ოკეანეების გლობალური პრობლემები

ოკეანე დედამიწის ზედაპირის უმეტეს ნაწილს, 71%-ზე მეტს იკავებს. ერთ სულ მოსახლეზე საშუალოდ 311 მლნ.ტონა წყალი მოდის. ოკეანე გავლენას ახდენს ატმოსფეროს მდგომარეობაზე და წარმოადგენს საკვებისა და სასარგებლო წიაღისეულის წყაროს. ის ყველაზე პროდუქტიული ეკოსისტემაა დედამიწაზე, თევზჭერის 80%-ს სწორედ ოკეანე განაპირობებს. იგი არის სიცოცხლის აკვანი პლანეტაზე.

ოკეანე მნიშნელოვან გარემოსდაცვით ფუნქციას ასრულებს:

– დიდი წვილილი მიუძღვის დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობასა და კლიმატის ჩამოყალიბებაში;

– გავლენას ახდენს ატმოსფეროს შემადგენლობაზე და წარმოადგენს მინერალური რესურსების მნიშვნელოვან „საწყობს”;

– დიდი გავლენა აქვს მეტეოპროცესებზე: წყლის მასა დაბალ განედებში, ტროპიკებში, მზის სითბოს აგროვებს, რომელიც შემდეგ გადაადგილდება მაღალი განედებისკენ, რაც ხელს უწყობს ატმოსფეროს ცირკულაციას, საბოლოოდ კი განსაზღვრავს კლიმატის ჩამოყალიბებას.

– პლანქტონის როლი განუზომელია ატმოსფეროს შემადგენელი აირების დაბალანსებისთვის. იგი აღიარებულია, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი ჟანგბადის წყარო. ატმოსფეროში არსებული ჟანგბადის 50–70% ფიტოპლანქტონისაგანაა წარმოქმნილი ფოტოსინთეზის პროცესში. ანთროპოგენური ზემოქმედებით გამოწვეული თანამედროვეობის ყველაზე დიდი პრობლემა ნახშირბადის ციკლის დარღვევაა. ბისფეროში მოხვედრილი CO2 – ის ნახევარი ოკეანის ცოცხალი ორგანიზმების მიერ შეიწოვება.

– მნიშვნელოვანია ოკეანის როლი ადამიანის ცხოვრებაში: იგი ასრულებს გარემოსდაცვით, თევზჭერის, ნედლეულის მოპოვების, რეკრეაციულ, სატრანსპორტო და სხვა ფუნქციებს.

მსოფლიო ოკეანის მნიშვნელობიდან ერთ-ერთია თევზჭერა, წლიური შემოსავალი აღემატება 55 მილიარდ დოლარს.

საკვების მხოლოდ 1% მოდის ოკეანეში, მაგრამ ცხოველური ცილების ¼ სწორედ მსოფლიო ოკეანის წილზეა. მაგალითად მიანმარს, ჩინეთს, იაპონიას ცხოველური ცილების ნახევარზე მეტს სწორედაც ოკეანე აძლევს. ღია ოკეანეში აქტიურად ვითარდება „მარიკულტურა”, ე.წ. ოკეანის „რანჩო”. ტერმინი „მარიკულტურა” ნიშნავს სასარგებლო წყალმცენარეების, მოლუსკების, თევზებისა და სხვა ორგანიზმების მოშენებას ზღვების სანაპიროზე, ლიმანებსა და მდინარეების ესტუარებში. ამჟამად მათზე მოდის წყლის პროდუქტების 1/10. მარიკულტურის განვითარებას უძველესი ტრადიცია აქვს, იაპონიაში უკვე 200 წლის წინ ხდებოდა მოლუსკების კულტივირება. უახლოეს ათწლეულში კი „მარიკულტურა” კაცობრიობას 50 მლნ. ტონა საკვებ პროდუქტს მისცემს.

საერთაშორისო წყლის ტრანსპორტის წლიური შემოსავლი 150 მლრდ. დოლარს აღემატება. საზღვაო ტრანსპორტი გამოირჩევა მაღალი დინამიურობით და დაბალი თვითღირებულებით.

ოკეანისა და მისი სანაპიროს რეკრეაციული დანიშნულება ძალიან დიდია. მას აქვს სამეცნიერო ღირებულებაც. სწორედ ოკეანეშია აღმოჩენილი პლანეტარული მნიშვნელობის აღმოჩენები, რომლის შესწავლაც ადამიანს ეხმარება გაიგოს დედამიწის წარმოშობა და ევოლუციის გზა. ოკეანეში ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა და დაადასტურა ოკეანის გაფართოება და დედამიწის ქერქის მუდმივი მოძრაობა, საიდანაც ხდება დედამიწის „გაახალგაზრავება”, .რაც უფრო მეტად იზრდება მსოფილო ოკეანის როლი კაცობრიობის განვითარებაში, მით მეტად იზრდება მსოფლიო ეკონომიკაში მისი წილი და მით უფრო მეტად იჩენს თავს სერიოზული ეკოლოგიური პრობლემები. უპირველესი პრობლემა ბიოლოგიური რესურსების ამოწურვაა. ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში წარმოუდგენელი იყო, რომ მსოფლიო ოკეანე, რომელიც დედამიწის ¼ -ს იკავებს, შეიძლებოდა დაბინძურებულიყო და ბიოლოგიური რესურსები ამოწურულიყო.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკოლოგიური პრობლემა დაბინძურებაა, რაც გულისხმობს პირდაპირ ან არაპირდაპირ ნივთიერებებისა და ენერგიის მოხვედრას წყალში. არსებობს სხვადასხვა სახის დაბინძურება: ქიმიური, ფიზიკური, მექანიკური და ბიოლოგიური. დაბინძურების 70% -ს განაპირობებს სახმელეთო წყაროები, მათ შორის განსაკუთრებით წარმოების, მშენებლობის, კომუნალური და სოფლის მეურნეობის და რეკრეაციის. მთავარ საფრთხეს წარმოადგენს კანალიზაცია, ქიმიკატები (ლითონები), ნაგავი, პლასტმასის და რადიოაქტიური ნარჩენები. ზოგიერთი მათგანი ტოქსიკურია და ნელა იხრწნება, გროვდება ცოცხალ ორგანიზმებში.

მსოფლიო ოკეანის დაბინძურების ყველაზე დიდი ნაწილი მოდის მინერალურ რესურსებზე. მათ შორის ნავთობზე და ბუნებრივ გაზზე, რომელთა მოპოვება უკანასკნელი ათწლეულების მანძილზე საოცარი ტემპით გაიზარდა მსოფლიო ოკეანის შელფზე (განსაკუთრებით არქტიკაში). დღეს უკვე წლიური შემოსავალი 200 მლრ. დოლარზე მეტია. თანამედროვე ტექნოლოგიებით ნავთობის მოპოვება ხდება 500 მეტრ სიღრმეზე, რაც უკვე სცილდება კონტინენტურ შელფს და იწვევს „ზღვის” ნავთობის ფასის ზრდას. დადგენილია, რომ ოკეანეში ყოველწლიურად 1,5 მლნ ტონამდე ნავთობი იღვრება, მაშინ როცა 25 მლნ ტ ნავთობი სრულიად საკმარისია, რომ მთელი მსოფლიო ოკეანის ზედაპირი 0,1 მმ სისქის ნავთობის აპკით დაიფაროს.

ნავთობის აპკი მსოფლიო ოკეანეს ზედაპირზე

მსოფლიო ოკეანე ასევე მდიდარია ჰიდროქიმიური ნედლეულით, რომელსაც შეიცავს წყალი: ნატრიუმით, მაგნიუმით, კალციუმით, კალიუმით, ბრომით, იოდით და სხვა ელემენტებით. მსოფლიო ოკეანის ხელშეუხებელ საბადოს წარმოადგენს ახალგაზრდა რიფული ზონები. წყალი თბება 50-60°С -მდე, მარილიანობა კი იზრდება 260%-ით. მაღალი მარილიანობის პირობებში ცხელ წყალში ჩამოყალიბდა ძვირფასი ლითონები, სულფიდური მადნები, რომლის კონცენტრაცია ზოგჯერ 10-ჯერ მეტია, ვიდრე რკინის, მანგანუმის ხმელეთზე არსებულ საბადოებში.

მსოფლიო ოკეანე კოლოსალური ენერგიის წყაროა, რომელსაც ადამიანი ჯერ კიდევ ბოლომედე ვერ იყენებს. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ მიქცევა-მოქცევის, ოკეანური დინებების, ტალღების, ტემპერატურის გრადიენტის გამოყენება გარემოს თითქმის არ აყენებს ზიანს. ამოუწურავია მძიმე წყალბადის თერმობირთვული სინთეზი დეიტერიუმთან (წყალბადის მძიმე იზოტოპი; ჟანგბადთან შეერთებისას წარმოიქმნება ე.წ. „მძიმე წყალი”, რომელიც ჩვეულებრივი წყლისგან გასხვავდება თავისი თვისებებით). დეიტერიუმის რაოდენობას 1 ლიტრ ოკეანურ წყალში შეუძლია მოგვცეს იმდენი ენერგია, რამდენიც 120 ლიტრ ბენზინს.

ოკეანეს რესურსების აქტიურმა ათვისებამ „დემოგრაფიული ზეწოლის” გაძლიერება გამოიწვია. მოსახლეობის განსახლებამ სანაპირო ზოლში გადაიწია. 100 კილომეტრიან სანაპირო ზოლში 2,5 მილიარდი ადამიანია დღეს დასახლებული. ამას თუ დავამატებთ ტურისტებისა და რეკრეანტების რაოდენობას, გამოდის, რომ „სანაპირო” მოსახლეობა გაცილებით გაიზარდა. სანაპირო ზოლში ურბანული ფართობიც გაცილემით მეტია, ვიდრე შიდა რეგიონებში. მხოლოდ საზღვაო ტურიზმის (საკრუიზო ტურიზმი) შემოსავალი დაახლოებით 50 მილიარდ დოლარია.

სანაპიროზე არაორგანიზებული დასვენება – ტურიზმი, პიკნიკები, მზისა და ჰაერის აბაზანების მიღება და სხვ. მთელი რიგი მდინარეების, ტბებისა და წყალსაცავების დაჭუჭყიანების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროა. გამოკვლევებით დადგენილია, რომ სანაპიროებისა და თავთხელი ზონების ბუნებრივ კომპლექსებში ხვდება სხვადასხვა დამაბინძურებელი და ბიოგენური ნივთიერებები ამ ადგილებში დამსვენებელთა დიდი კონცენტრაციის გამო. ისინი უშუალოდ ან წყალში ხვდებიან, ან ნაპირებზე რჩებიან, და შემდეგ კი ჩამდინარე ნაკადებით ირეცხებიან, ან ნიადაგში ჩაირეცხებიან და გრუნტის წყლებით ხვდებიან წყალსატევებში.

აშშ-ში წყლის ეკოსისტემებზე და წყლის ხარისხზე ტურისტების მავნე ზეგავლენის შესაფასებლად მოდელირების სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებით ჯორჯიის ტბაზე გამოკვლევები ჩატარდა. ამ შეფასების ეფექტური საშუალება იყო მკვდარი წყალმცენარეების გროვების მრავალფაქტორული ანალიზი, რომელიც ტბის ირგვლივ მდებარე 125 საცდელ სადგურში აიღეს. შედეგად შეადგინეს ტბის ცალკეულ ადგილებზე მკვებავი ნივთიერებების ზეგავლენის რუკა. იმიტაციური მოდელის საფუძველზე შესწავლილი იქნა ამ ტბის ეკოსისტემების რთული ურთიერთკავშირები. ძირითადი მოდელების ცვლილებით, როგორიცაა წყალში ფოსფატების შემცველობა, მოდელირებული იყო ეკოსისტემების ყველა კომპონენტის მიხედვით დატვირთვების ზემოქმედება გარემოზე.

დასვენების მრავალ ზონაში არ არის გადაწყვეტილი ტერიტორიების სანიტარული დასუფთავების საკითხი, ნარჩენებს ნაპირზე მარხავენ, ყრიან ბუნებრივ ღრმულებში ან ტოვებენ ადგილზე. ამ ნარჩენების ერტი ნაწილი, ოკეანეს დინებების მეშვეობით წრნარი ოკეანეს ჩრდილოეთ ნაწილში დაგროვდა და ხელოვნური, ნაგვის კუნძული შექმნა, რომლის ფართობი ამერიკის შეერთებული შტატების ფართობს აღემატება.

ნაგვის კუნძული წყნარ ოკეანეში

ამ კუნძულის გარდა, კიდევ ოთხი უდიდესი ნაგვის გროვაა წყნარ, ატლანტისა და ინდოეთის ოკეანეებში.

მსოფლიო ოკეანე განიხილება ასევე საომარი მოქმედებების სასტარტო ტერიტორიად. სახმელეთო ტრანსპორტისგან განსხვავებით იგი გამოირჩევა მაღალი სიჩქარითა და მაქსიმალური გეოგრაფიული და სტრატეგიული მობილობით. აქედან გამომდინარე ოკეანე გახდა გეოპოლიტიკური ინტერესის სფერო.

მსოფლიო ოკეანემ, როგორც ჩაკეტილმა ეკოსისტემამ ძნელია გაუძლოს ინტენსიურ ანთროპოგენურ ზეწოლას. რაც ქმნის მისი სიკვდილის რეალურ საფრთხეს. გამოჩენილმა ნორვეგიელმა მოგზაურმა ტორ ჰეიერდალმა თქვა: „მკვდარი ზღვა – მკვდარი პლანეტა”.

ზღვები და ოკეანეები კაცობრიობის მემკვიდრეობითი საგანძურია და მათი ბედი ძირითადად დამოკიდებულია საერთაშორისო თანამშრომლობაზე. სამწუხაროდ მნიშვნელოვანი სირთულეები არსებობს გარემოსდაცვითი ღონისძიებების შემუშავებას, რატიფიცირებასა და დაცვის მექანიზმებში.

თუ, მდგომარეობა უკეთობისკენ არ შეიცვალა, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინათ რა ელის მსოფლიო ოკეანეს მომავალში:

გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის გადაწყვეტილებით შეიმქნას ახალი საზღვაო ნაკრძალი, რომლის ფართობი 1.27 მილიონი კვადრატული კილომეტრი იქნება. ნაკრძალი შეიქმნება წყნარი ოკეანის საზღვაო პარკის ფსკერზე, რომელიც მდებარეობს ჰავაის კუნძულებსა და ამერიკის სამოას (ამერიკის კუნძულოვანი ტერიტორია წყნარ ოკეანეში) შორის. იგი მთელს მსოფლიოში უდიდესი საზღვაო ნაკრძალი იქნება და ნებისმიერი სამეწარმეო საქმიანობა აღნიშნულ რეგიონში აიკრძალება.

გამოყენებული და საინტერესო ინტერნეტსაიტები:

https://www.grandars.ru/student/mirovaya-ekonomika/problema-mirovogo-okeana.html

https://ecology-education.ru/index.php?action=full&id=533

https://geographyofrussia.com/problema-mirovogo-okeana/

https://www.globaltrouble.ru/problemy_mirovogo_okeana.html