მარნეულის რაიონის სოფელ ილმაზლოში ორი მხრიდან მოხვდებით: მარნეულის გზითაც და რუსთავი-წითელი ხიდის გზის გავლითაც. ამჯერად ილმაზლოში რუსთავიდან სამარშრუტო მიკროავტობუსს მივყვები ილმაზლოს სკოლის ქართულის მასწავლებელთან თამარ ჩიხრაძესთან ერთად. თამარი მეოთხე წელია ილმაზლოში ასწავლის. ახლა მესამე კლასთან აქვს გაკვეთილი. მეთორმეტესთან მუშაობა ცოტა ხნის დაასრულა და ახლა მისი საატესტატო გამოცდების შედეგებს ელის. გზაში იმ მოსწავლეების შესახებ მიყვება, რომლებიც, იმედი აქვს, საატესტატო გამოცდებსაც წარმატებით ჩააბარებენ და ეროვნულსაც. ერთი მათგანი მარიამ რუსტამოვაა, რომელსაც, როგორც თამარი ამბობს, მტკიცე ხასიათი აქვს, ბეჯითია და ოჯახიც უჭერს მხარს, რომ უმაღლესი განათლება მიიღოს. თამარი ფიქრობს, რომ მარიამი უნივერსიტეტში ჩაბარებას არ იკმარებს და როდესაც სოფელში დაბრუნდება, ცვლილებებსაც გამოიწვევს თავის თემში. მგზავრობისას მარიამიც რეკავს და მასწავლებელს ატყობინებს, რომ მათემატიკის გამოცდა წარმატებით ჩააბარეს. თამარს მოსწავლეების შედეგები ახარებს, თუმცა გული სწყდება, რომ ზოგიერთი მათგანი წელს ეროვნულ გამოცდებს ვერ ჩააბარებს. თუნდაც რაშადი, რომელიც ოჯახის დასახმარებლად თურქეთში აპირებს წასვლას და მუშაობას. თამარს სჯერა, რომ რაშიდი ახლა თუ არა, მომავალ წელს მაინც ჩააბარებს ეროვნულ გამოცდებს, მატერიალურად თუ მოძლიერდება.
ქვეყნიდან სამუშაოდ წასვლა და სკოლის მიტოვება არახალია ქართული სკოლებისთვის. როგორც თამუნა ამბობს, მეცხრე კლასიდან ამ მიზეზითაც ხდება მოსწავლეთა გადინება. კიდევ ერთი მიზეზი ნაადრევი ქორწინების პრაქტიკაა, როცა დანიშნულ გოგონას სკოლაში აღარ უშვებენ, ან მოზარდს ნებას აძლევენ, დაამთავროს სკოლა, მაგრამ, რა კარგი მოსწავლეც უნდა იყოს, თბილისში მის გაგზავნას ერიდებიან და ეს პრობლემა განსაკუთრებით გოგონებთან იჩენს თავს. თამარიც ალბათ ამიტომ მიყვება მარიამზე ასე ხშირად. ის ფიქრობს, რომ ადგილობრივი გოგონებისგან მარიამი მტკიცე ხასიათით გამოირჩევა, ამასთან, ცოდნითა და არგუმენტებითაცაა შეიარაღებული; უნდა, ისწავლოს, გახდეს მასწავლებელი და ქალთა უფლებებზე იმუშაოს. მარიამის საყვარელი პერსონაჟი მალალაა, რომელიც გოგონების განათლების უფლებისთვის იბრძვის.
ილმაზლო მარნეულის რაიონის სხვა სოფლებისგან დიდად არ განსხვავდება. სოფლის შესასვლელიდანვე იწყება მცირე ზომის სათბურები, ჩანან ადგილობრივები, რომლებიც მიწაზე მუშაობენ, ჭიშკრებზე აქა-იქ წითელი ბაფთები გაუკრავთ. (აზერბაიჯანულ თემში ახალდანიშნული გოგონას ოჯახი ჭიშკარზე წითელ ბაფთას ამაგრებს. ზოგჯერ ეს ბაფთა გოგონას დაქორწინების შემდეგაც რჩება). სოფელი გაზიფიცირებული არ არის, რაც შრომას უფრო მეტად ამძიმებს.
სკოლის ეზოში თამუნას მესამეკლასელები ელოდებიან. ამ კლასში ცხრა მოსწავლეა: ლამია, ფაჰრადი, მუსტაფა, რუსლანი, რამალი, ხოშგადამი, შამისტანი, ნაიბი და ჭრელთვალა მინაია, რომელსაც მოუთმენლად უცინის თვალები.
საკლასო ოთახის კედლებიდან კალის ჯარისკაცი, პატარა პრინცი, კარლსონი, პინოქიო და ბრემენელი მუსიკოსები შემოგვყურებენ.
– ესე იგი ყველა ხართ. სიის წაკითხვა არ გვინდა. იცით, რა მოგიტანეთ? ამ ჩანთაში სათამაშოები მაქვს. ახლა უნდა გამოიცნოთ, ვინ არიან, – ასე იწყებს თამარი გაკვეთილს და ნაჭრის ჩანთიდან რიგრიგობით ამოჰყავს თავისი ბავშვობის რბილი სათამაშოები. ბავშვებიც მხიარულად და ლაღად ებმებიან თამაშში, ცდილობენ გამოიცნონ ცხოველები, დაახასიათონ ისინი და ახალი სიტყვებიც ისწავლონ. ხელიდან ხელში გადადის დათვი, სპილო, კურდღელი, პეპელა, კუ. ასე, ნელ-ნელა ჩნდება მათ ლექსიკონში ახალი სიტყვები: ხორთუმი, ჯავშანი, კურდღელი, სპილო, პეპელა, ბუნაგი, სორო… მესამეკლასელები ხალისიანად ირგებენ ცხოველების როლს და მარტივ დიალოგებს მართავენ ქართულ ენაზე. თამარის უპირველესი მიზანიც სწორედ ის არის, რომ ბავშვებმა საკომუნიკაციო უნარები გამოიმუშაონ და გაიაზრონ, რომ სახელმწიფო ენის ცოდნა პრივილეგიაა, შესაძლებლობა, რომელიც აუცილებლად უნდა გამოიყენონ. თამარი ამბობს, რომ ქართულის ცოდნის საჭიროებას უფროსებიც ხედავენ, თუმცა სწავლა უჭირთ. თბილისში ან რუსთავში, ექიმთან ვიზიტის დროს, ისინი ხშირად ვერ ახერხებენ სრულყოფილ კომუნიკაციას ვერც ქართულ და ვერც რუსულ ენაზე და ეძებენ სხვა, ქართულის ან რუსულის მცოდნე ადამიანს, რომ თან გაიყოლონ.
თამარი განათლების სამინისტროს არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებლებელთა პროფესიული განვითარების პროგრამაშია ჩართული და გასულ წელს ადგილობრივ მასწავლებლებთანაც მუშაობდა ენის ფლობის კომპეტენციებზე. მისი აზრით, აუცილებელია, სოფელში იყოს ადგილობრივი, პროფესიონალი კადრი და მათი მომზადება ამ თვალსაზრისითაც მნიშვნელოვანია.
აზერბაიჯანულენოვან სკოლაში თამარი ჩვეულებრივ საჯარო სკოლაში რვაწლიანი პრაქტიკის შემდეგ მოხვდა. ქართულ სკოლაში ლიტერატურას ასწავლიდა, აქ კი მისი როგორც მეორე ენის მასწავლებელია და ამ განსხვავებულმა სპეციფიკამ მას საინტერესო გამოცდილება შესძინა.
– აქ სწავლებამ სრულიად ამოატრიალა ჩემი მეთოდიკა და ეს პროცესი ძალიან საინტერესოა. აქამდე ამისთვის ასე არ შემიხედავს, იმიტომ რომ არ მქონია საჭიროება, აქ კი ყველა ნიუანსი და დეტალი უნდა გათვალო. რვა წელი ვასწავლიდი ჩვეულებრივ ქართულ სკოლაში, თუმცა ამ მეთოდიკამ გაცილებით ფასეული უნარ-ჩვევები შემძინა როგორც მასწავლებელს. ქართულ სკოლაში რომ დავბრუნდე ქართულის მასწავლებლად, ბევრ რამეს შევცვლიდი. აქაურმა გამოცდილებამ სხვანაირად დამანახა ენის სწავლის სპეციფიკა, – ამბობს თამარი.
თამარი 21 წლისა გახდა მასწავლებელი. ამბობს, რომ როდესაც მასწავლებლობა დაიწყო, არც იმ სირთულეებზე უფიქრია, რაც ამ პროფესიას ახლავს თან და არც პროფესიაში დარჩენა ჰქონია გადაწყვეტილი. სირთულეების აღქმაც, მათი დაძლევის გზების ძიების სურვილიც და იმის გაცნობიერებაც, რომ, ყველაფრის მიუხედავად, გინდა, ეს საქმე აკეთო, მოგვიანებით გაჩნდა.
გაკვეთილის შემდეგ რამდენიმე კითხვა დავუსვი. თამარი მესაუბრა საკუთარი პროფესიის ხიბლზე, სირთულეზე, მასწავლებლის პროფესიულ მიზნებსა და შესაძლებლობებზე.
– ამბობთ, რომ გრძნობთ თქვენს საჭიროებას იქ, სადაც ასწავლით. რას ეფუძნება თქვენი პედაგოგიური რწმენა?
– ჩემი როგორც მასწავლებლის რწმენა ეფუძნება ხარისხიანი და თანაბარი განათლების ხელმისაწვდომობის პრინციპს. ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით ჩვენთან თვალში საცემი განსხვავებაა, როგორც კერძო და საჯარო სკოლებს შორის, ისე დედაქალაქისა და რეგიონების/სოფლების სკოლებს შორისაც. პრობლემა განსაკუთრებით მწვავედ დგას ეთნიკური უმცირესობების სკოლებში. ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული თემის სკოლებში სახელმწიფო ენის კვალიფიციური მასწავლებლების გაგზავნა, რასაც მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ხელშეწყობის პროგრამა აკეთებს, ძალიან მნიშვნელოვანია როგორც სახელმწიფოსთვის, ისე ამ სკოლებისთვისაც და, საზოგადოდ, თემის ინტეგრაციისთვის. საგაკვეთილო მუშაობასთან ერთად ვცდილობთ, არაფორმალური აქტივობებითაც შევუწყოთ ხელი მოსწავლეთა ინტეგრაციასა და მათი მოქალაქეობრივი ცნობიერების ჩამოყალიბებას, საკლუბო მუშაობა იქნება ეს თუ სხვადასხვა პროექტში მათი ჩართვა.
ხშირად აქ პროგრამის მიერ გაგზავნილი ქართული ენის მასწავლებელი ერთადერთია, ვინც მოსახლეობასთან სახელმწიფო ენაზე ამყარებს კომუნიკაციას. მოსწავლეებს არ აქვთ შესაძლებლობა, ავთენტურ გარემოში შეისწავლონ ენა, ამიტომ საზოგადოების საყვედური, რატომ არ იციან ჩვენმა ეთნიკურმა უმცირესობებმა სახელმწიფო ენა, ვფიქრობ, უსამართლოა. გაუცხოება ქართულენოვან საზოგადოებასა და ჩვენი ეთნიკური უმცირესობების ჯგუფებს შორის ჯერ კიდევ არის, რასაც ისიც განაპირობებს, რომ ჩვენები ჯერ კიდევ არ იცნობენ ჩვენებს. სტერეოტიპები, რომელსაც ეს გაუცხოება წარმოშობს ორივე მხარეს, დასამსხვრევია. სწორედ ამიტომ ვხედავ ჩემს თავს აქ და ახლა.
– თქვით, რომ არაქართულენოვან სკოლაში მიღებული გამოცდილება ჩვეულებრივ სკოლაშიც დაგეხმარებათ. რას სწავლობს მასწავლებელი სასწავლო პროცესში, როგორ მდიდრდება მისი პროფესიული ცოდნა?
– ვფიქრობ, მეორე ენის სწავლებისთვის დამახასიათებელი მეთოდებისა და სტრატეგიების მოდელირება მშობლიური ენის სწავლებაშიც ძალიან ეფექტური იქნება. როდესაც ახალ სტრატეგიას ვეცნობი და მის მიხედვით გაკვეთილს ვგეგმავ, ვფიქრობ ხოლმე, როგორ გამოვიყენებდი ამას მშობლიური ენის სწავლებაში.
მაგალითად, დღეს ბევრს საუბრობენ წიგნიერების საერთაშორისო კვლევების შედეგებზე, სადაც უმცროსკლასელებმა წაკითხულის გააზრებაში დაბალი შედეგები აჩვენეს. უცხო ენისა და ქართულის როგორც მეორე ენის სწავლებაში კითხვის კომპეტენციის განვითარებისთვის არსებობს უამრავი ძალიან კარგი მეთოდი და სტრატეგია, რომლებიც მოსწავლეებს ტექსტის სხვადასხვა დონეზე (გლობალურიდან დეტალურისკენ) ნაბიჯ-ნაბიჯ გააზრების საშუალებას აძლევს. ვფიქრობ, ამ სტრატეგიების გამოყენება ძალიან ეფექტური იქნება ქართულის როგორც მშობლიური ენის სწავლების დაწყებით საფეხურზეც.
– სასკოლო რუტინას როგორ ებრძვით? მასწავლებლის შემოქმედებით მარაგსაც ხომ შევსება სჭირდება…
– ერთი შეხედვით, ენის სწავლება, მით უმეტეს – მისი ფლობის დაბალ საფეხურზე, შესაძლოა მოსაწყენი და რუტინული მოგეჩვენოთ. გამოსავალი სასწავლო აქტივობებისა და მეთოდების მრავალფეროვნებაში უნდა ვეძებოთ. იმისთვის, რომ მოსწავლეს არაავთენტურ გარემოში შეზღუდული შესაძლებლობებით შევასწავლოთ ენა, გვჭირდება მრავალფეროვანი მეთოდებისა და სტრატეგიების გამოყენება, მათი მოდელირება, ჩვენი საჭიროებებისთვის მორგება. ეს, ფაქტობრივად, შემოქმედებითი პროცესია, ხოლო კმაყოფილება ამ პროცესის შედეგების (რომლებიც ნამდვილად არ არის მყისიერი) თვალნათლივ დანახვას მოჰყვება.
– რას ნიშნავს თქვენთვის მასწავლებლობა? მასწავლებლობის 12–წლიანმა პრაქტიკამ ალბათ სხვანაირად დაგანახათ თქვენი პროფესია…
– მასწავლებელი ერთგვარი მოდელია მოსწავლისთვის – ქცევის, დამოკიდებულებების, ურთიერთობების კულტურის… ამიტომ მთავარია, არ ითამაშო ცუდი როლი, არ გახდე ცუდი მაგალითი, პირიქით, ეცადო, იყო ერთგვარი ორიენტირი ყველა იმ საჭირო უნარის-ჩვევისა და დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისას, რომლებიც მოსწავლეს აუცილებლად დასჭირდება მომავალ ცხოვრებასა და საქმიანობაში.
მასწავლებლობა ჩემთვის სტერეოტიპების ნაბიჯ-ნაბიჯ მსხვრევასაც ნიშნავს. აქ დიდი სიფრთხილეა საჭირო, თუმცა შეგრძნება და თუნდაც ერთი კონკრეტული მაგალითით გამყარებული რწმენა იმისა, რომ აქ და ახლა რეალურად ცვლი რაღაცას უკეთესობისკენ, მოტივაციის მთავარი საფუძველია.
