ბებიაჩემი სკოლაუსწავლელი გონიერი ქალი იყო. სწორფერთა მსგავსად და დროების შესაბამისად, სიტყვა გზიანად მოუდიოდა. კითხვაზე პასუხის გაცემისას არასოდეს აჩქარდებოდა, ხანმოკლე ფიქრის შემდეგ ნელა, დინჯად, მოზომილად გიპასუხებდა. რომ გეკითხათ, რამდენი შვილი გყავსო, გეტყოდათ, ხუთი შვილი და ორი ქალიო. დღეს შესაძლოა საკვირველი ჩანდეს ასეთი პასუხი, მაგრამ ეს მაშინდელი ყოფისა და დროებისათვის ჩვეული ამბავი გახლდათ. უფრო მეტიც: ქალ-ვაჟის ასეთი დაყოფა მხოლოდ მთაში არ იყო მიღებული – ასევე ითვლიდნენ შვილებს ბარშიც, აღმოსავლეთშიც და დასავლეთშიც, ერთი უმნიშვნელო სხვაობით: „შვილს“ ზოგან „ძე“ ცვლიდა. ამის ერთ-ერთი მიზეზი აუცილებლად იქნებოდა ის, რომ ძე ჯიშ-ჯილაგის გამგრძელებლად მიიჩნეოდა. გვარის გაჩენის აუცილებლობაც ამან განაპირობა. სახელი მხოლოდ დიალოგში ვინმესადმი (ან რამისადმი) მიმართვისთვის არის საჭირო, სახელი „მშრალად“ ახასიათებს „ობიექტს“, გვარი კი „თვისებრივად“. ის ინდივიდსა და წინაპრებს შორის გადებული ერთგვარი ხიდია. მაგრამ სახელიცა და გვარიც, ცალ-ცალკე თუ ერთად აღებული, მაინც მოკლებულია უნიკალურობას. ამ კუთხით გვარ-სახელში მამის (და არა დედის) სახელის დამატებაც ვერაფერი შეღავათია, რადგან მაინც შესაძლებელია, ერთ სოფელში ცხოვრობდეს ორი მარინე, ორივე – ფერაძე და ორივე – გიორგის ასული. მაშ, რაშია გამოსავალი? კოდირების უნიკალურ სისტემაში. ასეთი ჩვენ უკვე გვაქვს – ე.წ. პირადი ნომერი.
ცამეტი ციფრისგან შემდგარი რიცხვი შეუიარაღებელი გონებისთვის, ცხადია, არაფრისმთქმელია. ვიწრო წრეში ვაჟა-ფშაველა, ოთარანთ ქვრივი თუ შინჯიკაანთ მალხაზა უფრო ინფორმაციულია, მაგრამ რომელიმე უცხო ქვეყნის საზღვრის დაცვის პოლიციისთვის არც ერთი მათგანი არაფრის მაქნისია.
დღევანდელმა ციფრულ-ტექნოლოგიურმა ეპოქამ კლასიფიკაციის, მათ შორის – მოქალაქეთა კლასიფიკაციის, უნიკალური სისტემების შემოღების აუცილებლობა განაპირობა.
როგორ არის საქმე სხვა დარგებში? მაგალითად, ქიმიაში ნაერთების სახელდებისას? ქიმიის გარიჟრაჟზე, როცა ნაერთებზე უმთავრესად მეცნიერების ორღობეებში საუბრობდნენ, მათაც ასეთივე პრინციპით მოიხსენიებდნენ. ზოგიერთი სახელი დღემდე შემორჩა: ჭიანჭველამჟავა, ძმარმჟავა, კაპრონმჟავა, აჯასპის ზეთი, გოგირდის ეთერი და სხვა. ნაერთების ასეთი სახელდება დღეისათვის მეტისმეტად არაპრაქტიკულია. როგორ გინდა დაიმახსოვრო ზეპირად 23 მილიონი ნაერთის დასახელება?!
ამიტომ გაჩნდა ნაერთთა ნომენკლატურის ჯერ აუცილებლობა, მერე კი წესების დამდგენი ორგანოც – IUPAC. ამ უკანასკნელის დამსახურებით მოწესრიგდა ნაერთთა სახელდების წესები, შემუშავდა განსაზღვრებები და სტანდარტები, შეიქმნა ნაერთების სახელდების ენა, რომელსაც აქვს თავისი გრამატიკა, ორთოგრაფია, სტილისტიკა, პუნქტუაცია… მისი წყალობით აღარ გვიწევს თითოეული ნაერთის დასახელების დაზეპირება. ნომენკლატურის შემუშავებული კოდექსის მიხედვით შეგვიძლია დავასახელოთ ნებისმიერი ნაერთი ან დავწეროთ მისი სტრუქტურული ფორმულა, თანაც ისე, რომ ნაერთის წარმომავლობაზე ნათელი წარმოდგენა გვქონდეს.
ამ წესების მიხედვით დასახელებული ნაერთი, ჩანს, „ვისი გორისაა“, თანაც ეს მთელ დუნიაზე გასაგებია, ყოველგვარი ორაზროვნების გარეშე. ორი მარინა ფერაძის ერთმანეთში არევამ რამდენი შფოთი გამოიწვია, ხომ გახსოვთ? წარმოიდგინეთ, რამხელა გაუგებრობა შეიძლება მოჰყვეს, თუ ერთმანეთში ავურევთ სამკურნალო და ტოქსიკურ ან ფეთქებად და ინერტულ ნაერთს.
IUPAC-ს კოდექსი გასული საუკუნის მეორე ნახევრის ბოლოს შეიქმნა და ყოველწლიურად იხვეწება და ივსება ახალი ნაერთების აღმოჩენის გამო. უკვე რამდენიმე ათეული წელია გვაქვს ეს წესები, მაგრამ საბოლოოდ ჯერაც ვერ გვითქვამს უარი ზოგიერთი ნაერთის „ფამილარულ“ სახელზე. ეს მარტო ინერციის ბრალი არ არის – სამწუხაროდ, ახალდაბეჭდილ სახელმძღვანელოებშიც მრავლადაა გაპარული ასეთი „შეცდომა“. არადა დროა, ერთხელ და სამუდამოდ უარი ვთქვათ ქიმიური ნომენკლატურის ლექსიკის არქაიზმებსა და ბარბარიზმებზე.
სულ ცოტა მონდომებაა საჭირო. თუ დრომოჭმული სახელების ტირაჟირებას აღარ მოვახდენთ, ახალი თაობა თავისუფლების მოედანს ლენინის სახელით აღარ მოიხსენიებს.
