დავით გურამიშვილზე ბევრი შესანიშნავი წერილია დაწერილი და კიდევ არაერთი მწერალი, ლიტერატურათმცოდნე თუ პოეზიის მოყვარული დაწერს, მაგრამ ამჯერად გამოვარჩევთ ქართველი სიმბოლისტი მწერლის, დახვეწილი ინტელექტისა და ფეიერვერკული ასოციაციური აზროვნების შემოქმედს, ვალერიან გაფრინდაშვილს, რომლის ესეები მოდერნისტული მწერლობის ერთგვარი გზამკვლევებია. მან სიღრმისეულად გაიაზრა ახალი ხელოვნების თავისებურებანი, გამოკვეთა კავშირები ტრადიციასთან და გააანალიზა ის ნოვატორული ექსპერიმენტები, რომელთა საშუალებითაც ლიტერატურამ სამყაროსა და ადამიანის მხატვრულ ტექსტში გამოსახვის პრინციპები შეცვალა.
ის მეგობარ ცისფერყანწელებთან ერთად ცდილობდა „ევროპის რადიუსით გაემართა“ ქართული მწერლობა, ამიტომ თამამად და ხანდახან ეპატაჟურადაც ქმნიდა მოულოდნელსა და უცნაურ, გაბედულ მხატვრულ სახეებს, მკითხველს ბოდლერის, რემბოს, მალარმესა და ვერლენის სახელებს აჩვევდა, ქართულ კლასიკურსა თუ თანამედროვე პოეზიას ახლებურად გაიაზრებდა, ევროპული კონტექსტები შემოჰქონდა და ცდილობდა ქართველი მკითხველისთვის თვალსაწიერი გაეფართოებინა, ეხმარებოდა, განსხვავებულად შეეხედა საკუთარი თავისა თუ სამყაროსთვის და, ერთი შეხედვით, ბუნდოვან და გაუგებარ პოეტურ სიმბოლოთა მიღმა მრავალმნიშვნელოვანი სათქმელი აღმოეჩინა.
ვალერიან გაფრინდაშვილი ერთ-ერთი პირველი იყო, რომელიც შეეცადა დავით გურამიშვილის პიროვნება და შემოქმედება თანამედროვე ევროპული ლიტერატურის კონტექსტში გაეაზრებინა. მისი ახლებური წაკითხვის მცდელობანი, თავბრუდამხვევი ასოციაციები, რომელთა საშუალებითაც ის გარკვეულ ჩარჩოში მოქცეულ ქართველ შემოქმედს ინტერტექსტუალურ კავშირებს უძებნიდა თანამედროვე სამყაროსთან, დღესაც გვაკვირვებს თამამი მიგნებებით.
ვალერიან გაფრინდაშვილმა გადახედა კლასიკური პოეზიის მიმართ მეოცე საუკუნის პირველი ოცწლეულის ახალი თაობის ამგვარ მოდურ დამოკიდებულებას: „როდესაც წარსულისკენ ვიხედები, რუსთაველამდე ვერავის ვხედავ“ და ორი სახელი: გურამიშვილი და ბარათაშვილი გამოარჩია, რომელთა შესწავლაც რუსთველის გაგების აუცილებელ პირობად მიიჩნია. ამგვარად, ძველსა და ახალს შორის ის კანონზომიერი კავშირები დაინახა, რომელთა გააზრება-გაცნობიერების გარეშე მკითხველი რუსთველის „დაკეტილი სასახლის“ მიღმა დარჩებოდა. ცისფერყანწელებმა შემდეგ წარსულსა და აწმყოს პოეტურ გამოცდილებას შორის კიდევ ერთი ხიდი გამოარჩიეს _ ეს იყო ბესიკ გაბაშვილი, რომელიც სიმბოლისტების ქართველ წინაპრადაც მიიჩნიეს, ისევე როგორც რონსარი აღიარეს „მამამთავრად“ ფრანგმა სიმბოლისტებმა.
ვალერიან გაფრინდაშვილი მსჯელობის ჩვეული მეტაფორულობით, ესესთვის დამახასიათებელი თავისუფალი ინტერპრეტაციებით ცდილობს დავით გურამიშვილის გათანამედროვებას, მისი შემოქმედების სრულიად განსხვავებული კუთხით წაკითხვას, „დავითიანის“ ღირებულების ახლებურად გააზრებას და ამგვარად ქართული კულტურის ევროპულ კულტურასთან იდენტობის აღმოჩენას კიდევ უფრო მეტ დასაბუთებას უძებნის.
გურამიშვილის დაკავშირებით თანამედროვე პოეტურ სამყაროსთან ავტორი მიზნად ორ უმნიშვნელოვანეს ამოცანას ისახავდა: ერთი მხრივ, ევროპულ ლიტერატურის შესწავლის ინტერესს აჩენდა, მეორე მხრივ, გურამიშვილის შემოქმედებას ახალ სოცოცხლეს შთაბერავდა და მკითხველს არწმუნებდა ქართული პოეზიის მსოფლიო მასშტაბის ღირებულებაში.
ამ წერილში მან თეზისურად იმგვარი პარალელები გამოკვეთა, რომელთა კვლევა შეიძლება ბევრი მნიშვნელოვანი ნაშრომის შექმნის იმპულსადაც იქცეს. უპირველეს ყოვლისა, მან „დავითიანის“ გასააზრებელი სივრცე გააფართოვა და მის პოეტურ სახე-სიმბოლოთა გასაგებად ბიბლიასთან ერთად თანამედროვე უცხოელ პოეტთა შემოქმედებაც მიიჩნია. მისი აზრით, გურამიშვილი იყო სპარსული გავლენისაგან თავისუფალი „პირველი ნაციონალური პოეტი“. გურამიშვილის დამოკიდებულება რეალობასთან, დროსთან, სიკვდილთან, სიცოცხლესთან, ერთი სიტყვით, იმ ეგზისტენციალურ თემებთან, რომლებიც ადამიანის სულიერ-მატერიალურ არსებობას განსაზღვრავენ, გადაძახილს პოულობდა ევროპელ სიმბოლისტებთან, ფრანგ დეკადენტებთან. მისი აზრით: „რემბომ სინამდვილე გადაიტანა პირამიდებში, ვერლენმა კალეიდოსკოპში, გურამიშვილმა აირჩია საიქიოს ორი ვეებერთელა სარკე _ ჯოჯოხეთი და სამოთხე. ამ ორ სარკეს შუა მისტიკურ საქანელაზე ქანაობს _ ჯოჯოხეთის შავი სარკე აღელვებს, როგორც სამოთხის თეთრი სარკე“. ამგვარად, გაფრინდაშვილმა ზუსტად და მეტაფორულად მონიშნა ის ორი მთავარი წარმოსახვითი განზომილება, რომელთა სარკეებში არეკლილ ორეულები წარმოაჩენენ პოეტის მთავარ საფიქრალს, სწრაფვას მარადისობისკენ, საკუთარი თავის მტანჯველი ძიებისკენ. სამოთხე და ჯოჯოხეთი, მართლაც, ის ორი სარკეა, რომელთა სიღრმიდანაც მოჩანს გურამიშვილი, როგორც მარადიული მგზავრი. ამ თვალსაზრისით, ის დაუნათესავა სერვანტესის მწუხარე სახის რაინდსაც: „გურამიშვილი დონ კიხოტია, რომელიც დაბრუნდა მგზავრობიდან და კვდება ლოგინში“.
გაფრინდაშვილმა „ახალი პოეზიის მღვდელმთავრს“, ბოდლერს შეადარა გურამიშვილი გამძაფრებული პოეტური სახეებით, „სიკვდილის ესთეტიკის“ შექმნით. მან განსაკუთრებული მსგავსება დაინახა „დავითიანის“ იმ თავთან, რომელსაც „სიკვდილისა და კაცის შელაპარაკება და ცილობა“ ჰქვია. აქ პოეტი ბოდლერივით ცინიკურია სიკვდილის მიმართ, რომელსაც ისე ლაღად და გადამდებად დასცინის, მკითხველსაც საოცარი სიმსუბუქის განცდა ეუფლება და მის თვალში გადაულახავი საშინელება კომიკურ თეატრალურ ნიღბად გადაიქცევა. ამ თვალსაზრისით, ავტორს პოეტი ედგარ პოს წინამორბედადაც მიაჩნია, მასზე ადრე შექმნა „საშინელების პოეზიაო“. მან „დავითიანის“ სრულიად განსხვავებული სულისკვეთების ამბავი „ქაცვია მწყემსისა“_ „ეროტიკულ იდილიად“ მიიჩნია და ამ თვალსაზრისითაც გამოკვეთა გურამიშვილის კავშირი თანამედროვეობასთან.
ვალერიან გაფრინდაშვილის დაკვირვებული თვალი შენიშნავდა საგულისხმო, ერთი შეხედვით, შორეულ ნათესაობას, მაგალითად, ვერლენთან. მისი აზრით, პოეტი ვერლენივით მიმართავდა ქრისტესა თუ ღვთისმშობელს, თავი არ ეღირსებოდა ამ „ურთიერთობისთვის“. ვერლენი წერდა: „ჩემი პირი, შებილწული ღვინით და გინებით, ვერ ბედავს თქვენს ქება-დიდებას“, გურამიშვილი: „მე ვით ვიტყვი შენს ქებათა, ნამწვართი ვარ, ვით პირუტყვი“. მან პირველმა გაავლო პარალელი გურამიშვილსა და ფრანსუა ვიიონს შორის და მათი ანდერძებს შორის ინტერტექსტუალური გადაძახილები დაინახა.
მან გურამიშვილი მიამსგავსა:
- ალფრედ მიუსეს, „აბსენტით დასნეულებულს“.
- სერვანტესს, ტყვეობებით, ხეტიალითა დაღლილს;
- ვერლენს, „ბოჰემური მსოფლმხედველობით“, შემოქმედების მუსიკალურობითა და ცხოვრებისეული გატანჯულობით; ასევე, „ცხოვრებისაგან დაქვრივებულობით“;
- ფრანსის ჟამესს, მასავით სამოთხეზე აღტყინებით მეოცნებეს.
- ჟერარ დე ნერვალს, რომელმაც დაწერა „ეპიტაფია საკუთარ თავს“ და მასავით თავს წარმოიდგენდა კუბოში;
- შატობრიანს, რომელმაც ღმერთი უცოლო კაცს შეადარა, ლაფორგსაც კაცობრიობის ისტორია უცოლო კაცის აღსარებას აგონებდა, გაფრინდაშვილმა გურამიშვილის ლირიკაშიც დაინახა ამგვარი პათოსი;
- ჰამლეტს, ყოფის ამაოებაზე ჩაფიქრებულსა და განმარტოებულს;
- მისი აზრით, ის იყო „პრინცი და მათხოვარი“, რომელიც უცხოეთში ბაბილონის ტყვეობაში მყოფი ებრაელივით მოთქვამდა;
- დოსტოევსკის ჰგავს „ნიჭის ავხორცობით“, ისიც მისტიკური აღტაცებით ეძლევა დამცირებას, მუწუკებს სიამოვნებით გვიჩვენებსო.
მან ყურადღება მიაქცია იმასაც, რომ გურამიშვილი, როგორც რითმათა და რიტმთა, ალიტერაციათა მაძიებელ-ექსპერმენტატორი მეოცე საუკუნ პოეტებს ენათესავებოდა. საინტერესოა მისი ასეთი დაკვირვებაც: „ასო „მ“-ს ხშირად იყენებს, რომელიც ღმუილის, კივილის ასოციაციას იწვევს და სასოწარკვეთილებას გამოხატავსო. „ის ქვითინებს უდაბნოში, როგორც მეფე ლირი. დროა, კორდელია ნუგეშით მივიდეს მასთან და დაუბრუნოს დაკარგული სამეფო“. იგი ფიქრობდა, რომ გურამიშვილმა „წამების კულტი“ შექმნა და ყველა სხვა პოეტი „სევდის დილეტანტია“. ის მოაგონებდა ფოროსმანსაც ბოჰემურობით, ხოლო გურამიშვილის მემკვიდრედ ბარათაშვილი მიაჩნდა და ამას განსაკუთრებით საწუთროსთან დამოკიდებულებაში ხედავდა.
ვალერიან გაფრინდაშვილი ბორხესივით ფიქრობდა, როცა წერდა, რომ: „პოეზიის და ლიტერატურის გმირებს შეუძლიათ დააარსონ თავიანთი ლანდური სამეფო და სრულიად მოგვატოვონ ჩვენ“.
ექსპრომტად დაწერილ ერთ მცირე მოზაიკურ ესეში „პოეტები წერის დროს“ საკუთარ პორტრეტსაც ასე ჩახატავს: „ვალერიან გაფრინდაშვილი. არასდროს არ სწერს წვიმიან ამინდში, რომ კიდევ უფრო არ დაამძიმოს თავისი ლექსი. ლექსის დაწერისთვის სჭირდება მზის სითბო და რამდენიმეთ დაისის სიწითლეც. თუ ღამეა, სარკეს გადააბრუნებს, რომ ორეულმა არ შეაშინოს. ხანდახან ლექსის გათავებას დილისთვის გადადებს. წერის დროს მარტოა, თუ მარტო არ არის, მისი ძმა დავითი არ უშლის ხელს. კიდევ აფასებს პოეტის სახელს, ვით აზნაური გვარიშვილობას“.
ამგვარად, ვალერიან გაფრინდაშვილის ამ ესეს გახსენება მკითხველსაც მხატვრული სიტყვის თავისუფალი, ლაღი ინტერპრეტაციის სურვილს უჩენს და ძველი ტექსტების ახლებური წაკითხვისაკენ უბიძგებს.
