თუ ერთხელ მაინც ყოფილხართ ლიტერატურული დისკუსიის მონაწილე, იქნება ეს მეგობრული საუბრები თუ რომელიმე მნიშვნელოვანი საკითხის განხილვა ფართო აუდიტორიასთან ერთად, აუცილებლად შეგხვდებოდათ ერთი ადამიანი მაინც, რომელიც იტყოდა, რომ ლიტერატურა ძირითადად კაცებმა შექმნეს, და, მითუმეტეს, რაც კი ქართულ პოეზიაში კარგი ლექსებია, კაცებმა დაწერეს. ბოლოს ალბათ, მრავალმნიშვნელოვანი გამომეტყველებით ზემოდანაც გადმოგხედავდათ და მისი აზრით, საკონტროლო შეკითხვას დაგისვამდათ- აბა, სად არიან ქალები ლიტერატურაში?
არადა, თუ დავაკვირდებით და სათანადო ლიტერატურასაც გავეცნობით, ვნახავთ, რომ ძალიან ბევრი მნიშვნელოვანი ლიტერატურული რეფორმის, ცვლილების, მიმართულების თუ მიმდინარეობის სათავესთან დგანან ქალები – ქალი მწერლები და პოეტები, რომელთა სახელსაც არ ნაკლებად ან საერთოდ არ ვიცნობთ.
მოუყევით მათ შესახებ თქვენს მოსწავლეებს,
ზოგიერთ მათგანზე კი მე მოგითხრობთ.
- ბორენა დედოფალი
რომელმან ეგე ევას მიუზღე ვალი,
ჰრქუი რაჲ გაბრიელს: „ვარ უფლისა მჴევალი“,
მაშინ ისტუმრე ქუეყნად მოუვალი, –
დაემჴო ძალი, პირველვე სისხლდამთრვალი;
ქალწულო, მიჴსენ ბორენა ჭირმრავალი!..
ეს იამბიკო მეთერთმეტე საუკუნის ავტორს – ბაგრატ მეოთხის მეუღლეს, ოვსთა მეფის ასულს, ბორენას ეკუთვნის. ეს პოეტური ტექსტი რითმიანი პოეზიის ერთ-ერთი პირველი ჩამოყალიბებული ნიმუშია, კორნელი კეკელიძის მტკიცებით, ლექსში რითმა ხალხური პოეზიის გავლენის შედეგია. ლექსის დახვეწილი მხატვრული ფორმა გვავარაუდებინებს, რომ საქმე გვაქვს გამოცდილ პოეტთან, რომლის სხვა პოეტურმა ტექსტებმა ჩვენამდე ვერ მოაღწია.
- მანანა
მანანა ზედგინიძე მეთვრამეტე საუკუნის პოეტი და კალიგრაფია, რომლის ცნობილი ლექსი – „მანანასა და ციების გაბაასება“ ხალხურმა პოეზიამ შემოგვინახა. პოეტის გარდა, მანანა კალიგრაფიც იყო, მან ორჯერ გადაწერა „ვეფხისტყაოსანი“, ერთხელ საერო ცხოვრებაში, მეორედ კი მონაზვნად აღკვეცის შემდეგ. მისი პირველი ხელმნაწერი მრავალი თვალსაზრისით არის საინტერესო, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მინაწერები, სადაც მანანა თავის მოსაზრებებს აყალიბებს რუსთველის პოემასთან დაკავშირებით, საკუთარ ცხოვრებისეულ დეტალებს ააშკარავებს საინტერესო პოეტური ფორმით.
- ბარბარე ჯორჯაძე
ბარბარე ჯორჯაძე მეცხრამეტე საუკუნის ქართული კულტურის უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელია. გარდა მრავალმხრივი ლიტერატურული და საზოგადოებრივი მოღვაწეობისა, საინტერესოა მისი დამოკიდებულება ქართულ ენასთან, როგორც კულტურულ მოვლენასთან, მისი მნიშვნელობის გააზრება და საკამათო, თუმცა უაღრესად საინტერესო მოსაზრებები ენასა და მეტყველებასთან დაკავშირებით.
იგი პუბლიცისტურ წერილებს წერდა ქვეყნისათვის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ და სოციალურ საკითხებზე, ქალთა განათლებასა და ქალთა უფლებებზე, აქტუალურ ლიტერატურულ თემებზე, საკუთარი პოზიციის დასაცავად ყოველთვის ერთვებოდა პოლემიკაში, რაც მთავარია, ყოველთვის ჰქონდა საკუთარი პოზიცია – 13 წლის ასაკში გათხოვილი ქალისათვის ეს ყველაფერი ცოტა რთული უნდა იყოს.
თუ ადამიანი თავისი სამეტყველო ენაა, მაშინ გამოდის, რომ ერთდროულად ორი ბარბარე ცხოვრობდა, ერთი – საკუთარ მხატვრულ ნაწარმოებებში დადასტურებული, ოდნავ მძიმე, არქაული ფორმებით სავსე, მეორე – მისსავე პუბლიციტურ და კულინარიულ ტექსტებში არსებული თავისუფალი, გახსნილი, ოდნავ დაუდევარი ენის მატარებელი ავტორი.
- ელენე დარიანი
დისკუსია ელენე დარიანის ციკლის ლექსების შესახებ დიდი ხანია არ წყდება, ვინ იყო ამ ლექსების ავტორი, პაოლო იაშვილი თუ სხვა, მის ჩრდილს მიღმა დამალული, ძალიან ნიჭიერი პოეტი – ელენე ბაქრაძე, რომელიც თავის მოგონებაში წერს:
„ლექსები ელენე დარიანის ფსევდონიმით ყველა ჩემია. როდესაც შალვა დემეტრაძე პაოლოს კრებულს ადგენდა, ამის შესახებ მოვახსენე. მან მიპასუხა, რადგან ერთობლივი ლიტერატურული მოღვაწეობაა, შესაძლებელია, მის კრებულში შევიდესო”.
ელენე ბაქრაძე ცისფერყანწელების ორდენის წევრი, მათი მესაიდუმლე და მეგობარი, მეტიც – ნათლია იყო. როგორც მისი მონათხრობიდან ვიგებთ, სწორედ მას ეკუთვნოდა იდეა ჟურნალის სახელწოდებისა – „ცისფერი ყანწები”:
დარიანული ციკლის ლექსები პირველად 1915 წელს პაოლო იაშვილის ლექსების კრებულში გამოქვეყნდა. ლიტერატურულმა საზოგადოებამ ის უარყოფითად მიიღო სითამამისა და ეროტიკულობის გამო. პროტესტი აშკარა იყო – ქუთაისში ამ ლექსების კითხვის დროს მაყურებელმა დარბაზი დატოვა. საზოგადოების ეს დამოკიდებულება კარგად ხსნის, რატომ დაიმალა ელენე ბაქრაძე ჯერ ფსევდონიმის, მერე კი პაოლო იაშვილის სახელის უკან.
კიდევ ბევრის მოყოლა შემიძლია. როგორ შეცვალა ქართული პოეტური აზროვნება ანა კალანდაძემ, ლექსისა და ტროპის როგორი რეფორმატორია ლია სტურუა, როგორ განსაკუთრებით მრავალფეროვანი და საინტერესო გახადეს ქართული პოეზია იზა ორჯონიკიძემ, ელა გოჩიაშვილმა, რუსუდან კაიშაურმა და კიდევ ბევრმა ქალმა ავტორმა, მაგრამ ამაზე სხვა დროს, მანამდე კი, კიდევ ერთხელ გააცანით თქვენს მოსწავლეებს განსაკუთრებული ქალი ავტორები, რომელთა პოვნა არ გაგიჭირდებათ ქართული პოეზიის წარსულში, აწმყოსა თუ მომავალში.
