„ აი, უეცრად, სიხარულისგან შევყვირეთ. გზის გადაღმა, უსკრულის სიღრმეში ბობოქრობდა მტკვარი. მთის ფერდებზე კი იარუსებად გაშლილიყო და მდინარის ნაპირებამდე ეშვებოდა ქალაქი, დაწიოკებული ჩიტების გუნდის მსგავსი სახლებით, რომლებიც თითქოს ისე დამსხდარიყვნენ აქა-იქ, როგორც მოხვედროდათ”- ეს ალექსანდრე დიუმას პირველი თბილისური შთაბეჭდილებაა. მწერალი 1858 წელს ჩამოვიდა თითქმის უცნობ, მისი წარმოდგენით ნახევრად ველურ ქვეყანაში თავის თამმხლებსა და მეგობართან, მხატვარ მუანესთან ერთად.
დიუმას „კავკასიაში“ ცოცხლდება საუკუნის საქართველო, მისი ცხოვრება, პოლიტიკური მოვლენები და კულტურული ვითარება, სოციალური მდგომარეობა და გასტრონომიული მიმოხილვა, რასაკვირველია. ამის გარეშე, დიდი ენციკლოპედიის ავტორის მოგზაურობა წარმოუდგენელია.
მწერალი ერთგვარი ფრანგული კრიტიკით უდგება ქართველთა ზოგიერთ წესსა და ჩვევას, მაგრამ მალევე ასკვნის, რომ საწყენი იქნება, რომ ევროპამ, ადგილობრივთა სამოსის ცვლასთან ერთად შეცვალოს მათი „ იარაღის ბრწყინვალება და გულების ოქრო“.
აზიისა და ევროპის პაწია გზაჯვარედინი საინტერესო და უცნაური ქალაქი იყო, ტალახიანი გზებით, ხაბარდებითა და აქლემებით, ოპერითა და მეთევზეებით, მწერლებითა და მსახიობებით, არისტოკრატიით, ათასი ჯურის ავანტიურისტითა და ყაჩაღით, აბანოებითა და ნოქრებით…ხმაურიანი, ცოცხალი, საინტერესო ქალაქი…
მუშკეტერების ავტორის თავგადასავლები იმავე საღამოს დაიწყო….
თავზეხელაღებულმა დალაქმა ისე მოკლედ შესჭრა თმა, რომ დიუმა დიდხანს ფიქრობდა, წარსულიყო თუ არა თეატრში იმ საღამოს, „ლომბარდიელებზე“. ბოლოს მოხერხებული, მაგრამ საკმაოდ ძვირიანი შლიაპა იშოვა, ოპერაში წასვლა გადაწყვიტა და არც უნანია, რადგან თუ თბილისის სულის შეგრძნება გსურდა, თბილისელების ნახვა და საერთოდ, თბილისური ყოფის გააზრება, ოპერის გარეშე ეს შეუძლებელი იქნებოდა.
იმდროინდელი თბილისი ოპერით ცხოვრობდა, ქუჩაში არიებს მეეტლეები და მწვანილის გამყიდველი, ფეხშიშველა ბიჭები მღეროდნენ, საოპერო მუსიკა ძველ ტფილისურ მელოდიებთან ერთად მშვენივრად თანაცხოვრობდა მუშტჰაიდისა თუ ორთაჭალის ბაღებში…
ულამაზესმა ოპერის თეატრმა და სცენის ფარდამ მწერლის აღტაცება დაიმსახურა, იტალიელთა დასიც მშვენიერი იყო, თუმცა იქ დამსწრე მანდილოსნები და ოპერის საუცხოო შემკულობა უფრო იტაცებდნენ ფრანგი დამკვირვებლის მახვილ თვალს.
მეორე დღეს ქარვასლა და თბილისელი არისტოკრატები მოიარა, სადილი ზუბალაშვილებთან, ჭავჭავაძეებთან, ორბელიანებთან და ბოლოს, თბილისის აბანოების ჯადოქარი მექისეების ხელოვნება საკუთარ თავზე გამოსცადა…
მწერლის თაყვანისმცემლებმა, განსაკუთრებით, მანდილოსნებმა იმდენ ოჯახში დაპატიჟეს, რომ თბილისში სტუმრობის ბოლოს მან უკვე მეტი რამ იცოდა ქართული სუფრისა და ღვინის შესახებ, ვიდრე თავად მასპინძლებმა.
„თბილისში იცნობენ პარიზულ კორსეტებს, მაგრამ ვეჭვობ, რომ პარიზში იცოდნენ, რას წარმოადგენს თბილისური, ქართული სუფრა… სუფრაზე ჭამენ ყველაფერს, რაც კი მოხვდებათ. კერძი ყველაზე უმნიშვნელო ნაწილია სადილისა, რომელიც ახალი მწვანილებისგან შედგება. რაც შეეხება სასმელს, ეს უკვე სხვა საქმეა, ქართულ სუფრაზე ჩვეულებრივი მსმელები 5-6ბოთლ ღვინოს სვამენ, უფრო დიდი მსმელები კი 12-15 ბოთლს. იატაკზე ეგო დიდი ხალიჩაზედ გაშლილი სუფრით. სუფრა, ჩვენთვის, ვინც ფუფუნებას ვიყავით შეჩვეული, გაწყობილი იყო თეფშებით, დანა-ჩანგლითა და კოვზებით. ადგილობრივსტუმრებს კი ძველი პატრიარქალური ჩვეულების თანახმად, ხელით უნდა ეჭამათ“.
დიუმას საქართველოში მოგზაურობას ბევრი საინტერესო სადილი და გასტრონომიული თავგადასავალი ახლდა, სადილი მელიქიშვილებთან, სადაც ნანადირევის, კერძოდ, კურდღლისა და ხოხბისგან მომზადებული კერძები მიართვეს. სადილი წინანდალში, ჭავჭავაძეების ულამაზეს სასახლეში. საზეიმო სადილი ფოთში, ფოთისთვის ქალაქის სტატუსის მინიჭების აღსანიშნავად, სადაც თავად დიუმამ მოამზადა საოცარი კერძები – ღორის თირკმლები თუ შებრაწული შაშვი.
თუმცა, ყველაზე საინტერესო, ალბათ მაინც „ცისკრის“ რედაქციაში სადილია, რომლის საუკეთესო საბუთად ეს ცნობა დაგვრჩა:
„„ბ-ნი ალექსანდრე დიუმა ეწვია ჩვენს უბადრუკ რედაქციას, სადაც მისთვის გამართულ სადილზე ქართველებზე მეტი ღვინო დალია.
1858 წლის 28 ნოემბერი.
ქართულ ჟურნალ „ცისკრის“ რედაქტორი ივანე კერესელიძე“.
