ოცდამეერთე საუკუნე ზემძლავრი ტექნოლოგიების საუკუნეა. ტექნოლოგიები იპყრობენ საზოგადოებრივი საქმიანობის ყველა სფეროს და მნიშვნელოვნად ზემოქმედებენ ბიოსფეროს ყველა ძირითად ნაწილზე. ტექნოლოგიების უსწრაფესმა განვითარებამ მეცნიერებისა და ეთიკის ურთიერთმიმართების პრობლემა უკიდურესად გაამწვავა. წლებია, ფილოსოფოსები თუ მეცნიერების სოციოლოგიის წარმომადგენლები დაუნდობლად დავობენ შემდეგი კითხვების შესახებ – რას უნდა ემსახურებოდეს მეცნიერება? რა არის მეცნიერების მიზანი?
ჰეგელის თანამედროვე ევროპელი მოაზროვნე ფრიდრიჰ შელინგი მიიჩნევდა: „მექანიკას ყოველი მოვლენა კიდეც რომ სრულყოფილად აეხსნა, მაინც იმ შემთხვევასთან გვექნებოდა საქმე, ვინმეს რომ მოენდომებინა ჰომეროსის ან რომელიმე სხვა ავტორის ახსნა სასტამბო ლითონის ასოების ქიმიური შემადგენლობისა და ასოების ურთიერთგანლაგების მათემატიკური მონაცემების მიხედვით, ბეჭდვის სიჩქარისა და ქაღალდზე ტექსტის გადატანის ტექნიკის მიხედვით… მათემატიკის გამოყენებით უკვე დაადგინეს პლანეტებს შორის მანძილი, უკვე შესაძლებელია მათი წრებრუნვების გამოთვლა, მაგრამ ამით არაფერი თქმულა თავად ამ მოძრაობის არსზე“. მაშასადამე, შელინგისთვის უმნიშვნელოვანესი იყო სამყაროს მიზნის განსაზღვრა, მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების საშუალებით მიღებული ცოდნის გამოყენების მიმართულების დადგენა. შელინგისთვის მეცნიერება არ იყო მხოლოდ აღწერის პროცესი, იგი კვლევების საფუძველზე სამყაროს არსის შემეცნებას ესწრაფვოდა. მოვლენების მშრალი აღწერა გერმანელ ფილოსოფოსს ნახევრად გაკეთებულ და ნაკლებად მნიშვნელოვან საქმედ მიაჩნდა.
გერმანული ლიტერატურის კლასიკოსი და თავისი ეპოქის ცნობილი ბუნებისმეტყველი, ნოვალისი ამტკიცებდა, რომ მეცნიერთა წრეებში რელიგიის, ფილოსოფიის, ჰუმანისტურ ღირებულებათა სისტემების სიძულვილი „სამყაროს უსასრულო მუსიკას გადააქცევდა უზარმაზარი წისქვილის მონოტონურ ჭრიალად, რომლის დოლაბსაც შემთხვევითობის მდინარე ატრიალებს, თავად წისქვილიც წყალს მიაქვს, წისქვილი თავისთავად ფქვავს… ჭრიალა წისქვილს არც მშენებელი და არც მეწისქვილე ჰყავს“. თუ დააკვირდებით, აღმოაჩენთ, რომ ნოვალისიც მშვენიერებას, ჰარმონიას ეძებს მშრალი და ტექნიკური გამოთვლების მიღმა. რაც მთავარია, გერმანელს ტექნოლოგიურ განვითარებასთან მიმართებით ადამიანის როლის განსაზღვრის საკითხიც აწუხდებდა. ცნობილი მოაზროვნე ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნეში დარდობდა მანქანების მიერ ადამიანთა დამორჩილების რისკზე.
მეოცე საუკუნეში უკვე სახელგანთქმული ამერიკელი მწერალი, კურტ ვონეგუტი ხუმრობდა მეცნიერებისა და ეთიკის ურთიერთმიმართების თემაზე და ამტკიცებდა: „რაც არ უნდა გამოიგონონ ადამიანებმა, მაინც იარაღი გამოსდით“. მწერალი მეცნიერების მილიტარიზაციის შედეგად წარმოქმნილ სირთულეებზე სვამდა აქცენტს და მიიჩნევდა, რომ ომების საუკუნეში ტექნოლოგიური წინსვლის მიზნად სამხედრო ძლიერების დემონსტრირება გამოცხადდა, ადამიანის მნიშვნელობამ და სამყაროს არსის შემეცნებამ კი მეორე პლანზე გადაინაცვლა.
ოცდამეერთე საუკუნეში კი უკვე ცნობილმა ქართველმა პროფესორმა, ქიმიკოსმა რამაზ გახოკიძემ აღნიშნა: „უტილიტარული მოთხოვნებით შეზღუდულ მეცნიერულ შემოქმედებას შეუძლია მხოლოდ ისეთივე ხელოვნური და უსუსური ნაწარმოებების მიღება, როგორი ხელოვნური და უსუსურიცაა შემთხვევის გამო დაწერილი ყოველგვარი ოდა და კანტატა“.
განვიხილოთ ტექსტის დასაწყისში განხილული მოსაზრებები ერთი დიდი მეცნიერის, რობერტ ოპენჰაიმერის ცხოვრების მაგალითზე.
რობერტ ოპენჰაიმერი ცნობილი ფიზიკოსი გახლდათ, რომელიც გასული საუკუნეში მოღვაწეობდა. ფიზიკოსი ხელმძღვანელობდა „მანჰეტების პროექტს“. „მანჰეტენის პროექტის“ საფუძველზე შეიქმნა და გამოიცადა პირველი ატომური ბომბი. აქედან გამომდინარე, ოპენჰაიმერს ხშირად მოიხენიებენ ალბერტ აინშტაინის მემკვიდრედ და „ატომური ბომბის მამად“. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ოპენჰაიმერს, როგორც აშშ-ის ატომური ენერგიის კომისიის გენერალური საკონსულტაციო კომიტეტის თავმჯდომარეს, მოთხოვეს მუშაობის გაგრძელება წყალბადის ბომბის შექმნისა და სრულყოფის მიმართულებით. ოპენჰაიმერმა წყალბადის ბომბის პროექტის ხელმძღვანელობაზე უარი თქვა. კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორი ამბობდა: „ჩვენ, ფიზიკოსებმა აკრძალული ნაყოფი ვიგემეთ ცოდნის ხიდან და სასტიკად, ტკივილის მომგვრელად, საკუთარი დანაშაულის მძაფრი განცდის საფუძველზე შევიგრძენით, თუ რა არის ცოდვა“. 40-იანი წლების პრესაში წერდნენ, რომ პრეზიდენტ ტრუმენთან შეხვედრისას ცხარე ცრემლით ატირებულმა მეცნიერმა დაწყევლა თავისი ხელები და გონი თავისივე გამოგონებების გამო. წყალბადის ბომბის პროექტის ხელმძღვანელობაზე უარის თქმის შემდეგ ჰუვერმა, ფედერალური დაზვერვის სამსახურის ლეგენდარულმა ხელმძღვანელმა, ოპენჰაიმერი გაასამართლა და ატომური ენერგიის კომიტეტის თავმჯდომარეობიდან გაათავისუფლა. ოპენჰაიმერი ჩამოაცილეს ყველა უმნიშვნელოვანეს სახელმწიფო ტექნოლოგიურ პროექტს.
რატომ იწყევლიდა თავბედს გენიალური გამომგონებელი?
პროფესორმა ვერ გაიგო, თუ რა როლს ასრულებდნენ მისი მიღწევები სამყაროს შემეცნების საქმეში. მკვლევარი შიშობდა, რომ მომავალში ატომური სამხედრო ინდუსტრია ჩაუნაცვლებელი გახდებოდა, ადამიანები სურვილის მიუხედავად ვეღარ მოახერხებდნენ მისგან გათავისუფლებას და გამალებული შეიარაღების პროცესში ჩვეულებრივ სტატისტებად გადაიქცეოდნენ. ოპენჰაიმერი ამჩნევდა, რომ უკვე საყვარელ საქმეს და პროფესიას აღარ ემსახურებოდა. იგი გაურკვეველი განზრახვების მქონე დამკვეთთა დავალებების უმაღლესი სამეცნიერო რანგის მქონე შემსრულებლად გადაიქცა. ოპენჰაიმერის მიზანი არ იყო მეცნიერების სახელით ბუნების დაპყრობა და ადამიანების განადგურება. მას სწამდა, რომ ადამიანს, ბუნებასა და სამეცნიერო პროგრესს შორის ჰარმონიის ელემენტები უნდა აღმოეჩინა.
