მთელი ჩემი ლევილური ვოიაჟებისას, საკმარისად დავაკვირდი აქაურებს და დავასკვენი, რომ გურული და ფრანგული საერთო ძირიდან მოდის. აი, წარმოიდგინეთ დიალოგი:
– კოფე გინდებიენ?
– ტღე ბიენ.
არის კიდევ ერთი გურული გადამისამართება ცუდი ამბების. მტერსა და ავს მოუვიდეს ესა და ეს საქმეო. ასე გამოთქმის – მტერსდ’ავს. ფრანგულ ნიშანს მოითხოვს. ერთი ეგ არის, ცოტა უგემურ მსხალს დავარქვით გურულებმა ფრანგულა. მოკლედ, ვხუმრობსავით. მაგრამ საბაბით. მართლა ძალიან ბევრი გურულია იმ ხალხში, 1921 წელს ბოლშევიკურ ცელს რომ გამოექცა, დამოუკიდებელი საქართველოს მთავრობა რომ ერქვა და ევროპამ შეიფარა. დიდწილად საფრანგეთმა. პარიზთან ახლოს, დაბა ლევილის მშვენიერი ეზო და ძალიან საინტერესო რეზიდენცია გახდა მათი სახლი. ამ რთულზე რთული ბიოგრაფიის ხალხის. დღეს ბევრი აძაგებს მათ. არაერთი მძაგებლებს აძაგებს. ხშირად ერთი და მეორეც ზეპირ ლეგენდებს ეყრდნობა. ჰაერში დაჭერილ, ათას ენაზე დანაფრენ-ანაფრენ სიტყვებზე დაყრდნობა კი ნამეტნავად გვიყვარს და მერე ამ სიყვარულში გაჯიუტება. ეროვნული ბიბლიოთეკის ამჟამინდელი მუშაობა ემიგრაციის შესწავლის მიმართულებით, სწორედ ამ გაჯიუტების დაძლევის მცდელობა. ფაქტებზე, საბუთებზე სწორება. სანდო ბილიკებით სიარული. რთული საქმეა. ცხადია, უნდა აღვნიშნოთ საქართველოს ემიგრაციის მუზეუმის (თსუ) ფუნდამენტური ღვაწლი. ჩვენც, ჩვენი მხრივ, ამ საერთო პროცესის მონაწილეობას ვცდილობთ. უკვე გავხსენით ემიგრაციის დარბაზი – ამერიკიდან სამი უმნიშვნელოვანესი არქივი ჩამოვიტანეთ – ზალდასტანიშვილების, დიასამიძის, ხვედელიძის. გერმანიიდან – კერესელიძის. დნეპროპეტროვსკიდან სულხან-საბას ძმის შთამომავლის, გალინა ბულატნიკოვა- ორბელიანის, ბაქოდან მეოცე საუკუნის დასაწყისის ქართველების, სტამბოლიდან ქართველ მუჰაჯირებთან დაკავშირებული მასალები, შატუდან ნანო კვინიკაძის ფანტასტიკური ფოტოალბომები, ლევილიდან ყველა ის გამოცემა, რომელთა სამი პირი მაინც არსებობდა.
ეს ჩამოტანილი. თუმცა საქმე ის გახლავთ, რომ ჩვენი ხედვა, ამ თვალსაზრისით, ამგვარია: ამ არქივების საქართველოში განთავსება არ არის აუცილებელი და განმსაზღვრელი ამოცანა. შესაძლოა, მათი ასლებიც დაბინავდეს ჩვენთან, ორიგინალებს კი იქვე მივხედოთ. სიმონ ზაზაძესთან, რომელიც სტამბოლში ქართველ კათოლიკეთა უნიკალური არქივის მფლობელია, სწორედ ასე ვმუშაობთ და იმედი მაქვს, მალე შევთანხმდებით. იგივე გზა აღმოჩნდა უკეთესი ლევილის ბიბლიოთეკასა და საარქივო მასალასთან დაკავშირებით. ეროვნული ბიბლიოთეკის თანამშრომელთა ჯგუფმა, საქართველოს პრეზიდენტის დაფინანსებით, საქართველოს ელჩის საფრანგეთში, ეკა სირაძის დიდი მეცადინეობით და შატოს მეურვეთა თანადგომით, ლევილის ბიბლიოთეკა მოაწყო. მალე კიდევ უფრო დიდი ამბები იგეგმება – ვცდილობ, დროს არ გაასწროს ჩემმა ენამ.
ის, რომ ბიბლიოთეკა და ექსპონატები, ამ შემთხვევაში, ადგილზე დარჩება, შემაშფოთებელი როდია: არსებობენ ადამიანი-ხიდები, მით უფრო, თუ მათთან კულტურული ურთიერთობებია დაკავშირებული. ამიტომაც, სულ ეჭვის თვალით ვუყურებ იმ მნიშვნელოვანი ქართველების გადმოსვენების საკითხს, რომლებიც სხვაგან მოღვაწეობდნენ და იქაც დატოვეს თავიანთი კვალი. ისინი საქართველოს მარადიული ელჩები არიან, სწორედაც რომ ხიდები, რომელზეც შეგვიძლია ქვეყნებს შორის ურთიერთობები ავაგოთ და განვავითაროთ.
