იყო, დრო, როცა ერთი სული მქონდა, როდის დამთავრდებოდა უნივერსიტეტში გამოცდები, რომ სოფელში წავსულიყავი. წასვლის წინა ღამით, რა თქმა უნდა, მღელვარებისგან ვერ ვიძინებდი და ლოგინში ვბორგავდი. ჯიქიაზე დილით ტრანსპორტს სად ნახავდი, არც გამოსაძახებელი ტაქსები იყო მაშინ, ამიტომ მე და ჩემს დას მძიმე ჩანთების თრევა ქავთარაძემდე გვიწევდა, იქიდან კი სამოცდათხუთმეტი ნომერი მარშრუტკით გავდიოდით ვაგზლის მოედანზე. მარშრუტკა ქვედა მხარეს, მთავარ შესასვლელთან ჩერდებოდა, ჩვენი ავტობუსი კი ზევითა მხარეს, ნახალოვკაზე იდგა, ამიტომ ახლა იქიდან გვიწევდა ჩანთების თრევა, მაგრამ არცერთხელ არ დაგვიწუწუნია, რადგან წინ მთელი სამთვიანი ბედნიერება გველოდა.
შემდეგ იყო წითელი „იკარუსით” რვასაათიანი მგზავრობა პაპანაქება სიცხეში. ავტობუსში, რა თქმა უნდა, კონდიციონერი არასდროს მუშაობდა და საშინელი ჩახუთულობა იყო. სოფელში ხომ მიმიხაროდა, მაგრამ დიღმის მასივს გავცდებოდით თუ არა, საშინელი სევდა მეუფლებოდა თბილისის დატოვების გამო, რადგან მიყვარს ეს ქალაქი. სადღაც დიდ დიღომთან მძღოლი საქარე მინის თავზე მიმაგრებულ ტელევიზორს რთავდა და ვან დამის ფილმებისა და „იუმორინას” ყურებით ვიქცევდით თავს. მცხეთასთან აუცილებლად გავხედავდი „სვეტიცხოველს” და „ჯვარს”, ჩემს გაუნელებელ სიყვარულებს.
ვბრაზდებოდი, როცა რიკოთზე ავტობუსი თხუთმეტ წუთზე მეტხანს ჩერდებოდა. საერთოდ „იკარუსი” სენაკამდე გზას ექვს საათს ანდომებდა, მაგრამ სენაკიდან ჩხოროწყუმდე ისეთი უსაშინლესი გზა იყო, რომ იმ პატარა მანძილზე ხოხვით სიარულში გადიოდა ორი საათი. სოფელ ზანასთან, თერმული წყლის შადრევანთან, იყო ყველაზე კატასტროფული მონაკვეთი, თავისუფლად შეგეძლო ნებისმიერი ტრანსპორტისთვის ფეხით გაგესწრო. ოთხმოცდაათიან წლებში სწორედ მაგ ადგილას ძარცვავდნენ ხოლმე ავტობუსებს, რომლებსაც ჩხოროწყუს ბაზრობის მოვაჭრეები მოჰყავდა ლილოში საქონლის ასაღებად. ხო, მართლა, სენაკში სულ ის ამბავი მახსენდებოდა, ბავშვობაში „სამოსელი პირველის” წაკითხვის შემდეგ სამყაროს ნახვა რომ გადავწყვიტე დომენიკოსავით და სენაკში გავყევი ავტობუსს. ძებნა იყო გამოცხადებული, ძლივს მიპოვეს.
სოფელი ზანა სენაკის ბოლო სოფელია, შემდეგ ჩხოროწყუ იწყება და იწყებოდა ჩემი გულისფანცქალიც. პირველი სოფელი ლესიჭინეა, აუცილებლად გავხედავდი იქ მცხოვრები დეიდაჩემის სახლს. მიხაროდა, როცა ეზოში დეიდაჩემს ან ჩემს დეიდაშვილს მოვკრავდი თვალს. ჩემდეგი ჩემი სოფელია, ქვედაჩხოროწყუ. მდინარე ოჩხომურის ხიდს რომ გავივლიდით, უკვე სახლში მეგულებოდა თავი, უკვე ვდგებოდით და წინ გადავდიოდით მე და ჩემი და, რადგან ჩვენი სოფლის ცენტრამდე ცოტაღა რჩებოდა. დიდ აღმართს ავივლიდით და იქვე იყო სოფლის ცენტრი, მარჯვნივ სოფლის ადმინისტრაციული შენობა, მარცხნივ, გზის გადაღმა, უგუმბათო, თეთრი ქვით მოპირკეთებული ეკლესია, მის უკან კი სკოლა. როგორც წესი, მამაჩემი ან ჩემი რომელიმე ძმაკაცი გვხვდებოდა ხოლმე ურიკით, რადგან ჩემს უბნამდე კიდევ ორი კილომეტრი უნდა გვევლო ფეხით.
სანამ ჩვენს სახლამდე მივიდოდით, გზად საბიძაშვილოს ჩამოვუვლიდით, რადგან ჩვენი სახლი მერე იყო. ერთწლიანი განშორების მიუხედავად, არანაირ გაუცხოებას არ ვგრძნობდი, შევდგამდი თუ არა ფეხს ჩემს ეზოში, შინ ვიყავი, ისეთი გრძნობა მქონდა, რომ არასდროს არსად წავსულვარ. სახლის კარის გაღებისთანავე ტირილამდე ტკბილი და განუმეორებელი სუნი მეცემოდა, ჩემი სახლის სუნი, დედასავით მშობლიური. ცოტა ხანს ვირინდებოდი. ჩემების ნახვის შემდეგ უმალ ჩემს ბიბლიოთეკას და თაროზე შემოლაგებულ ჩემს ნახატებს და პატარა ქანდაკებებს მივაშურებდი. ბებიაჩემი იქით ვიშვიშებდა, ამ ბავშვს ეს წიგნები ჩვენზე მეტად უყვარსო.
შემდეგ იწყებოდა თავბრუდამხვევი ამბები: მდინარეზე წასვლა, პირველი მაგარი ზაგარი (თავისი სამდღიანი ტკივილებით, ღამით მუცელზე წოლებით და ზურგზე მაწვნის და არყის წასმებით თუ კიტრის კანის დაფენებით), საღამოს ფეხბურთი, მონატრებული სირბილი გულის ამოვარდნამდე. ღამით კი, მეზობლის ჭიშკართან გამაგრძელებლით გადმოყვანილ დენზე შეერთებული მუსიკალური ცენტრის მოსმენა. პირველ ხანებში საწოლში ჩაწოლისთანავე მკვდარივით მეძინებოდა ხოლმე, მაგრამ თანდათან ვეჩვეოდი და ძილის წინ აუცილებლად წავიკითხავდი წიგნს, ჩემს ბავშვობის წიგნებს ვუბრუნდებოდი ისევ და ისევ. თხილის კრეფის კოშმარების გამოტოვებით, ყველაფერი იდეალურად იყო.
მაგრამ, რაც კარგია, ყველაფერი უცებ ხომ მთავრდება და მალე გადიოდა ზაფხულიც… შუა აგვისტოში უკვე სევდა მეპარებოდა. ფერისცვალების შემდეგ უკვე გრილოდა, გამთენიისკენ საბანი უნდა დაგეფარებინა, მდინარეც ისეთი თბილი და სასიამოვნო აღარ იყო, ბებიაჩემი ამბობდა, ფერისცვალება დღეს წყალში ყინული ვარდებაო. ზაფხულის ბოლო ტკბილი ლუკმა მარიამობის ღამე და ჭიაკოკონა იყო. ჩაგვაწებებდნენ ბებიები და დედები კეფაზე, თმაში, თაფლის სანთლის პატარა ბურთულებს, აქაოდა ავსულები ვერ მოგეკარებიანო, ჭიშკარზე ვამაგრებდით დიდ ჯვრებს, რომ ავსულები დაეფრთხო. მერე კი, ღამით, სტადიონის განაპირას, საბურავების უშველებელ ჭიაკოკონასთან იკრიბებოდა მთელი სოფელი და ვშლიდით უზარმაზარ მაგიდას, ყველას გამოჰქონდა სახლიდან რაც ებადა, საჭმელი იქნებოდა, თუ სასმელი. ხო, მანამდე, აგროვილი ფულით, ხობისწყლის გადაღმა მცხოვრებ ოჯახში მივდიოდით საზამთროს და ნესვის საყიდლად. იმ კაცის სახლი ზედ მდინარის პირას იყო. სანამ სახლამდე მიხვიდოდი, ჯერ უკანა ეზო უნდა გაგევლო, რომელიც საზამთროს და ნესვის მწიფე ნაყოფებით იყო მოფენილი. ის კაცი ყარაულობდა ხოლმე თავის მოსავალს. მაგრამ, როცა მყიდველი ჰყავდა, როგორ უყარაულებდა. ამიტომ ორი ჩვენიანი შევიდოდა თუ არა საყიდლად, ჩვენ, რამდენიმე, მიწაზე დავხოხავდით და ხელებით და თავით ნესვის და საზამთროს ნაყოფებს ეზოს ბოლოსკენ მივაგორებდით, საიდანაც ფლატედან მდინარეში ვყრიდით, ცოტა ქვემოთ კი ჩვენიანები იჭერდნენ და ყრიდნენ ტომრებში. დღემდე ვერ ვხვდები, რად გვინდოდა ამდენი. იმ ღამით ადამიანები და ღორები ერთად მივესეოდით ხოლმე საჭმელად, მაგრამ მაინც ვერ ვერეოდით, დილით მთელი სტადიონი საზამთროს და ნესვის ქერქით იყო მოფენილი და გარგანტუას ან პანტაგრუელის ნამუსრევ სუფრას ჰგავდა.
მარიამობის მეორე დილით კი, თვალის გახელისთანავე, მძაფრ ნაბახუსევზე, აღმომხდებოდა თამაზ ჭილაძის რომანის სათაურის ვარიაცია: აჰა, მიიწურა ზაფხული!
