ცნობილი შვეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს კოგნიტიური განვითარების თეორიის მიხედვით, ადამიანის განვითარების სენსომოტორული სტადია დაბადებიდან ორ წლამდე გრძელდება და ამ პერიოდის მთავარი მიღწევა ობიექტთა მუდმივობის გაგებაა – ბავშვის მიერ იმის გაგება, რომ საგნები და ადამიანები არსებობენ მისგან დამოუკიდებლად, მაშინაც კი, როცა მათ ვერ ხედავს და მათი ხმა არ ესმის. დაახლოებით ორი თვის ბავშვების უმრავლესობას შეუძლია მოძრავი ობიექტისთვის თვალის გაყოლება, 5-6 თვიდან იწყებენ ნაცნობი ადამიანების ძებნას, ხოლო საგნებს 8-12 თვიდან ეძებენ. ამ მიღწევას ემატება მიჯაჭვულობის ჩამოყალიბება და თან ახლავს სირთულე, რომელსაც განშორებით გამოწვეულ შფოთვას (ბავშვის მღელვარება ან შიში, რომელიც გამოწვეულია მშობელთან ან მისთვის მნიშვნელოვან ადამიანთან განშორების გამო) უწოდებენ. ობიექტთა მუდმივობის გაგების შემდეგ ჩვილი ხვდება, რომ ის დედის სხეულისგან განცალკევებით არსებობს და როცა ის სცდება მისი თვალთახედვის არეს, განიცდის. ეს ვრცელდება იმ ადამიანებზეც, რომლებიც მასზე მუდმივად ზრუნავენ. ამას ემატება მიჯაჭვულობის განვითარების გამო უცხო ადამიანების შიში, – ბავშვები, რომლებიც უღიმოდნენ უცხოებსაც და უცნობ ადგილებშიც კარგად გრძნობდნენ თავს, უცებ იწყებენ შფოთვას უცხო გარემოში და ეკვრიან ნაცნობ ადამიანებს. ამ მოვლენას შვიდთვიანების შფოთვას უწოდებენ.
ზოგიერთმა ბავშვმა ჩვილ ასაკში შესაძლოა გამოტოვოს განშორებით გამოწვეული შფოთვის ეტაპი და 15-18 თვის ასაკში გამოავლინოს მისი ნიშნები. მათ, როგორც წესი, უფრო უკეთ აქვთ გაცნობიერებული, რა არის განშორება, ამიტომ მათი პროტესტი უფრო ხმამაღალია და ისინი იყენებენ სხვადასხვა გზას მის გადასავადებლად, მაგალითად, მშობლებს სთხოვენ, წასვლამდე ზღაპარი წაუკითხონ, კუბებისგან კოშკი აუშენონ და ა.შ. 3 წლის შემდეგ შფოთვის დონე იკლებს.
6-7 თვიდან 2 წლამდე ბავშვის ძილი შეიძლება დაარღვიოს განშორებით გამოწვეულმა შფოთვამ. მან შესაძლოა რამდენიმეჯერ გაიღვიძოს ღამით და უხმოს მშობლებს, გადმოვიდეს თავისი საწოლიდან და მოითხოვოს დედ–მამის გვერდით დაძინება. ის ამას არ აკეთებს ურჩობის ან მანიპულირების სურვილის გამო, ეს მისი ემოციური განვითარების ნორმალური საფეხურია და მის გადასალახავად მშობლების სიყვარული და მათი თანმიმდევრული მიდგომა სჭირდება. ამ დროს ბავშვს გასაგებად უნდა აუხსნან, რომ თავის საწოლში უნდა დარჩეს, ამასთანავე, მშვიდად და სიყვარულით შეხვდნენ ღამით ყოველი გამოღვიძებისას.
ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში მშობლებს სთხოვდნენ, ერთი სიტყვით აღეწერათ, რას გრძნობენ, როცა მათ შვილებს განშორების შფოთვა აქვთ. შედეგები ასეთი იყო: 90% – იმედგაცრუება, 70% – სევდა, 70% თანაგრძნობა, 60% – დაბნეულობა, 50% – მღელვარება, 40% – ბრაზი, 30% – გაურკვევლობა, 20% – გაღიზიანება, 15% – აღიარება. (The No-Cry Separation Anxiety Solution: Gentle Ways to Make Good-bye Easy from Six Months to Six Years. 2010. Elizabeth Pantley).
იმისთვის, რომ ბავშვებს განშორების შფოთვასთან გამკლავებაში დავეხმაროთ, საჭიროა გვახსოვდეს, რომ ისინი არ ირჩევენ ამ სირთულეს, არ იღებენ სიამოვნებას მისგან და სურთ, თავი დააღწიონ, მაგრამ არ იციან, როგორ. ამისთვის მათ სჭირდებათ უფროსების უპირობო სიყვარული, მოთმინება და რამდენიმე წესის დაცვა. ქვემოთ მოყვანილი რეკომენდაციები მშობლებს და მომვლელებს განშორების შფოთვასთან გამკლავებაში დაეხმარება.
- ეთამაშეთ “ჭიტა” და ისეთი თამაშები, რომლებიც დაეხმარება იმის გაგებაში, რომ მიდიხართ, მაგრამ ყოველთვის ბრუნდებით მასთან.
- განურჩევლად ასაკისა, აცნობეთ ბავშვს, როცა სახლიდან გადიხართ. ეს მას თქვენდამი ნდობას განუმტკიცებს. როგორც არ უნდა იტიროს დაშვიდობების დროს, არ გაეპაროთ, თორემ ეს განამტკიცებს მის შფოთვას და შემდეგში აღარ გენდობათ, მუდმივად ექნება შიში, რომ მისგან წახვალთ.
- შემოიღეთ სწრაფი დამშვიდობების რიტუალი. ეს შეიძლება იყოს ჰაეროვანი კოცნა, ხელის დაქნევა, ხელისგულზე ხელისგულის დარტყმა, ჩახუტება… დამშვიდობება დიდხანს არ უნდა გაგრძელდეს – ეს შფოთვის ალბათობას გაზრდის. დაემშვიდობეთ და წადით. თუ მისი ტირილის გამო დაბრუნდებით, პროცესი უფრო გაიწელება და მეტ ზიანს მიაყენებს ბავშვს.
- შეასრულეთ დანაპირები. თუ ზუსტად არ იცით, როდის დაბრუნდებით, ნუ ეტყვით სავარაუდო დროს. თუ იცით, რომ დაბრუნდებით მის დაძინებამდე, უთხარით: “როცა კბილებს გაიხეხავ და პიჟამას ჩაიცვამ, მაშინ მოვალ”. თუ სამი ღამე არ იქნებით – “სამი ძილის შემდეგ მოვალ”. ამას უკეთ გაიგებს.
- შეაჩვიეთ თქვენ გარეშე ყოფნას. რამდენიმე საათით დაუტოვეთ ბებიას, ოჯახის წევრებს. სანამ ბაღში მიიყვანთ, შეაჩვიეთ იქაურობას.
