგუმენტს. არგუმენტები არის —- —– —– აბზაცები ( მიუთითეთ აბზაცის ნომრები)
- მაგალითებს. მაგალითები არის —- —— —– აბზაცები (მიუთითეთ აბზაცის ნომრები)
- დასკვნას, რომელიც წარმოდგენილია —– და —- აბზაცებით (მიუთითეთ აბზაცის ნომრები).
მე-3 აბზაცში მოყვანილ მაგალითს უპირისპირდება მე-4 აბზაცში დასმული რიტორული კითხვა, ამით ავტორს იმის თქმა უნდა, რომ —————————————————————————————–
მე-5 აბზაცში მოყვანილი მაგალითები ადასტურებს იმ აზრს, რომ———————————————–
მე- 6 აბზაცის მიხედვით მთავარი პრობლემაა———————————————————————-
მე-7, მე-8 და მე-9 აბზაცები თითო წინადადებითაა გადმოცემული და სამივე ერთნაირად იწყება და მთავრდება, ავტორი ამ ხერხს იმისთვის მიმართავს, რომ———————————————–
ამოწერეთ თითო ნიმუში
| რიტორული შეკითხვა |
|
| რიტორული შეძახილი |
|
| ლექსიკური გამეორება |
|
| ფრაზეოლოგიზმი |
|
ავტორი გამოხატავს თავის დამოკიდებულებას საზოგადოებრივ პრობლემაზე. ეს პრობლემა არის-——-ეს პრობლემა დღესაც აქტუალურია, რადგან ———————————————————————— მოიყვანეთ ერთი მაგალითი იმის დასადასტურებლად, რომ ეს პრობლემა დღესაც აქტუალურია ———-უპასუხეთ მე-10 და მე-11 აბზაცში დასმულ შეკითხვას————————————————————-მოკლედ ჩამოაყალიბეთ, რაზე დაგაფიქრათ ამ ტექსტმა————————————————————რაში დაგეხმარებათ ამ ტიპის დავალების შესრულება მომავალში—————————————-
ამ დავალების შესრულების შემდეგ უმჯობესია მოსწავლეებს ვთხოვოთ, დაფიქრდნენ მათ გარშემო არსებულ მწვავე საზოგადოებრივ პრობლემებზე, გამოყონ მათგან ერთ-ერთი და დაწერონ ესეი. რისთვისაც ვაძლევთ ასევე მარტივ სქემას:
| პრობლემა | |
| მაგალითი | |
| მიზეზი | |
| მოგვარების გზა | |
| მოსალოდნელი შედეგი |
შესაძლოა, მასწავლებელმა თავად შესთავაზოს პრობლემა. ამ შემთხვევაში აუცილებელია მოსწავლეს მივცეთ არჩევნის საშუალება.
აქვე გთავაზობთ მარტივ სქემებს, რომელთა გამოყენებაც დაეხმარება მოსწავლეებს ტექსტების გაგება-გაანალიზებაში.
- მოთხრობის შეჯამება ერთი პერსონაჟის შესახებ ინფორმაციით
ჩვენი მოთხრობა არის—————————შესახებ. ————–არის მნიშვნელოვანი გმირი იმით, რომ იგი ცდილობს————————- . მოთხრობა მთავრდება, როცა————————————-.
- მნიშვნელოვანი იდეა ან პრობლემა
ამ მოთხრობაში პრობლემა იწყება, როცა—————————— ამის შემდეგ———————— მერე—————————–, შემდეგ——————————–. პრობლემა საბოლოოდ გადაწყდა, როცა——————————. მოთხრობა მთავრდება—————————————
- ტექსტში მოთხრობის ადგილისა და დროის განსაზღვრა
ამბავი ხდება—————- მე ეს ვიცოდი, რადგან ავტორმა გამოიყენა სიტყვები: „————————–„ სხვა მინიშნებები, რომლებიც გვიჩვენებს როდის ხდება მოქმედება ,არის——————————— .
- პერსონაჟის დახასიათება
———————– არის მნიშვნელოვანი გმირი ამ მოთხრობაში.————მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ——————————— . ერთხელ ის———————–, სხვა დროს———————–. მე ვფიქრობ, რომ ———————( გმირის სახელი)———-არის—————– (გმირის ხასიათი)————
——————. რადგან—————————————.
- პერსონაჟების შედარება
—————– და —————- ამ მოთხრობის ორი გმირია——( გმირის სახელი) ——-არის————– ( ხასიათის თვისება/ თვისებები——-, მაშინ, როცა———–(გმირის სახელი) არის —————————– ( გმირის ხასიათი/ თვისება)——————–.
გამოყენებული ლიტერატურა:
ნ. შარაშენიძე. ფუნქციური წერა. თბილისი 2013
ა.არაბული. ქართული ენა ,,წყაროსთვალი“ თბილისი 2006
