პროექტებით სწავლება ლიტერატურის გაკვეთილზე

სამყაროს, რომელშიც ვცხოვრობთ, სულ უფრო ხშირად ეძახიან ცვალებად მსოფლიოს და ეს ჭეშმარიტებაა. პროცესები, რომლებიც საზოგადოებაში მიმდინარეობს, მოიცავს სოციალურ, კულტურულ, საგანმანათლებლო და სხვა სფეროებს. თანამედროვე ადამიანი ცხოვრობს ტექნიკის სამყაროში, სულიერად შეზღუდულ სამყაროში, სადაც ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობებზე  პრიორიტეტული პრაქტიკული,  „მიწიერი” ღირებულებებია.

 

ბოლო დროს შესამჩნევია ჰუმანიტარულ საგანთა, განსაკუთრებით ლიტერატურის, გაუფასურების ტენდენცია: წიგნი შეცვალა კომპიუტერმა. კითხვა, განსაკუთრებით სკოლაში,  აღიქმება როგორც იძულებითი და უსარგებლო პროცესი, რომელსაც დიდი დრო მიაქვს. რატომ ხდება ასე? პასუხი ნათელია: ჰუმანიტარულ საგანთა სწავლების მეთოდიკა მოძველდა და დროს ჩამორჩა. მეთოდური ფორმულა „მწერლის შესახებ საუბარი – ნაწარმოების კითხვა – განხილვა – შინაარსის წერა”   მოძველდა, რაც განპირობებულია არსებული რეალობით. მოსწავლეს უნდა შევუქმნათ არა ცალსახა, არამედ მრავალმხრივი წარმოდგენა ცხოვრებაზე, ამიტომაც ლიტერატურის მასწავლებლის ამოცანას წარმოადგენს მხატვრულ ტექსტზე მუშაობის ახალი მეთოდების შექმნა, რათა სწავლება გახდეს მრავალმხრივი, მრავალფეროვანი, მოცულობითი, მიმზიდველი. 

დღეს ლიტერატურის სწავლების ერთ-ერთ თანამედროვე მეთოდად მიჩნეულია მულტიმედიური ლიტერატურული პროექტების შექმნა, რომელიც მოიცავს როგორც სიღრმისეულ ლიტთეორიულ ანალიზს, ასევე  ინტერნეტისა და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებას. პროექტით სწავლების მეთოდიკა გულისხმობს  მოსწავლეთა გუნდურ მუშაობას მასწავლებლის ხელმძღვანელობით, რომლის ფუნქციაც დახმარებაა, რის შედეგადაც  იზრდება მოსწავლეთა პასუხისმგებლობა და საგანმანათლებლო პროცესი უფრო დემოკრატიული ხდება. ამ სახით  მოსწავლეები ერთობლივად მუშაობენ და სწავლობენ  საქმიან შემოქმედებით ურთიერთობებს.  ლიტერატურული მულტიმედიური პროექტის შექმნისას კონსულტანტის როლში შეიძლება იყოს ორი მასწავლებელი: მეტყველებისა და ისტ-ის პედაგოგი, ვინაიდან თავად საპროექტო მუშაობა ამ დისციპლინების ინტეგრაციას მოითხოვს.  

ამ სახის საქმიანობა მოსწავლეებს უყალიბებს პრობლემის ერთიანობაში განხილვის, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დანახვისა და ანალიზის, ახალი გადაწყვეტილებების მიღების, სხვადასხვა საგანში მიღებული ცოდნის ტრანსფერის უნარ-ჩვევებს.

საპროექტო მუშაობის მთავარი მიზანი იმ პრობლემური სიტუაციის გადაწყვეტაა, რომელსაც მოსწავლე  აწყდება. პროექტზე მუშაობისას მოსწავლეებს აქვთ თვითრეალიზების მაქსიმალური შესაძლებლობა. პრობლემური სიტუაცია იქმნება იმ გათვლებით, რომ მისი გადაჭრისას აუცილებელი იყოს მოსწავლეთა სხვადასხვა შესაძლებლობების გამოყენება: ანალიტიკური, მხატვრული, მუსიკალური, თეატრალური, კომუნიკაციური, რომლებიც  ტრადიციული მეთოდით სწავლებისას გამოუყენებელი რჩება და ნიჭიერი ბავშვი  უბრალოდ „შეუმჩნეველი” რჩება. პროექტზე მუშაობისას პედაგოგის სავალდებულო ამოცანაა თითოეულ მოსწავლეს შესაძლებლობა მისცეს შეიგრძნოს  საკუთარი თავის საჭიროება და აუცილებლობა საერთო საქმის შესრულებისას. 

1.პრობლემური სიტუაციის განსაზღვრა და ჯგუფების ჩამოყალიბება; 

2.მასალის შეგროვება და დამუშავება;

3.პროექტის პრეზენტირება; 

4.შედეგების განხილვა.

უმნიშვნელოვანესია გაკვეთილებზე ან დამატებით მეცადინეობებზე ჯგუფების მიერ გაწეული მუშაობის შუალედური განხილვების მოწყობა. 

მოვიყვან კონკრეტულ მაგალითს – გალაკტიონ ტაბიძის შემოქმედების შესწავლა. მასწავლებლის მთავარი ამოცანაა მოსწავლეთა  ყურადღების მაქსიმალური მობილიზება პოეტის შემოქმედებაზე, მოსწავლეებს უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა,  შეიგრძნონ პოეტის ენის სილამაზე და მნიშვნელობა. შევთავაზოთ მოსწავლეებს, მონაწილეობა  მიიღონ მულტიმედიური პროექტის შექმნაში.

 „გალაკტიონის სამყარო. როგორია ის?” 

პირველ ეტაპზე საკუთარი თავის წინაშე წამოვჭრათ შემდეგი დიდაქტიკური ამოცანები: 

1.დიდი მოცულობის ინფორმაციაზე დამოუკიდებლად მუშაობის უნარების ფორმირება; 

2.კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბება; 

3.შემეცნებითი ინტერესების განვითარება, შემოქმედებითი უნარები; 

4.ჯგუფური მუშაობის უნარების ჩამოყალიბება; 

5.პრობლემის დანახვისა და პრობლემის გადასაჭრელი გზების დასახვის უნარი.

 

დავეხმაროთ მოსწავლეს მწერლის შინაგანი ლოგიკის გარკვევაში; 

ვასწავლოთ მიღებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენება; 

ვასწავლოთ  Microsoft PowerPoint საპრეზენტაციო პროგრამის გამოყენება სასწავლო მიზნით.

1.გალაკტიონი – ვინ არის ის?

2.სამშობლო და გალაკტიონი – ეს ერთი მთლიანობაა?

3.მწერლის შემოქმედების ფილოსოფია;

4.მწერლის მხატვრული სამყაროს მრავალფეროვნება.

1.გალაკტიონის ცხოვრება დროის სხვადასხვა პერიოდში; 

2.გალაკტიონის ადრეული შემოქმედების მრავალფეროვანი პალიტრა;

3.კონფლიქტი ოცნებასა და რეალობას შორის;

4.გალაკტიონის ლირიკული გმირის გზა  ფერებში.    

    ამ გზით  პროექტის მონაწილე მხატვრულ ტექსტს აღიქვამს  არა როგორც ქაღალდზე გადატანილ ტიპოგრაფიულ ნიშნებს, არამედ როგორც მრავალმხრივ და მრავალფეროვან სამყაროს, რომლიც გასაგებადაც საჭიროა როგორც ანალიზი, ასევე შეგრძნება. მოსწავლე იწყებს ლიტერატურის არა როგორც სასწავლო დისციპლინის აღქმას, არამედ როგორც ხელოვნების დარგის, თანაც მოსწავლე პროექტზე მუშაობისას იწყებს ურთიერთობას ამ ხელოვნების შემქმნელთან.

    პროექტის მონაწილეები იყოფიან ჯგუფებად: მკითხველები და რედაქტორები, პროექტის მუსიკალურ გაფორმებაზე პასუხისმგებლები, კრიტიკოსები, კონსულტანტ – ლიტერატურათმცოდნეები. შემდგომი მუშაობა მიმდინარეობს ჯგუფებში.

       რამდენადაც პროექტის დასკვნითი ეტაპი დაფუძნებულია თემაზე „ გალაკტიონის ლირიკული გმირის მოგზაურობა ფერებში”, ამიტომ სამუშაოების ყველაზე რთული ნაწილი უნდა შეასრულონ კონსულტანტ-ლიტერატურათმცოდნეებმა. მათი ამოცანაა: დააკვირდნენ ფერთა გამის ცვლილებას გალაკტიონის შემოქმედებაში, მისი მოღვაწეობის სხვადასხვა დროის გათვალისწინებით.  ამ სახის დავალების შესასრულებლად ჯგუფმა უნდა გაიაროს წინასწარი თეორიული მომზადება: გაეცნოს ლიტერატურის თეორიიდან ფერთა სიმბოლოებს. ამის გარდა, ჯგუფის წევრებისთვის განმსაზღვრელი უნდა იყოს როგორც ფონი და ფერი, ასევე ლექსის თემა, იდეა და აზრი. ამისათვის თითოეულ კონსულტანტთან უნდა ჩატარდეს ინდივიდუალური სამუშაო ლექსის სემანტიკურ ანალიზზე. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს მხატვრულ ტროპებს: დადგინდეს , რატომ იყენებს ავტორი ამა თუ იმ ეპითეტს, რა მნიშვნელობა აქვს ავტორისეულ მეტაფორას, რისთვის გამოიყენება შედარება. სამუშაო უნდა წარიმართოს პრობლემური კითხვების საშუალებით, დადგინდეს გაუგებარი სიტყვების  ლექსიკური მნიშვნელობა. 

        პარალელურად უნდა მიმდინარეობდეს მუშაობა მკითხველებთან და მუსიკალურ რედაქტორებთან. ასეთი მუშაობის უპირატესობა ის გახლავთ, რომ მოსწავლეები ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე დაისწავლიან ლექსებს ზეპირად, რადგან არაერთხელ მოუწევთ მათი გადაკითხვა. მკითხველთა მუშაობის ანალიზი კი ყველა მონაწილეს მისცემს საშუალებას, აიმაღლოს დეკლამირების უნარი. 

       მონახავენ რა ლექსებში თავიანთ კითხვებზე პასუხებს, მოსწავლეები მეტი ინტერესითა და ემოციურობით წაიკითხავენ ტექსტს, რის შედეგადაც გაერთიანდება ლექსის ანალიტიკურ კითხვა, ემპათია და რეფლექსია. 

      პროექტზე მუშაობა უნდა მიმდინარეობდეს ტრადიციული ლიტერატურის გაკვეთილის პარალელურ რეჟიმში, სადაც დაწვრილებით ესაუბრებით ბავშვებს  პოეტის ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე. ასეთ  პარალელურ რეჟიმში ჩატარებულ გაკვეთილებს მოსწავლეები დიდი ინტერესით მოისმენენ. პროექტის პრეზენტაცია შესაძლებელია იყოს როგორც სასკოლო, ასევე საკლასო. მეორე შემთხვევაში ნაკლებ შრომატევადი სამუშაო გექნებათ შესასრულებელი. მაგალითად, მოამზადეთ პრეზენტაციები მხოლოდ მწერლის ბიოგრაფიის, კონკრეტული თემის ან კონკრეტული ნაწარმოების შესახებ. მსგავსი საპროექტო მუშაობით შესაძლებელია შეიცვალოს ტრადიციული რეფერატების წერა. პრეზენტაციის შემდეგ აუცილებელია განხილვა, რათა გამოავლინოთ სავარაუდო პრობლემები და დასახოთ მისი გადაჭრის გზები, ასევე აუცილებელია მონაწილეთა შექება-წახალისება.  

      თუ მოსწავლე ინდივიდუალურ პროექტს ახორციელებს, მაშინ მისი შეფასება არაა რთული და მას ტრადიციული შეფასების სისტემით შეაფასებთ. მაგრამ პრობლემას ვაწყდებით გუნდური პროექტის განხორციელების დროს. რა კრიტერიუმებით შევაფასოთ თითოეული მონაწილე გუნდური პროექტის განხორციელებისას? 

– პროექტის მნიშვნელობისა და წამოყენებული პრობლემების აქტუალურობის გააზრება  თითოეული მონაწილის მიერ; 

– გამოყენებული საკვლევი მეთოდების  კორექტულობა; 

– მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობების გათვალისწინებით საპროექტო მუშაობისას გამოჩენილი აქტიურობა; 

– მიღებული გადაწყვეტილებების გუნდურობა; 

– გუნდში  ურთიერთობა და დახმარება;

– პრობლემის სათანადოდ გააზრება, სხვა საგნებში მიღებული ცოდნის გამოყენება; 

– მიღებული გადაწყვეტილებების დამაჯერებლობა, შედეგების არგუმენტირება, დასკვნები; 

– დასრულებული პროექტის შედეგების გაფორმების ესთეტიკა;

– ოპონენტების კითხვებზე  პასუხების გაცემის უნარი… 

სასწავლო პროექტი წარმატებულად ითვლება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ყველა თემაში განსაზღვრული იქნება საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანი პრობლემა, გამოიკვეთება საკვლევი მეთოდები და გამოჩნდება პროექტის მონაწილეთა შეთანხმებული საქმიანობა.  

ვფიქრობ, ამ სახით წაკითხული, გააზრებული და შესრულებული დავალება მეტ შედეგსა და სარგებლობას მოუტანს მოსწავლეებს. პირადად მე გაცილებით უკეთეს შედეგს ვაღწევ მსგავსი მუშაობით.