ვახტანგ ჯავახაძე: პირველი წიგნი პასპორტივითაა

ვახტანგ ჯავახაძესთან – ჩვენი დროის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ პოეტთან – აგვისტოს ცხელ დღეს სტუმრობა დიდი ხნის წინ ჩაფიქრებული ამბავი იყო. ჯერ ჩემთვის, სხვისთვის გაუმხელად. ვოცნებობდი „ელეგიისა“ და „უცნობის“ ავტორთან პირადად შეხვედრაზე, ყველა იმ კითხვის დასმაზე, რაც ყოველდღიურად მიტრიალებდა გონებაში. მას შემდეგ კი, რაც პროექტი „პირველი წიგნი“ დავიწყეთ, ერთ-ერთი მთავარი და სასურველი ადრესატი ჩემთვის სწორედ ვახტანგ ჯავახაძე იყო. საბურთალოზე, ყაზბეგისა და ასათიანის ქუჩების კუთხის ერთ მყუდრო ბინაში ჩვენი საუბარიც პირველი წიგნის გახსენებით დაიწყო:

ზოგადად, თავისი პირველი წიგნით ავტორთა უმეტესობა უკმაყოფილოა. მაგალითად, გალაკტიონ ტაბიძის პირველი და მეორე წიგნები, როგორც ცა და მიწა, ისე განსხვავდება ერთმანეთისგან. გალაკტიონმა პირველი წიგნი გამოსცა 1914 წელს – ეს იყო ჩვეულებრივი ლექსების კრებული, აკაკი წერეთლის გავლენით დაწერილი; აკაკი მაშინ უპირობო ავტორიტეტად იყო მიჩნეული პოეზიაში. ხუთი წლის შემდეგ გალაკტიონმა გამოსცა ისეთი წიგნი, რომელმაც, თვითონ როგორც ამბობს, ყალყზე დააყენა პოეზია და შექმნა ახალი პოეტური სამყარო. ეს, რა თქმა უნდა, გამონაკლისია და ასეთი შემთხვევა ქართულ ლიტერატურაში მანამდე არ ყოფილა; მწერლების უმეტესობისგან მსმენია, რომ ბევრს არ მოსწონს თავისი პირველი წიგნი, რადგან როცა პოეტი იბეჭდება პრესაში, უჩნდება სურვილი, რაც შეიძლება მალე გამოსცეს წიგნი და ეტყობა, სულმოკლეობა სძლევს. მაგალითად, ვიცი, რომ ბორის პასტერნაკს არ მოსწონდა თავისი პირველი წიგნი, თუმცა შემდგომ, იმ პირველ წიგნში დაბეჭდილი ლექსები შეიტანა მომდევნო გამოცემებში, მაგრამ თითქმის ყველა ჩაასწორა, როგორც ჩანს, რაღაცები არ მოეწონა. რაც შეეხება ჩემს პირველ წიგნს – „საყვარელი ქარები“ – გამოიცა 1959 წელს მურმან ლებანიძის რედაქტორობით. მურმანი ჩემი მეგობარი იყო. ამ წიგნში, ახლა გულდასმით გადავამოწმე, 51 ლექსია თავმოყრილი. შემდეგ დაიბეჭდა მეორე წიგნი, მესამე… შვიდი წლის შემდეგ კი, 1966 წელს შევკრიბე და რჩეულივით გამოვეცი მცირე ზომის კრებული, სადაც ამ პირველი წიგნიდან მხოლოდ 20 ლექსი ამოვარჩიე. მაშასადამე, ნახევარზე მეტი არ მომეწონა. გამოდის, რომ ჩემი წიგნის ნახევარი არ მომწონს.

სხვათა შორის, ლექსად დაწერილი მაქვს სწორედ ასეთი რჩევა ახალგაზრდა პოეტებისა და მწერლებისათვის: როდესაც დაგიგროვდებათ ლექსები, თუნდაც – 50, მოამზადეთ ეს წიგნი ტექნიკურად, დაალაგეთ, ააწყვეთ, ოღონდ გამოცემის წინ თავი შეიკავეთ, არ დაბეჭდოთ. ამის შემდეგ, თუ კიდევ გააგრძელებთ ლექსის წერას და კვლავაც დაგიგროვდებათ 50 ლექსი, აი, ის ლექსები, ანუ მეორე წიგნი გამოეცით, როგორც პირველი კრებული. თუმცა აქაც არის გამონაკლისები. მაგალითად, არიან პოეტები, რომლებიც თავიანთი საუკეთესო ლექსებით იწყებენ შემოქმედებით ასპარეზზე გამოსვლას – ეს ჩემი რჩევა არ გამოდგებოდა მუხრან მაჭავარიანის შემთხვევაში… ანა კალანდაძემაც თავისი საუკეთესო ლექსებით დაიწყო… მაგრამ ხომ არის პოეტების უმრავლესობა, რომელთათვისაც, ვფიქრობ, ჩემი რჩევა ანგარიშგასაწევი და სასარგებლო უნდა იყოს. მისი წერის პროცესში, ეტყობა, ჩემი მდგომარეობაც გავითვალისწინე.

– სულ პირველი ლექსი და თქვენი ასოციაციები ქუთაისისადმი.

პატარა ქვეყნის შვილები ვართ და ჩვენი კუთხეები ძალიან უნდა გვიყვარდეს. ქუთაისში დავიბადე და გავიზარდე, ბევრი ლექსი მაქვს დაწერილი ქუთაისზე. ერთ-ერთი ძალიან მიყვარს და ხშირად ვკითხულობ: „სადაც შემხვდება ქუთაისის მატარებელი“. ხშირად ქუთაისურ სიზმრებს ვნახულობ, მაგრამ იშვიათად ჩავდივარ. ბოლოს ვიყავი 2012 წელს. მერე ვეღარ მომიხერხდა. ვიყავი იმ ადგილას, სადაც ჩვენი ძველი სახლი იდგა, რომელიც გავყიდეთ და თბილისში გადმოვედით. ბოლო ჩასვლისას იმ ოჯახში მივედი, ჩვენს კარმიდამოში რომ სახლობენ. ძალიან თბილად მიმიღეს, ფოტოები გადავიღე იქ. ყოველი დათვალიერებისას თითქოს ჩემს ქუჩაზე, ჩემს სახლში ვხვდები. ასეთი განცდა მაქვს ქუთაისისადმი. სკოლა რომ დავამთავრე 1951 წელს – ცნობილი ქუთაისის პირველი ვაჟთა სკოლა, სადაც აკაკი წერეთელი, მაიაკოვსკი და სხვა გამოჩენილი ადამიანები სწავლობდნენ – 10 წლის თავზე შევიკრიბეთ სკოლადამთავრებულები და აღვნიშნეთ ეს თარიღი. 15 წლის შემდეგაც აღვნიშნეთ და როგორც ჩანს, მერე უკვე დავბერდით, ასაკში შევედით და აღარ დაგვიჭერია საამისო თადარიგი. ჩემი სკოლის მეგობრები, სამწუხაროდ, ბევრი აღარ არის ცოცხალი.

– უნივერსიტეტში, როგორც ვიცით, თქვენი ჯგუფელები იყვნენ ოთარ ჭილაძე, ტარიელ ჭანტურია, გივი გეგეჭკორი, ჯანსუღ ჩარკვიანი, თამაზ ბიბილური და მრავალი სხვა თვალსაჩინო მწერალი, რომლებზეც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შექმნეს თაობა, რასაკვირველია, თქვენთან ერთად. რა შეგიძლიათ გვითხრათ ამ თაობაზე, რა გავლენა იქონია თქვენზე მათთან ურთიერთობამ და შემდეგ უკვე ქართულ ლიტერატურაში მათ როლზეც რომ თქვათ ორიოდე სიტყვით.

– სტალინის სიკვდილის შემდეგ, ცოტა დათბა სიტუაცია. სწორედ ამ დროს გავხდით ჩვენ სტუდენტები. უნივერსიტეტში გაიხსნა ჟურნალისტიკის განყოფილება ფილოლოგიის ფაკულტეტთან და ისეთი აზრი შეიქმნა, თითქოს ეს იყო პოეტების სასწავლებელი. იმიტომ რომ ვინც კი ახალგაზრდა პოეტი იყო, ყველას სურდა აქ მოხვედრა. თუმცა ჩვენ აქ არც ჟურნალისტიკა გვისწავლია და არც სხვა რამე, იმიტომ რომ ახალი დარგი იყო და სპეციალისტები არ ჰყავდათ. მე მედალი მქონდა, მისაღები გამოცდების გარეშე ჩავირიცხე. მედალოსნები მრავლად იყვნენ. ასე რომ, ერთ ჯგუფში რომ მოვიყარეთ თავი – ტარიელ ჭანტურია, გივი გეგეჭკორი, ოთარ ჭილაძე, ჯანსუღ ჩარკვიანი, ზაურ ბოლქვაძე, თამაზ ბიბილური, ფილიპე ბერიძე, რეზო ინანიშვილი… შემთხვევითაც მოხდა, და სწორედაც ახალი მდგომარეობა შეიქმნა – მეტი თავისუფლება აზროვნებაში. ჩვენ 60-იანელებს გვეძახიან, გვეძახიან „ცისკრელებსაც“. იმიტომ რომ „ცისკარი“ გამოვიდა 1957 წელს და რაკი მეტი თავისუფლება მოგვეცა, და ამავე დროს ნიჭიერი თაობაც იყო, ჩვენ რაღაც სიახლე შემოვიტანეთ – თავისუფალი აზროვნება ფორმის მხრივ, ძიებები… და ბოლომდე გამოვყევით და მოვედით დღემდე. ჩვენ ერთმანეთზე ვახდენდით გავლენას, და საერთოდ კი, ყველამ გალაკტიონის სკოლა გავიარეთ. გალაკტიონს მოვესწარით, მე პირადად ვიცნობდი გალაკტიონს… ამგვარმა თავისუფლებამ, სხვათა შორის, არამარტო მწერლობაზე, არამედ მხატვრობაზეც მოახდინა გავლენა. მხატვრობაშიც უნიჭიერესი თაობა გამოვლინდა. მათთან უაღრესად მეგობრული და კოლეგიური ურთიერთობა გვქონდა.

– რამ მოგცათ ბიძგი, შეგეკრიბათ თქვენი ლექსები და პირველი წიგნით წარმდგარიყავით მკითხველის წინაშე?

 – ახალგაზრდა პოეტისთვის პუბლიკაცია, გამოქვეყნება არის ძალიან დიდი სიხარული. იმ პერიოდში გამოდიოდა ბევრი ჟურნალი, სადაც ქვეყნდებოდა ხოლმე ახალგაზრდა ავტორების ნაწარმოებები, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჟურნალ „ცისკრის“ გამოსვლა ჩვენთვის დიდი მხარდაჭერა იყო, თუნდაც იმ თვალსაზრისით, რომ განახლებული „ცისკრის“ რედაქტორი ვახტანგ ჭელიძე ძირითადად ახალგაზრდა ავტორებს ბეჭდავდა. ამ რედაქციის კარი ჩვენთვის ღია იყო, ვიბეჭდებოდით დაუბრკოლებლად. პოეტს ან პროზაიკოსს როცა ტექსტები დაუგროვდება, იწყებს ოცნებას წიგნზე და მეც გამიჩნდა ასეთი ოცნება და რადგან მომეცა საშუალება, გამომეცა წიგნი, თავი ვერ შევიკავე. თუმცა, როგორც უკვე მოგახსენეთ, ჯობდა დამეხანებინა და მეორე წიგნამდე დამეცადა. დებიუტანტისთვის პირველი წიგნი პასპორტივითაა, როცა დაინახავს, ჰგონია, რომ ნამდვილი პოეტია. თუმცა ყოველთვის ასე არ არის, აკი მოგახსენეთ.

– საბჭოთა პერიოდში თქვენ და მურმან ლებანიძე ყველასათვის ცნობილი იყავით, როგორც პოეტი-გამომცემლები. შეგიძლიათ მოგვიყვეთ იმ ეპოქაში მუშაობის სპეციფიკასა და ზოგადად, ორი მეგობარი პოეტის ურთიერთობაზე?

– ჩვენ ოჯახებით ვმეგობრობდით. მურმანმა ჩემი ქალიშვილი, ირინა მონათლა. ის არამარტო კარგი პოეტი, უაღრესად გულისხმიერი, აქტიური პიროვნება იყო, ემეგობრებოდა და ეხმარებოდა ახალგაზრდებს. ასევე, ცნობილი ფაქტია, რომ იყო შესანიშნავი გამომცემელი. სტამბა ძალიან კარგად იცოდა, ის მუშაობდა ჟურნალ „დილას“ რედაქციაში და თვითონვე აწყობდა მასალებს. ამიტომ ტექნიკურად რომ დააკვირდეთ მურმან ლებანიძის პოეტურ კრებულებს თუ რჩეულებს, ყველაზე კარგად და ლამაზადაა გამოცემული, მართლაც, სანიმუშო წიგნებია. როცა გამომცემლობაში ვმუშაობდი, მურმანის წიგნები მიგვქონდა გამოფენებზე და პრემიებს ვიღებდით. გარდა ამისა, მურმანი სიმართლის მთქმელი პიროვნება იყო, ძალიან აქტიურობდა მწერალთა კავშირში. საგამომცემლო გამჭრიახობის უნარი ჰქონდა. უთქვამს ჩემთვის იმ ლექსებზე, რომლებსაც არ უბეჭდავდნენ. ბევრი ლექსი ჰქონდა ასეთი… მაგრამ წიგნს რომ გამოსცემდა ხოლმე, იმ „უარყოფილ“ ლექსებს ისე ამოაფარებდა ახლებს, ცენზორს თვალს უხვევდა და ასე მოხერხებულ-ეშმაკურად გაახმაურებდა სიმართლეს. მურმანი ის პიროვნებაა, რომელმაც ცენზორ ქალს, მაროს ლექსი მიუძღვნა. ახლობლობდა კიდეც ამ ცენზორთან, მაგრამ მისი მოვალეობა ახლობლობას არ სცნობდა… მურმანმა სანიმუშოდ შეადგინა გალაკტიონის რჩეული ლექსები, გამოსცა მისივე მოთხრობების კრებული. კიდევ ხაზგასასმელია მურმან ლებანიძის განსაკუთრებული ყურადღება ანა კალანდაძისადმი, მათი მეგობრობა. ანას წიგნები, რომლებიც მოგვიანებით გამოვიდა, სულ მურმანის ძალისხმევით იბეჭდებოდა. თვითონ იყო რედაქტორი და სტამბაშიც ბოლობდე პატრონობდა.

– როგორც ცნობილია, თქვენი და გალაკტიონის ურთიერთობა დაიწყო მაშინ, როდესაც თქვენ გახდით მის სიცოცხლეში უკანასკნელად გამოცემული წიგნის რედაქტორი. გარდა ამ ურთიერთობისა, 35 წელია იკვლევთ მის ცხოვრებას, ბიოგრაფიას. როგორი იყო გალაკტიონი სინამდვილეში? არიან თუ არა მის შემდგომ მოღვაწე პოეტები მისით დავალებულნი?

– წიგნი მაქვს დაწერილი მასზე, „უცნობი“, როგორც თქვენ აღნიშნეთ, 35 წელია ვწერ, 5 გამოცემა გამოვიდა, მე-6 უკვე შევსებულია და ჩავაბარე გამომცემლობა „ინტელექტს“. გალაკტიონი მოვლენა იყო მე-20 საუკუნის პოეზიისათვის, რომელმაც გავლენა მოახდინა ყველასა და ყველაფერზე, ამას ზოგი აღიარებს, ზოგი – არა. ბედნიერი შემთხვევა მომეცა, რომ აღმოვჩნდი გალაკტიონ ტაბიძის უკანასკნელი წიგნის რედაქტორი და შემდგენელი. სამწუხაროდ, გალაკტიონი იმ წიგნის გამოცემას ვერ მოესწრო; მუშაობის პროცესში დადიოდა ჩემთან, მერე თავი მოიკლა და წიგნიც ამ თვითმკვლელობის შემდეგ გამოიცა. გალაკტიონ ტაბიძის სიცოცხლეში ჩამოთვლიდნენ ხოლმე მწერლებს ასეთი თანმიმდევრობით – გიორგი ლეონიძე, გალაკტიონ ტაბიძე, ალექსანდრე აბაშელი, ალიო მირცხულავა… ანუ იყო დრო, როდესაც გალაკტიონის წინ სხვა პოეტს აყენებდნენ. ამის გამო იგი ნერვიულობდა. ჯერ ერთი, გალაკტიონი 8 წლით უფროსი იყო გიორგი ლეონიძეზე, მაგრამ გიორგი ლეონიძეს დაწერილი ჰქონდა სტალინზე პოემა-ეპოპეა და ეტყობა, ესეც ეხმარებოდა. მაშინ ეს უხეშად ჩანდა. ახლა, მაგალითად, რაც დრო გავიდა, გალაკტიონის ვარსკვლავი უფრო ბრწყინვალე გახდა. ის უკვე იმ სივრცის პოეტია, სადაც რუსთაველი, ვაჟა ფშაველაა. ახლა რომ ვინმეს უთხრა, ჯერ გიორგი ლეონიძე და შემდეგ გალაკტიონიო… მაშინ აშკარად ყველა გრძნობდა, რომ გალაკტიონი იყო განსხვავებული, მაგრამ ამ სხვაობას არ ამჩნევდნენ მას და სხვებს შორის. ახლა კი ცხადია, რომ გალაკტიონი არის მეტრი მე-20 საუკუნის პოეზიისა და გავლენას ახდენს უახლესი საუკუნის პოეზიაზეც.

– როცა დებიუტანტი პოეტი იყავით და პირველ ნაბიჯებს დგამდით პოეზიის სამყაროში, როგორ განიცდიდით პროფესიულ კრიტიკას და თუ მოუხდენია თქვენს შემდგომ განვითარებაზე კრიტიკოსებს გავლენა? რას ურჩევდით იმ დებიუტანტ ავტორებს, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ მათი დაწერილი ყველა ტექსტი კარგია, გაითვალისწინონ კრიტიკოსთა შენიშვნები თუ არა?

– დღევანდელ ვითარებას და ჩვენს იმდროინდელ მდგომარეობას ერთმანეთს ვერ შევადარებ. ჩემს დროს ცენზურა არსებობდა. მქონია შემთხვევა, რომ ლექსები არ დამიბეჭდეს. მაგალითად, დავწერე პოემა „ღია ქალაქი“, უნდა დაბეჭდილიყო ჟურნალ „ცისკარში“, მაგრამ არ დაიბეჭდა. ამიტომ, ჩვენი თაობა იყო, ასე ვთქვათ, ცენზურის მიერ დაზარალებული თაობა. თანამედროვე ავტორებისთვის შეზღუდვა არ არსებობს. ეს ზედმეტი თავისუფლება შეიძლება უკეთესიც არ იყოს, ვერ გეტყვით, იმიტომ რომ შინაგანი ცენზორი მაინც უნდა ჰყავდეს პოეტს, შემოქმედს. დიდი ბედნიერებაა, რომ ჩვენ დამოუკიდებელი საქართველო გვაქვს. ჩემს დროს ყველა წიგნს უკან ეწერა – უ. ე. – რაც ნიშნავს „უფლება ეძლევა“. ახლა ეს ასე რომ არაა, დიდი ბედნიერებაა. რაც შეეხება იმას, რომ ზოგი აჭარბებს, არა უშავს, იყოს ცოტა ზედმეტი თავისუფლება. ცოტა პორნოგრაფიული პოეზია შემოვიდა, ტერმინოლოგია პოეზიაში, ლექსიკაში. ამის ნუ შეგვეშინდება – ის სიტყვა თუ თავის ადგილასაა, ასატანია. მოწყურებული ადამიანი, წყაროს რომ იპოვის, დახარბდება, ასეა, რაკი აკრძალული იყო ეს ყველაფერი და ახლა ნებადართულია, ზედმეტ ყურადღებას იჩენენ შემოქმედები. მაგრამ ეს ყველაფერი გაივლის, დაწყნარდება ალბათ და ის თავისუფლება, რაც მოვიპოვეთ, ექნება ყველა პოეტსა და მწერალს.

– რას ნიშნავს თქვენთვის ლიტერატურული პრემია?

– ლიტერატურული პრემია არის წახალისება ავტორისთვის და შეუძლებელია სასიხარულო არ იყოს. 1977 წლამდე მხოლოდ ერთი პრემია მქონდა – გალაკტიონ ტაბიძის სახელობისა. 1977 წლის შემდეგ მიღებული მაქვს თითქმის ყველა პრემია – „რუსთაველისა“ (ორჯერ), „ლიტერა“, „გალა“, საგურამოს პრემია, „თბილისი“, „საბა“ და კიდევ ბევრი. ეს, რა თქმა უნდა, სასიამოვნოა. სხვათა შორის, უცხოეთში ძალიან ბევრი პრემიაა, ჩვენთან ახლა შედარებით მომრავლდა, მაგრამ იმდენი მაინც არ არის. რაც შეიძლება ბევრი უნდა იყოს. იმიტომ რომ მეტ ადამიანს ექნება წახალისება, მეტი სტიმული მიეცემათ, რაც ლიტერატურის განვითარებას უწყობს ხელს. განსაკუთრებით ძვირფასი იყო ჩემთვის პრემია „საბა“. სამი წლის წინ დავწერე ლექსი „ელეგია“ და ამისთვის მომენიჭა ეს პრემია 2017 წელს. როდესაც „უცნობი“ დავასრულე, პირველად წავაკითხე ბესიკ ხარანაულს. ბესიკი ჩემს მეზობლად ცხოვრობდა, ვმეგობრობდით. როცა წაიკითხა, მითხრა, ამის შემდეგ შენ იქნებიო ერთი წიგნის ავტორი და შენს ლექსებს ყველა დაივიწყებსო. ამიტომ „საბა“ რომ მივიღე, ის ჩემთვის ნიშნავდა გალაკტიონის მიერ რეპრესირებული ჩემი ლექსების რეაბილიტაციას. გამიხარდა, რადგან ის მივიღე არა გალაკტიონის, არამედ ჩემი მეუღლის პროტექციით. მე კომპიუტერის გამოყენება არ ვიცი, მაგრამ ჩემი შვილებისა და შვილიშვილებისგან შევიტყვე, რომ ჩემი პოეზიისადმი მართლა შემობრუნდა ყურადღება და უფრო მეტი ინტერესი აქვს საზოგადოებას. ეს ძალიან მიხარია, არა იმიტომ, რომ მაინცდამაინც ჩემი პოეზიით დაინტერესდნენ, არამედ იმის გამო, რომ ზოგადად პოეზია აინტერესებთ.

– სამ ათეულ წელზე მეტია, მუშაობთ „უცნობზე“, ეს წიგნი, შეიძლება ითქვას, საიდუმლო გასაღებია გალაკტიონის ცხოვრებისა, მისი დიდებული პოეზიის შესაცნობად. შეუფასებელია თქვენი წვლილი, რადგან ჩვენ მოგვეცა საშუალება, გაგვეცნო ისეთი გალაკტიონი, როგორიც იყო იგი სინამდვილეში. თუ გეგულებათ წინა საუკუნის ისეთი მოღვაწე, რომელიც იმსახურებდეს ისეთ წვდომას, თავგამოდებასა და კირკიტს თავის შემოქმედებით იდუმალებაში, როგორიც თქვენ გასწიეთ გალაკტიონის შესაცნობად?

– გალაკტიონი დახურული პიროვნება იყო. გულახდილი არავისთან ყოფილა, ამიტომაცაა უამრავი ლეგენდა მასზე შექმნილი, მაგრამ რას აკეთებდა, რას ფიქრობდა, ამას სინამდვილეში ვერავინ იტყოდა, რადგან გალაკტიონს მეგობარიც კი არ ჰყოლია, რომელიც მოგონებებს შემოინახავდა მასზე. მაგრამ, საბედნიეროდ, თვითონ დატოვა უმდიდრესი არქივი. ესაა ყოველდღიური ჩანაწერები, ამბები. ჩვეულებრივი ამბები კი არა, სიზმრებიც კი აქვს ჩაწერილი, ტელეფონზე საუბარიც. და არა მხოლოდ საუბარი, აი, ვიღაცას რომ უნდა ესაუბროს და მაგაზე რა უპასუხოს, ისინიც კი წინასწარ ჩაუფიქრებია. ტროლეიბუსის ჩანაწერიანი ბილეთიც შეუნახავს. პაპიროსის კოლოფის მუყაოზეც მინაწერიც და ეს ძალიან მდიდარი არქივი იდო მუზეუმში. ვიცოდი ამ არქივის შესახებ, მაგრამ ასეთი მრავალფეროვანი არ მეგონა. მასზე მინდოდა წერილი დამეწერა და გამეფრთხილებინა მომავალი გამომცემლები, რომ გალაკტიონი ძალიან პასიური ავტორია და არ ენდოთ რედაქტორებისა და შემდგენელების შესწორებებს-მეთქი. ამიტომ, ასე გადავწყვიტე, როცა შევადგინე გალაკტიონის 9 ტომიდან ერთი ტომი, რა მასალებიც მოგვრჩა, მე და გალაკტიონმა გადავიტანეთ მის ბინაში, მარჯანიშვილის ქუჩაზე. მერე, როცა გადავწყვიტე ჩემ მიერ ფანქრით მიწერილი კომენტარების წაკითხვა, წავედი მუზეუმში, რომელმაც ისე შემიტყუა, წერილის ნაცვლად წიგნი გამომივიდა. პირველი რომ დაიბეჭდა, შემდეგ მოჰყვა მეორე, მესამე… ყველა წიგნი ბოლო იყო მეგონა, მაგრამ თავი ვერ შევიკავე. ნარკომანივით დამემართა. გალაკტიონი ჩემი ნარკოტიკი აღმოჩნდა. დღემდე მოვედი და აგერ უკვე მეექვსე გამოცემა შევავსე. რაც შეეხება გალაკტიონის დარ მეორე ფიგურას მე-20 საუკუნეში, ჩემი აზრით, ასეთი ვინმე ლიტერატურაში არ არსებობს. აქ, ვფიქრობ, გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა პოეტის არქივი, ის იძლევა ბევრი ინტერპრეტაციის საშუალებას. წარმოგიდგენიათ, ვაჟა-ფშაველაზე რომ გვქონოდა ამხელა მასალა?! გალაკტიონმა ივარაუდა, რომ მისი ყველა დეტალი საინტერესო იქნებოდა და ერთ დროს გამოჩნდებოდა ჩემსავით მოცლილი ადამიანი, რომელსაც არ მოსწყინდებოდა და 35 წელიწადი დაჯდებოდა გალაკტიონის არქივთან. შეიძლება ითქვას, ბედნიერი დამთხვევა მოხდა, თორემ რამდენი წელი იდო მისი არქივი ხელუხლებლად მუზეუმში, მე მხოლოდ 1983 წელს დავიწყე მუშაობა.

– რამდენიმე წლის წინ დაწერილმა თქვენმა ლექსმა „ელეგიამ“ პოეზიის მოყვარულთა უდიდესი აღფრთოვანება და სიყვარული დაიმსახურა უმოკლეს დროში. ხომ ვერ გაიხსენებდით მე-20 საუკუნეში შექმნილ ისეთ ლექსს, რომელმაც თქვენზე ასეთი გავლენა იქონია?

– „ელეგიაზეც“ ისე მოხდა, როგორც „უცნობის“ შემთხვევაში. მე ცოლი გარდამეცვალა 3 წლის წინ და მინდოდა მისთვის ლექსი მიმეძღვნა. დავიწყე ამ ლექსის წერა, ჩვეულებრივი, დაახლოებით 20-30 სტრიქონი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ვეღარ გავჩერდი. ალბათ ტკივილის გრძნობა იყო ისე ძლიერი, გავაგრძელე, მივყევი და 11 თვის განმავლობაში ვწერდი. ქართულ პოეზიაში, ქმრის მიერ ცოლის დატირების ფაქტი ძალიან იშვიათია. „აბესალომ და ეთერში“ არის ასეთი არია – ცოლის ქება აუგია. ეტყობა, ჩემი ლექსი თემატურად სიახლე აღმოჩნდა და ამანაც გამოიწვია დაინტერესება და პოპულარობა. რაც შეეხება რომელიმე ნაწარმოების გავლენას, ახალგაზრდობისას ძალიან გატაცებული ვიყავი ლადო ასათიანისა და ტიციან ტაბიძის შემოქმედებით, რადგან იმ პერიოდში ტიციანი აკრძალული იყო. მახსოვს, ერთხელ მათხოვეს ტიციანის წიგნი, რომლის გადაწერას მთელი ღამე მოვანდომე. ზუსტად ასე გადავწერე ტერენტი გრანელის ლექსებიც, რადგან ტერენტიც აკრძალულ ავტორად მიიჩნეოდა. აი, ეს იყო ჩემი ახალგაზრდობისდროინდელი დაინტერესება და გატაცება.

– როგორ ფიქრობთ, არსებობენ თუ არა ყალბი პოეტები, რომლებსაც შეუძლიათ ემოციის გაყალბება ტექნიკის ხარჯზე?   

– პოეზია არის ტყუილი. რაღაც უნდა გამოიგონოს პოეტმა და მკითხველი მოატყუოს. ამიტომ შენ ვერ გაიგებ, როდის იყო ყალბი პოეტი. თუ კარგად დაწერა – მოტყუებული ხარ. მაგრამ სუსტი პოეტი თუა, მას არ შესწევს ძალა და იმას, რასაც თხზავს – განწყობას, შთაბეჭდილებას როგორც აღწევს, იქვე გამოჩნდება. ასეთი პოეტების შემოქმედება ლიტერატურისთვის არ არის საინტერესო. ზოგადად ლიტერატურა არის მოგონება, გახსენება, წარმოსახვა, ოსტატურად შესრულებული ტყუილი. განწყობილებები, რაც გალაკტიონს დაუწერია, მისი პიროვნებიდან მოდის, თუმცა ხშირად ისეთი ადგილები აქვს მოხსენიებული – ქალაქები, ისტორიული ძეგლები, ადგილები, სადაც თვითონ არასოდეს ყოფილა, მაგრამ ისე ორგანულად წარმოაჩენს, რომ ბუნებრივად გესმის ეს და ამას იჯერებ. ყველაფერი ოსტატობაზეა დამოკიდებული.

– როგორც ვიცი, თქვენ აქტიურად და ინტერესით ეცნობით თანამედროვე ქართულ პოეზიას, საინტერესოა, რა ცვლილებებს ხედავთ მე-20 საუკუნის პოეზიასა და ახლანდელ, თანამედროვე პოეზიას შორის?

– 21-ე საუკუნეში ტექნიკის საშუალებით ჩვენს ახალგაზრდა მწერლებს ძალიან ბევრი ინფორმაცია აქვთ. გარდა ამისა, დღეს უცხოური ლიტერატურა ხელმისაწვდომია. ყველა შესაძლებლობაა საიმისოდ, რომ ახალგაზრდა პოეტი, პროზაიკოსი მაქსიმალურად განვითარდეს. ეს მაძლევს იმის თქმის საშუალებას, რომ ჩვენზე უკეთესი თაობა მოდის და ჩვენზე უკეთესი პოეტები და პროზაიკოსები უნდა მოვიდნენ. მე იმას ვერ დავიჩემებ, რომ ერთი ვინმე დაწინაურდება ისეთნაირად, რომ გალაკტიონს დაჯაბნის. თუმცა, ალბათ, ერთ მშვენიერ დღეს მოგვევლინება კიდეც და ასეც უნდა მოხდეს. სწორედ ამ ტექნოლოგიურ სიახლეთა კვალდაკვალ მოდიან უდიდესი ინფორმაცით აღჭურვილი პოეტები და პროზაიკოსები, რომლებიც აუცილებლად დაიმკვიდრებენ თავს ჩვენს ლიტერატურაში. ახლა არ ჩამოვთვლი მათ სახელებს, ვაითუ ვინმე გამომრჩეს…

– ტრადიციული შეკითხვა, რას ურჩევდით ახალბედა ავტორებს, მომავალ პოეტებსა და პროზაიკოსებს?

– ვერ გამოვდგები მრჩევლად. იყო ასეთი, კულტურის უნივერსიტეტი, სადაც ლიტერატურაში დაოსტატების კურსი იკითხებოდა. ხუთი წელიწადი ვიმუშავე ახალგაზრდებთან. საინტერესო პროცესი იყო მაშინდელი ჩვენი ურთიერთობა. მართალია, მათ წერას ვერ ვასწავლიდი, სამაგიეროდ, კითხულობდნენ თავიანთ ნაწარმოებებს, მეც ვუკითხავდი და ერთმანეთს ვუზიარებდით შთაბეჭდილებებს. სწავლება, რამის მითითება არ შეიძლება. აუცილებლად უნდა გქონდეს ნიჭი და სურვილი და შენი შემოქმედებითი ალღოთი მიაღწიო ყველაფერს. მე რომ რჩევა-დარიგება მოვიფიქრო – ასე დაწერე, ისე დაწერე… ეს არ გამოვა. მით უმეტეს ახლა, როცა ხელმისაწვდომია ყველა ჟანრის წიგნი, ორიგინალში შეუძლიათ მსოფლიო პოეზიის წაკითხვა. პოეზიის თარგმნა შეუძლებელია. თარგმანები, რასაც ჩვენ ვკითხულობთ, უკლებლივ ყველა სუროგატია, რაც უნდა კარგი თარგმანი იყოს. სწორედაც რომ დღევანდელ ახალგაზრდებს მიუწვდებათ ხელი, ორიგინალში გაეცნონ სასურველ ნაწარმოებებს და სხვისი რჩევის გარეშე, თვითონვე მიაგნონ სავალ გზას, შესაბამისად – შედეგს. ყოველ შემთხვევაში, ეს კი შემიძლია ვურჩიო, ერთმანეთს არ დაემსგავსონ, მუდამ ახლის ძიებაში იყვნენ, მიუხედავად იმისა, წარმატებული იქნება თუ არა ეს მცდელობა, მაინც ძიება განაგრძონ.

ესაუბრა სალომე ლიპარტია