მოზარდებს მოზარდობის პერიოდში აქვთ გარკვეული კითხვები: რა ხდება ჩემ ირგვლივ? როგორ იქცევიან სხვები? რა მომწონს მე? რა განმასხვავებს სხვებისგან? რას წარმოვადგენ ამ საზოგადოებაში? ამ კითხვებზე პასუხები დიდწილად განსაზღვრავს პიროვნების ფორმირებას, უყალიბებს მას საზოგადოებაში არსებული რეალობის, პრობლემების აღქმა-შეფასებისა თუ სიკეთის მიმღებლობის უნარს. აღქმა კი ყოველთვის ერთნაირი არ არის, სამწუხაროდ, ხშირად დამახინჯებულია. ამიტომაც მოზარდებს სკოლისა და მშობლების დახმარება სჭირდებათ, ჩვენ კი – მათზე პასუხისმგებლობის განცდის ამაღლება.
სოციალურ-კულტურული გარემო მოზარდის კოგნიტური განვითარების უმნიშვნელოვანეს პირობად მიიჩნია ცნობილმა ფსიქოლოგმა ლევ ვიგოტსკიმ (1896-1934). მისი აზრით, სწორედ ამ ასაკში იძენს მოზარდი თვითრეგულირების უნარს, ხოლო სოციალური კომუნიკაცია განსაზღვრავს ბავშვის განვითარებას. მნიშვნელოვანი ცნება ვიგოტსკის თეორიაში არის MKO (More Knowledgeable Other) – მეტად მცოდნე სხვა, ე.ი. ჩვენ, მასწავლებლები და მშობლები.
ცნობილი შევეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს (1896-1980) აზრით, ბავშვი თვითმოტივირებული არსებაა, რომელიც თავად იკვლევს გზას და ასე შეიმეცნებს სამყაროს, თვითონ მართავს თავისი შემეცნების განვითარების პროცესს. იგი ბუნებრივად ეგუება გარემოს და შემეცნებითი სტრუქტურების – სქემების საშუალებით გადაამუშავებს მიღებულ ინფორმაციას.
ორივე ფსიქოლოგის აზრით, გარემო მნიშვნელოვანი ფაქტორია ადამიანის ჩამოყალიბების პროცესში. პიაჟესთვის განმსაზღვრელი თავად სუბიექტია, ხოლო ვიგოტსკისთვის – გარემო, მაგრამ პიაჟეს სუბიექტს კონკრეტულ გარემოში უწევს საკუთარი შემეცნებითი უნარების განვითარება. ასე რომ, სასკოლო ასაკში მოზარდის განვითარებაზე გარემოს (პირდაპირ თუ ირიბად) მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს. რაც იმას ნიშნავს, რომ სივრცე, სადაც ბავშვი იზრდება, უნდა იყოს მისთვის კომფორტული, ჩვენთვის – რაციონალური.
სკოლაში, სადაც მე ვასწავლი, ადმინისტრაცია, მასწავლებლები და მშობლების დიდი ნაწილი ორიენტირებულია, რომ სასკოლო ცხოვრება მოსწავლეთათვის გახდეს უფრო საინტერესო, კეთილგანწყობილმა გარემომ მოიზიდოს მოსწავლე სკოლაში ცოდნის და მისი პრაქტიკულად გამოყენების უნარების შესაძენად. ამ კუთხით ვახორციელებთ როგორც სასწავლო, ასევე აღმზრდელობითი ხასიათის ღონისძიებებს, კერძოდ –
სასწავლო დარგში:
მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში კათედრის ფარგლებში ხორციელდება კათედრათაშორისი და საერთო სასკოლო მონიტორინგი სწავლა-სწავლების ეფექტურობის ამაღლების კუთხით; ვგეგმავთ და ვაანალიზებთ ყოველწლიურ გამოცდებს საფეხურების პრიორიტეტების გათვალისწინებით; ვთანამშრომლობთ მშობლებთან ამა თუ იმ საგანში მოსწავლის მხარდასაჭერი აქტივობების დაგეგმვის კუთხით; მასწავლებლები მუდმივად ზრუნავენ პროფესიულ განვითარებასა და სრულყოფაზე.
სააღმზრდელო დარგში:
განვახორციელეთ სასკოლო პროექტები ძალადობის მინიმიზაციისათვის; საქველმოქმედო აქტივობები, რომელთა მიზანი მოსწავლეთა მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის განვითარებაა; მშობელთა ჩართულობისა და თემის გააქტიურების ხელშემწყობი ღონისძიებები; გაცდენა-დაგვიანების პრევენციისა და მინიმუმამდე დაყვანის ქტივობები, ვცდილობთ, შევქმნათ სკოლაში მშვიდი და თანამშრომლობითი გარემო.
თუმცა თვალნათლივ ჩანს, რომ სასურველ მდგომარეობამდე ჯერ კიდევ შორსაა: კვლავ გვყავს დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეები, მნიშვნელოვნად იკლო აგრესიის შემთხვევებმა, მაგრამ მაინც შეინიშნება, განსაკუთრებით საბაზო და საშუალო საფეხურზე; მოსწავლეებს ურთიერთობისათვის ურჩევნიათ სკოლის გარე სივრცე; მოსწავლეების მხრიდან ასევე აღინიშნება სკოლის მიმართ გულგრილი დამოკიდებულების მაგალითები. ყველა ჩამოთვლილ ქმედებასა და ქცევაზე სკოლა რეაგირებს დაუყოვნებლივ, ცდილობს სხვადასხვა აქტივობით მინიმუმამდე დაიყვანოს არასასურველი შედეგი და ქმედება. არ გვაქვს მოლოდინი, რომ აბსოლუტური დადებითი და ზედმიწევნით უნაკლო გარემოს შექმნა იყოს შესაძლებელი, თუმცა იმ ხარისხის რეაგირებას, რასაც სკოლა ახორციელებს უარყოფითი მაჩვენებლების აღმოსაფხვრელად, შედეგი უკეთესი უნდა მოჰყოლოდა.
დავგეგმეთ კომპლექსური კვლევა, რომელიც გაგვცემდა პასუხებს კითხვებზე: რა იწვევს სასკოლო ცხოვრების ერთგვარ სტაგნაციას მოსწავლეთა გადასახედიდან? რას შეცვლიდნენ XXI საუკუნის ახალგაზრდები სასკოლო სისტემაში იმისთვის, რომ სკოლა გახდეს მეტად სასურველი და მიმზიდველი ადგილი სწავლისთვის, ურთიერთობისა და ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის განვითარებისათვის?
სასკოლო სუბიექტების კომპლექსურმა გამოკითხვებმა ასეთი შედეგი მოგვცა:
- მოსწავლეებს ყველაზე მეტად აწუხებთ სასკოლო და საკლასო გარემო, რომელსაც არ მიიჩნევენ კომფორტულად;
- არ მიიჩნევენ სახალისოდ სასწავლო პროცესს;
- ვერ ხედავენ საკუთარ როლს და ფუნქციას სასკოლო ცხოვრების შეცვლის საქმეში;
- მასწავლებლებსა და ადმინისტრაციას მიიჩნევენ სასკოლო ცხოვრების გაუმჯობესებაზე პასუხისმგებელ პირებად;
- მშობელი და მოსწავლე ამ პრობლემის მოგვარებაში მიაჩნიათ ნაკლებ მნიშვნელოვან რგოლებად.
მოსწავლეებთან კვლევითი ინტერაქციით დადგინდა:
- დაბალია პასუხისმგებლობის გრძნობა;
- დაბალია სასკოლო ცხოვრებაში თანამონაწილეობის შემთხვევაში სასიკეთო ცვლილებების მოლოდინები;
- მოსწავლეებს შორის ურთიერთობის ხარისხი სასურველზე დაბალია;
- მოსწავლეებს სკოლა მიაჩნიათ მხოლოდ კონკრეტული საგნების შესწავლისა და მასწავლებლებთან აკადემიური ურთიერთობების ადგილად;
- ადმინისტრაციას აკისრებენ პრაქტიკულად ყველა ტიპის პასუხისმგებლობას და არ მიიჩნევენ მშობელთა ჩართულობას აუცილებლად.
მშობლების შეხედულება ასეთია:
- მიიჩნევენ, რომ მათი ჩართულობა სასკოლო ცხოვრებაში სასიკეთო იქნებოდა, მაგრამ ამის განხორციელების ბერკეტები არ აქვთ (არ აქვთ დრო, მუშაობენ დილიდან საღამომდე);
- მიაჩნიათ, რომ მათი შვილების წარმატება ძირითადად აკადემიური მოსწრებით განისაზღვრება;
- სკოლა და მისი საჭიროება არის სახელმწიფო სტრუქტურების საზრუნავი, ხოლო მშობელს ნაკლები რესურსი აქვს რაიმეს შესაცვლელად;
- მიესალმებიან სკოლის მიერ დანერგილ ყველა სიახლეს – განხორციელებულ პროექტებს, თუმცა განსაკუთრებით საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა მშობლები მათში სუბიექტად ვერ მონაწილეობენ, არც დრო აქვთ და ვერც აუცილებლობას ხედავენ;
- სასკოლო ცხოვრებაში აქტიურად მონაწილეობენ კონკრეტული მშობლები დაწყებითი საფეხურიდან საბაზო საფეხურის ჩათვლით, იშვიათად საშუალო საფეხურზეც.
პედაგოგების მოსაზრებები ასეთია:
- მიაჩნიათ, რომ მათი საქმიანობა ძალიან შრომატევადია, მოტივაცია – დაბალი;
- დაბალი მოტივაცია ხელს უშლის მათ სასკოლო ცხოვრებაში სიახლეების განხორციელებასა და იდეების გენერირებაში;
- მშობლებისა და მოსწავლეების ერთიანობის გარეშე შეუძლებელია სასკოლო ცხოვრების – გარემოს, სწავლის ხარისხისა და პოზიტიური დამოკიდებულების დანერგვა/გაუმჯობესება.
მიღებულმა შედეგებმა ნათელი სურათი გვაჩვენა, სად გვიჭირს, რა უნდა გავაუმჯობესოთ. ასევე აშკარაა, რომ პრობლემებს კომპლექსური და სისტემური ცვლილებები სჭირდება სახელმწიფოს, სკოლისა და ოჯახის როლის გათვალისწინებით. მაგრამ ვინაიდან ყველამ თავისი საქმე უნდა აკეთოს, ჩვენ კი სწორედ ამ მაღალი ინტერესის გამო ჩავატარეთ კვლევა, მივიჩნიეთ, რომ სხვადასხვა მეთოდით წარმოჩენილი ნაკლოვანებებისა და სუსტი მხარეების გაანალიზების საფუძველზე დაგვეგეგმა ინტერვეციის აქტივობები, რომელთა მიზანი იყო:
- სწავლებისა და აღზრდის საკითხებზე თანაბარი ზრუნვის ხელშეწყობა;
- მოსწავლეთათვის სკოლისა და სასწავლო პროცესის მიმართ პოზიტიური განწყობის შექმნა არასტანდარტულ სასკოლო გარემოში;
- ტრადიციული საგანმანათლებლო გარემოს შეცვლა მოსწავლის მოტივაციის ამაღლებისათვის;
- მოსწავლეთა თვითდამკვიდრების არაძალადობრივი საშუალებების ხელშეწყობა.
ამ კონკრეტული მიზნების მისაღწევად დავგეგემთ აქტივობები:
- საკლასო და სასკოლო გარემოს შეცვლა; სასკოლო სივრცის – როგორც მყუდრო, კომფორტული და ყურადღებიანი გარემოს ჩამოყალიბების ხელშემწყობი ღონისძიებები;
- გაკვეთილზე მუშაობის ორგანიზების ფორმების გამრავალფეროვნება – კოლაბორაციული, თანამშრომლობითი გარემოს უზრუნველყოფა;
- მოსწავლეთა მიერ სასკოლო ცხოვრების გაუმჯობესების შესახებ გამოთქმული შენიშვნებისა და წინადადებების დამუშავება პროპორციული და ეფექტური უკუკავშირისათვის;
- სხვადასხვა საფეხურის მოსწავლეებს შორის მჭიდრო, კეთილგანწყობილი და თანამშრომლობითი ურთიერთობის ხელშემწყობი ღონისძიებები;
- პროფესიული ზონების მოწყობა მოსწავლეთა დაინტერესების მიზნით;
- თემის/მშობლების გააქტიურების ღონისძიებები სასკოლო ცხოვრებაში ჩართულობის ამაღლებისათვის – გაკვეთილებზე მოწვევა, მათი პროფესიული გამოცდილების გაზიარება მოსწავლეებისათვის და სხვ.;
- მასწავლებლების წამახალისებელი რეგულაციების დანერგვა სკოლაში – კონკურსები წლის საუკეთესო მასწავლებლის, საუკეთესო დამრიგებლის, ყველაზე კრეატიული მასწავლებლის პოზიციებზე.
ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც კვლევისა და ვითარების შესწავლის ეტაპზე გამოვლინდა, არის ის, რომ მოსწავლეებს აქვთ მზაობა, შეცვალონ სასკოლო ცხოვრება უკეთესობისკენ, მხოლოდ ასეთ ცვლილებებს დამოუკიდებლად ვერ განახორციელებენ, მათ უფრო მეტი მონდომება და ინიციატივა სჭირდებათ ჩვენი მხრიდან. მოზარდი, რომელიც ჩვენი პასუხისმგებლობის სივრცეში ატარებს ყოველდღიურად რამდენიმე საათს, ჩვენს მოტივაციას ვერ გაზომავს, მას ახლა და აქ, სკოლაში, სჭირდება ჩვენი ყურადღება, სიახლეებისადმი ინტერესი, თბილი და ყურადღებიანი გარემო. იმისათვის, რომ საჯარო სკოლაში ცხოვრება უფრო საინტერესო და მიმზიდველი გავხადოთ, დავიწყოთ დიაგნოსტირებით, ვეძებოთ მიზეზები, რომლებიც ხელს უშლის მოსწავლეს, აღიქვას სკოლა პირად სივრცედ, დავადგინოთ მისი დისკომფორტის გამომწვევი ფაქტორები, წავახალისოთ ბავშვის ნებისმიერი სასიკეთო წამოწყება და ინიციატივა, რაც აუცილებლად შეცვლის გარემოს თქვენს სკოლაშიც.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1.https://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/86197-w:channel თინათინ მამულაშვილი. ლევ ვიგოტსკის სოციო-კულტურული თეორია;
- ნათია ჯანაშია, ნათელა იმედაძე, სოფიო გორგოძე – „განვითარებისა და სწავლის თეორიები“.
