ყველაზე მნიშვნელოვან დოკუმენტს – ეროვნულ სასწავლო გეგმას – არცთუ დიდი ხანია, რაც დავუმეგობრდი. გამჭოლი კომპეტენციები – სამოდელო გაკვეთილის დაგეგმვისას გავიცანი, თუმცა ჩემს ცნობიერებაში დასამკვიდრებლად გარკვეული დრო დასჭირდა. ახლა ხშირად ვწერ საძიებო ველში და ვეცნობი თითოეულს, მერე გონებით საკუთარ გაკვეთილებზე ვიწყებ მოგზაურობას და კიდევ უფრო გასაგები ხდება პროფესიული ტერმინები.
თანამედროვე პედაგოგიკა მასწავლებლებს გვაგულიანებს, რომ ჩვენი საგნის სწავლებისას საზღვრები გადავლახოთ და ერთმანეთთან დავამეგობროთ ქართული ლიტერატურა, მათემატიკა, მუსიკა, ხელოვნება, ტექნოლოგიებიც ჩავრთოთ, რათა სკოლაში გატარებულმა დრომ ბავშვები ცხოვრებისთვის შეამზადოს.
გადავწყვიტე, ერთი ზღაპრის ირგვლივ ამეკინძა მრავალი აქტივობა და გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებისკენ მიმემართა. ტერმინი გამჭოლი კომპეტენციები კიდევ უფრო რომ მოვიშინაუროთ. ამ სტატიის მიზანი იქნება ამგვარი: კითხვის სასიამოვნო პროცესად გადაქცევა, ტექსტის მრავალგვარად გაცოცხლება, ერთი ზღაპრით ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, მოსმენილის გააზრება, წაკითხულის ნახატად და სქემად გადაქცევა, საყვარელი ნუგბარის დასამზადებლად საჭირო ნუსხის შედგენა, მაღაზიაში სასურველი პროდუქტის ძიება, კონსულტანტთან ურთიერთობა, პროდუქტის რაოდენობის შერჩევა, ქვითარზე ასახული ინფორმაციის გადამოწმება, ნაყინის დამზადება, საყვარელი ადამიანების გახარება, ტექსტის მიხედვით გადაღებულ მულტფილმზე დაკვირვება, ინგლისური სიტყვების დამახსოვრება.
სამიზნე წყვილად ჩემი ორი შვილი – 9 წლის თეკლა და 6 წლის გაბრიელი აღმოჩნდნენ. დრო რამდენიმე კვირაზე გადანაწილდა.
ყველაფერი კი ცნობილი საბავშვო წიგნებით შთაგონებული კერძების რეცეპტების წიგნით დაიწყო. ტექსტების ავტორი დიანა ანფიმიადია, ხოლო ილუსტრაციები ანა ჯანელიძემ დახატა. თერთმეტი საბავშვო ტექსტის მიხედვით ავტორმა „ლიტერატურული“ კერძების რეცეპტები გამოიგონა. „კუკრუჭანები, კოკლოზინები და სხვა რამეები პატარა მკითხველებისათვის“ არაჩვეულებრივი მეგზურია ბავშვების კითხვით დაინტერესებისთვის. თან კითხვა, თან თამაში, შედეგად დაუვიწყარი თავგადასავალი გელით. ლიტერატურული თამაში შეუძლიათ წამოიწყონ როგორც მშობლებმა, ასევე – მასწავლებლებმა. მაშ ასე, ჩვენ თოვლის დედოფლის საფირმო ნაყინი „ჩრდილოეთის ციალი“ შევარჩიეთ და თამაშიც დაიწყო. გამჭოლ კომპეტენციებს კი შემდეგნაირად დავუკავშირე:
წიგნიერება
ბავშვობაში ჰანს კრისტიან ანდერსენის ლურჯყდიანი წიგნი მქონდა. თხელ ყდაზე თეთრი მარხილი და თოვლის დედოფალი ეხატა. ქართულ ხალხურ ზღაპრებს შეჩვეული გულს ვერ ვუდებდი დანიელი მწერლის ლიტერატურულ ზღაპრებს. „თოვლის დედოფალი“ ბავშვობის მერე აღარ წამიკითხავს. სამაგიეროდ, ზღაპრის მიხედვით გადაღებული მულტფილმებითა და ფილმებით სავსეა თანამედროვე სამყარო, სპექტაკლებიც ხშირად იდგმება. ბავშვებთან ერთად ტექსტის ხელახლა აღმოჩენა ერთი დიდი სიამოვნებაა.
რამდენიმე დღე ხმამაღლა ვუკითხავდი. დროდადრო ახალ სიტყვებს ვაკვირდებოდით და ფანქრით ვხაზავდით. ხშირად მასწავლებლები ვფიქრობთ, რომ თუ ბავშვი კარგად კითხულობს, საუბრისას მრავალფეროვან სიტყვებს იყენებს, სიტყვებზე ყურადღების გამახვილება საჭირო არ არის. ამგვარმა მიდგომამ შეიძლება შეცდომაში შეგვიყვანოს. ამიტომ სიტყვების „შემგროვებლებად“ გადაქცევა მშობლიური ენის შესწავლისას აუცილებელია. ასე დავაგროვეთ უცხო, გაუგებარი და საინტერესო სიტყვები: მრუდე, ზანდუკი, ზვირთები, ყავარჯენი, მღვრიე, ლელიანი, ჭრაქი, ვირთევზა, ჭვარტლი…
სკოლამდელი ასაკის ბავშვთან კითხვის პროცესს კიდევ უფრო სახალისოს გახდის სიტყვებით თამაში, მაგალითად, ვარჩევთ რამდენიმე სიტყვას და რიგრიგობით ვიგონებთ ახალ სიტყვებს. აქ მთავარია შეთანხმება, თუ რომელ ბგერაზე ვამახვილებთ ყურადღებას. შეიძლება ეს იყოს სიტყვის პირველი, მეორე, მესამე ასო-ბგერა … ზანდუკი – ამბობს პირველი მოთამაშე, მეორე სიტყვის მესამე ასოთი დაწყებულ სიტყვას იგონებს – მაგ., ნიანგი, მესამე კვლავ მესამე ასოს ეძებს სიტყვაში და თავის სიტყვას ამბობს. ამგვარად, თან წინასაანბანო საფუძველს ვამყარებთ და თან ვხალისობთ.
ჩემი გონება მასწავლებლური მიგნებებისთვის პარალელურ რეჟიმში მუშაობს. მაგალითად, ერთგან ასეთი რამ მიმიწერია: საინტერესო იქნება ამ თავის მიხედვით გაკვეთილის აგება, კერძოდ, თემა – სხვაზე ცუდის თქმა… სარკისა და ნამსხვრევების ამბავს ვგულისხმობდი – ბოროტი კობოლდის სარკის ნამცეცი ადამიანებს თვალთახედვას რომ უმრუდებს: „სარკის ნამსხვრევები დედამიწაზე მტვერივით გაიფანტა. ვისაც ეს ნამსხვრევები თვალში მოხვდებოდა, აღარასოდეს მოშორდებოდა. ასეთი ადამიანი კი ყველაფერს უკუღმა ხედავდა, ყველაფერი მრუდედ და მახინჯად ეჩვენებოდა, ყოველ საქმეში მხოლოდ ცუდსა და ურიგოს ამჩნევდა, კარგს კი ვერაფერს ხედავდა.“ ჩვენ ირგვლივაც ხომ არიან ასეთი ადამიანები, ყველაფერს მრუდე თვალთახედვიდან რომ აფასებენ. ბავშვობიდან შეფასებისა და აღქმის განვითარებისთვის გამიზნული მუშაობა აუცილებელი მგონია.
მედიაწიგნიერება
მედიაწიგნიერების ერთ კონკრეტულ მიზანზე გავამახვილებ ყურადღებას, კერძოდ, ინფორმაციის წაკითხვის, გააზრებისა და გამოყენების შესახებ სხვადასხვა გარემოსა და სიტუაციაში.
ზღაპრის წაკითხვის შემდეგ თოვლის დედოფლის საფირმო ნაყინის „ჩრდილოეთის ციალისთვის“ საჭირო ინგრედიენტები ამოვიწერეთ და სუპერმარკეტისკენ გავეშურეთ.
უნდა მოგვემარაგებინა:
ბანანი – 1ცალი, ლიმონი – 1 ცალი, ვანილი – ნახევარი პაკეტი, შესქელებული რძე – 1 ქილა, ნუშის ფანტელი, ნაღები.
შეთანხმება ამგვარი იყო: თავად უნდა მოეძებნათ, სად რა იყიდებოდა. თუ ვერ მიაგნებდნენ, კონსულტანტისთვის უნდა ეკითხათ. მე მოშორებით მივყვებოდი. ბანანს, ლიმონს, ვანილს ადვილად მიაგნეს, ნუშის ფანტელისთვის კონსტულტანტს მიმართეს, შესქელებული რძე თევზისა და ხორცის კონსერვის ქილებში ეძებეს. შემდეგ სექციის თავზე დაკიდებულ აბრაზე მივანიშნე და მალევე აღმოაჩინეს რძის ნაწარმის ვეებერთელა პოსტერიც. თავქუდმოგლეჯილები გაიქცნენ. ნაღების მოძებნა ცოტა გაუჭირდათ. პროდუქტის გამოშვებისა და ვარგისიანობის ვადასაც ვაკვირდებოდით. ბოლო ეტაპი მოლარესთან მისვლა, თანხის გადახდა და ქვითრის გადამოწმება იყო. ცრუ განგაშიც ატეხეს, ფასებსა და რაოდენობას შორის თანხვედრაზე ეჭვი შეეპარა ცხრა წლის გოგოს. რაოდენობრივი წიგნიერების კომპეტენციების განვითარებაც შეგვრჩა ხელთ: პროდუქტის რაოდენობაზე, წონასა და ფასებზე დაკვირვება.
ციფრული წიგნიერება
ბევრი რამის მოფიქრება შეიძლება, რათა ლიტერატურული ტექსტი ციფრულ წიგნიერებას დავუკავშიროთ. ჩვენ პირველ რიგში ჩრდილოეთის ციალის ირგვლივ მოვიძიეთ ინფორმაცია, შემდეგ ვიდეოჩანაწერს ვუყურეთ და ნანახმა ზღაპარს მეტი ჯადოსნურობა შემატა. ტექსტშიც ვეძებეთ ჩრდილოეთის ციალი და ისეთ ადგილას მივაგენით, სუნთქვა შეგვეკრა. ყაჩაღის ასულის ნაჩუქარი ქორბუდა ირმით კაისკენ რომ მიქროდა გერდა: „გარბოდა, რაც ძალა და ღონე ჰქონდა. თოვდა. მაგრამ ფანტელები ციდან არ ცვიოდნენ: ცა მოწმენდილი იყო და ჩრდილოეთის ციალი არემარეს მზესავით ანათებდა.“
ზღაპრის მიხედვით ძალიან ბევრი ანიმაცია არსებობს. ბევრი ვეძებე თუ ცოტა, არჩევანი ამ მულტფილმზე შევაჩერე.
ერთად ვუყურეთ და პარალელურად ტექსტს ვადარებდით. ვსაუბრობდით მუსიკის ძალაზე, პერსონაჟებზე. სიუჟეტური ხაზი თითქმის ემთხვევა ლიტერატურულ ვარიანტს, თუმცა აქ მთხრობელს და ჰანს კრისტიან ანდერსენსაც გაიცნობთ. ჩვენი საყვარელი ყაჩაღის ასულის, ლაპლანდიელი და ფინელი ქალების დანახვისას ყიჟინა ავტეხეთ. განსაკუთრებით გამხმარი ვირთევზას დანახვამ გაგვახარა, რომელსაც ლაპლანდიელი ქალი ფურცლის მაგივრად იყენებს. მერე ტექსტს მივუბრუნდით და საყვარელი ეპიზოდი მოვძებნეთ: „- რამდენიმე სიტყვას დაგიწერთ გამხმარ ვირთევზაზე, რადგან ქაღალდი არ მაქვს, და ფინელ ქალთან გაგატანთ. ის ქალი დაგეხმარებათ.
როცა გერდა გათბა, ჭამა და დაისვენა, ქალმა ვირთევზაზე მართლაც დაწერა რამდენიმე სიტყვა, გოგონას უთხრა, არ დაგეკარგოსო, მერე ისევ ირემზე დააბა და გაუშვა.“
მრავალენობრივი კომპეტენცია
მულტფილმი, რომელსაც ერთად ვუყურეთ, ინგლისურ ენაზეა. ყურებისას სიტყვებსა და ფრაზებს ვუთარგმნიდი. საუბრის ტემპი ნელი და ადვილად გასაგებია.
ანე-კატერინე ვესტლის „ველოტური დანიაში“ გამახსენდა. დედა, მამა, რვა ბავშვი და დიდედა ავტორის სამშობლოში რომ იმოგზაურებენ ველოსიპედებით. ერთ-ერთ თავში აღწერილია ჰანს კრისტიან ანდერსენის სახლ-მუზეუმში სტუმრობა. ვისაუბრეთ ნორვეგიისა და დანიის შესახებ. ჩემი დაკვირვებით ცხრა წელი ჯერ კიდევ არ არის საკმარისი გეოგრაფიული სივრცის აღსაქმელად, თუმცა, გეოგრაფიული საზღვრების გასათავისებლად ენა დაგვეხმარება. ინგლისური, ნორვეგიული, დანიური, ქართული ენების მოსმენისას სამყაროს მრავალფეროვნებას პატარა ადამიანები ადვილად გაითავისებენ.
სემიოტიკური კომპეტენცია
სიტყვიერი ტექსტის ილუსტრაციის სახით გამოხატვაზე გავამახვილე ყურადღება. ბავშვებს ვთხოვე, მოსმენისას რაც ყველაზე მეტად მოეწონათ, ის დაეხატათ. შემდეგ კი გამოცნობანას თამაში წამოვიწყეთ: ერთმანეთისთვის ნახატების მიხედვით შესაბამისი ეპიზოდის ამოცნობას ვცდილობდით. ერთი სული მაქვს ხოლმე, როდის დაასრულებენ ხატვას და როდის დავაკვირდები, განსაკუთრებით რის მოსმენისას აუჩქარდათ პატარა გულები.
კიდევ ერთი აქტივობა მოვიფიქრეთ – სამზარეულოს კარადაზე წიგნის ილუსტრაციების დახატვა. გაზქურის თავზე ნაყინის „ჩრდილოეთის ციალის“ ინგრედიენტები გამოვსახეთ. ამგვარად ტექსტი და სიტყვები ვიზუალურად „ხელშესახები“ გავხადეთ.
სწავლის სწავლა
მე და ჩემი თაობის ადამიანებს არ გვასწავლეს, როგორ უნდა გვესწავლა. მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებაზე ახლა ჩემს მოსწავლეებთან ერთად ვმუშაობ. გააზრებული მაქვს, რამდენად ვიმარტივებთ ცხოვრებას, ვზოგავთ დროსა და ენერგიას, როდესაც კარგად ვიცნობთ საკუთარ შესაძლებლობებს. ამჯერად პრაქტიკული საქმიანობის სწავლას შევუდექით. მოვიმარაგეთ საჭირო ინგრედიენტები, გადავშალეთ წიგნი და მომზადების ინსტრუქციას ნაბიჯ-ნაბიჯ მივყევით. ყველა დეტალი განვიხილეთ: მიქსერისთვის „ფეხების“ ჩამაგრება, სიჩქარის მართვა, სახეხის უსაფრთხოდ გამოყენება, სათანადო ჭიქების შერჩევა, საყინულეს საჭირო რეჟიმზე მომართვა.
სულ ბოლოს კითხვარი შევადგინე და თეკლას შევსება ვთხოვე. რამდენიმე საფეხურიანი ინსტრუქციის გაგება გაუჭირდა და ბევრ შეკითხვას მისვამდა. ერთგვარი შეჯამება გამოგვივიდა და დაკვირვება იმაზე, რა და როგორ ვისწავლეთ.
სოციალური და სამოქალაქო კომპეტენცია
თოვლის დედოფლის ნაყინი უგემრიელესი გამოგვივიდა. ჯერ ვფიქრობდით, ეზოში ნაყინების გაყიდვას და დაგროვებული თანხის საქველმოქმედო მიზნით გამოყენებას, მაგრამ ქარმა შეგვაშინა. საბოლოოდ, ზამთრის ბოლო თვეს გამოვალაგეთ საყინულედან ნაყინები, ხელი დავავლეთ გაყინულ ჭიქებს, ბებიასთან და ბიძაშვილებთან სტუმრად წავედით და თან ჩვენი ხელით დამზადებული „ჩრდილოეთის ციალი“ მივიტანეთ. ამ ფუსფუსში საყვარელი ადამიანების გახარებაზე ვსაუბრობდით.
ეკოლოგიური წიგნიერება
ამ მხრივ ერთადერთი ის მოვახერხე, რომ ნაყინის დამზადებისას დაგროვებული ნაგვის ირგვლივ ვისაუბრეთ, კერძოდ, თუნუქის ქილას, ცელოფანს, ქაღალდის პაკეტს რამდენი ხანი სჭირდება დანაწევრებისა და მიწასთან შერევისთვის. ჭარბი საყოფაცხოვრებო ნივთების გამოყენებით დაბინძურებულ გარემოზე ბევრს ვფიქრობ და ვდარდობ.
ტექსტისა ავტორმა, დიანა ანფიმიადიმ კი საინტერესო იდეა შემოგვთავაზა: ვარდის დაკალმება. ვარდის ორი ბუჩქი გერდას და კაის სარკმლებთან თაღს ქმნიდა. ამ ეპიზოდის მიხედვით წიგნში ილუსტრაცია არის დახატული, ხოლო მულტფილმში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კადრია. მართალია, ამჯერად ვერ მოვახერხეთ, თუმცა ვარდის დაკალმებით ზღაპრის გახსენება კიდევ სხვა ამბებს მოიყოლებს თან.
კიდევ ბევრი რამის მოფიქრება შეიძლება. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ერთი ზღაპრის ამგვარი გაცოცხლებით ასოციაციური აზროვნებისთვის გზა ხსნილია. ჩვენ კი კვლავ ვაპირებთ თამაშს. ახლა ლუის კეროლის „ელისის თავგადასავალი საოცრებათა სამყაროში“ ერთობლივი კითხვა წამოვიწყეთ. ორი წიგნი გვაქვს და პარალელურად ერთმანეთის წარმოსახვით სამყაროში „ვმოგზაურობთ“. ვუზიარებთ შთაბეჭდილებებს, ვტკბებით ახალი სიტყვების აღმოჩენით, სამაგიდო თამაშის მოფიქრებასაც ვაპირებთ. წიგნის წაკითხვის შემდეგ კი გამოვაცხობთ ელისის საყვარელ ნამცხვარს ფორთოხლის მარმელადით და ამ წერილში აღწერილ გზას გავივლით: თან კითხვა, თან თამაში, თან სამზარეულოში ფუსფუსი და კიდევ ბევრი „თან“ , რომელთაც თქვენც გაგიზიარებთ.
