პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

როგორ ვასწავლი სინტაქსური ურთიერთობის სახეებს

ქართული ენის სწავლებისას ხშირად მასწავლებლები და მოსწავლეები ვაწყდებით ამა თუ იმ  პრობლემას. ეს მრავალ საკითხს ეხება, მაგალითად, ზმნის გვარის სწავლებას, თემისა და თემის ნიშნების სწავლებას, სინტაქსური ურთიერთობის სახეების სწავლებასა და მრავალ სხვას. მე მინდა ყურადღება გავამახვილო სინტაქსური ურთიერთობის სახეების სწავლების საკითხზე.

ყველასათვის ცნობილია, რომ სინტაქსური ურთიერთობის სახეები ისწავლება მე-8 კლასში, სანამ მოსწავლეები ისწავლიან წინადადების წევრებს. არა და მათ ჯერ მხოლოდ მეტყველების ნაწილები იციან. ჩემი აზრით, უმჯობესი იქნება, ეს საკითხი მაშინ შევიდეს პროგრამაში, როცა მარტივი წინადადების შესწავლა დამთავრდება და ბავშვებს უკვე ეცოდინებათ შემასმენლისა და ქვემდებარის ურთიერთობა რიცხვში, ასევე ეცოდინებათ წინადადების ის წევრები, რომლებიც სახელზმნით არის გადმოცემული. აუცილებელია, უკვე ნასწავლი ჰქონდეთ უბრალო დამატება. მაშინ უფრო კარგად გაიგებენ შეთანხმების, მართვისა და მირთვის არსს. მაგრამ, რადგან პროგრამა ამას არ ითვალისწინებს, შესაბამისად, ვცდილობ, მე-8 კლასის მოსწავლეებს გავუადვილო  სინტაქსური ურთიერთობის სახეების შესწავლა და ამიტომ მე-7  კლასიდან ვიწყებ თანდათან მზადებას ამ მნიშვნელოვანი საკითხის შესასწავლად.

როცა ზმნასა და მის პირს ვასწავლი, მაშინვე ვამხვილებ ყურადღებას ზმნისა და მის პირთან შეწყობილი სახელების ურთიერთობაზე. მაგალითად, ავიღოთ ასეთი წინადადება: „მზემ ფანჯარას სხივი სტყორცნა“. რადგანაც მოსწავლეებმა უკვე იციან, რომელია ზმნა, ამოიწერენ მას და შეუწყობენ პირებს: სტყორცნა მან, მას, ის. შემდეგ ასახელებენ, რომელია აქედან სუბიექტი და ობიექტები.(აღსანიშნავია, რომ მათ უკვე იციან პირისა და რიცხვის ნიშნები ზმნაში, ასევე სუბიექტისა და ობიექტის ბრუნვები). შემდეგ დავაწყვილებინებ ზმნასა და სუბიექტისა და ობიექტის ფარდ სიტყვებს:

მზემ სტყორცნა;

სხივი სტყორცნა;

ფანჯარას სტყორცნა.

შემდეგ ბავშვებს კითხვების საშულებით ვეხმარები, გაარკვიონ ურთიერთობა წყვილებს შორის. მაგალითად:

  1. რომელ დროშია ზმნა?
  2. რომელ ბრუნვაშია სუბიექტური პირი?
  3. რომელ რიცხვშია ზმნა?
  4. რომელ რიცხვშია სუბიექტური პირი?
  5. ზმნას რომ დრო შევუცვალოთ, როგორ შეიცვლის ბრუნვას სუბიექტი, ანუ რამ იქონია სუბიექტის ბრუნვაზე გავლენა?

ამას ბავშვები სწორად პასუხობენ, რომ ზმნისა და მის დროზეა დამოკიდებული სუბიექტის ბრუნვა და მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ ზმნა მართავს სუბიექტს ბრუნვაში. შემდეგ ბავშვებს ვუსვამ კითხვას, სუბიექტი რომ მრავლობითში იყოს, მაგალითად, მზის მაგივრად ბავშვები(რადგან მზეს მრავლობითი რიცხვი არ ეწარმოება) რომ იყოს, რომელ რიცხვში იქნება ზმნა? ბავშვები ამასაც ადვილად პასუხობენ და ასკვნიან, რომ სუბიექტის რიცხვზეა დამოკიდებული ზმნის რიცხვი, სუბიექტი ითანხმებს ზმნას რიცხვში.  ამის შემდეგ ბავშვებს ვეკითხები: რომელი პირის ფორმაა სუბიექტი და რით არის ის გამოხატული ზმნაში?  რადგან მათ პირის ნიშნები უკვე იციან, არ უჭირთ პასუხის გაცემა და მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ სუბიექტი მართავს ზმნას პირში. ამისათვის ვასახელებთ რამდენიმე ზმნას სხვადასხვა პირსა და რიცხვში და ვამტკიცებთ უკვე შეძენილ ცოდნას, რომ სუბიექტი და ზმნა ეთანხმება ერთმანეთს რიცხვში და ერთმანეთს მართავენ ბრუნვასა და პირში. (თუმცა იმას, რომ მნიშვნელობა აქვს რიცხვში შეთანხმებას სუბიექტი სულიერი სახელით არის გადმოცემული თუ უსულოთი, ეს შემდეგ კლასში უნდა ისწავლონ). ამ საკითხთან დაკავშირებით ბავშვებს ვავარჯიშებ დაფასთანაც და დამოუკიდებლადაც და მხოლოდ ამის შემდეგ გადავდივარ ზმნისა და ობიექტების ურთიერთობაზე. ბავშვები უმალ პასუხობენ დასმულ კითხვებს და თვითონ მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ  პირდაპირი ობიექტური პირი იმართება ზმნისგან ბრუნვაში, ხოლო ზმნას ვერ ითანხმებს რიცხვში. ბოლოს, ვთხოვ ბავშვებს, რომ გაარკვიონ ურთიერთობა ირიბ ობიექტურ პირთან ჩემი დახმარების გარეშე და მარტივად ხვდებიან, რომ ირიბი ობიექტური პირი იძულებულია, იყოს სულ მიცემით ბრუნვაში, მაგრამ ორივე ობიექტური პირი მართავს ზმნას პირში, რადგან აიძულებენ, რომ ისინი გამოხატულნი იყვნენ პირის ნიშნებით, ანუ მართონ ზმნა.( ობიექტური პირი რომ ითანხმებს ხანდახან ზმნას მრავლობით რიცხვში, ამას შემდეგ კლასში ისწავლიან).

მიმაჩნია, რომ ამ საშუალებით ბავშვებს დახმარებას ვუწევ, რომ შემდეგ კლასში გაუადვილდეთ სინტაქსური ურთიერთობის სახეების შესწავლა და ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გამომდინარე, შემიძლია ვთქვა, რომ ამ მეთოდმა მეც და ჩემს მოსწავლეებსაც გაგვიადვილა ამ საკითხის შესწავლა.

 

სსიპ ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის # 199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი   თამარ ჩხაიძე

 

 

 

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი