მარიო ვარგას ლიოსას თვრამეტი ძვირფასი რჩევა დამწყები მწერლებისთვის

მარიო ვარგას ლიოსა დღევანდელი ლათინური ამერიკის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მწერალია. იგი 1936 წელს პერუში დაიბადა და უკვე მრავალი ათეული წელია წარმატებით მოღვაწეობს მსოფლიოს ლიტერატურულ არენაზე. ქვემოთ გთავაზობთ ლიოსას შემოქმედებითი წარმატებების მოკლე ჩამონათვალს:

• ლიოსას დაწერილი აქვს ოცდაათზე მეტი რომანი, პიესა და ესეი – მისი შემოქმედება აღწერს და ასახავს ლათინური ამერიკის პოლიტიკას, კულტურას და ყოველდღიურ ცხოვრებას. „დეიდა ხულია და სცენარების მწერალი“, „გმირის დრო (ქართ. ქალაქი და ძაღლები)“, „საუბრები საკათედრო ტაძარში“, „კაპიტანი პანტალეონი და მისი სპეცმომსახურების ასეული“, „ომი და მსოფლიოს დასასრული“ (ესპ. La guerra del fin del mundo) – ეს იმ რამდენიმე რომანის ჩამონათვალია, რომლებმაც ლიოსას მსოფლიო აღიარება მოუტანა.
• 1990 წელს ლიოსა პერუს პრეზიდენტობის კანდიდატიც გახლდათ (თუმცა არჩევნებში პერუს სკანდალურად ცნობილ პრეზიდენტ ალბერტო ფუხიმორისთან დამარცხდა).
• ლიოსა რეგულარულად აქვეყნებს პოლიტიკურ ესეებს ამერიკისა და ევროპის გავლენიან გამოცემებში.
• 2010 წელს ლიოსას სამწერლო შემოქმედებას შვედეთის აკადემიამ უმაღლესი შეფასება მისცა და ლიტერატურაში ნობელის პრემია მიანიჭა.

ქვემოთ მოყვანილია ლიოსას რჩევები დამწყები მწერლებისთვის ან იმათთვის, ვისაც ლიტერატურა და, ზოგადად, წერა უყვარს. ეს რჩევები ამოკრებილია ლიოსას ჩანაწერებიდან „წერილები ახალგაზრდა მწერლებისთვის“, რომელიც დაწერილია რაინერ მარია რილკეს „წერილები ახალგაზრდა პოეტისათვის“ სტილში. ლიოსას რჩევები თორმეტი თავისგან შედგება და ყოველი მათგანი დაწერილია როგორც წერილი წარმოსახვითი ახალგაზრდა მწერლისადმი. დამატებით გამოყენებულია მასალები მარიო ვარგას ლიოსას ინტერვიუდან, რომელიც მან 1990 წელს The Paris Review-ს მისცა და სხვადასხვა გამოსვლიდან თუ ჩანაწერიდან, რომელიც ამ თემას ეხმაურება.

გთავაზობთ დიდი პერუელი მწერლის, მარიო ვარგას ლიოსას თვრამეტ ძვირფას რჩევას დამწყები მწერლებისათვის ან წერის მოყვარულთათვის:

პროფესია: მწერალი

• „მწერლობის, როგორც პროფესიის განმსაზღვრელი თავისებურება შეიძლება იყოს ის, რომ ადამიანები, ვისაც ეს ნიჭი აქვთ, ამ საქმეს ბუნების მიერ ნაბოძებ საუკეთესო საჩუქრად აღიქვამენ. ბევრად უფრო საუკეთესოდ, ვიდრე ეს შესაძლებელია მიიღონ მათ მიერ გაკეთებული სხვა ნებისმიერი საქმიანობისგან. ეს ერთ-ერთი ნაწილია იმ მრავალი გაურკვევლობისა, რომელიც მწერლობას, როგორც საქმეს ახასიათებს: სადღაც ძალიან ღრმად, მისი არსების შიგნით, მწერალი გრძნობს, რომ წერის უნარი არის საუკეთესო რამ, რაც მას ოდესმე დამართნია, ან შესაძლებელია დამართნოდა…“
• „[მწერლის პროფესია] …ბუნდოვანი მიდრეკილება, რომელიც ზოგ ქალსა თუ მამაკაცს იძულებულს ხდის, მთელი ცხოვრება მიუძღვნან საქმიანობას, რომლითაც, მათი ფიქრით, ისინი უნდა დაკავდნენ და ფაქტობრივად ვალდებულება აიღონ, გაჰყვნენ ამ საქმეს. ისინი გრძნობენ, რომ მხოლოდ ამ საქმის კეთებით – მაგალითად, მოთხრობების წერით, იქნება შესაძლებელი იგრძნონ თავი სრულყოფილად, ჰქონდეთ მშვიდობა საკუთარ თავთან. იგრძნონ, რომ ეს არის ყველაზე უკეთესი რამ, რაც მათ შეუძლიათ შექმნან, ცხოვრების უსარგებლოდ გაფლანგვის მუდმივად თანმდევი შიშის გარეშე“.

რაზე უნდა წეროს მწერალმა?

მწერლობის სურვილით შეპყრობილნი ხშირად კითხულობენ, თუ სად პოულობენ მწერლები იდეებს მოთხრობებისა თუ რომანებისთვის. ლიოსას პასუხი ასეთია:

• „ჩემი შთაბეჭდილებაა, რომ ცხოვრება – დიდი სიტყვა, რომელსაც მე ვიცნობ, მწერალს თვითონ „უსჯის“ თემებს, სხვადასხვა ცხოვრებისეული გამოცდილებების მეშვეობით, რომლებიც შთაბეჭდილებას ტოვებენ მწერლის ცნობიერსა თუ არაცნობიერზე, ხოლო მოგვიანებით, აიძულებენ მათ მოთხრობებად გადაქცევას და ამ ტვირთის ამგვარად მოცილებას“.
• „…აქვს კი აზრი ვისაუბროთ მონაგონის (ინგლ. Fiction) ავთენტურობაზე, ჟანრზე რომელშიც ყველაზე მეტად არის შესაძლებელი იყო მატყუარა ან გაიძვერა? კი, ეს შესაძლებელია, თუმცა შემდეგნაირად: ნამდვილი ნოველისტი ის არის, ვინც მორჩილად ეთანხმება ცხოვრების მიერ ნაკარნახევ წესებს. წერს იმ თემებზე, რომლებიც მისი გამოცდილებიდან იბადებიან,  რომლებსაც გვერდს ვერ აუვლი, ხოლო სხვა თემებს, ის იმ მომენტში უბრალოდ უკუაგდებს… ალბათ ეს არის მწერლის ნამდვილობა და გულწრფელობა: საკუთარი დემონების უარყოფა და ამავე დროს, მათთვის საუკეთესო შესაძლებელი სამსახურის გაწევა“.
• „ჩემი აზრით, შინაარსი თვითონ ირჩევს მწერალს. …მე არასდროს დამუფლებია გრძნობა, რომ თემა ან შინაარსი რაციონალურად, ცივი გონებით შევარჩიე. ამის საპირწონედ კი იმასაც დავამატებ, რომ ზოგჯერ, რაიმე მოვლენა ან ადამიანები, ოცნებები თუ წაკითხული ნაწარმოები, მოულოდნელად ჩემ წინ აისვეტებიან და დაუყოვნებლივ ჩემს ყურადღებას ითხოვენ“.

სტილის შესახებ

ლიოსა თავის „წერილებში ახალგაზრდა მწერლებისთვის“ აღნიშნავს საკუთარი სტილის ძებნის აუცილებლობის შესახებ:

• „პრაქტიკული რჩევის სახით შემდეგს გეტყვით: მწერლობა შეუძლებელია თანმიმდევრული და თქვენთვის განუყრელი სტილის გარეშე, რომელიც თვითონვე უნდა იპოვოთ“.
• „იკითხეთ მუდმივად, რადგან შეუძლებელია დაეუფლოთ მდიდარი, მრავალფეროვანი სხეულის მქონე ენას ბევრი და კარგი ლიტერატურის კითხვის გარეშე. ეცადეთ, არ გაიმეოროთ თქვენი საყვარელი მწერლების სტილი, ვინც ლიტერატურის სიყვარული გასწავლათ. გადაიღეთ მათი ყველა სხვა თვისება – თავდადებულობა, დისციპლინა; თუ იგრძნობთ, რომ ყველაფერი წესრიგშია, აქციეთ მათი მყარი რწმენა თქვენს რწმენად. მაგრამ ეცადეთ, თავი აარიდოთ თქვენი საყვარელი მწერლების მექანიკურ რეპროდუქციას, მათი რიტმისა და თარგების გამოყენებას, რადგან თუ ვერ შეძლებთ თქვენი პერსონალური სტილის ჩამოყალიბებას, რომელიც შესაბამისობაში იქნება თქვენს მონათხრობთან, თქვენს ისტორიებში ალბათ ვერასდროს მიაღწევთ იმ დამაჯერებლობას, რომლებიც მათ სიცოცხლეს შთაჰბერავენ“.

იუმორის, როგორც ლიტერატურული იარაღის გამოყენება

• „მე იუმორისადმი „ალერგიული“ ვიყავი, რადგან ძალიან გულუბრყვილოდ ვთვლიდი, რომ სერიოზული ლიტერატურა არასოდეს „იღიმოდა“; რომ იუმორი შესაძლოა ძალიან სახიფათო ყოფილიყო, როცა მოთხრობებში სერიოზულ სოციალურ, პოლიტიკურ ან კულტურულ პრობლემებზე მსურდა საუბარი. მეგონა, რომ იგი ჩემს ნაწერს ზედაპირულს გახდიდა და მკითხველს მხოლოდ მსუბუქად გაართობდა. ამიტომაც, მე უარვყოფდი იუმორს. შეიძლება ეს სარტრის გამოც მოხდა, რომელიც ყოველთვის მტრულად უყურებდა იუმორს, ყოველ შეთხვევაში, თავის ნაწერებში. მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს აღმოვაჩინე, რომ ლიტერატურის მეშვეობით იუმორი ზოგიერთი ცხოვრებისეული გამოცდილების ხაზგასმის  ყველაზე ზუსტ იარაღად შეიძლებოდა მექცია. ეს მოხდა კაპიტან პანტალეონისა და მისი სპეცმომსახურების ასეულის შემთხვევაში. ამის შემდეგ, იუმორს, ცხოვრების საგანძურად და  სიცოცხლის საბაზო მოვლენად, შესაბამისად, ლიტერატურის შემადგენელ ნაწილად აღვიქვამ“.

ლიოსას სამუშაო ჩვევების შესახებ

ლიოსა თავისი შრომითი ჩვევების შესახებაც გვიამბობს:

• „პირველ რიგში, ეს არის ფანტაზირება – რომელიმე პირის ან სიტუაციის მხოლოდ შენი ინტერპრეტაციით გადმოცემა. ამის შემდეგ წარმოდგენილზე ჩანაწერის გაკეთებას, ნარატივის თანმიმდევრულად ჩანიშვნას ვიწყებ: ვიღაც შემოდის სცენაზე აქ, გადის იქ, აკეთებს ამას. როდესაც უშუალოდ მოთხრობაზე ვიწყებ მუშაობას, ვიწყებ ისტორიის ზოგადი მონახაზის კეთებას – რომელსაც, პრინციპში, არასოდეს ვიცავ და მუდმივად ვცვლი წერასთან ერთად, მაგრამ რომელიც მიბიძგებს, დავიწყო წერა.  ამის შემდეგ ვიწყებ დაწერილის თავმოყრას, გაერთიანებას, სტილზე ყურადღების გამახვილების გარეშე. ვწერ და შემდეგ გადავწერ დაწერილს, თავიდან დავწერ სცენებს და მათში სრულიად საწინააღმდეგო სიტუაციებს აღვწერ…“;

• „პირველი სამუშაო ვარიანტი ყოველთვის ყველაზე რთულია – ის რაღაცნაირად დემორალიზაციის წინააღმდეგ ბრძოლას წააგავს. ყოველთვის ისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ ვერასდროს გადავლახავ წარმოშობილ სიძნელეებს. ყველაზე მეტად რაც მიყვარს – გადაწერაა. ამ დროს ვასწორებ, ვკუმშავ წინადადებებს, ვამატებ, რაც გამომრჩა და თავიდან ვაგებ სცენებს – ეს პროცესი ჩემთვის ძალიან ამაღელვებელია“;

• „ვფიქრობ, რაც მიყვარს, საკუთრივ წერა კი არ არის, არამედ დაწერილის გადაწერა, რედაქტირება და შესწორება… ვფიქრობ, ეს წერის ყველაზე კრეატიული ნაწილია“;

• „დასაწყისში ხელით ვიწყებ წერას. ყოველთვის დილაობით ვმუშაობ და დღის ადრეულ საათებში, მხოლოდ ხელით ვწერ“;

• „მუშაობის გრაფიკი ყოველთვის ძალიან მკაცრი მაქვს. დილიდან ნაშუადღევის ორ საათამდე ვმუშაობ და კაბინეტიდან არ გავდივარ“;

• „კვირის სამუშაო დღეებს, ორშაბათიდან შაბათამდე, დაწყებული მოთხრობის წერას ვუთმობ, ხოლო კვირა დღეს – ჟურნალისტურ საქმეებს, სტატიებსა და ესეებს;

• „თუ შთაგონებას დაველოდები, წიგნს ვერასდროს დავასრულებ. ჩემთვის შთაგონება მუდმივი მცდელობის საშუალებით მოდის“;

• „დღის ბოლოს, ინტენსიური შრომის შემდეგ, შინაგან მღელვარებას ვგრძნობ. ძალიან მეხმარება კინოფილმის ნახვა, რომ თავი უკეთ ვიგრძნო“.

კიდევ რამდენიმე რჩევა მწერლებისთვის მარიო ვარგას ლიოსასგან

• „…მოთხრობამ მკითხველი არა იდეებით, არამედ იმ ფერითა და ემოციებით უნდა ჩაითრიოს, რომელსაც ქმნის გაკვირვების ელემენტითა და ყველა იმ დაძაბული და საიდუმლოებით მოცული სიტუაციით, რომელიც მოთხრობას შეუძლია დახატოს“;
• „კარგი მოთხრობა ბევრი ფაქტორის ერთობლიობაა. მათგან მთავარიუდავოდ დაუღალავი შრომაა“;
• „ფოლკნერი გახლდათ პირველი მწერალი, რომელსაც კალმით ხელში ვკითხულობდი, რადგან გამაოცა მისმა ტექნიკამ. იგი პირველი მწერალი იყო, რომლის ნამუშევრის რეკონსტრუქციისათვის გამოყენება სრულიად შეგნებულად ვცადე. მსურდა, მივყოლოდი მის ნაწერში მოცემულ სხვადასხვა ელემენტს: მაგალითად, დროის ორგანიზებას, დროისა და ადგილის გადაკვეთას, წყვეტებს ნარატივში; მის უნარს, მოეყოლა სხვადასხვა კუთხით დანახული ამბავი, რაც თავის მხრივ, მოთხრობას გარკვეულ ორაზროვნებას აძლევდა და სიღრმეს ჰმატებდა“.

ბოლო სიტყვა

ლიოსა „წერილებში ახალგაზრდა მწერლებისთვის“ ბოლო აბზაცში წერს: „ჩემო ძვირფასო მეგობარო: წერილებით ვცადე, თქვენთვის მეთქვა, რომ დაივიწყოთ ყველაფერი, რაც ჩემს წერილებში მოთხრობის სტრუქტურის შესახებ წაიკითხეთ. უბრალოდ, დაჯექით და დაწერეთ“.

ავტორი: მარელისა ფაბრეგა

წყარო: https://daringtolivefully.com/mario-vargas-llosa-tips

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ