მარტის ბოლოს, ლიტერატურის მუზეუმში, ახლად გამოცემული წიგნი – ივანე მაჩაბლის მიმოწერა და დღიურები მაჩუქეს. ცივი, წვიმიანი დღე იყო, მე კი, მოულოდნელი საჩუქრით გახარებული, მიწას ფეხს არ ვაკარებდი. თითქოს მონატრებული მეგობრის ნახვა მომეხერხებინოს და შეხვედრების, ხანგრძლივი საუბრების შესაძლებლობაც უბრალო რამ გამხდარიყოს.
როგორც კი წიგნის კითხვა დავიწყე, ძველი შეკითხვა გამახსენდა: სწორია იმ წერილების გამოქვეყნება, რომლებიც მხოლოდ დისთვის, ძმისთვის, მეგობრისთვის, ცოლისა თუ შეყვარებულისთვის იწერებოდა? სწორია, ჩემი თვალი რომ თავხედურად დარბის სტრიქონებზე და იმაზე მეტს ხედავს, ვიდრე ავტორს ენდომებოდა? მეორე მხრივ, რა ძალა უნდა იყოს, რომ საკითხავს მომწყვიტოს, თავბრუდამხვევ ხეტიალზე ხელი ამაღებინოს?
ერთი სიამოვნებაა იმაზე დაკვირვება, როგორ განსხვავდება თუნდაც დისთვის, დარია მაჩაბელ-ამირეჯიბისთვის მიწერილი წერილები ძმისთვის, ვასილ მაჩაბლისთვის მიწერილისაგან, როგორ იცვლება საუბრის თემები, მგრძნობელობის ხარისხი, სიტყვების სარკეში მეტ-ნაკლები სიმკვეთრით დასანახი გამოსახულებები, განუწყვეტლივ რომ მოძრაობენ, ნიშანს გვაძლევენ.
1876 წელი. 22 წლის ივანე მაჩაბელი ჰოჰენჰაიმის უნივერსიტეტიდან ძმას სწერს: „ცოტ-ცოტათი ამოვიდგი ენა ნემენცურად. საკვირველია, რომ პროფესორების ენა და ლექციები უფრო კარგად მესმის, სანამ სტუდენტების ერთმანეთში ლაპარაკი. ეს იმისაგან წარმოსდგება, რომ წინაწინ ტეორეტიკულად შესწავლილი მქონდა ნემენცური ენა. მხოლოდ ერთი გარემოება მიშლის ნემენცური ენის სწავლას: სტუდენტებთან ლაპარაკი თითქმის მხოლოდ სადილის დროს შემხვდება ხოლმე. ლექციების დროს სადილზედ ჩემს სტოლზედ სხედან ორი იტალიელი, ერთი ფრანცუზი და მხოლოდ ერთი ნემენცი, ასე რომ, ჩვენი ლაპარაკი სადილათ ნემენცურით, ფრანციცულით და იტალიანურით აჭრელებულია“.
ერთი თვით ადრე დისთვის მიწერილი წერილის ნაწყვეტი: „ვერ წარმოიდგენ, საყვარელო დაო, რა ძნელი ყოფილა ესე უცხო ქვეყანას ჩამოვარდნა, სადაც ერთს სიტყვას ვერ გაიგონებს კაცი, რომელმაც პატარა გული მოულბოს, სადაც სახე და ყოველი სიტყვა უცნობია და ვერაფერი ვერა მოაგონებს რა კაცს თავის სამშობლო ქვეყანას. თუმცა მე აქაც არაფერი მაკლია და ყველანი კარგად მეკიდებიან, მაგრამ მაინც სხვა ყოფილა კაცისთვის სამშობლო ცის ქვეშ ყოფნა და უცხო ქვეყანას გადაკარგვა. ეხლა პატარა გულზედ დარდი მომეშვა, რომ შევიძელ შენთან ქართულად გამოლაპარაკება. ასე მგონია, კიდევ თამარაშენში ვარ და კიდევ შენ გელაპარაკები-მეთქი“.
ენა, რომლითაც ეს წერილები და დღიურებია დაწერილი, ჩემთვის, შიდა ქართლში დაბადებულისთვის, განსაკუთრებით ამაღელვებელია. რამდენი სიტყვა თუ გამოთქმაა, რომელიც მხოლოდ ბებიაჩემის პირიდან გამიგია. დაწუნებული, შეცდომად მიჩნეული ფორმები. უსამართლოდ დავიწყებული ანდაზები. ბარბარიზმებიც, ყურის შეჩვევა რომ უკვე მოვასწარი.
ცხადია, დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ წიგნის გამოცემას ივანე მაჩაბლის შემოქმედების მკვლევრებისთვის, მათთვის, ვისაც ეპოქის უფრო მკაფიო სურათის დანახვა სურთ, ან მათთვის, ვისაც მეცხრამეტე საუკუნე შთაგონების წყაროდ გაუხდიათ და ძველი კლიტისთვის ახალ-ახალი გასაღებების მორგებით არ იღლებიან. მასწავლებლებისთვისაც საინტერესო საკითხავი უნდა იყოს – სულ ცოტა, სხვა ივანე მაჩაბელს დაინახავენ, ახალგაზრდობისას „შკოლის კედლებში“ ბავშვებზე მზრუნველსა თუ წლების შემდეგ წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დღის წესრიგის განმსაზღვრელს. „მალე განხორციელდეს ქალების სკოლის დაარსება“, – ჩაიწერს უბის წიგნაკში 1894 წლის 12 მარტს, მოგვიანებით კი – 9 აპრილს – ასეთ ჩანაწერსაც გააკეთებს: „სასკოლო საზოგადოების აზრის მოუსმენლად ბანკმა არც ერთი გროში არ გაიღოს სწავლისათვის მომავალში“.
ლიტერატურის მუზეუმის ეს გამოცემა ოთხას გვერდამდეა. ჩემი ხარბი თვალი ისევ სიხარულით დარბის სტრიქონებზე და გულმოდგინედ აგროვებს მინიშნებებს – სამშენებლო მასალას, ვინ იცის, რა დრამატული კონსტრუქციის ასაგებად.
